Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 257/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa „W.” Sp. z o.o
przeciwko „E.” Sp. z o.o
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 stycznia 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowe W. domagało się od pozwanej Spółki w likwidacji kwoty
152.187,17 złotych tytułem zapłaty zaległości za dostarczanie wody i
odprowadzanie ścieków w okresie od lipca do listopada 2004 r. Zaległość powstała
w wyniku uiszczania przez pozwaną w wymienionym okresie opłat za wodę
według stawki obniżonej, o tzw. upust cenowy, podczas, gdy strona powodowa
żądała zapłaty według stawki nie obniżonej. Nakazem zapłaty z dnia 13 stycznia
2005 r. wydanym w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy w O. uwzględnił
powództwo w całości. W postępowaniu wywołanym wniesieniem przez pozwaną
zarzutów W. stwierdziło, że w toku sporu pozwana zapłaciła część dochodzonej
należności, tj. kwotę 58.522,28 złotych. W związku z tym powód ograniczył żądanie
do kwoty 93.664,89 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od kwot szczegółowo
wymienionych w piśmie procesowym z dnia 24 marca 2005 r. Wyrokiem z dnia 29
czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy w O. uchylił nakaz zapłaty, zasądził od pozwanej
Spółki na rzecz powodowego W. kwotę 93.664,89 zł z odsetkami ustawowymi
szczegółowo określonymi, umorzył postępowanie w pozostałym zakresie i orzekł
o kosztach. Sąd Okręgowy ustalił, że strona pozwana na podstawie umowy cesji
przejęła obowiązek Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej -
Osiedla w B., który miał umowę o dostarczanie wody z W. - Spółką z o.o. jako
dostawcą i począwszy od dnia 1 kwietnia 2001 r. - z mocy aneksu z dnia 20 marca
2001 r. – korzystał ze stałego upustu cenowego w wysokości 25% w stosunku do
200.000 m3
wody w ciągu roku. Pismem z dnia 29 września 2003 r. powód
wypowiedział pozwanej Spółce w/w umowę w części dotyczącej upustu cenowego,
ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2004 r. i od tego dnia wystawiał i przesyłał pozwanej
faktury VAT na kwoty obliczone według wskazań wodomierza bez stosowania 25%
upustu cenowego. Pozwana regulowała faktury w części wynikającej
z pomniejszenia wyliczonych należności o 25%. Pismem z dnia 16 listopada
2004 r. uznała wobec powoda swoje zadłużenie na kwotę 146.486,21 złotych
dokonując potwierdzenia salda, a po otrzymaniu odpisu pozwu w niniejszej sprawie
częściowo zapłaciła należności objęte wystawionymi przez powoda fakturami VAT,
w związku z czym powód cofnął powództwo w zakresie uiszczonej przez pozwaną
3
kwoty 58.522,28 złotych. Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że zgodnie z § 12 ust. 2
umowy o dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków każda ze stron mogła
umowę rozwiązać z zachowaniem 3 - miesięcznego okresu wypowiedzenia.
Zdaniem Sądu, w drodze rozumowania a maiori ad minus należało przyjąć, że
prawo wypowiedzenia przysługiwało również do poszczególnych części umowy
w związku z czym powodowe Przedsiębiorstwo było uprawnione do
wypowiedzenia przedmiotowej umowy w części dotyczącej upustu cenowego i to
tym bardziej, że z § 9 ust. 2 umowy wynikało, iż powód nie musiał w ogóle
korzystać z wypowiedzenia lecz w celu wprowadzenia nowej opłaty mógł tylko
zawiadomić usługobiorcę na 30 dni naprzód o zmianie wysokości opłaty. W wyniku
apelacji strony pozwanej Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w części zasądzającej i powództwo oddalił oraz orzekł
reformatoryjnie o kosztach procesu za postępowanie pierwszoinstancyjne
a ponadto orzekł o kosztach za drugą instancję. Przyjmując za własny stan
faktyczny ustalony przez Sąd pierwszej instancji Sąd Apelacyjny odmiennie ocenił
skuteczność oświadczenia woli powoda w piśmie z dnia 29 września 2003 r.
wypowiadającym korzystanie przez pozwaną z upustu cenowego. Sąd Apelacyjny
uznał, że postanowienie § 12 ust. 2 umowy wiążącej strony dotyczyło
wypowiedzenia całej umowy tj. ze skutkiem w postaci jej nieobowiązywania
w ogóle, nie zaś jak to błędnie przyjął Sąd Okręgowy – możliwość jednostronnego
wprowadzenia do treści umowy postanowienia, odnośnie do którego druga strona
nie wyraziła zgody. Co do § 9 umowy, to dotyczył on zmiany stawki opłat za wodę,
której wysokość uwarunkowana była stosowna uchwałą organu gminnego, a nie
upustu cenowego do tej stawki i nie mógł być podstawą obowiązywania stawki
taryfowej bez upustu. Wobec tego, że nie było zamiarem powoda rozwiązanie
umowy z pozwaną a jednocześnie jego pismo z dnia 29 września 2003 r. nie mogło
być uznane za skuteczne w zakresie zmiany umownego warunku co do upustu
cenowego ani do zmiany umowy nie doszło przez czynność faktyczną płacenia
żądanych wyższych należności, należało – zdaniem Sądu Apelacyjnego –
stwierdzić, że w okresie objętym sporem strony związane były umową o treści
przewidującej korzystanie przez pozwaną z przedmiotowego upustu.
