Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 50/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. S.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w J.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 marca 2009 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Apelacyjnemu.
2
Uzasadnienie
Decyzją z 31 marca 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J.
powołując art. 24, art. 29 i art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze
zm.) odmówił wnioskodawczyni M. S. prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji
Zakład podał, że wnioskodawczyni udowodniła łączny okres ubezpieczenia
wynoszący 34 lata, 9 miesięcy i 2 dni, w tym 31 lat, 8 miesięcy i 22 dni okresów
składkowych i 3 lata i 10 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie przysługuje jej
prawo do emerytury, bowiem przed dniem zgłoszenia wniosku ostatnim tytułem
ubezpieczenia wnioskodawczyni było ubezpieczenie z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej.
W odwołaniu od powyższej decyzji M. S. domagała się zmiany zaskarżonej
decyzji, przez przyznanie prawa do emerytury. Podniosła, że nieprzerwanie od
2003 r. pobiera świadczenie przedemerytalne, co uzasadnia przyznanie jej
emerytury w obniżonym wieku stosownie do dyspozycji art. 21 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS.
Odpowiadając na odwołanie Zakład wniósł o jego oddalenie podtrzymując
swoje stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia
22 października 2008 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał M.
S. prawo do emerytury od dnia złożenia wniosku. Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją
z 14 marca 2004 r. Powiatowy Urząd Pracy w S. przyznał wnioskodawczyni prawo
do świadczenia przedemerytalnego począwszy od 2 grudnia 2003 r. Organ rentowy
decyzjami z 10 marca 2004 r. i z 5 września 2006 r. ustalił wysokość emerytury
odwołującej, celem obliczenia jej świadczenia przedemerytalnego. W decyzji z 5
września 2006 r. Zakład przyjął 29 lat 8 miesięcy i 8 dni okresów składkowych oraz
9 miesięcy i 19 dni okresów nieskładkowych. W dniu 9 stycznia 2006 r. M. S.
rozpoczęła działalność gospodarczą i z tego tytułu została objęta ubezpieczeniem
społecznym. Sąd Okręgowy ustalił także, że Zakład przyjął podleganie
ubezpieczeniu społecznemu przez wnioskodawczynię z tytułu pozostawania w
stosunku pracy przez okres wynoszący 29 lat, 11 miesięcy i 13 dni, wyłączając
3
okresy urlopów wychowawczych od 14 maja 1977 r. do 13 czerwca 1977 r. oraz od
15 czerwca 1978 r. do 31 października 1978 r., a także okres za który odwołująca
otrzymała odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o
pracę.
Sąd pierwszej instancji uznał, że M. S. nabyła prawo do emerytury na
podstawie art. 29 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W ocenie Sądu
wnioskodawczyni spełniła przesłanki z art. 29 ust. 1, bowiem ukończyła 55 lat i
posiada niekwestionowane przez Zakład okresy składkowe i nieskładkowe
przenoszące 30 lat. Sąd uznał ponadto, że wnioskodawczyni posiada także ponad
trzydziestoletni okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
pozostawania w stosunku pracy. Powołując się na treść art. 13 ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 137, poz.
887 ze zmianami) oraz art. 186 kp Sąd stwierdził, że okresy urlopów
wychowawczych są okresami podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
pozostawania w stosunku pracy.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił naruszenie art. 29 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, kwestionując posiadanie przez
wnioskodawczynię wymaganego tym przepisem okresu podlegania ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu umowy o pracę. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania. Podniósł, że zgodnie z art. 7 pkt 5 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych okres urlopu wychowawczego jest okresem
nieskładkowym, ponadto w jego trakcie pracownik nie świadczy pracy na rzecz
pracodawcy i nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę, wskutek czego stosunek
pracy jest zawieszony na czas trwania tego urlopu.
