Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 207/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa L.Z. i M.Z.
przeciwko "E." Spółce Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 stycznia 2006 r., sygn. akt [...],
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 6 sierpnia 2003 r.,
2. zasądza od pozwanej na rzecz powodów solidarnie
kwotę 18 962 zł (osiemnaście tysięcy dziewięćset
2
sześćdziesiąt dwa złotych) tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego,
3. nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa
(Sąd Okręgowy w S.) kwotę 8 726 zł (osiem tysięcy
siedemset dwadzieścia sześć złotych) tytułem
nieuiszczonych kosztów sądowych.
3
Uzasadnienie
Powodowie L.Z. i M.Z. w pozwie z dnia 31 grudnia 2002 r. wnosili o
zasądzenie na swoją rzecz solidarnie od pozwanej spółki Grupa E. „E.” S.A.
(obecnie „E.” S.A.) kwoty 152 873,96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15
listopada 2000 r. do dnia zapłaty, twierdząc, że kwota ta stanowi różnicę między
poniesionymi przez nich kosztami budowy i przyłączenia osiedlowej instalacji
energetycznej do sieci miejskiej w wysokości 168 733,96 zł a należną pozwanej z
tego tytułu opłatą taryfową w wysokości 15 960 zł. W uzasadnieniu pozwu
nadmienili, że żądanej kwoty dochodzą na podstawie art. 405 k.c., ponieważ
pozwana bezpodstawnie wzbogaciła się ich kosztem.
Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2003 r. Sąd Okręgowy w S. zasądził od
pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 152 873,96 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 15 listopada 2000 r. do dnia zapłaty, przyjmując, że roszczenie
powodów znajduje oparcie w art. 388 k.c. Poprzedniczka prawna pozwanej
w umowie o przyłączenie zawartej w dniu 17 lipca 2000 r. zastrzegła bowiem
wzajemną kompensatę należności, mimo że zgodnie z obowiązującą taryfą opłata
przyłączeniowa wynosiła 15 960 zł, a poniesiony przez powodów koszt budowy
przyłącza – 168 733,96 zł. Zastrzegając dla siebie świadczenie dziesięciokrotnie
wyższe od należnego, wykorzystała przymusowe położenie powodów, wobec
czego Sąd Okręgowy zmniejszył należność pozwanej o kwotę 152 873,96 zł i kwotę
tę zasądził na rzecz powodów.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 20 lipca 2004 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.
Stwierdził, że uprawnienie do ukształtowania treści umowy na podstawie art. 388 §
1 k.c. wygasło z upływem dwóch lat od dnia jej zawarcia oraz że z zebranego
materiału nie wynika, by w umowie z dnia 17 lipca 2000 r. zastrzeżone zostały dla
pozwanej nieuzasadnione korzyści. Poprzedniczka prawna pozwanej była –
zdaniem Sądu Apelacyjnego – uprawniona do kalkulacji kosztów przyłączenia z
uwzględnieniem reguł opłacalności inwestycji, wobec czego brak podstaw do
4
uznania postanowień umowy dotyczących opłaty przyłączeniowej za nieważne, a
poniesionych przez powodów kosztów budowy zaliczonych na pokrycie tej opłaty –
za świadczenie nienależne (art. 410 k.c.).
Na skutek kasacji powodów Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 10 czerwca
2005 r. uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu. Stwierdził, że podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy miało ustalenie, czy dla obszaru, na którym położone są działki należące do
powodów, sporządzone zostały przez Gminę S. założenia do planu zaopatrzenia w
ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Gdyby założenia takie zostały
sporządzone, pozwana – zgodnie z art. 7 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. –
Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 1053, poz. 1504 ze zm. –
dalej: „Pr. energetyczne”) – mogła bowiem żądać od powodów jedynie opłaty
określonej w taryfie opłat za przyłączenie do sieci, a nie rzeczywistych kosztów
budowy. Powodowie działali w przekonaniu, że realizują inwestycję na terenie
objętym planem zagospodarowania przestrzennego, a tym samym, że dla tego
terenu sporządzone zostały założenia do planu zaopatrzenia w energię elektryczną.