4
W skardze kasacyjnej powód zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie prawa
materialnego art. 60 i 65 k.c. przez błędne przyjęcie, że nie doszło do akceptacji
żądania powoda niestosowania upustu cenowego, § 9 ust. 2 w zw. z § 12 ust.
umowy o dostarczanie wody oraz art. 20 i 24 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U.
z 2001 r., Nr 72, poz. 747) przez uznanie, że skarżąca nie była uprawniona do
jednostronnej zmiany umowy w drodze wypowiedzenia w sytuacji, gdy strony nie
zastrzegły formy pisemnej pod rygorem nieważności dla zmiany postanowień
umownych a uchwała Gminy przewidywała taryfę bez upustu cenowego i taryfa ta
uzasadniała na podstawie § 9 ust. 2 wypowiedzenie upustu. Wskazując na
powyższe powód w skardze kasacyjnej wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu lub
o uchylenie zaskarżonego wyroku i utrzymanie w mocy wyroku Sądu pierwszej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą sporu była kwestia, czy począwszy od dnia 1 stycznia 2004 r. powód
był uprawniony do opłaty za dostarczaną wodę według stawki taryfowej nie
obniżonej o 25% upustu, przewidzianego w aneksie nr 2 z dnia 27 marca 2001 r.
Powód twierdził, że warunki w/w aneksu zostały przez niego skutecznie
wypowiedziane pismem z dnia 29 września 2003 r., a ponadto pozwana w sposób
dorozumiany wyraziła na powyższe zgodę przez regulowanie do października
2004 r. należności bez upustu, przez potwierdzenie salda na dzień 31 października
2004 r. oraz zapłatę w toku procesu części dochodzonej należności w kwocie
58.522,28 złotych. Ocena zasadności powództwa wymagała rozważenia § 12
umowy z dnia 11 lutego 1997 r. o dostarczenie wody oraz treści aneksów do w/w
umowy, a ponadto wskazywanego przez stronę powodową zachowania się
pozwanej mającego zaświadczać o jej zgodzie. Inne kwestie, takie jak motywacja
przyświecająca powodowi przy składaniu oświadczenia w piśmie z dnia
29 września 2003 r. oraz ewentualność skorzystania przez powoda z trybu,
o którym mowa w § 9 ust. 2 umowy nie miały w rozpoznawanej sprawie istotnego
znaczenia. Zgodnie z ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2001 r., Nr 72, poz. 747 ze
5
zm.) ceny i stawki opłat za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków wynikają
z taryf zatwierdzonych w drodze uchwały przez radę gminy i wprowadzanych do
aktu prawa miejscowego jakim jest regulamin dostarczania wody i odprowadzania
ścieków (art. 19, 20, 24 ustawy). W stosunku do konkretnych odbiorców ceny te
i stawki obowiązują na podstawie pisemnej umowy (art. 6), przy czym z art. 29
ustawy wynika, że zasadniczo nie ma przeszkód do ich umownego obniżenia.
Skoro w sprawie niniejszej nie była sporna cena i stawka taryfowa, ani
przedmiotem oświadczenia powoda w piśmie z dnia 29 września 2003 r. nie była
tego rodzaju cena ani stawka, to bezprzedmiotowe było odwoływanie się do § 9 ust.
2 umowy jako podstawy żądań powoda i bez znaczenia były przyczyny z powodu
których powód uznał za stosowne nierespektowanie dotychczasowego udzielania
pozwanej upustu. Żadna z tych okoliczności nie mogła wpłynąć na ocenę kwestii
czy pismo powoda z dnia 29 września 2003 r. doprowadziło do żądanej przez
powoda zmiany umowy.
Z przedstawionych względów nie zasługiwały na rozważenie zarzuty skargi
kasacyjnej dotyczące naruszenia ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz art. 60 i 65 k.c.
w części dotyczącej § 9 ust. 2 umowy.
