Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 118/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku J. G., W. G. i Z. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o odpowiedzialność za składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 grudnia 2008 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2008 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385
k.p.c. oddalił apelację wnioskodawców[…] od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 17 czerwca 2008 r. oddalającego
odwołania wnioskodawców od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30
2
listopada 2007 r. wydanych co do każdego z wnioskodawców, w których organ
rentowy orzekł o przejęciu przez spadkobierców zobowiązanego – majątkowych
praw i obowiązków spadkodawcy W. G. z tytułu nieopłacenia składek na
ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy oraz na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – za okresy oraz w kwotach
wskazanych w tych decyzjach.
W sprawie bezsporne było, że wnioskodawcy przyjęli spadek wprost po
zmarłym ojcu W. G., oraz że spadkodawca pozostawił niezapłacone należności
wobec organu rentowego z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i FGŚP. Wnioskodawcy nie
kwestionowali istnienia i wysokości zaległości oraz naliczonych odsetek z tytułu
niezapłaconych przez W. G. składek.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) do zaległych należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się przepisy art. 97 § 1 oraz art.
98 § 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr
8, poz. 60 ze zm.), które wprowadzają odpowiedzialność spadkobiercy za
zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Takie same zasady odpowiedzialności
spadkobierców dotyczą także zaległych należności z tytułu składek na
ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Wynika to z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja
2008 r., II UZP 2/08 – OSNP 2008/23-24/352, zgodnie z którą niezapłacone w
terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z
nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby
zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego
spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 1030 i nast. tego
Kodeksu w związku z art. 97 § 1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa – jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm. – w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm. – w związku z
art. 32 tej ustawy). Powyższa uchwała w swojej tezie wprawdzie odnosi się do
3
składek na Fundusz Pracy i na ubezpieczenie zdrowotne to jednak – zdaniem Sądu
drugiej instancji – dotyczy także składek na ubezpieczenie społeczne na podstawie
powołanego art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wynika to z
uzasadnienia powołanej uchwały Sądu Najwyższego.
Do odpowiedzialności spadkobiercy za zaległości składkowe spadkodawcy
przepisy ordynacji podatkowej mają zastosowanie tylko w zakresie przepisów
wyraźnie wskazanych w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wobec braku odesłania do regulującego okresy przedawnienia zobowiązań
podatkowych art. 68 Ordynacji podatkowej, do przedawnienia zaległości
składkowych ten przepis nie może być stosowany. Obowiązuje bowiem w tym
przedmiocie art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który
przewiduje 10 – letni okres przedawnienia dla należności składkowych.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyli skargą kasacyjną
wnioskodawcy wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i zmianę wyroku Sądu pierwszej i drugiej
instancji i orzeczenie, że skarżący nie przejmują majątkowych praw i obowiązków
spadkodawcy W. G. z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i FGŚP.
Skarga powołuje obydwie podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W ramach
podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego skarga zarzuca błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 922 § 2 k.c. przez uznanie na podstawie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, odnoszącej się w
sentencji jedynie do składek na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne, że ma
ona również tożsame zastosowania do składek na ubezpieczenia społeczne w
sprawie możliwości pobrania przez organ rentowy niezapłaconych w terminie
składek od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w
granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku.
Według skarżącej Sąd drugiej instancji w sposób arbitralny – powołując
uchwałę, która dotyczyła tylko odpowiedzialności za zaległości składkowe z tytułu
składek na Fundusz Pracy i na ubezpieczenie zdrowotne – przyjął, że takie same
4
zasady należy odnieść do zaległości z tytułu niezapłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne.