Dopiero na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym pozwana złożyła oświadczenie,
że Gmina S. nie opracowała takich założeń, natomiast powodowie niezwłocznie po
zamknięciu rozprawy przedstawili dowód wskazujący na to, że wspomniane
założenia jednak istnieją. W tej sytuacji, odmowa przeprowadzenia
przedstawionego dowodu nastąpiła – stwierdził Sąd Najwyższy – z naruszeniem
art. 217 i art. 316 § 2 k.p.c.
Zakładając, że dla terenu, na którym powodowie realizowali inwestycję,
istniał plan zaopatrzenia w energię elektryczną, pozwana – stwierdził dalej Sąd
Najwyższy – mogła domagać się od powodów jedynie opłaty taryfowej, która jest
prawie dziesięciokrotnie niższa od opłaty ustalonej w umowie z dnia 17 lipca
2000 r. Postanowienie umowy zastrzegające w warunkach opisanych w art. 7 ust. 4
Pr. energetycznego opłatę wyższą od taryfowej uznać należy zatem za sprzeczne
z treścią powołanego przepisu, a tym samym nieważne (art. 58 k.c.). Gdyby
pozwana uzyskała kosztem powodów bez podstawy prawnej kwotę równą różnicy
między tym, co powodowie zobowiązani byli zapłacić za przyłączenie zgodnie
z zawartą umową, a opłatą wynikającą z obowiązującej taryfy, odmowa zasądzenia
5
zwrotu tej kwoty naruszałaby art. 410 k.c. Trafnie natomiast Sąd Apelacyjny uznał,
iż brak podstaw do powoływania się na wyzysk, jako podstawę prawną powództwa.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13
stycznia 2006 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 6 sierpnia 2003 r. i oddalił
powództwo, przyjmując za podstawę orzeczenia następujące ustalenia i wnioski.
Decyzją z dnia 24 kwietnia 1998 r. Prezydent Miasta S. zezwolił powodom
na realizację inwestycji polegającej na budowie domów wolnostojących
i bliźniaczych na obszarze położonym w granicach terenu przeznaczonego pod
zainwestowanie miejskie przy ul. Ż., stwierdzając, że zaopatrzenie w wodę, energię
elektryczną, gaz, odprowadzenie ścieków itp. powinno nastąpić na zasadach
określonych w warunkach technicznych wydanych przez zarządców
poszczególnych sieci. W dniu 3 listopada 1998 r. Zakład Energetyczny S.A. wydał
powodom warunki ogólne i techniczne przyłączenia urządzeń elektrycznych do
sieci miejskiej, w myśl których inwestor po wybudowaniu własnym kosztem
instalacji niezbędnej do przyłączenia mógł przekazać ją Zakładowi Energetycznemu
na własność lub zwrócić się do Zakładu o ustalenie warunków przyłączenia
umożliwiających pozostawienie instalacji w majątku i eksploatacji inwestora. W tym
samym dniu powodowie zawarli z Zakładem Energetycznym umowę, w której
oświadczyli, że przekażą wykonane urządzenia elektroenergetyczne „na majątek i
do eksploatacji” Zakładu. Pismem z dnia 10 grudnia 1998 r. powód M.Z.
poinformował Zakład Energetyczny, że przekazanie nowo wybudowanych urządzeń
„na jego majątek” nastąpi na podstawie przepisów obowiązujących w dniu
przekazania.
W dniu 19 marca 1999 r. Prezydent Miasta S., na wniosek powodów, wydał
decyzję o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji
pod nazwą „Budowa sieci gazowej, energetycznej, wodnej, kanalizacyjnej i
telekomunikacyjnej wraz z przyłączami do działek nr 17 i 19/3 z obrębu P.
położonych w rejonie ulic Ż. (oznaczanej też jako ul. W.), w której potwierdził, że
realizacja inwestycji następuje na terenie przeznaczonym w miejscowym planie
ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta S. na cele zainwestowania
miejskiego. Stwierdził też, że zasilanie w energię elektryczną nastąpi z
6
wybudowanych na własnym terenie stacji transformatorowych 15/04 kV z
rozebraniem kolizyjnego odcinka sieci napowietrznej linii 15 kV.