Zarzut naruszenia art. 60 i 65 k.c. w zakresie odnoszącym się do § 12 ust. 2
umowy był bezzasadny. Nie może być wątpliwości, że – jak trafnie stwierdził to Sąd
Apelacyjny w zaskarżonym wyroku – wypowiedzenie, o którym mowa w w/w
postanowieniu umowy dotyczy uprawnienia do jednostronnego rozwiązania umowy
ze skutkiem w postaci unicestwienia w całości łączącego strony stosunku
prawnego, (vide: § 12 ust. 3 umowy), nie zaś do unicestwienia tylko jednego
z warunków umowy i to mającego jednocześnie pociągać za sobą wprowadzenie
w to miejsce innego warunku. Dla osiągnięcia tego ostatniego skutku niezbędne
byłoby uzgodnienie w umowie, tzw. wypowiedzenia zmieniającego, które
wymagałoby nie tylko oświadczenia woli co do odstąpienia wypowiadającego od
dotychczasowego warunku i propozycji nowego warunku, ale także oznaczenia
okresu, w ciągu którego adresat wypowiedzenia miałby się wypowiedzieć
czy nowe warunki przyjmuje oraz określenia skutków bezczynności lub odmowy
adresata odnośnie do obowiązywania umowy względnie jej brzmienia.
6
Tego rodzaju postanowień umowa stron nie zawiera, ani w swoim tekście
podstawowym, ani w aneksach. Można dodać, że doszukiwanie się w treści § 12
ust. 2 umowy uprawnienia do jednostronnej zmiany w drodze wypowiedzenia
postanowienia o upuście cenowym skazane byłoby na przegraną już choćby ze
względu na to, iż w momencie umawiania się powoda z poprzedniczką prawną
pozwanej nie było w ogóle mowy o stosowaniu jakichkolwiek upustów cenowych.
Nie można natomiast odmówić słuszności skardze kasacyjnej w części
dotyczącej naruszenia art. 60 i 65 k.c. przez przyjęcie, że w sposób dorozumiany
pozwana nie wyraziła zgody na odstąpienie od stosowania upustu. Przyjmując za
własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny
w zaskarżonym wyroku ustalił, że pozwana w dniu 16 listopada 2004 r.
potwierdziła wobec powoda saldo na dzień 31 października 2004 r. wzajemnych
należności i zobowiązań, w tym – swoje zobowiązanie odnośnie do kwoty
146.486,21 zł z tytułu zadłużenia dochodzonego następnie przez powoda
w niniejszej sprawie, oraz, że w toku procesu pozwana częściowo zaspokoiła
powoda co do wymienionego zadłużenia. Nie można wykluczyć, że takim swoim
zachowaniem pozwana wyraziła wolę podporządkowania się żądaniu powoda,
a zarazem potwierdziła istnienie po stronie powoda wierzytelności obejmującej
zadłużenie powstałe wskutek nie płacenia przez nią określonych należności
w wysokości przez powoda żądanej (por. uchwałę SN z dnia 26 kwietnia 1995 r.
III CZP 39/95 – OSNC 1995 nr 9, poz. 120, wyrok SN z dnia 23 sierpnia 2001 r.
II CKN 103/99 – nie publ. LEX nr 52371, wyrok SN z dnia 26 listopada 2004 r. I CK
279/04 – nie publ., wyrok SN z dnia 25 listopada 2005 r. V CK 381/05 – nie publ.).
W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny uwzględnił jedynie okoliczność,
że pozwana na bieżąco nie płaciła wyższych należności. W tym zakresie
stanowisko Sądu było trafne. Powód nie tylko nie wykazał, żeby było inaczej lecz
ewentualne realizowanie przez pozwaną faktur w wysokości żądanej przez powoda
(jak by to wynikało z pisma powoda na k – 124, prawdopodobnie zawierającego
jednak tzw. błąd maszynowy w wyrazie „regulowanie”, który powinien brzmieć „nie
negowanie”) czyniłoby niezrozumiałym występowanie powoda z powództwem
w niniejszej sprawie.
7
Nie zajął natomiast Sąd Apelacyjny stanowiska wobec faktu potwierdzenia
przez pozwaną salda oraz zapłacenia przez pozwaną kwoty 58.522,28 zł, odnośnie
do której pozwana nie wypowiedziała się w dotychczasowym postępowaniu
natomiast powód twierdził, że uiszczona została na poczet zaległości dochodzonej
w pozwie (choć budzi to wątpliwości w świetle późniejszego oświadczenia
pełnomocnika powoda na rozprawie w dniu 22 czerwca 2005 r. k – 135).
Stanowisko Sądu Apelacyjnego powinno przesądzać, czy w okolicznościach
rozpoznawanej sprawy pozwana w wyniku czynności konkludentnych wyraziła
zgodę na żądaną przez powoda zmianę umowy. Rozważania Sądu w tym
przedmiocie powinny uwzględniać art. 77 i art. 74 k.c. Samo milczenie pozwanej
nie mogło zostać uznane za przyjęcie propozycji powoda. Przepis art. 386 k.c.
przewidujący taki skutek w stosunkach pomiędzy podmiotami gospodarczymi
pozostającymi ze sobą w stałych stosunkach nie mógłby w rozpoznawanej sprawie
znaleźć zastosowania ponieważ obowiązywał do dnia 24 września 2003 r. tj. do
wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie kodeksu cywilnego... (-)
Dz.U. nr 49, poz. 408).
W tej sytuacji, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c.). O kosztach
orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.