W wyroku zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Apelacyjny
oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny wskazując na sprzeczność w uznanych przez ZUS okresach
podlegania ubezpieczeniu w związku z pozostawaniem w stosunku pracy przez
wnioskodawczynię, zwrócił się do Zakładu o udzielenie informacji, jakie okresy i z
jakiego tytułu zostały uwzględnione wnioskodawczyni jako okresy składkowe i
nieskładkowe. W odpowiedzi pismem z 10 lutego 2009 r. organ rentowy wskazał,
że okresy składkowe wnioskodawczyni wynoszą 31 lat, 8 miesięcy i 22 dni, zaś
4
okresy wynikające z zatrudnienia na podstawie umowy o pracę wynoszą 29 lat, 11
miesięcy i 13 dni, na które składa się 29 lat, 8 miesięcy i 11 dni okresów
składkowych oraz 3 miesiące i 2 dni okresu nieskładkowego (k. 41).
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd apelującego o niemożności uznania
okresów przebywania przez wnioskodawczynię na urlopie wychowawczym jako
okresów spełniających kryteria z art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. W świetle informacji przedstawionej przez Zakład, Sąd stwierdził, że
odwołująca się nie ma wymaganego okresu ubezpieczenia wynikającego z
pozostawania w stosunku pracy, jednakże okoliczność ta nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, bowiem M. S. spełnia wszystkie warunki
wymienione w art. 29 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W
wyroku z 11 września 2007 r., II UK 44/07 (OSNP 2008 nr 21-22, poz. 323) Sąd
Najwyższy stwierdził, że osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne nie traci
statusu „ubezpieczonego będącego pracownikiem" w rozumieniu art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS. W ocenie Sądu Najwyższego osiągnięcie przez
ubezpieczonego wymaganego do przyznania emerytury wieku w trakcie pobierania
świadczenia przedemerytalnego, uprawnia go do emerytury, skoro prawo do
świadczenia zostało uzyskane w związku z podleganiem pracowniczemu
ubezpieczeniu społecznemu. Warunkiem nabycia emerytury w obniżonym wieku
przez taką osobę jest nieprzerwane korzystanie, do czasu osiągnięcia
wymaganego wieku, z uzyskanego po ustaniu stosunku pracy prawa do
świadczenia przedemerytalnego. Pogląd ten potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z
4 stycznia 2008 r., I UK 198/07 (LEX 442846). Stanowisko to Sąd Apelacyjny
zaakceptował w orzeczeniu z 19 lutego o sygn. akt III AUa 90/09, podziela je także
Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę. Pozwala ono na uznanie, że
okres objęcia M. S. ubezpieczeniem z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności
gospodarczej od 10 stycznia 2006 r. do 19 stycznia 2008 r., nie może stanowić
przeszkody w uznaniu, że spełnia ona warunek wymieniony w art. 29 ust. 2 pkt 1
wyżej opisanej ustawy emerytalno - rentowej.
Wnioskodawczyni przed złożeniem wniosku o emeryturę pobierała
nieprzerwanie świadczenie przedemerytalne od 2 grudnia 2003 r., poprzedzone
nieprzerwanym okresem pracy od 1 stycznia 1995 r. do 31 października 2003 r. w
5
„Z. " sp. z o.o. Wobec tego M. S. w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu poprzedzających przyznanie jej świadczenia
przedemerytalnego, przez cały ten okres pozostawała w stosunku pracy. Spełnia
więc warunek nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku wymieniony w art.
29 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W tym stanie rzeczy apelacja nie mogła odnieść skutku, wobec braku
podstaw faktycznych i prawnych, dlatego orzeczono o jej oddaleniu na podstawie
art. 385 k.p.c.
Organ rentowy zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, opierając
skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa materialnego, przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ustalenie, że
odwołująca się spełnia warunki do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury
mimo, że bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę podlegała
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej oraz w
okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu nie
pozostawała w stosunku pracy przez okres co najmniej 6 miesięcy, to jest na
przesłance wynikającej z art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Okręgowego w K. z 22 października 2008 r. i oddalenie odwołania M.
S. od decyzji organu rentowego z 31 marca 2008 r. to jest orzeczenie co do istoty
sprawy, ponieważ podstawa naruszenia prawa materialnego jest uzasadniona;
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu .
Przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniono potrzebą wykładni
art. 29 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) odnośnie właściwego
stosowania zapisu art. 29 ust. 2 pkt 2 „w okresie ostatnich 24 miesięcy podleganiu
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu
pozostawał w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy" w sytuacji przyjęcia, że
spełniony jest warunek z art. 29 ust. 2 pkt 1 to jest, że ostatnim ubezpieczeniem
przed złożeniem wniosku o emeryturę było ubezpieczenie pracownicze, traktując
6
nieskładkowy okres pobierania świadczenia przedemerytalnego, jako okres
ubezpieczenia pracowniczego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ rentowy wskazał na konieczność
badania kwestii tytułu ubezpieczenia jakiemu wnioskodawca podlegał przed
osiągnięciem wieku emerytalnego. Jeżeli to ubezpieczenie było z innego tytułu niż
zatrudnienie to nie jest spełniona przesłanka do nabycia emerytury na podstawie
art. 29 wyżej wymienionej ustawy. W niniejszej sprawie w okresie 24 miesięcy
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę i osiągnięciem wymaganego wieku
emerytalnego wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej. Powyższe uzasadnia przyjęcie skargi do
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uchwale składu siedmiu sędziów z 17 grudnia 2009 r., I UZP 7/09 (LEX nr
533221, Biuletyn Sądu Najwyższego 2009 nr 12, poz. 26) Sąd Najwyższy
stwierdził, że ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy po
rozwiązaniu stosunku pracy do czasu złożenia wniosku o wcześniejszą emeryturę
otrzymywali świadczenie przedemerytalne i w okresie jego pobierania zawarli
umowę zlecenia, z tytułu której podlegali ubezpieczeniom społecznym, nie mogą
być uznani za ubezpieczonych, którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę, byli pracownikami w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227).
W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy przedstawił i
szczegółowo oraz przekonująco uzasadnił szerszą podstawę wyrażonego w niej
poglądu prawnego, wskazując że przesłanka z art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy
emerytalnej jest spełniona tylko wówczas, gdy pomiędzy ustaniem ostatniego
stosunku pracy a złożeniem wniosku o emeryturę nie wystąpił żaden okres
podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu niezwiązanego z zatrudnieniem w
charakterze pracownika. Pobieranie po ustaniu stosunku pracy świadczenia
przedemerytalnego nie niweczy zatem możliwości spełnienia omawianego warunku
7
dopóty, dopóki osoba je otrzymująca nie podejmie działalności objętej przymusem
ubezpieczeń społecznych z innego tytułu niż pracowniczy. Ubezpieczonego
ostatnio przed złożeniem wniosku o emeryturę z tytułu niezwiązanego z
zatrudnieniem w charakterze pracownika (w tym z tytułu umowy zlecenia) nie
można bowiem uznać za pracownika w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy
emerytalnej.
W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że wnioskodawczyni
nieprzerwanie od 2003 r. pobierała świadczenie przedemerytalne. W okresie
pobierania tego świadczenia podlegała od 10 stycznia 2006 r. do 19 stycznia 2008
r. ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W
dniu 4 marca 2008 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o przyznanie prawa do
emerytury.
W świetle okoliczności faktycznych sprawy nie ma więc wątpliwości, że
wnioskodawczyni nie była ostatnio przed zgłoszeniem wniosku pracownikiem,
ponieważ do 19 stycznia 2008 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej. Nie spełniła zatem warunku określonego w
art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.
Ponadto z powyżej wskazanych dat zgłoszenia wniosku o przyznanie
emerytury i podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej wynika, że w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
poprzedzających dzień złożenia wniosku o emeryturę, nie pozostawała ona w
stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Nie spełniła więc również warunku
określonego w art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej.
Wobec powyższego trafny okazał się kasacyjny zarzut naruszenia przez
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego art. 29 ust. 2 (jak doprecyzowano w
uzasadnieniu podstawy skargi) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.