Powodowie i pozostająca poza procesem M.Z. utworzyli Społeczny Komitet
Budowy Uzbrojenia w ul. W. Członkowie tego Komitetu ponieśli koszty
zaprojektowania i wykonania instalacji elektrycznej dla osiedla mieszkaniowego
przy ul. W. w kwocie 168 733,96 zł. W dniu 17 lipca 2000 r. powodowie, powołując
się na działanie w imieniu wspomnianego Komitetu, zawarli z poprzedniczką
prawną pozwanej umowę o przyłączenie wybudowanych urządzeń i instalacji do
sieci elektroenergetycznej przedsiębiorstwa sieciowego zgodnie z ogólnymi
warunkami z dnia 3 listopada 1998 r. W umowie stwierdzono, że przyłączany
podmiot uiści opłatę przyłączeniową równą rzeczywistym kosztom realizacji
przyłączenia, które oszacowano na kwotę około 270 000 zł, z tym, że ostateczna
wysokość tej opłaty zostanie podana po zakończeniu realizacji zadania oraz, że
ostateczne rozliczenie nastąpi poprzez wzajemną kompensatę „na zasadzie
potrącenia”. Ustalono ponadto, że przedsiębiorstwo sieciowe zakupi działkę nr
17/15 przy ul. W., na której usytuowana zostanie stacja transformatorowa, włączy
urządzenia i instalacje przyłączanego podmiotu pod napięcie i dostarczy odbiorcom
moc w wysokości określonej w warunkach przyłączenia, oraz że z chwilą
przyłączenia urządzeń i instalacji do sieci eksploatacja, konserwacja i zapewnienie
właściwej pracy sieci do ustalonego miejsca rozgraniczenia własności stron
należały będą do obowiązków przedsiębiorstwa sieciowego. Strony stwierdziły, że z
dniem podpisania umowy ulega rozwiązaniu wcześniejsza umowa z dnia 3
listopada 1998 r.
Zgodnie z zawartą umową, poprzedniczka prawna pozwanej nabyła działkę
i urządziła stację transformatorową, a powodowie wybudowali wymagane
urządzenia i instalacje. W dniu 2 listopada 2000 r. powodowie, powołując się na
działanie w imieniu Społecznego Komitetu Budowy Uzbrojenia w ul. W. zwrócili się
do poprzedniczki prawnej pozwanej o protokolarne przejęcie wybudowanej sieci „na
majątek Energetyki S.A.”, przedkładając rachunek za jej wykonanie w kwocie 168
733,96 zł. Przyjmując przekazane jej przez powodów instalacje na własność,
Energetyka S.A. nie zakwestionowała przedłożonego rachunku. Po podłączeniu
przekazanych instalacji do sieci miejskiej Energetyka S.A. dostarczała, a aktualnie
7
pozwana dostarcza, za ich pośrednictwem energię elektryczną mieszkańcom
osiedla przy ul. W. W dniu 15 listopada 2000 r. Energetyka S.A. wystawiła
„Społecznemu Komitetowi Budowy Uzbrojenia – L., M.Z.” rachunek z tytułu opłaty
przyłączeniowej w kwocie 163 733,96 zł, wskazując jako sposób zapłaty
„kompensatę”.
Uchwałą z dnia 17 czerwca 2002 r. Rada Miasta S. przyjęła założenia do
planu zaopatrzenia Gminy Miasto S. w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.
Według stanu na dzień 17 lipca 2000 r. założenia takie dla obszaru, na którym
znajdowało się osiedle mieszkaniowe przy ul. W., nie istniały.