Skarga powołuje się także na naruszenie przepisów postępowania, które
miało istotny wpływ na wynik sprawy. W tym zakresie, bez wskazania przepisów,
które zostały naruszone zarzucono „niewyjaśnienie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy”, a przede wszystkim:
1. nierozważanie przez Sąd Apelacyjny i nie wzięcie pod uwagę faktu
niepoinformowania skarżących przez organ rentowy o nieopłaconych
składkach;
2. niewzięcie pod uwagę przez Sąd faktu nie podejmowania przez organ
rentowy żadnych działań zmierzających do wyegzekwowania tych
składek za życia spadkodawcy, pomimo że od terminu wymagalności
tych składek minęło kilka lat;
3. niewzięcie pod uwagę przez Sąd, że należności publicznoprawne nie
mogą być przedmiotem obrotu, co oznacza, że nie można skutecznie
przenieść obowiązku zapłaty składek na osobę trzecią.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim wobec powołania w skardze obu podstaw określonych w
art. 3983
§ 1 k.p.c., należy zauważyć, że rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 922
§ 2 k.c., w zakresie zastosowania tego przepisu musi odnosić się do ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, którymi Sąd
Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Ustalenia te nie podlegały
weryfikacji także dlatego, że skarżący chociaż powołuje się na drugą podstawę
skargi, w jej określeniu z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., nie wskazuje jakiegokolwiek
naruszonego przepisu postępowania. W zakresie tak skonstruowanej podstawy
skargi nie jest możliwe jej rozpoznanie. Powoływana argumentacja, która według
skarżących miałaby uzasadniać naruszenie przepisów postępowania – nie
wskazując takich przepisów – nie określa przedmiotu zarzutu. Jest tylko swoistym
zbiorem twierdzeń strony skarżącej, które nie zostały powiązane z tym, co jest
zasadą omawianej podstawy skargi. Nie powołano bowiem przepisów
5
postępowania, których mogłoby dotyczyć badanie, czy zostały dochowane.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego – art. 922 § 2 k.c.
Wskazany w skardze przepis nie stanowi podstawy zaskarżonego wyroku.
Stosownie bowiem do art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do
odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe zmarłego
spadkodawcy stosuje się odpowiednio między innymi przepisy art. 97 § 1 oraz art.
98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), określające zasady
odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Na
podstawie art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z
zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego
majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Zgodnie z § 2 powołanego przepisu
jeżeli, na podstawie przepisów prawa podatkowego, spadkodawcy przysługiwały
prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością
gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem
dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek. Stosownie do art. 98 § 1
Ordynacji podatkowej do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania
podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i
odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Art. 922 § 2 k.c.,
którego naruszenie zarzuca skarżący, nie należy do zakresu przepisów kodeksu
cywilnego, które podlegają odpowiedniemu stosowaniu do należności z tytułu
składek. Przepis ten, zgodnie z którym: nie należą do spadku prawa i obowiązki
zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego
śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one
spadkobiercami, nie jest bowiem przepisem kodeksu cywilnego o przyjęciu i
odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe – w rozumieniu
art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej.
Jeżeli chodzi o składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne podstawę
odpowiedzialności za zaległości związane z ich nieuiszczeniem stanowi art. 32
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym w zakresie: ich
poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów
6
karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach,
ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń
stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.
Na tle regulacji zawartej w art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
występowały wątpliwości, które dotyczyły zawartego w tym przepisie pojęcia „w
zakresie ich poboru” w kontekście ustalenia, czy art. 32 stanowi podstawę
odpowiedzialności osób trzecich za zaległości składkowe dłużnika organu
rentowego, czy też z uwagi na zwrot „w zakresie ich poboru” określa jedynie
zespół czynności technicznych wykonywanych przez organ rentowy w celu
uzyskania wpływu środków na konta właściwego funduszu. Wątpliwości te
wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08 – uchwale
powołanej w zaskarżonym wyroku, zgodnie z którą niezapłacone w terminie
składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi
związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby
zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego
spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 1030 i nast. tego
Kodeksu w związku z art. 97 § 1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa – jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm. – w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm. – w związku
z art. 32 tej ustawy).
Powyższa uchwała została powołana przez Sąd drugiej instancji dla
potwierdzenia przyjętej przez Sąd wykładni przepisów prawa materialnego
określających odpowiedzialność spadkobiercy za zaległości składkowe zmarłego
spadkodawcy - art. 31 oraz art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Nie jest oczywiście – jak to bezzasadnie ujmuje skarżący – źródłem prawa i
podstawą wyroku uchwała Sądu Najwyższego. Inną natomiast rzeczą jest brak w
uzasadnieniu postawionego w skardze zarzutu argumentacji, która stanowiłaby
rzeczową polemikę z założeniami powołanego stanowiska Sądu Najwyższego.
Wobec powyższego, Sąd Najwyższy stwierdzając, że podstawy skargi
kasacyjnej nie są zasadne, na podstawie art. 398 14
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
7