Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 37/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Publicznemu Gimnazjum […]
o wypowiedzenie warunków pracy i płacy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 9 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w R. - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych IV Wydział
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9 stycznia 2012 r. oddalił
2
apelację powódki A. S. od wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R. z dnia 7
października 2011 r., oddalającego jej powództwo przeciwko Publicznemu
Gimnazjum […] o uznanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy za
bezskuteczne.
W sprawie tej ustalono, że powódka od 1 września 1985 r. do 31 września
1999 r. pracowała w Publicznej Szkole Podstawowej w J. Z dniem 1 września 1999
r. została przeniesiona z urzędu do Publicznego Gimnazjum w W., którego siedzibę
z dniem 1 września 2001 r. przeniesiono do K. W dniu 6 lutego 2003 r. powódka
uzyskała stopień nauczyciela dyplomowanego. W roku szkolnym 2010/2011
pracowała w pełnym wymiarze zajęć (18/18 etatu) i prowadziła 11 godzin biologii,
3,5 godziny wychowania do życia w rodzinie oraz 3,5 godziny zajęć w świetlicy
szkolnej.
W związku z ograniczeniem dotacji na realizację zajęć dodatkowych Wójt
Gminy P. podjął decyzję o likwidacji w pozwanym gimnazjum świetlicy, zajęć
dydaktyczno-wyrównawczych oraz „godzin pedagoga”. Ponadto dyrektor
pozwanego stwierdził brak kwalifikacji do prowadzenia przez powódkę zajęć z
wychowania do życia w rodzinie. W projekcie przydziału zajęć edukacyjnych na rok
szkolny 2011/2012 dyrektor pozwanego przydzielił powódce 11 godzin biologii. W
dniu 23 maja 2011 r. powódka otrzymała pismo dyrektora pozwanego, w którym
proponował jej ograniczenie obowiązkowego wymiaru zajęć szkolnych od dnia 1
września 2011 r. do 11/18 wraz ze stosunkowym obniżeniem wynagrodzenia
zasadniczego do kwoty 1.710,15 zł, oczekując od powódki pisemnego
ustosunkowania się do tej propozycji w terminie do dnia 24 maja 2011 r., z
zastrzeżeniem, że niewyrażenie zgody na ograniczenie zatrudnienia lub brak
odpowiedzi zostaną potraktowane jako wypowiedzenie stosunku pracy. W dniu 24
maja 2011 r. powódka złożyła oświadczenie o wyrażeniu zgody na ograniczenie
zatrudnienia w roku szkolnym 2011/2012. Następnie w pozwie domagała się
uznania „wypowiedzenia warunków pracy (ograniczenia pensum)” za bezskuteczne
i przywrócenia jej do pracy na całym etacie z pełnym wynagrodzeniem, zarzucając
naruszenie art. 39 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.
3
Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości. Sąd ten powołał się na wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2003 r., I PK 91/02 (Prawo Pracy 2003 nr 12,
s. 35), że rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w zakresie
jego przyczyn zostało wyczerpująco uregulowane przepisami ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674
ze zm., powoływanej dalej jako Karta Nauczyciela), które nie przewidują
wypowiadania warunków pracy i płacy. W ocenie tego Sądu, pozwany nie dokonał
wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy w trybie art. 42 k.p., ale
zaproponował ograniczenie zatrudnienia powódki do 11/18 wymiaru czasu pracy w
trybie art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, na co powódka wyraziła zgodę.
Wymienionego pisma pracodawcy z dnia 18 maja 2011 r. nie można poczytywać za
wypowiedzenie zmieniające tylko na tej podstawie, że pozwany wadliwie określił w
nim skutki braku zgody powódki na ograniczenie zatrudnienia lub braku
oświadczenia w tej kwestii do dnia 24 maja 2010 r. Brak zgody na ograniczenie
zatrudnienia nie powoduje automatycznie przekształcenia się propozycji
ograniczenia zatrudnienia w wypowiedzenie stosunku pracy. W razie braku takiej
zgody pozwany powinien dokonać wypowiedzenia stosunku pracy powódce w
trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Ponadto, „powódka przez kilka kadencji
pełniła funkcje dyrektora pozwanego gimnazjum oraz innych placówek oświatowych
i z pewnością wiedziała jakie są skutki wyrażenia lub odmowa wyrażenia zgody na
ograniczenie zatrudnienia”.