Oceniając dokumenty przedstawione przez powodów przy piśmie
procesowym z dnia 9 lipca 2004 r. oraz przy kasacji (k. 130 – 137 i 174 – 206), Sąd
Apelacyjny uznał, że powodowie nie wykazali, by w dniu 17 lipca 2000 r., w którym
strony zawierały umowę o przyłączenie, istniały założenia do planu zaopatrzenia
w energię elektryczną. Warunkiem stosowania za przyłączenie do sieci opłaty
określonej na podstawie stawek ustalonych w taryfie było natomiast – po wejściu
w życie ustawy z dnia 26 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne
(Dz.U. Nr 48, poz. 555) – umieszczenie przyłączanej sieci w założeniach do planu
zaopatrzenia w energię elektryczną, uchwalonych przez radę gminy (art. 7 ust. 4
i art. 19 Pr. energetycznego). Zawierając umowę z powodami poprzedniczka
prawna pozwanej mogła zatem zastrzec na swoją rzecz wynagrodzenie
pozataryfowe. W § 8 umowy z dnia 17 lipca 2000 r. strony wyraźnie stwierdziły,
że zawarły ją dobrowolnie oraz, że zawarta umowa zaspokaja wszelkie roszczenia
związane z przeniesieniem przyłączonych urządzeń na własność przedsiębiorstwa
sieciowego i z opłatą przyłączeniową. Konkludując Sąd Apelacyjny stwierdził,
że nie ma podstaw do uznania umowy z dnia 17 lipca 2000 r. za nieważną
w całości lub w części, a tym samym do uznania zaliczonych na poczet opłaty
przyłączeniowej kosztów budowy w wysokości 152 873,96 zł za świadczenie
nienależne. Za zasadny uznał natomiast podniesiony przez pozwaną zarzut
naruszenia art. 388 k.c.
Sąd Apelacyjny podkreślił ponadto, że powodowie – nie godząc się
z propozycją poprzedniczki prawnej pozwanej, dotyczącą wysokości i sposobu
8
uiszczenia opłaty przyłączeniowej – mogli wystąpić do Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki z wnioskiem o ukształtowanie treści umowy z przedsiębiorstwem
sieciowym (art. 8 ust. 1 Pr. energetycznego) ewentualnie już po zawarciu umowy
żądać jej odpowiedniej zmiany w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów. Z możliwości tych jednak nie skorzystali.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powodowie –
powołując się na podstawę określoną w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. – wnosili o jego
uchylenie oraz o oddalenie apelacji pozwanej i zasądzenie na swoją rzecz kosztów
postępowania. W ramach powołanej podstawy kasacyjnej wskazali na naruszenie
przepisów: art. 222 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie, art. 410 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie oraz art. 7 ust. 4 i art. 19 Pr. energetycznego przez
błędną wykładnię.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, choć nie wszystkie
z podniesionych w niej zarzutów mogą być uznane za trafne.
Za pozbawiony racji trzeba uznać zarzut obrazy art. 222 § 2 k.c., polegającej
zdaniem skarżących na nieuwzględnieniu kosztów usunięcia napowietrznej linii
energetycznej w kwocie 73 000 zł, która wchodzi w skład poniesionych przez nich
globalnych kosztów budowy i przyłączenia osiedlowej instalacji energetycznej
w wysokości 168 733,96 zł. Wypada przypomnieć, że w myśl powołanego przepisu,
przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie
właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie
o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Skarżący
natomiast nie tylko nie występowali przeciwko pozwanej z roszczeniem
o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń, lecz nawet
nie wskazywali okoliczności faktycznych mogących świadczyć o naruszaniu przez
pozwaną ich prawa własności w związku z usytuowaniem napowietrznej linii
energetycznej. W pozwie dochodzili bowiem ogólnie kwoty 152 873,96 zł,
twierdząc, że stanowi ona różnicę między poniesionymi kosztami budowy
i przyłączenia osiedlowej instalacji energetycznej do sieci miejskiej w wysokości
168 733,96 zł a należną pozwanej opłatą taryfową w wysokości 15 960 zł i tak
9
skonkretyzowane powództwo było przedmiotem rozpoznania Sądów obydwu
instancji. Powołanie się przez skarżących na naruszanie przez pozwaną ich prawa
własności oraz na przysługujące im w związku z tym roszczenie o usunięcie
napowietrznej linii energetycznej uznać trzeba zatem za równoznaczne
z powołaniem nowych faktów i dowodów, co w postępowaniu kasacyjnym jest
niedopuszczalne (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Nie można natomiast odmówić racji zarzutom skarżących dotyczącym
dokonanej przez Sąd Apelacyjny wykładni przepisów art. 7 ust. 4 i art. 19 Pr.
