Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 248/06
POSTANOWIENIE
Dnia 10 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. Ż.
przy uczestnictwie A. C.
o podział majątku dorobkowego byłych małżonków E. i Z. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 10 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 21 grudnia 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
apelację uczestniczki postępowania o podział majątku wspólnego A. C. od
postanowienia Sądu Rejonowego w W. z dnia 5 kwietnia 2005 r. Tym ostatnim
postanowieniem Sąd, po ponownym rozpoznaniu sprawy, ustalił, że w skład
majątku dorobkowego małżonków E. i Z. K. (postępowanie toczyło się z inicjatywy i
z udziałem następców prawnych małżonków K.) wchodzi wartość nakładów na
nieruchomość położoną w Z. przy ul. K. 18, dla której prowadzona jest księga
wieczysta nr […]. Wartość nakładów, tzn. piętrowego budynku wzniesionego na
gruncie, wynosi 436.100 zł, a udziały małżonków w majątku wspólnym są równe.
Sąd dokonał podziału tak ustalonego majątku wspólnego w ten sposób, że nakłady
przyznał na wyłączną własność A. C. (następczyni prawnej E. K.), a na rzecz M. Ż.
(następcy prawnego Z. K.) zasądził kwotę 218.050 zł tytułem spłaty.
W toku postępowania Sąd pierwszej instancji ustalił, że E. i Z. K. związek
małżeński zawarli w 1964 r. W 1965 r. nabyli „dobrowolną umową" od A. K.
niezabudowaną nieruchomość położoną w Z. przy ul. K. 18. Na nieruchomości tej
wznieśli budynek mieszkalny wraz z cukiernią i sklepem. W dniu 21 czerwca 1970
r. została zawarta pomiędzy E. K. i A. K. umowa w formie aktu notarialnego
przenosząca własność nieruchomości. Z treści aktu wynika, że nieruchomość
nabywa jedynie E. K. za środki pochodzące z jego majątku odrębnego. Okoliczność
tę potwierdziła Z. K. obecna przy zawieraniu umowy. Małżonkowie K. zamieszkiwali
na wskazanej nieruchomości. Od lat siedemdziesiątych zamieszkuje tam również
uczestniczka A. C., którą małżonkowie K. opiekowali się i łożyli na jej utrzymanie.
W 1985 r. zmarli kolejno Z. K. i E. K.
Spadkobiercą Z. K. jest M. Ż., a spadkobierczynią E.K. – A. C.
Poza zabudowaną nieruchomością położoną w Z. nie były zgłaszane inne
przedmioty majątkowe wchodzące do wspólności małżeńskiej. Wartość budynku
wzniesionego ze środków pochodzących z majątku wspólnego wynosił, na dzień
ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, 436.100 zł. Zabudowania na
nieruchomości stanowią nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny E. K. i
wchodzą do wspólności. Podlegają tym samym podziałowi po ustaniu wspólności
3
majątkowej małżeńskiej. Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym
są równe (art. 43 § 3 k.r.o.), a toku postępowania nie wykazano okoliczności
pozwalających na ustalenie nierównych udziałów. Uczestniczka postępowania
włada nakładami, na podstawie spadkobrania jest właścicielką działki stąd też Sąd
Rejonowy przyznał jej nakłady z ustaleniem obowiązku spłaty na rzecz
wnioskodawcy M. Ż.
Oddalając apelację uczestniczki postępowania Sąd drugiej instancji
zaaprobował ustalenia i wnioski Sądu Rejonowego. Podkreślił, że nie ma podstaw
dla przyjęcia, iż nakłady na nieruchomość dokonywane były ze środków
niepochodzących z majątku wspólnego małżonków K.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania oparta została na obu
podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. Skarżąca wskazuje
naruszenie art. 202 w związku z art.13 k.p.c. polegające na rozpoznaniu sprawy
w niewłaściwym trybie, gdyż wnioskodawca w istocie dochodził roszczenia o zwrot
nakładów poczynionych z majątku wspólnego małżonków K. na majątek odrębny E.