Dodatkowo, według uchwały Sadu Najwyższego z dnia 11 września 1996 r.,
I PZP 22/96 (OSNP 1997 nr 7, poz.111), nauczycielowi, który wyraził zgodę na
ograniczenie zatrudnienia w trybie art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela nie przysługuje
żądanie uznania wypowiedzenia warunków pracy i płacy za bezskuteczne.
Sąd Okręgowy uznał za chybiony apelacyjny zarzut obrazy art. 39 w związku
z art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, argumentując, że
odesłanie do stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarte w art. 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela nie obejmuje art. 42 k.p., gdy chodzi o nauczyciela mianowanego.
Natomiast o naruszeniu art. 39 k.p. nie można mówić dlatego, że nie doszło do
wypowiedzenia umowy o pracę. Brak było także podstaw do przyjęcia, że
pracodawca przez błędne pouczenie wymusił na powódce wyrażenie zgody na
4
przyjęcie propozycji zatrudnienia w zmniejszonym wymiarze zajęć, skoro
pracodawca przedstawił w pierwszej kolejności propozycję ograniczenia wymiaru
czasu pracy za proporcjonalnie zmniejszonym wynagrodzeniem. Odrzucenie tej
propozycji powodowałoby, że pismo należałoby traktować jako definitywne
wypowiedzenie stosunku pracy. Skoro powódka tę propozycję przyjęła, to nie może
twierdzić, że uczyniła to „nieświadomie, pod wpływem emocji”, tym bardziej że w
przeszłości pełniła przez wiele lat funkcję dyrektora w pozwanym gimnazjum.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela przez uznanie, że
w sprawie nie mają zastosowania art. 39 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p., a także
naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 4771
k.p.c. „przez nierozważenie
możliwości zasądzenia alternatywnego roszczenia na rzecz skarżącej w postaci
odszkodowania za częściowe uniemożliwienie jej wykonywania pracy na pełnym
etacie, przez uznanie jej prawa do zachowania dotychczasowego wynagrodzenia”.
Brak odniesienia do tego zarzutu apelacyjnego świadczy o tym, że Sąd drugiej
instancji nie rozpoznał apelacji w całości, czym naruszył przepis art. 378 § 1 k.p.c.
Za przyjęciem skargi do rozpoznania przemawia jej oczywiste uzasadnienie oraz
potrzeba wykładni art 91 c ust. 1 Karty Nauczyciela „w odniesieniu do odesłania do
przepisów prawa pracy w szczególności art. 39 w związku z art. 42 § 1 k.p.”.
W ocenie skarżącej złożona jej propozycja ograniczenia zatrudnienia za
zmniejszonym wynagrodzeniem „jest tożsama z wypowiedzeniem warunków pracy"
według Kodeksu pracy, gdyż było oczywiste, że w razie odmowy wyrażenia zgody
na ograniczenie pensum zostanie z nią rozwiązany stosunek pracy „na 3 lata i 1
miesiąc przed osiągnięciem wieku emerytalnego (co nastąpi w dniu 25 września
2014 r.)”. Ponieważ przepisy Karty Nauczyciela nie regulują ochrony nauczyciela w
wieku przedemerytalnym przed rozwiązaniem z nim stosunku pracy, przeto na
podstawie jej art. 91c ust. 1 „ma zastosowanie art. 39 k.p., stosowany się
odpowiednio do wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 k.p.)”.