energetycznego. Jak wskazał już w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 czerwca 2005 r., artykuł 7 ust. 4 Pr.
energetycznego, obowiązujący w dacie zawarcia przez strony umowy
o przyłączenie w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 26 maja
2000 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 48, poz. 555), stanowił,
że za przyłączenie do sieci przewidzianej w założeniach, o których mowa w art. 19,
pobiera się opłatę określoną na podstawie ustalonych w taryfie stawek opłat
za przyłączenie do sieci. Artykuł 19 określał z kolei sposób opracowania przez
gminy założeń do planu zaopatrzenia w energię elektryczną, które podlegały
następnie uchwaleniu przez radę gminy. Ze względu na przytoczoną regulację Sąd
Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 20 lipca 2004 r. i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania, stwierdzając, że w sprawie nie została
wyjaśniona okoliczność czy w dacie zawarcia przez strony umowy o przyłączenie
istniał już dla terenu, na którym skarżący realizowali swoją inwestycję, plan
zaopatrzenia w energię elektryczną.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny ustalił, że dopiero
uchwałą z dnia 17 czerwca 2002 r. Rada Miasta S. przyjęła założenia do planu
zaopatrzenia Gminy Miasto S. w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Uznał
bowiem, że przedstawione przez skarżących dokumenty znajdujące się na k. 130 –
137 i 174 – 206 akt nie stanowią dostatecznej podstawy do przyjęcia, że w dniu 17
lipca 2000 r. założenia takie dla obszaru, na którym znajdowało się osiedle
mieszkaniowe przy ul. W., już istniały. Trzeba zgodzić się z zarzutami skarżących,
że Sąd Apelacyjny dokonał błędniej wykładni art. 7 ust. 4 Pr. energetycznego, a w
10
konsekwencji błędnej oceny prawnej przedstawionych przez skarżących
dokumentów.
Powołany art. 7 ust. 4 nakładał na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące
się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej, paliw gazowych lub ciepła
obowiązek zapewniania realizacji i finansowania budowy oraz rozbudowy sieci,
w tym na potrzeby przyłączeń podmiotów ubiegających się o przyłączenie.
Obowiązek ten przedsiębiorstwa sieciowe miały spełniać na warunkach
określonych w przepisach, o których mowa w art. 9 i 46, czyli w przepisach tzw.
rozporządzeń przyłączeniowych i taryfowych, oraz w założeniach do planu
zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, uchwalonych
w oparciu o art. 19. Ostatnio wymieniony przepis określał tryb sporządzania
założeń do planów zaopatrzenia i nakładał na gminy obowiązek ich uchwalenia.
Uchwalone założenia określały prawa i obowiązki podmiotów uczestniczących
w rozbudowie sieci, w tym zarówno przedsiębiorstw sieciowych, jak i osób
ubiegających się o przyłączenie, i stanowiły podstawę do sporządzenia planu
zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Musiały one być
oczywiście zgodne z miejscowymi planami zaopatrzenia przestrzennego albo
ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy, obowiązek respektowania tych dokumentów przy
sporządzaniu założeń wynikał bowiem z treści art. 18 ust. 2 Pr. energetycznego.
Ustalenia zawarte w dokumentach planowania przestrzennego gminy miały zatem
dla gminy charakter wiążący przy sporządzaniu założeń do planu zaopatrzenia
w energię elektryczną.
Artykuł 16 Pr. energetycznego nakładał z kolei na przedsiębiorstwa
energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją paliw gazowych, energii
elektrycznej lub ciepła obowiązek sporządzania dla obszaru swego działania
planów rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania
na paliwa gazowe, energię elektryczną lub ciepło z uwzględnieniem miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego albo kierunków rozwoju gminy
określonych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy.
