Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 344/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A.G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
Skarbu Państwa - Wojewody […] kwotę 3600 (trzy tysiące
sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu
w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Początkiem zdarzeń składających się na podstawę roszczenia powódki
o zapłatę odszkodowania, istotnych dla rozpoznania skargi kasacyjnej, stanowił
wniosek dotychczasowego właściciela gruntu położonego w Warszawie, przejętego
na rzecz byłej gminy m. st. Warszawy na podstawie art. 1 dekretu z dnia 26
października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st.
Warszawy (Dz. U. nr 50 poz. 279 ze zm., dalej: dekret) - o przyznanie prawa
wymienionego w art. 7 ust. 1 dekretu. Nieruchomość oznaczona nr hipotecznym [...]
miała pow. 217 m kw, z czego 90 m2
znajdowało się pod zabudową.
Decyzją Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy z 14 maja 1951 r.
odmówiono wnioskodawcy przyznania prawa własności czasowej i przejęto na
własność Państwa budynek znajdujący się na tym gruncie, jednak Prezes Urzędu
Mieszkalnictwa i Rozwoju Miasta decyzją z 7 maja 1998 r. stwierdził, że decyzja
z 1951 r. została wydana z naruszeniem prawa. W promesie wydanej
właścicielowi 23 maja 1949 r. znajduje się przyrzeczenie (promesa) przyznania
prawa własności czasowej do terenu w granicach oznaczonych literami a – b – c –
d, (znajdującego się pod budynkami) i taki grunt został w latach 70. ub. wieku
oddany w użytkowanie wieczyste Cechowi. Pozostała część nieruchomości była
przeznaczona pod użyteczność publiczną.
Stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji z 1951 r. usprawiedliwiało
w przekonaniu powódki żądanie odszkodowania odpowiadającego wartości całej
nieruchomości.
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo tylko w zakresie odpowiadającym
wartości budynku i gruntu o pow. 90 m2
pod tym budynkiem. Odnośnie do
pozostałej części nieruchomości gruntowej Sąd pierwszej instancji uznał, że nie
wykazano sposobu rozporządzenia tą częścią, a tym samym nieodwracalności
skutków prawnych wadliwej decyzji, dlatego oddalił powództwo w tym zakresie.
3
Sąd Apelacyjny po (ponownym) rozpoznaniu sprawy zmienił zaskarżony
wyrok tylko w części orzekającej o odsetkach za opóźnienie, zasądzając je od
pozwanego za dalszy okres od 15 lutego 2001 r. do 20 grudnia 2001 r. i oddalił
apelację powódki w pozostałym zakresie. Sąd z urzędu dopuścił dowód
z dokumentów zawartych w aktach „własnościowych” nieruchomości nr hip. [...],
tj. planu sytuacyjnego nieruchomości, pism Biura Odbudowy Stolicy i decyzji
administracyjnej z 14 maja 1951 r. Na tej podstawie ustalił, że wymieniona wyżej
decyzja dotyczyła jedynie części zabudowanej nieruchomości objętej promesą
z 1949 r., obecnie stanowiącej nieruchomość z urządzoną księgą wieczystą Kw nr
[...]. Zebrany materiał nie pozwolił Sądowi ustalić losu dalszej części
nieruchomości, a odszkodowanie mogło być ustalane tylko w odniesieniu do części
nieruchomości objętej wadliwą decyzją z 1951 r.
Skarga kasacyjna powódki od części tego wyroku oddalającej apelację
powódki, została oparta na obydwu podstawach (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.)
z wnioskiem o uchylenie zaskarżonego wyroku (wraz z rozstrzygnięciem
o kosztach procesu) i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania; dotyczy zatem żądania odszkodowania z tytułu wadliwej decyzji
o odmowie przyznania własności czasowej, pozostałej części nieruchomości
W skardze powódka przytoczyła następujące podstawy:
1. naruszenie prawa materialnego:
 art. 160 § 1 k.p.a. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
decyzja z 14 maja 1951 r. nie stanowiła samodzielnej i wyłącznej podstawy
odpowiedzialności odszkodowawczej. W uzasadnieniu skargi skarżąca
rozwija zarzut wskazując, że Sądy orzekające ograniczyły szkodę do utraty
tylko części równej powierzchni 90 m. kw. przejętej nieruchomości kierując
się treścią tzw. promesy, niebędące decyzją administracyjną i nie
podlegającą badaniu na podstawie art. 156 § 1 k.p.a.,
 art. 361 k.c. przez ograniczenie zakresu ustalania związku przyczynowego
do wskazanego wyżej przedmiotu,
4
 art. 7 dekretu z dnia 26.X.1945 r o własności i użytkowaniu gruntów przez
przyjęcie że wydawana przez Urząd m. st. Warszawy promesa miała
znaczenie prawne,
 art. 6 k.c. przez obciążenie powódki ciężarem dowodu ograniczenia
przedmiotowego decyzji z 1951 r .
