Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 104/06
POSTANOWIENIE
Dnia 8 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
SSN Tadeusz Żyznowski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Polskiej Telefonii Komórkowej […]
przeciwko P. sp. z o.o. z siedzibą w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 listopada 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w W.
postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2006 r.:
"Czy art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c., stosowany do skarg na
postanowienie referendarza sądowego na podstawie odsyłającego
przepisu art. 398
23
§ 2 k.p.c., nakazujący rozpoznanie skargi na
postanowienie referendarza sądowego w przedmiocie nałożenia na
stronę obowiązku uiszczenia kosztów w składzie jednego sędziego
dotyczy również postanowienia referendarza sądowego
w przedmiocie kosztów przyznanych w nakazie zapłaty (art. 394 § 1
pkt 9 k.p.c.) ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznaniu przez Sąd Rejonowy, działający w składzie jednoosobowym, skargi na
rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w nakazie zapłaty wydanym przez
referendarza sądowego.
W uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne
wskazano, że przy rozpoznawaniu skargi na postanowienie referendarza sądowego
w przedmiocie kosztów sądowych lub kosztów procesu sąd, w którym zostało
wydane to postanowienie orzeka jako sąd drugiej instancji (art. 39823
§ 2 k.p.c.).
Przepis, art. 39823
§ 3 k.p.c. nakazuje przy rozpoznaniu skargi odpowiednio
stosować przepisy o zażaleniu. Dotyczy to również składu sądu, w której to kwestii
winny być stosowane dokładnie te same zasady co przy zażaleniu. W pierwszym
rzędzie będzie to art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym: „rozpoznanie
zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów
sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia, odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz
nałożenia na stronę obowiązku uiszczania kosztów i skazania na grzywnę
następuje w składzie jednego sędziego”, a dopiero gdyby przepis ten nie znajdował
zastosowania – przepisy o apelacji.
Pierwszą wątpliwość Sądu Rejonowego wywołało sformułowanie art. 397
§ 2 zd. 2 k.p.c. w części w której mowa jest tamże o postanowieniu w przedmiocie
„odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia
kosztów i skazania na grzywnę” albowiem może być ono różnie interpretowane.
Można całą zacytowaną część przepisu interpretować łącznie co oznaczałoby,
że skład jednoosobowy sądu uzasadniony jest tylko wtedy, gdy zostanie wydane
postanowienie w treści którego znajdą się wszystkie trzy elementy: odrzucenie
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, nałożenie na stronę obowiązku ich
uiszczenia oraz skazanie jej na grzywnę. Aprobata dla takiego stanowiska
prowadziłaby bezpośrednio do stwierdzenia, że skoro w konkretnej sprawie
referendarz nie wydał postanowienia obejmującego wszystkie te rozstrzygnięcia,
skarga nie może być rozpoznana w składzie jednego sędziego. Jednakże można
3
rozstrzygnięcia przytoczone w zacytowanym fragmencie przepisu interpretować
rozdzielnie uznając, że jednoosobowy skład sądu występuje przy rozpoznaniu
zażalenia na każdą z tamże opisanych czynności procesowych. Sąd Rejonowy
opowiedział się za drugą z wymienionych możliwości, ale w związku z tym
nasunęła się kolejna wątpliwość, czy zawarte w wydanym przez referendarza
nakazie zapłaty rozstrzygnięcie o kosztach procesu stanowi postanowienie
w przedmiocie „nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów” o których
mowa w art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej z podniesionych kwestii należy podzielić stanowisko Sądu
Rejonowego, że przepis art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c. znajduje zastosowanie także
wtedy, gdy zaskarżone postanowienie nie zawiera łącznie wszystkich rozstrzygnięć
w przedmiocie „odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego
zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku
uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę”. Nawet więc, jeśli w postanowieniu
orzeczono o jednej z tych kwestii, rozpoznanie zażalenia na postanowienie sądu
następuje w składzie jednoosobowym. Wprawdzie w sformułowaniu przepisu użyte
zostały łączniki „i”, „oraz”, które w logice są uznawane za wprowadzające
koniunkcję, jednak oparcie się na wynikach tak ograniczonej wykładni byłoby
nietrafne. Chociaż może zdarzyć się współistnienie w jednym postanowieniu
wszystkich tych rozstrzygnięć, to jednak wąskiej wykładni przepisu sprowadzającej
jego działanie do szczególnego przypadku, sprzeciwia się kilka argumentów.
Po pierwsze, nie sposób wyjaśnić jaki sens miałoby wprowadzanie
jednoosobowego składu sądu w opisywanej wyjątkowej sytuacji, a trzyosobowego
przy rozpoznawaniu zażalenia na każde z rozstrzygnięć osobno lub w innym, ale
niepełnym układzie. Po drugie, skoro skład jednoosobowy rozpoznawałby skargę
lub zażalenie na postanowienie zawierające łącznie wszystkie wyżej wymienione
rozstrzygnięcia, to tym bardziej właściwe jest rozpoznawanie w takim składzie
skargi lub zażalenia na postanowienie zawierające choćby jedno z tych
rozstrzygnięć. P o trzecie nietrafny jest argument, że za łączną wykładnią art. 397
§ 2 zd. 2 k.p.c. przemawia wskazana w tym przepisie możliwość zaskarżenia
4
postanowienia o odrzuceniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, na które
zgodnie z art. 107 ust. 2 zd. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
nie przysługuje zażalenie. Możliwa jest bowiem wykładnia, że art. 397 § 2 zd. 2
k.p.c. dotyczy w tej części możliwości złożenia skargi na orzeczenie referendarza,
natomiast art. 107 ust. 2 zd. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
wskazuje jedynie na niedopuszczalność wniesienia zażalenia na postanowienie
sądu.