11
Jakkolwiek obowiązek opracowania założeń do planu zaopatrzenia w ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe wprowadzony został z dniem 5 grudnia
1997 r., nie wszystkie gminy – jak wykazała praktyka sądowa – założenia takie po
wejściu w życie Prawa energetycznego sporządziły. Przyszły odbiorca energii nie
miał natomiast wpływu ani na fakt sporządzenia założeń ani na stopień ich
szczegółowości. Z tej przyczyny w orzecznictwie Sądu Antymonopolowego, a także
w doktrynie podkreślano, że zaniechania gmin nie powinny wpływać niekorzystnie
na sytuację podmiotów ubiegających się o przyłączenie do sieci. Brak założeń do
planu zaopatrzenia w energię elektryczną nie powinien tym samym przesądzać
o uprawnieniu przedsiębiorstwa energetycznego do pobierania za przyłączenie do
sieci zamiast opłaty taryfowej opłaty ustalonej według rzeczywistych kosztów
budowy przyłączanej instalacji. W braku założeń przedsiębiorstwo energetyczne –
w celu ustalenia czy zastosować opłatę taryfową, czy opłatę odpowiadającą
kosztom budowy przyłączanej instalacji – powinno kierować się ustaleniami
własnych planów rozwoju sieci, a jeżeli plan ten nie przewiduje budowy lub
rozbudowy sieci na danym terenie – przeznaczeniem tego terenu w miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy. Zgodnie z art. 16 ust. 1 Pr.
energetycznego, plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych powinny
uwzględniać ustalenia obu wymienionych dokumentów planowania przestrzennego,
stąd okolicznością zobowiązującą przedsiębiorstwo energetyczne do stosowania
taryfowych stawek opłat za przyłączenie do sieci było uwzględnienie sieci, do której
instalacja odbiorcy ma być przyłączona, w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego. Za wystarczającą przesłankę uznania, że sieć jest przewidywana
w planie zagospodarowania przestrzennego lub studium, przyjmowano natomiast
funkcję i przeznaczenie danego terenu. Umowy, w których za przyłączenie do sieci
ustalono opłaty odpowiadające kosztom budowy przyłączanej instalacji zamiast
należnych opłat taryfowych uznawane były w części dotyczącej wysokości opłaty za
nieważne (art. 58 § 1 i 3 k.c.), co uprawniało odbiorców do dochodzenia roszczeń
na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (zob. np. wyrok Sądu
Antymonopolowego z dnia 10 stycznia 2001 r., XVII 57/00, niepubl., a także wyrok
12
Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 449/01, niepubl.). W wyroku
z dnia 10 lipca 2003 r., I CKN 474/01 (nie publ.) Sąd Najwyższy zajął wprawdzie
odmienne stanowisko, dokonując restrykcyjnej wykładni art. 7 ust. 4 Pr.
energetycznego, jednak orzeczenie to jest odosobnione. Skład orzekający Sądu
Najwyższego podziela stanowisko wyrażane w tej kwestii w orzecznictwie Sądu
Antymonopolowego, zgodne notabene z zapatrywaniami dominującymi
w nauce prawa.
Mając na względzie przedstawioną wykładnię art. 7 ust. 4 Pr.
energetycznego, trzeba zauważyć, że Rada Gminy Miasta S. – podejmując w dniu
17 czerwca 2002 r. uchwałę w sprawie przyjęcia założeń do planu zaopatrzenia w
ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe – stwierdziła, iż traci moc uchwała
Rady Gminy z dnia 25 maja 1998 r. w sprawie przyjęcia założeń do planu
zaopatrzenia w ciepło (k. 197 – 206). W ostatnio wymienionej uchwale zaś,
odnośnie do perspektyw rozwoju sieci elektroenergetycznej miasta S., stwierdzono,
że potrzeba wybudowania sieci zasilających nowopowstające osiedla
mieszkaniowe i zabudowę jednorodzinną jest oczywista (k. 187 – 196 i k. 130 –
137)). Z ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika z kolei,
że w decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z dnia
24 kwietnia 1998 r. i z dnia 19 marca 1999 r. Prezydent Miasta S. potwierdził,
iż inwestycja skarżących polegająca na budowie sieci energetycznej jest
realizowana na terenie, który – zgodnie z miejscowym planem ogólnym
zagospodarowania przestrzennego miasta S. uchwalonym w dniu 16 maja 1994 r.
przez Radę Miejską Miasta S. ze zmianami uchwalonymi w dniu 29 listopada 1994
r. – jest przeznaczony pod zainwestowanie miejskie (k. 8 i 180). W tym stanie
rzeczy – wbrew odmiennej ocenie Sądu Apelacyjnego – zachodziły podstawy do
uznania, że konstatacja zawarta w uchwale Rady Miasta S. z dnia 25 maja 1998 r.
w sprawie przyjęcia założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, dotycząca
wybudowania sieci zasilających nowopowstające osiedla mieszkaniowe i zabudowę
jednorodzinną, jest w istocie równoważna z założeniami, do których nawiązuje art.