2. Naruszenie przepisów postępowania wyczerpujących drugą podstawę
skargi konkretyzują zarzuty naruszenia art. 382 i 328 § 2 k.p.c. polegające wg
powódki na pominięciu części dowodów z „akt własnościowych nieruchomości”
wskazujących 217 m2
, jako obszar nieruchomości nr hipoteczny [...] oraz
późniejszą o wiele lat datę wydzielenia działki o pow. 90 m kw.
 Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez naruszenie art. 227 k.p.c., polegające na
dopuszczeniu dowodu tylko z części akt własnościowych nieruchomości,
w tym z promesy z 1949 r. mimo zażądania całości akt,
 Naruszenie art. 229 k.p.c. polegające na pominięciu faktu przyznania przez
stronę pozwaną, że z naruszeniem prawa orzeczono w stosunku do całej
nieruchomości o pow. 217 m kw. W uzasadnieniu jako okoliczność
usprawiedliwiającą zastosowanie art. 229 k.p.c. skarżąca wskazuje,
że pozwany nie kwestionował, iż powódka nie otrzymała rekompensaty
utraconej nieruchomości,
 naruszenie art. 244 k.p.c. polegające na pominięciu planu sytuacyjnego,
z którego wynika, że nieruchomość nr hip.[...] ma 217 m kw. powierzchni
i decyzji wstępnej o oddaniu w użytkowanie wieczyste Cechu całej
nieruchomości. Skarżąca przyznaje, że decyzją ostateczną z 28. X.1972 r.
pozwany oddał jedynie działkę pod budynkiem o pow. 90 m. kw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie przepisów postępowania wywierające wpływ na treść orzeczenia
winno być poddane ocenie w pierwszej kolejności, ponieważ stosowanie prawa
materialnego (tzw. subsumcja) polega na podstawianiu stanu faktycznego
ustalonego przez sąd orzekający w miejsce hipotezy przepisu materialnoprawnego.
5
Wbrew zapatrywaniu skarżącej Sąd Apelacyjny nie pominął części dowodów z akt
„własnościowych” nieruchomości, skoro zgodnie z twierdzeniami strony powodowej
ustalił obszar nieruchomości położonej przy zbiegu ulic R. i P. oznaczonej nr hip.
[...] na 217 m2
. Nie ma również znaczenia data geodezyjnego wydzielenia części
działki zabudowanej (w 1973 r.), skoro w promesie była ona określona przy
pomocy liter a-b-c-d i taki teren był według oceny sądu przedmiotem decyzji
administracyjnej (s. 15 uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest niedopuszczalny, o ile zmierza do
poddania kontroli dokonanych ustaleń faktycznych lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), natomiast mające egzemplifikować ten zarzut przypadki naruszenia art.
227, 229 i 244 k.p.c. są nieusprawiedliwione merytorycznie, ponieważ:
 prawidłowo formułowany wniosek dowodowy powinien szczegółowo
wskazywać dokumenty stanowiące środek dowodowy: nie spełnia tego
wymagania ogólnikowe wskazanie akt innego postępowania które mają być
dowodem. Wykorzystanie przez sąd orzekający tylko niektórych – mających
istotne znaczenie - części nadesłanego zbioru (tzw. akt własnościowych)
było prawidłowe (art. 227 k.p.c.). Strona zainteresowana wykorzystaniem
innych dokumentów powinna złożyć stosowny wniosek, lub zastrzeżenie –
w razie nie uwzględnienia wniosku złożonego wcześniej. Ponieważ
w skardze nie powołuje się na zastrzeżenie złożone na podstawie art. 162
k.p.c., nie może również podnieść skutecznego zarzutu naruszenia
przepisów postępowania (uchwała SN z 27 października 2005 r. III CZP
55/05, OSNC 2006/9/144).
 Zarzut naruszenia art. 229 k.p.c. jest bezzasadny w świetle uzasadnienia
skargi, przytoczonego wyżej, ponadto czynność prawną stanowiącą treść
decyzji konstytutywnej ustala się na podstawie dokumentów, a przyznanie lub
zaprzeczenie dotyczące treści dokumentu nie wiąże sądu.
 Naruszenie art. 244 k.p.c. polega według skarżącej na pominięciu planu
sytuacyjnego, z którego wynika powierzchnia 217 m kw. przedmiotowej
nieruchomości. Tak sformułowany zarzut jest oczywiście nieuzasadniony,
ponieważ – jak wyżej już stwierdzono – nie ma sporu co do tożsamości
6
i powierzchni pierwotnej nieruchomości. Sąd Apelacyjny dostatecznie wiele
miejsca w uzasadnieniu poświecił wywodom historycznym w celu
przedstawienia działań prowadzących do wyodrębnienia z nieruchomości
o pow. 217 m2
mniejszej działki („po obrysie budynku”) o pow. 90 m2
.
Intencje skarżącej wynikające z jej żądań i treści uzasadnienia skargi
sprowadzają się do zarzutu, że przedmiotem decyzji z 1951 r. była cała
nieruchomość i w takim zakresie została uznana za wydaną z naruszeniem
prawa decyzją z 7 maja 1998 roku. Powyższe przesłanki uzasadniają
zdaniem powódki ustalenie odszkodowania przy uwzględnieniu wartości
nieruchomości o pow. 217 m2
, a nie jej wyodrębnionej części.