W ocenie skarżącej, „Sąd Rejonowy cytując tezę wyroku Sądu Najwyższego
I PK 91/02 pominął dalszą część tej tezy, zgodnie z którą w Karcie Nauczyciela nie
zostały natomiast uregulowane konsekwencje rozwiązania przez pracodawcę
stosunku pracy z nauczycielem z naruszeniem prawa”. Dlatego jedynie na
5
podstawie przepisów Kodeksu Pracy można określić konsekwencje niezgodnego z
prawem działania pracodawcy, które doprowadziło do rozwiązania
nauczycielskiego stosunku pracy z mianowania. Teza ta ma, zdaniem skarżącej,
„odpowiednie zastosowanie do wypowiedzenia warunków pracy i płacy, a w tym
przypadku do ‘ograniczenia zatrudnienia’, które dokonane zostało z pogwałceniem
art. 39 k.p.”. Natomiast stanowisko Sądów obu instancji powodowałyby, że
nauczycielowi mianowanemu „nie przysługują żadne roszczenia, co narusza nie
tylko przepisy prawa pracy ale także Konstytucji RP (art. 32, art. 24). Co więcej, z
uzasadnienia powołanej przez Sąd Rejonowy uchwały I PZP 22/96 jednoznacznie
wynika, że gdy przy stosowaniu art. 22 Karty Nauczyciela wbrew woli nauczyciela
mianowanego doszło do niedopuszczalnego ograniczenia pełnego wymiaru zajęć
to przysługuje mu roszczenie o wynagrodzenie w wymiarze takim, jakie
otrzymywałby pracując w pełnym wymiarze. Natomiast, jeżeli nauczyciel wyraził
zgodę na pracę w ograniczonym wymiarze, należy zgodę tę ocenić w płaszczyźnie
art. 80 i 81 § 1 Kodeksu Pracy”.
Ponadto, według skarżącej, ograniczenie jej zatrudnienia nastąpiło bez
spełnienia wszystkich koniecznych przesłanek z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela,
ponieważ z art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela wynika, iż organ prowadzący szkołę
może nałożyć na nauczyciela obowiązek pracy w innej szkole lub szkołach w celu
uzupełnienia pensum a w wypadku niewyrażenia zgody, ograniczyć wynagrodzenie
tylko za część wiązkowego wymiaru zajęć. „A contrario, tylko w wypadku braku
zgody nauczyciela można ograniczyć jego wynagrodzenie, natomiast gdy organ
prowadzący szkołę nie przedstawił mu takiej propozycji to winien wypłacić
wynagrodzenie w pełnej wysokości, tak by świadczył pracę w pełnym wymiarze
(część za faktycznie wykonaną pracę, część za gotowość do pracy)”.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę, wniesionej bez zachowania przymusu adwokacko-
radcowskiego (art. 871
§ 1 k.p.c.), strona pozwana zarzuciła pełnomocnikowi
powódki, że nieprawidłowo wskazał, jakoby powódka poinformowała dyrektora
pozwanego, że „wniesie sprawę do Sądu Pracy, co też czyniła”. Tymczasem
6
skarżąca nie informowała pracodawcy o tym, że „wniesie skargę do sądu, a o tym
że złożyła pozew dowiedział się w dniu 22 czerwca 2011 r. otrzymując wezwanie
na rozprawę, która miała się odbyć w dniu 11 sierpnia 2011 r.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Skład orzekający
podziela dominujące w judykaturze Sądu Najwyższego stanowisko o całościowej i
zupełnej regulacji art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, który w razie częściowej
likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożlwiających dalsze
zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć uprawnia dyrektora szkoły do
rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy lub, na jego wniosek, do przeniesienia
go w stan nieczynny, chyba że mianowany nauczyciel wyrazi zgodę na
ograniczenie zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru
zajęć za proporcjonalnie zmniejszonym wynagrodzeniem (art. 22 ust. 2 tej ustawy).
Wobec wyczerpująco uregulowanego trybu postępowania w okolicznościach
wymienionych w art. 20 Karty Nauczyciela, które wymuszają redukcje lub
ograniczenie rozmiarów dalszego zatrudnienia nauczycieli, do rozwiązania lub
zmian nauczycielskich stosunków pracy nie mają posiłkowego zastosowania
przepisy Kodeksu pracy o trybie postępowania i sposobach rozwiązywania lub
modyfikacji umów o pracę (a contrario do art. 91c ust. 1 tej ustawy). Dlatego w razie
zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze
zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć nie stosuje się trybu
wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p. ze względu na szczególny i odrębnie
wyczerpująco (zupełnie) uregulowany tryb postępowania w art. 20 ust. 1 pkt 2 w
związku z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Brakuje też podstawy prawnej do
uwzględnienia uregulowanej w art. 39 k.p. wzmożonej ochrony trwałości stosunków
pracy pracowników w wieku przedemerytalnym (art. 39 k.p.), która nie obejmuje
tych nauczycieli, którym szkoła z ustawowo określonych przyczyn organizacyjnych
(art. 20 Karty Nauczyciela) nie może zapewnić zatrudnienia w pełnym wymiarze
7
zajęć, bo „zupełny” charakter regulacji art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie
ustanawia takiej ochrony.
