Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 27/10
POSTANOWIENIE
Dnia 8 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. B.
przeciwko A. Spółce z o.o. w W.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 października 2010 r.,
zażalenia strony pozwanej na postanowienie zawarte w pkt 2 sentencji wyroku
Sądu Okręgowego w W. z dnia 26 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację R. B.
od wyroku z dnia 19 czerwca 2009 r. Sądu Rejonowego w W., którym oddalono
jego powództwo przeciwko A. Spółce z o.o. o odszkodowanie w kwocie 11.415 zł
za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz zasądził
od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.
2
Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd drugiej instancji oparł na art. 98
k.p.c. w związku z § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12 ust.
1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm., powoływanego dalej jako
rozporządzenie). Zdaniem Sądu Okręgowego, językowa wykładnia § 11 ust. 1 pkt 1
i 2 rozporządzenia prowadzi do wniosku, że traktuje on odrębnie i odmiennie
sytuację, w której pracownik dochodzi uznania wypowiedzenia umowy o pracę za
bezskuteczne lub przywrócenia do pracy (pkt 1) i sytuację, w której domaga się
zasądzenia na jego rzecz odszkodowania za niezgodne z prawem lub
nieuzasadnione wypowiedzenie mu umowy o pracę lub rozwiązanie umowy bez
wypowiedzenia (pkt 2). Jednakże, w ocenie tego Sądu, należy odrzucić wykładnię
językową wskazanych przepisów i zastosować wykładnię funkcjonalną, ponieważ
wykładnia językowa prowadzi w tym przypadku do wniosków rażąco
niesprawiedliwych i wewnętrznie niespójnych. Wypływa to przede wszystkim z tego,
że roszczenie o odszkodowanie jest substytutem roszczenia o uznanie
wypowiedzenia za bezskuteczne (przywrócenia do pracy), oraz że roszczenia te są
ekwiwalentne względem sobie, a także mają dla pracownika zbliżoną wartością. Z
tych przyczyn wynagrodzenie pełnomocnika w zakresie roszczeń o uznanie
wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne (przywrócenie do pracy) i
odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę powinno być ustalane według
tych samych zasad (na tej samej podstawie), tj. jako pochodna zryczałtowanej
stałej kwoty stawki minimalnej. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2008 r., III PZP 15/02 (OSNAPiUS
2003 nr 12, poz. 285).
W zażaleniu na postanowienie o kosztach procesu zawarte w wyroku Sądu
drugiej instancji strona pozwana wniosła o jego zmianę przez zasądzenie na jej
rzecz od powoda tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego kwoty 1.800 zł
oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że rozstrzygnięcie o kosztach
procesu powinno być oparte na § 12 ust. 3 w związku z § 11 ust. 2 rozporządzenia,
3
gdyż zapadło w sprawie o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie
stosunku pracy. Literalne brzmienie § 11 ust. 2 nie pozostawia wątpliwości co do
zakresu jego zastosowania, który obejmuje wszystkie sprawy z zakresu prawa
pracy o odszkodowanie z wyjątkiem wymienionych w § 12 ust. 3 w związku z § 11
ust. 1 spraw o ustalenie wypadku przy pracy oraz wymienionych w § 11 ust. 5
świadczeń odszkodowawczych należnych z tytułu wypadku przy pracy. Wskazany
przepis nie zawiera luk prawnych, przeciwnie - zastosowanie reguł wykładni
językowej pozwala na odtworzenie z jego treści norm prawnych. Uzyskanie w
wyniku przeprowadzonej wykładni przepisu rezultatu sprzecznego z jego
dosłownym brzmieniem jest niedopuszczalne. W rezultacie, skoro aktualnie
obowiązujące rozporządzenie - w przeciwieństwie do poprzedzającego go
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. - nie zawiera luk
prawnych, przeto nie ma podstaw do stosowania koncepcji przyjętych w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie należy zwrócić uwagę, że skarżący wskazuje na przepisy
rozporządzenia nieznajdujące zastosowania w sprawie lub nieistniejące. W
pierwszym rzędzie w sprawie nie znajduje zastosowania i nie był stosowany przez
Sąd drugiej instancji § 12 ust. 3, który odnosi się do stawek minimalnych
przysługujących za prowadzenie spraw z zakresu prawa pracy przed sądem
apelacyjnym, a nie przed sądem okręgowym w postępowaniu apelacyjnym.
Dotyczy to również § 11 ust. 2 określającego wysokość stawek minimalnych w
sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia
emerytalnego i ust. 5, którego § 11 w ogóle nie zawiera. Skarżącemu chodzi
zapewne odpowiednio o § 11 ust. 1 pkt 1, 2 i 5 - określające stawki minimalne w
poszczególnych rodzajach spraw z zakresu prawa pracy oraz o § 12 ust. 1 pkt 1 -
określający stawki minimalne w postępowaniu apelacyjnym przed sądem
okręgowym.
Niezależnie od tych uchybień zażalenie jest co do zasady usprawiedliwione.
Sąd drugiej instancji, aczkolwiek trafnie ocenił, że wykładnia językowa § 11
ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia jednoznacznie prowadzi do niebudzącego
wątpliwości uznania, że to w drugim z powołanych przepisów określona została
4
minimalna stawka opłaty za czynności radcy prawnego w sprawie o odszkodowanie
z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania przez pracodawcę bez wypowiedzenia
umowy o pracę na czas nieokreślony, to jednak ten sposób interpretacji odrzucił na
rzecz wykładni funkcjonalnej, powołując się na rozważania zawarte w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02. Rację ma
skarżący wskazując na podjęcie wymienionej uchwały w wyjątkowych
okolicznościach wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 maja
2002 r., P 1/01 (Dz.U. z dnia 19 czerwca 2002 r. Nr 78, poz. 717) stwierdzającego
niezgodność poprzednio obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 22 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za
czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.) z art. 92 ust. 1
Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z tego względu, że upoważnienia ustawowe,
na podstawie których zostało ono wydane są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
ze względu na to, że nie określają wytycznych dotyczących treści aktu.
