Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 93/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Katarzyna Polańska-Farion
w sprawie z powództwa B. A.
przeciwko A.B.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i nakazanie wydania lokalu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 listopada 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanej 1 800 (tysiąc
osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
B. A. wniósł o nakazanie A. B. złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na
jego rzecz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr […] w
budynku położonym w K. na Osiedlu […] za cenę 90.000 zł oraz wydanie tego
lokalu.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 18 czerwca 2012 r. oddalił powództwo i
zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu. Ustalił, że powód prowadzi działalność gospodarczą w zakresie handlu
nieruchomościami i w związku z tym nabył spółdzielcze własnościowe prawo do
wymienionego lokalu mieszkalnego w drodze sprzedaży licytacyjnej na podstawie
prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 18 lipca 2008 r. o
przysądzeniu tego prawa. Prawo to następnie zbył pozwanej na mocy umowy
sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego dnia 3 marca 2009 r. za cenę
90.000 zł. Sprzedawca oświadczył w umowie, że prawo do lokalu nie ma założonej
księgi wieczystej i jest wolne od wszelkich obciążeń, praw i roszczeń osób trzecich,
w tym Spółdzielni Mieszkaniowej "B." Powód dowiedział się w dniu 26 lutego 2009
r. o roszczeniu posesoryjnym do lokalu B. P. (osoby wcześniej uprawnionej do
lokalu), gdy doręczono mu odpis pozwu w sprawie o ochronę posiadania, ale nie
zawiadomił o tym pozwanej. Pozwana dowiedziała się o roszczeniu B. P. w dniu 10
czerwca 2010 r., a pismem z dnia 6 czerwca 2011 r. uchyliła się od oświadczenia
woli zamieszczonego w umowie sprzedaży z dnia 3 marca 2009 r., powołując się
na wprowadzenie jej w błąd przez powoda. Powód pismem z dnia 7 września 2011
r. przyjął uchylenie się od skutków oświadczenia woli i wezwał pozwaną do
kancelarii notarialnej w celu przeniesienia prawa do lokalu z powrotem na jego
rzecz. Pozwana nie stawiła się do aktu notarialnego, podając tego przyczyny i
wskazując na konieczność rozliczenia nakładów, jakie poczyniła na zakupione
mieszkanie. Ostatecznie strony nie dokonały żadnych uzgodnień i do zbycia prawa
do lokalu na rzecz powoda nie doszło. W sprawie posesoryjnej, która toczyła się
przeciwko powodowi i pozwanej w niniejszej sprawie, doszło ostatecznie do
oddalenia powództwa przez Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 6 grudnia 2011 r.
3
Nabyte przez pozwaną od powoda mieszkanie było zdewastowane i pozwana
wyremontowała je, przeznaczając na to kredyt w wysokości 20.000 zł. Pozwana,
składając oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli,
obawiała się, że straci mieszkanie, a przeciągający się proces posesoryjny
sprawiał, iż w chwili zakończenia się tej sprawy mógł upłynąć termin do uchylenia
się od skutków prawnych oświadczenia woli.
Sąd Okręgowy uznał, że wytoczenie powództwa o ochronę posiadania przez
osobę trzecią ma związek z zawartą przez strony umową, gdyż wprowadza
niepewność co do korzystania z lokalu będącego przedmiotem nabytego prawa.
Zatajenie przez powoda faktu zgłoszenia roszczenia posesoryjnego do tego lokalu
przy zawieraniu umowy sprzedaży z pozwaną należy ocenić jako wprowadzenie jej
w błąd uzasadniający przypuszczenie, że wiedząc o tym fakcie i oceniając sprawę
rozsądnie pozwana nie przystąpiłaby do umowy sprzedaży. Pozwana była zatem
w świetle art. 84 i 86 k.c. uprawniona do uchylenia się od skutków oświadczenia
woli złożonego w umowie sprzedaży. Mimo to Sąd Okręgowy oddalił powództwo
uznając, że postępowanie powoda było wysoce naganne i dlatego należy je ocenić
jako nadużycie prawa podmiotowego. Dlatego też Sąd Okręgowy, przyjmując,
że podstawę prawną roszczenia powoda może stanowić art. 405 w związku z art.
410 § 2 k.c., zastosował art. 411 pkt 2 k.c.
Powód w apelacji zarzucił naruszenie art. 405 w związku z art. 410 § 2 i art.
411 pkt 2 k.c. oraz art. 5 k.c., a także art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 listopada 2012 r. oddalił apelację i
zasądził od powoda na rzecz pozwanej 2.700 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego. Podkreślił, że pierwsze żądanie pozwu jest nieadekwatne do stanu
faktycznego niniejszej sprawy, bowiem uchylenie się od oświadczenia woli ma
bowiem charakter kształtujący stosunek prawny i sprawia, iż czynność prawna staje
się nieważna ex tunc. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych
oświadczenia woli nie może więc być źródłem żądania na podstawie art. 64 k.c.,
które w takiej sytuacji jako bezprzedmiotowe powinno być a limine oddalone.