Nauczyciel w wieku przedemerytalnym, który wyrazi zgodę na ograniczenie
zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć za
proporcjonalnie zmniejszonym wynagrodzeniem (art. 22 ust. 2 tej ustawy), w istocie
rzeczy przystaje (godzi się) na porozumienie zmieniające nauczycielski stosunek
pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Ze
względu na akceptację porozumienia ograniczającego nauczycielskie zatrudnienie
do wymiaru nie niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć za proporcjonalnie
zmniejszonym wynagrodzeniem (art. 22 ust. 2 tej ustawy), bezpodstawne i
nieuzasadnione okazały się kasacyjne zarzuty naruszenia niezastosowania
wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.) do modyfikacji nauczycielskiego
stosunku pracy, bo wypowiedzenia zmieniającego nie stosuje się do stosunków
pracy z mianowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN
595/98, OSNP 2000 nr 8, poz. 300), ze względu na całościowo i wyczerpująco
uregulowany w art. 20 ust. 1 w związku z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela odrębny
tryb postępowania w razie obiektywnie ustalonej konieczności redukcji
nauczycielskiego zatrudnienia z przyczyn określonych w art. 20 Karty Nauczyciela.
To, że w Karcie Nauczyciela istotnie nie zostały uregulowane konsekwencje
(sankcje) za naruszenie trybu postępowania wyczerpująco uregulowanego w
przepisach Karty Nauczyciela oznacza tylko tyle, że w razie niezgodnych z
przepisami tej ustawy zachowań pracodawcy (naruszenia trybu postępowania z art.
20 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela), mają posiłkowe
zastosowanie przepisy Kodeksu pracy o uprawnieniach nauczyciela w razie
nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem trybu postępowania w
okolicznościach wymienionych w art. 20 Karty Nauczyciela (art. 45 i nast. k.p. w
związku z art. 91c ust. 1 karty nauczyciela). Równocześnie jednak ze względu na
obiektywnie ustaloną w sprawie możliwość zapewnienia skarżącej dalszego
zatrudnienia jedynie w ograniczonym do 11/18 wymiarze obowiązkowych zajęć
oraz bezpodstawności zarzutów naruszenia art. 39 lub art. 42 k.p., wykluczone było
uznanie sformułowanego w skardze kasacyjnej żądania odszkodowawczego
skarżącej, tj. „rozważenia możliwości zasądzenia na rzecz powódki odszkodowania
8
za częściowe uniemożliwienie jej wykonywania pracy na pełnym etacie, poprzez
uznanie jej prawa do zachowania dotychczasowego wynagrodzenia”.
Nauczycielowi, który zaakceptował propozycję ograniczenia zatrudnienia do
wymiaru nie niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć za proporcjonalnie
zmniejszonym wynagrodzeniem (art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela), w żadnym razie
nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze do wysokości wynagrodzenia za
pracę w pełnym wymiarze zajęć, której szkoła nie może mu zapewnić w
okolicznościach wymienionych w art. 20 Karty Nauczyciela, ponieważ nauczyciel
nie wykonuje pracy w pełnym wymiarze obowiązkowych zajęć.
Należy wreszcie podkreślić, że do trybu postępowania z art. 20 Karty
Nauczyciela nie należy kompetencja organu prowadzącego szkołę, polegająca na
możliwości nałożenia na nauczyciela, (któremu zatrudniająca szkoła nie może
zapewnić dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć), obowiązku podjęcia
pracy w innej szkole lub szkołach i na tym samym stanowisku lub - za jego zgodą -
na innym stanowisku, w celu uzupełniania obowiązkowego wymiaru zajęć, w
wymiarze nie większym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć już dlatego, że
zawierający przytoczoną treść art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela nie ma charakteru
roszczeniowego wobec organu prowadzącego szkołę, ani tym bardziej wobec
dyrektora szkoły proponującego mu zatrudnienie w ograniczonym wymiarze zajęć
za proporcjonalnie zmniejszonym wynagrodzeniem, który ponadto nie jest
adresatem wymienionej regulacji prawnej (art. 22 ust. 1 tej ustawy).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji w zgodzie
z art. 39814
k.p.c.