Jednocześnie Trybunał orzekł o utracie mocy obowiązującej rozporządzenia z
dniem 31 maja 2003 r. W tej sytuacji Sąd Najwyższy, rozwiązując w uchwale z dnia
7 sierpnia 2002 r. problem wysokości wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego
w sprawie toczącej się na skutek odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę na
czas nieokreślony, uznał za celowe oderwanie się od dosłownego brzmienia
niekonstytucyjnych przepisów i zastosowanie określonych w nim stawek jedynie
posiłkowo, przy uwzględnieniu wykładni funkcjonalnej, systemowej i celowościowej.
Sąd Najwyższy zastrzegł jednocześnie, że uchwalona interpretacja może mieć
znaczenie w okresie przejściowym - do czasu wydania nowego rozporządzenia.
Ponieważ aktualnie obowiązujące rozporządzenie korzysta z domniemania
zgodności z ustawą zasadniczą, a treść normatywna § 11 ust. 1 pkt 1 i 2 jest jasna,
to nie ma podstaw do jej kwestionowania i sięgania do innych niż językowa metod
wykładni (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I
PZP 3/01, OSNP 2010 nr 7-8, poz. 83). Należy przy tym mieć na uwadze, że po
pierwsze - w aktualnie obowiązujących rozporządzeniach regulujących wysokość
opłat za czynności adwokatów i radców prawnych zachowane zostały zasady ich
wynagradzania w sprawach z zakresu prawa pracy, określone w rozporządzeniu z
dnia 22 grudnia 1997 r., po drugie - zasadą jest, iż w sprawach o prawa majątkowe
5
wysokość wynagrodzenia pełnomocnika określana jest w stosunku do wartości
przedmiotu sprawy, natomiast jej określenie stawką stałą stanowi wyjątek, który
powinien być interpretowany ściśle, a po trzecie - w sprawie, w której zapadła
uchwała III PZP 15/02 powód początkowo dochodził uznania wypowiedzenia
umowy o pracę za bezskuteczne, a następnie zmienił żądanie domagając się
zasądzenia odszkodowania. Inaczej rzecz ma się w niniejszej sprawie, w której
brak jest jakichkolwiek podstaw do zastosowania § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia
już tylko z uwagi na istniejący niezmiennie od początku przedmiot sporu zakreślony
żądaniem powoda.
W myśl § 4 ust. 1 rozporządzenia wysokość stawki minimalnej zależy od
wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju. Z kolei z treści § 11 ust. 1
rozporządzenia wynika jednoznacznie rozdzielność i zakres regulacji w odniesieniu
do poszczególnych rodzajów spraw z zakresu prawa pracy. Określone w § 11 ust. 1
pkt 1 i 2 stawki minimalne mają więc charakter przedmiotowy i odnoszą się do
wszystkich spraw z zakresu prawa pracy wyszczególnionych w tych przepisach.
Niewątpliwie sprawa o odszkodowanie w związku z nieuzasadnionym
rozwiązaniem przez pracodawcę bez wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na
czas nieokreślony należy do kategorii spraw wymienionych w § 11 ust. 1 pkt 2 jako
sprawy o „wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt
4” (inne niż odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy - w sprawie o takie
odszkodowanie stawka minimalna określona jest w pkt 5). Z pewnością nie jest to
wymieniona w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia sprawa o „nawiązanie umowy o
pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do
pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy”. W uzasadnieniu wyroku z
dnia 29 sierpnia 2006 r., SK 23/05 (OTK-A 2006 nr 8, poz. 94), stwierdzającego
zgodność § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z art. 2 i art. 32 Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej jako nienaruszającego prawa radcy prawnego do
godziwego wynagrodzenia, Trybunał Konstytucyjny podniósł, że naruszenia
wymienionego prawa nie może dowodzić wysokość jednej spośród wielu różnych
stawek minimalnych. Stawki te powinny pozostawać w rozsądnej proporcji do
rodzaju spraw, jednakże nie jest to jedyne kryterium ustalania kosztów. Z jednej
strony należy bowiem mieć na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany
6
nakład pracy radcy prawnego, z drugiej zaś - zarówno przy stanowieniu zasad
ponoszenia kosztów procesu jak i przy określaniu ich poziomu konieczne jest
wyważenie wielu sprzecznych interesów różnych podmiotów, w tym stron procesu i
pełnomocników procesowych stron, a także udzielenie ochrony interesowi
publicznemu. Mając na uwadze powyższe wywody Trybunału Konstytucyjnego
należy stwierdzić, że ustalenie wysokości stawek minimalnych w zależności od
rodzaju sprawy (tu: o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie z tytułu
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów
regulujących ten tryb rozwiązywania umów) należy do kompetencji prawodawcy.
Skoro wykładnia gramatyczna obowiązujących w tym zakresie przepisów prowadzi
do wniosków niebudzących żadnych wątpliwości, to brak jest aktualnie podstaw do
ich podważania, nawet jeżeli z uwagi na samo kryterium rodzaju sprawy, jej
zawiłości i nakładu pracy pełnomocnika rozwiązanie to może wydawać się wadliwe,
a co najmniej kontrowersyjne.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c. oraz
odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.