Jednakże Sąd Apelacyjny, z uwagi na dochodzone w pozwie drugie żądanie,
mianowicie wydania lokalu, odniósł się do kwestii skuteczności oświadczenia
4
pozwanej o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli zamieszczonego w
umowie sprzedaży zawartej z powodem w dniu 3 marca 2009 r. Podkreślił, że
powód nabył własnościowe prawo do lokalu w drodze postępowania egzekucyjnego
na podstawie postanowienia o przysądzeniu, a więc w stanie wolnym od obciążeń
(art. 1000 § 1 k.p.c.). Dlatego też, skoro zapewnienie zamieszczone w punkcie III
umowy notarialnej sprzedaży dotyczyło tylko prawa będącego przedmiotem tej
umowy, a nie sfery faktycznej, związanej z władztwem nad lokalem, fakt wniesienia
powództwa o ochronę posiadania tego lokalu przez osobę trzecią nie dał pozwanej
podstaw do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Brak
skuteczności uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli sprawia zaś, że
prawo do rzeczonego lokalu nadal przysługuje pozwanej.
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, mianowicie
art. 84 § 1, art. 344 § 1 i art. 88 § 1 w związku z art. 84 § 1 k.c., a także przepisów
postępowania, mianowicie art. 378, art. 382 i art. 328 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 84 § 1 k.c.
sprowadza się do twierdzenia, że podstawą błędu dotyczącego treści czynności
prawnej może być dochodzenie przez osobę trzecią roszczenia posesoryjnego
o przywrócenie naruszonego posiadania. Jest z nim ściśle związany zarzut
naruszenia art. 344 § 1 k.c. przez uznanie, że roszczenie posesoryjne
o przywrócenie naruszonego posiadania, jako dotyczące posiadania będącego
stanem faktycznym, nie ma charakteru roszczenia dotyczącego sfery ochrony
prawnej interesu jednostki. Obydwa zarzuty są bezzasadne. Sąd Apelacyjny
prawidłowo przyjął, że skoro powód nabył spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu w stanie wolnym od obciążeń (art. 1000 § 1 k.p.c.), zapewnienie
zamieszczone w punkcie III umowy notarialnej sprzedaży dotyczyło sfery prawnej,
a nie faktycznej. Dlatego okoliczność, że osoba trzecia wniosła powództwo
posesoryjne, nie stworzyła pozwanej podstaw do uchylenia się od skutków
prawnych oświadczenia woli ze względu na błąd. Wspomniana okoliczność nie
stwarzała bowiem podstaw do przyjęcia, że prawo do lokalu było obciążone
5
roszczeniami osób trzecich, zaś brak wiedzy pozwanej o dochodzeniu roszczenia
posesoryjnego nie mógł być kwalifikowany jako błąd dotyczący treści czynności
prawnej.
Zarzut naruszenia art. 88 § 1 w związku z art. 84 § 1 k.c. polega na tym, że -
zdaniem skarżącego - oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych
oświadczenia woli z powodu błędu wywołuje skutki obligacyjne powodujące
powstanie obowiązku powrotnego przeniesienia własności nieruchomości w formie
aktu notarialnego. Zarzut ten jest przede wszystkim bezprzedmiotowy wobec
nieskuteczności dwóch poprzednich zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Niezależnie jednak od tego należy podkreślić, że skarżący nie ma racji.
Sąd Najwyższy trafnie bowiem przyjął w wyroku z dnia 24 kwietnia 2013 r., IV CSK
600/12 (Biul. SN 2013, nr 12, s. 18), że skuteczne uchylenie się od skutków
oświadczenia woli z powodu błędu co do treści umowy sprzedaży nieruchomości
(art. 84 i 88 k.c.) wywołuje skutki obligacyjne i rzeczowe w zakresie przeniesienia
własności.
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 378 k.p.c., a ściślej zapewne § 1 tego
artykułu. Po pierwsze, rozważanie przez Sąd Apelacyjny podniesionego w apelacji
zarzutu naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.) stało
się zbędne wobec przyjęcia przez ten Sąd, że w okolicznościach sprawy pozwana
nie złożyła oświadczenia woli pod wpływem błędu. Po drugie, zarzut kwalifikacji
roszczenia posesoryjnego jako dotyczącego stanu faktycznego, a nie prawnego
jest wtórny wobec wyżej omówionego zarzutu naruszenia prawa materialnego.
Z analogicznych jak wyżej przyczyn nie jest zasadny zarzut naruszenia art.
382 k.p.c. przez nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie ustalenia, czy powód
dopuścił się naruszenia zasad współżycia społecznego.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., zgodnie z ustalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego, może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej
zupełnie wyjątkowo, mianowicie tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera tak oczywiste
braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia 10 listopada
6
1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83, z dnia 19 lutego 2002 r.,
IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, z dnia 20 lutego 2003 r.,
I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 9 marca 2006 r.,
I CSK 147/05, z dnia 19 listopada 2009 r., IV CSK 219/09, z dnia 29 września
2010 r., V CSK 55/10). Takiego zarzutu nie można postawić uzasadnieniu wyroku
Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.