W świetle powyższego zasadny jest wniosek, że art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c.
znajduje zastosowanie także wtedy, gdy zaskarżone postanowienie zostało wydane
choćby w jednym z przedmiotów określonych w tym przepisie. Niezbędne staje się
wobec tego rozważenie, jak powinno być rozumiane pojęcie „nałożenia na stronę
obowiązku uiszczenia kosztów” – czy dotyczy ono także rozstrzygnięcia o kosztach
procesu w wydanym przez referendarza nakazie zapłaty.
Szereg argumentów przemawia za uznaniem, że art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c. nie
znajduje zastosowania we wskazanej wyżej sytuacji. Przepis ten wprowadza
wyjątkowe regulacje. Zgodnie z art. 39823
§ 2 k.p.c. sąd, który funkcjonalnie
występuje w charakterze sądu I instancji, rozpoznając skargę orzeka jako sąd
II instancji. Powoduje to brak możliwości złożenia w toku instancji kolejnego
zażalenia. Wstrzymanie wykonalności postanowienia referendarza w przedmiocie
kosztów stanowi sytuację wyjątkową względem zasady, że wniesienie skargi
powoduje utratę mocy orzeczenia wydanego przez referendarza sądowego.
Wyjątkowość regulacji przemawia przeciwko wykładni rozszerzającej.
Przepis art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c. w początkowym fragmencie odwołuje się
wprost do odmowy zwolnienia od kosztów sądowych. Składnia to do przyjęcia,
że następujący, później zwrot o „obowiązku uiszczenia kosztów” również powinien
być uznany za dotyczący kosztów sądowych. Skoro bowiem w końcowej części art.
397 § 2 zd. 2 k.p.c. zostało pominięte sprecyzowanie, o których kosztach mowa,
należy wnosić, że ustawodawca uznał, iż nie jest potrzebne powtarzanie pełnej
formuły „kosztów sądowych”, ponieważ typ kosztów został już wystarczająco
określony w początkowym fragmencie tego przepisu.
5
Charakterystyczne jest także, że w opisie pierwszego z postanowień
wymienionych w art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c. sformułowany został w pełnej postaci
przedmiot postanowienia (odmowa zwolnienia od kosztów sądowych), natomiast
kolejne pośrednio odwołują się do tego sformułowania, określając przedmiot
rozstrzygnięcia w coraz bardziej skrótowej formie.
Za dokonywaniem wykładni art. 397 § 2 zd. 2 k.p.c. z uwzględnieniem treści
całego przepisu, a nie tylko brzmienia zwrotu o obowiązku uiszczenia kosztów
przemawia zbieżny przedmiot regulacji dotyczącej materii zwolnienia od kosztów
sądowych. Przemyślana, wręcz sekwencyjna kolejność wyklucza wniosek
o przypadkowym wymienieniu postanowienia o obowiązku uiszczenia kosztów
w otoczeniu postanowień w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych
lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie i skazania na
grzywnę.
Ponadto nie można pominąć, że kompetencje referendarza w kwestii
kosztów zasadniczo, związane są przede wszystkim ze sferą kosztów sądowych.
Ustrojowe znaczenie ma w tym zakresie art. 147 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
– Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.). Jedynie
w wyjątkowych przypadkach kompetencje referendarza obejmują rozstrzyganie
o kosztach procesu.
Podsumowując, jednoosobowy skład sądu przewidziano w art. 397 § 2 k.p.c.
jedynie dla rozpoznania zażalenia (odpowiednio skargi) na postanowienie związane
z koniecznością ponoszeniu kosztów sądowych. Przepis ten nie ma natomiast
zastosowania w przypadku, w którym skarga na postanowienie referendarza
dotyczy kosztów procesu, a nie kosztów sądowych.
W efekcie w niniejszej sprawie postanowienie o przedstawieniu zagadnienia
prawnego na podstawie art. 390 k.p.c. powinno być wydane przez sąd orzekający
w składzie trzech sędziów. Sąd Rejonowy, orzekający jako sąd drugiej instancji
wydał więc to postanowienie w składzie, który nie był legitymowany do jego
wydania.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2002 r. wskazano,
że Sąd Najwyższy odmawia podjęcia uchwały w wypadku, gdy postanowienie
6
o przedstawieniu zagadnienia prawnego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. wydał
skład sądu sprzeczny z przepisami prawa. Nie można zgodzić się, z poglądem,
że powyższe stanowisko straciło aktualność na skutek wejścia w życie ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. Wydanie postanowienia
o przedstawieniu zagadnienia prawnego w warunkach nieważności postępowania
(art. 379 pkt 7 k.p.c.) powoduje, że podjęta uchwała nie miałaby wpływu na wynik
sprawy, co uzasadnia odmowę jej podjęcia na podstawie art. 61 § 1 obecnie
obowiązującej ustawy o Sądzie Najwyższym.