7 ust. 4.
Gdyby jednak stanąć na stanowisku, że Gmina Miasta S., mimo ciążącego
na niej obowiązku, przed dniem 17 czerwca 2002 r. nie uchwaliła założeń do planu
13
zaopatrzenia w energię elektryczną, znaczenie przesądzające należałoby przypisać
przeznaczeniu terenu, na którym skarżący realizowali swoją inwestycję, w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Fakt przeznaczenia tego
terenu pod zainwestowanie miejskie, a ściśle pod zabudowę mieszkaniową, byłby
w takim wypadku dostateczną przesłanką uznania, że budowa sieci została
przewidziana w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Z przytoczonych wyżej powodów zachodziły podstawy do przyjęcia,
że umowa zawarta przez strony w dniu 17 lipca 2000 r. jest nieważna w części
dotyczącej ustalenia opłaty za przyłączenie w wysokości przewyższającej opłatę
taryfową w kwocie 15 960 zł, gdyż taką tylko opłatę mogła pobrać od skarżących
strona pozwana (art. 58 § 1 i 3 k.c. w związku z art. 7 ust. 4 Pr. energetycznego).
Oceny tej nie zmienia przy tym okoliczność, że skarżący nie skorzystali
z możliwości zwrócenia się do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
o rozstrzygnięcie sporu dotyczącego warunków świadczenia usług czy do Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zmianę treści zawartej umowy.
Nieważność umowy w części dotyczącej ustalenia opłaty przewyższającej kwotę
15 960 zł uzasadniała – o czym była już mowa w uzasadnieniu wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 2005 r. – żądanie zwrotu kwoty 152 873,96 zł na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.).
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 410 § 2 k.c. uznać trzeba
zatem za uzasadniony.
W tym stanie rzeczy zbędne stało się rozważanie podniesionego przez
skarżących – notabene po raz pierwszy dopiero w skardze kasacyjnej – zarzutu
nieważności umowy o przyłączenie z dnia 17 lipca 2000 r. spowodowanej
zawarciem jej w imieniu Społecznego Komitetu Budowy Uzbrojenia w ul. W.,
pozbawionego zdolności prawnej.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
i art. 385 w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty
sprawy w ten sposób, że apelację pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w S. z
dnia 6 sierpnia 2003 r. oddalił. Równocześnie Sąd Najwyższy zasądził od pozwanej
na rzecz powodów kwotę 18 962 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
14
apelacyjnego i kasacyjnego oraz nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu
Państwa kwotę 8 726 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych. W skład kwoty
18 962 zł wchodzą następujące pozycje: wynagrodzenie adwokata w postępowaniu
przed Sądem Apelacyjnym (k. 167) – 2 700 zł, cześć uiszczonego wpisu od kasacji
(k. 216) – 4 081 zł, wynagrodzenie adwokata w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym (k. 159 i 238) – 2 700 zł, wynagrodzenie adwokata w ponownym
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym (k. 250) – 2 700 zł, część wpisu od skargi
kasacyjnej (k. 297) – 4 081 zł i wynagrodzenie adwokata w ponownym
postępowaniu przed Sądem Najwyższym (k. 280 i 315) – 2 700 zł. Pobrana od
pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwota 8 726 zł obejmuje dwie pozycje, a
mianowicie: część należnego wpisu od kasacji (k. 159 i 239) w wysokości 5 163 zł
oraz część należnego wpisu od skargi kasacyjnej (k. 252) w wysokości 3 563 zł.
Podstawę podjętego rozstrzygnięcia o kosztach stanowią przepisy art. 98 § 1 i 3 w
związku z art. 391 § 1 i art. 398 21
k.p.c. oraz art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze
zm.) w związku z art. 98 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.