Stanowisko skarżącej wymaga odwołania się do regulacji zawartej w art. 7
ust. 2 dekretu, stanowiącego, że gmina uwzględni wniosek, jeżeli korzystanie
z gruntu przez dotychczasowego właściciela da się pogodzić z przeznaczeniem
gruntu według planu zabudowania.
Traktując sformułowanie „Plan zabudowania” jako najbliższe obecnemu pojęciu
planu zagospodarowania przestrzennego oraz przyjmując ścisłą wykładnię
przyczyn odmowy przyznania byłemu właścicielowi żądanego prawa do gruntu
należy dojść do wniosku, że przeznaczenie części nieruchomości na cele publiczne
usprawiedliwiało decyzję odmowną tylko do tego obszaru, czyli wymuszało podział
nieruchomości, bowiem część (a-b-c-d) była przyrzeczona wnioskodawcy, a co do
pozostałej części promesa wskazywała jedynie okoliczności uzasadniające
odmowę przyznania prawa własności czasowej. Ponieważ – jak wykazał Sąd
Apelacyjny, decyzja odmowna z 1951 r. odnosząca się do nieruchomości
oznaczonej nrem hip. [...] precyzowała, że chodzi o „w/w teren” opisany
w promesie, a tę decyzję Prezes Urzędu Mieszkalnictwa w 1998 r. uznał za
wydaną z naruszeniem prawa – trafny i uzasadniony był wniosek tego Sądu,
że przedmiotem decyzji obarczonej wadą był grunt o pow. 90 m2
.
Zarzuty formułowane w ramach pierwszej podstawy – naruszenia art. 160 § 1
k.p.a. – poprawne teoretycznie, oparte zostały na odmiennej ocenie treści (zakresu)
decyzji z 14 maja 1951 r. Skarga kasacyjna nie zawiera jednak przekonujących
7
argumentów przeciw dopuszczalności ustalania tej treści w procesie ani
argumentów podważających prawidłowość oceny dokonanej przez Sąd orzekający.
Decyzja administracyjna wydana przez organ w zakresie przyznanej mu
kompetencji w procesie cywilnym pełni rolę szczególną. Po pierwsze, korzysta jako
dokument urzędowy z domniemania prawdziwości i zgodności z prawem. Po wtóre
nie może być podważona przez sąd powszechny poza wypadkami szczególnymi.
Po trzecie, podlega ocenie zarówno co do formy, autentyczności oraz treści
myślowej zawartej w tzw. osnowie. Wątpliwości co do treści niedające się usunąć
w drodze wykładni językowej mogą natomiast uzasadniać żądanie strony
wyjaśnienia ich przez organ wydający decyzje (art. 113 § 2 k.p.a.).
W rozpoznawanej sprawie sąd takich wątpliwości nie nabrał.
Błędny jest w związku z powyższym zarzut ograniczenia odpowiedzialności
Skarbu Państwa do treści promesy z 23 maja 1949 r. jako egzemplifikacji
naruszenia art. 160 k.p.a. i art. 361 k.c.
Według oceny Sądu meriti treść promesy przyrzekającej przyznanie własności
czasowej ściśle określonej części nieruchomości miała wpływ na treść decyzji
z 1951 r., w której organ władzy publicznej wycofał się ze swego przyrzeczenia
i odmówił uwzględnienia wniosku - w takim samym zakresie przedmiotowym.
Konsekwentnie ustalono również, że tego samego przedmiotu dotyczyło
stwierdzenie naruszenia prawa orzeczone w decyzji z 1998 r. i w stosunku do tej
podstawy Sąd ustalał powiązania przyczynowo-skutkowe w celu wykazania
istnienia szkody oraz ustalenia jej wysokości. Jednakże nieusprawiedliwione
i sprzeczne z uzasadnieniem zaskarżonego wyroku są zarzuty jakoby przyjęto za
podstawę faktyczną wyroku promesę a nie wydanie wadliwej decyzji w 1951 r.
i stwierdzenie tego w 1998 r.
Nie można również podzielić zarzutu naruszenia art. 6 k.c. przez
nieprawidłowy rozkład ciężaru dowodu. Powódka przypisuje sądowi zapatrywanie,
jakoby ją obciążał „dowód, że decyzja z 14.V.1951 roku, orzekająca o odmowie
przyznania własności czasowej, dotyczyła mniejszej powierzchni niż cała
powierzchnia nieruchomości hip. [...]”. Tymczasem okoliczność tę Sąd ustalił na
podstawie dokumentów urzędowych, a na powódkę zgodnie z art. 6 k.c. złożył
8
ciężar wykazania, że pozostały grunt również został objęty decyzją odmowną
uznaną następnie za wadliwą. W braku takiego dowodu, sąd drugiej instancji
powtórzył za sądem okręgowym, że nieznane są koleje prawne i status pozostałej
części gruntu nieobjętej decyzjami z 1951 r. i 1998 roku.
Uznając, że skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionej podstawy Sąd
Najwyższy zgodnie z art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.