K. i sprawa powinna toczyć się w trybie procesowym. W ramach naruszenia
przepisów prawa materialnego wskazuje art. 47 § 1 w związku z art. 48 k.c. oraz
art. 44 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 46 k.r.o. do podziału majątku, który był objęty
wspólnością ustawową małżonków odpowiednio stosuje się przepisy o dziale
spadku. Postępowanie w tych sprawach uregulowane jest w art. 680 i nast. k.p.c.
i toczy się w trybie nieprocesowym. Przepis art. 684 k.p.c. nakłada na sąd
dokonujący działu spadku obowiązek ustalenia składu i wartości spadku
ulegającego podziałowi. Przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków (art. 46 k.r.o.) co
oznacza, że sąd ustala skład i wartość majątku objętego wspólnością majątkową
małżeńską. W rozpoznawanej sprawie oznacza to, że dopiero w toku postępowania
ustalony został składnik majątku wspólnego, jakim jest roszczenie o zwrot
nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków K. na majątek odrębny E.
K. Nawiasem mówiąc skład majątku wspólnego był pomiędzy uczestnikami
4
postępowania sporny i definitywnie został ustalony dopiero po zakończeniu wielu
postępowań sądowych. W tej sytuacji nie sposób zasadnie twierdzić, że
wnioskodawca w rzeczywistości występował z roszczeniem o rozliczenie nakładów
i jego żądanie było żądaniem zasądzenia określonej kwoty. Skarżąca popełnia błąd
wnioskując o rzeczywistej treści żądania M. Ż. z ustaleń poczynionych w toku
postępowania o podział majątku wspólnego małżonków K. Dodatkowo niezbędne
jest także zwrócenie uwagi na art. 686 k.p.c., z którego wynika, że w postępowaniu
działowym sąd rozstrzyga także m.in. o roszczeniach z tytułu poczynionych
nakładów. Wszystko to prowadzi do wniosku, że zarzuty sformułowane w ramach
drugiej podstawy skargi kasacyjnej są niezasadne i to w sposób oczywisty.
Odnosząc się do zarzutów sformułowanych w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego trzeba zacząć od stwierdzenia, że Sądy orzekające
rzeczywiście w sposób nieprawidłowy określiły składnik majątku wspólnego
małżonków K. Z poczynionych ustaleń wynika, że w skład tego majątku wchodziło
jedno prawo podmiotowe o charakterze względnym, tzn. roszczenie o zwrot
nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty (poprzednio
odrębny) E. K. Składnikiem majątku wspólnego małżonków K. nie mogły być
zabudowania wzniesione na nieruchomości E. K., gdyż, jak trafnie podnosi
skarżąca, są to części składowe gruntu stanowiące własność właściciela tego
gruntu (por. art. 48 k.c.). Składnikiem takim nie mogła być także „wartość
nakładów", gdyż nie jest to prawo podmiotowe ani -ewentualnie - ekspektatywa.
Wprawdzie ustawodawca w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym określając składniki
majątku wspólnego małżonków posługuje się nieprecyzyjnym wyrażeniem
„przedmioty majątkowe", jednak powszechnie przyjmuje się, że chodzi o prawa
podmiotowe (względne oraz bezwzględne) mające charakter majątkowy.
Roszczenie o zwrot nakładów poczynionych z majątku wspólnego na
majątek osobisty (poprzednio odrębny) jednego z małżonków (jak w rozpoznawanej
sprawie) wchodzące w skład majątku wspólnego, po ustaniu wspólności, staje się
przedmiotem wspólności, do której odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy
o współwłasności ułamkowej (art. 46 w związku z art. 1035 k.c.). Każdemu
z małżonków przysługuje zatem połowa (por. art. 43 § 1 k.r.o.) kwoty, do
5
świadczenia której zobowiązany jest małżonek, na którego majątek odrębny
nakłady zostały poczynione.
Do takich wniosków doszedł Sąd Okręgowy, a poprzednio Sąd Rejonowy
rozpoznające niniejszą sprawę. Została także zasądzona na rzecz wnioskodawcy
spłata, której wysokość odpowiada połowie wartości nakładów poczynionych na
nieruchomość stanowiącą wyłączną własność E. K. Treść rozstrzygnięcia
odpowiada zatem prawu, jakkolwiek wywód prawny przeprowadzony dla
uzasadnienia zapadłego orzeczenia pozostaje w sprzeczności z powołanymi wyżej
przepisami prawa. W rozpoznawanej sprawie występuje zatem sytuacja, o jakiej
mowa w art. 39814
in fine k.p.c., tzn. zaskarżone orzeczenie mimo błędnego
uzasadnienia odpowiada prawu. Kierując się zatem treścią powołanego przepisu
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną uczestniczki postępowania.
jc