Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lutego 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku J. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze

z dnia 4 października 2011 r. sygn. akt VII U 399/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że odwołanie oddala,

II.  zasądza od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 120 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. T. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 24 maja 2010 r. odmawiającej prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu odwołania wnioskodawca podał, że posiada wystarczający okres pracy w warunkach szczególnych do przyznania mu prawa do świadczenia.

Wyrokiem z dnia 8 września 2010 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy J. T. prawo do emerytury od dnia 15 maja 2010r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu po rozpoznaniu apelacji organu rentowego wyrokiem z dnia 9 lutego 2011 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. We wskazaniach dotyczących dalszego postępowania Sąd Apelacyjny zobowiązał Sąd I instancji do dokonania oceny wszystkich czynności wnioskodawcy w płaszczyźnie wymagań stawianych dla zakwalifikowania ich pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. W ocenie Sądu wymaga to sięgnięcia do akt osobowych wnioskodawcy oraz do schematów organizacyjnych i wykazów stanowisk w Odlewni (...) z okresu zatrudnienia wnioskodawcy. Dopiero tak przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoli ustalić, czy J. T. w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał kontrolę międzyoperacyjną kontrolę jakości produkcji oraz dozór inżynieryjno – techniczny w wydziałach i oddziałach, na których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w Wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 4 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 14 maja 2010 r. W punkcie II wyroku Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie to Sąd oparł o następująco ustalony stan faktyczny:

Bezspornie J. T., urodzony (...), nie pozostaje w stosunku pracy, nie przystąpił do OFE, udokumentował co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

W dniu 14 kwietnia 2010 r. wnioskodawca złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę. Organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy łącznie 13 lat 9 miesięcy i 21 dni pracy w warunkach szczególnych. Nie uwzględniono natomiast okresu zatrudnienia od 1 września 1984r. do 31 sierpnia 1987 r. w Odlewni (...) w L. na stanowisku zastępcy kierownika (...) ds. energetycznych, ponieważ w świadectwie pracy nie wskazano, czy wnioskodawca wykonywał pracę w pełnym wymiarze czasowym, stale i bezpośrednio w warunkach, co podlegli pracownicy zatrudnieni na stanowiskach wymienionych w wykazie A.

Decyzją z dnia 24 maja 2010 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury.

W okresie od 1 września 1984 r. do 31 sierpnia 1987 r. wnioskodawca będąc zatrudniony w Odlewni (...) w L. na stanowisku zastępcy kierownika (...) ds. energetycznych, stale i w pełnym wymiarze czasowym pracował w warunkach szczególnych. W Odlewni (...) były 4 oddziały. Pierwszy oddział to była dyrekcja i pod nią podlegały trzy odlewnie w M., Ł. i G.. Do obowiązków wnioskodawcy w ramach niniejszego stanowiska należał dozór urządzeń suwnicowych, dźwigowych, nadto nadzorował piece CO, zbiorniki ciśnieniowe, wytwornice acetylenowe, kotłownie, wózki elektryczne, platformowe i raki elektryczne. Wszystkie te urządzenia znajdowały się na halach produkcyjnych wszystkich wydziałów. Wnioskodawca prowadził kontrolę prac wykonywanych przez elektryków, pracowników remontu wózków, którzy pracowali przy kwasach, ślusarzy remontowych oraz brygadę hydrauliczno-mechaniczną remontującą kotły (hydraulicy, ślusarze), ale tylko w zakresie czynności świadczonych w szkodliwych i niebezpiecznych warunkach. Wnioskodawca był bezpośrednim zwierzchnikiem na wydziałach Odlewni, jego przełożonym był główny mechanik, a następnie dyrektor techniczny. Wnioskodawca nie był pracownikiem umysłowym, ponieważ nie pracował w biurze, pełny wymiar czasowy spędzał na wydziałach. Koordynował prace świadczone na halach, ale również sam pracował fizycznie. Jeździł z pracownikami do odlewni, wykonywał również sam prace elektryczne, przygotowywał urządzenia dźwigowe i zgłaszał do odbioru przez dozór. Wnioskodawca kontrolował pracę m.in. S. B., który pracował w oddziale mechanicznym Odlewni. Nadzorował jednak tylko prace zlecone, które były jednocześnie pracami wykonywanymi w warunkach szczególnych np. przygotowywanie do odbioru kotłów CO wysokociśnieniowych, wymienników ciepła, odmulaczy, zbiorników sprężonego powietrza, wytwornic spawalniczych. Te prace podlegały dozorowni. Prace przygotowawcze prowadzone były w 4 oddziałach Odlewni w miejscach, gdzie te urządzenia się znajdowały. Jedno urządzenie przygotowywano do odbioru przez 2-3 dni, czasem jeden dzień. Praca przygotowawcza odbywała się w warunkach szczególnych z uwagi na duże zapylenie, gazy w kotłowni, hałas, wysoką temperaturę. Prace przygotowawcze świadczone przez S. B. były pracami ślusarskimi, tj. montowanie i konserwacja CO, czyszczenie urządzeń. Tylko czynności przygotowawcze wykonywane przez S. B. nadzorowane były przez wnioskodawcę, innych prac tegoż świadka J. T. nie kontrolował. H. G. był także objęty dozorem sprawowanym przez wnioskodawcę. Świadek ten pracował na wszystkich oddziałach Odlewni, gdzie konserwował urządzenia dźwigowe. Na halach, gdzie wykonywano prace konserwatorskie panowała wysoka temperatura, ponieważ żeliwo miało postać płynną, panowało także duże zapylenie od masy, która była przerabiana i potrzebna do form odlewniczych. Pracowano w hałasie, przetapiana masa wydzielała nieprzyjemny zapach siarki. Wnioskodawca w pracy zakładał odzież roboczą i obuwie ochronne ze specjalnie wzmacnianą podeszwą. Wnioskodawca kontrolował również pracę W. K., zatrudnionego w charakterze elektromechanika oraz S. Ł. - elektryka na wszystkich oddziałach i operatora wózków akumulatorowych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Zebrany w sprawie materiał dowodowy wykazał, że charakter pracy wnioskodawcy w Odlewni (...) na spornym stanowisku wskazuje, ze praca ta stanowił pracę w warunkach szczególnych. Kontrole międzyoperacyjne, kontrole jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno - techniczny i na oddziałach i wydziałach , w których jako podstawowe są wykonywane prace wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. ujęte są w dziale XIV poz. 24. Sąd zważył, że w ramach sprawowanego dozoru na stanowisku kierownika (...) ds. energetycznych, wnioskodawca obciążony był szerokim wachlarzem obowiązków. Niewątpliwie warunki prac nadzorowanych przez wnioskodawcę były szkodliwe. Wszyscy zatrudnieni tam świadkowie, którzy byli objęci kontrolą sprawowaną przez J. T. otrzymali świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Ponadto brak jest jakichkolwiek dowodów na okoliczność, by w spornym okresie wnioskodawca świadczył w Odlewni (...) inną pracę poza nadzorem. W ocenie Sądu, zwierzchnictwo dyrekcji nad wnioskodawcą nie mogło wykluczać tego, iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze pracował w szkodliwych warunkach. Z samego nazewnictwa określonego w dziale XIV poz. 24 wykazu A wynika bowiem, iż chodzi o nadzór wykonywany przez inżynierów lub techników. Wnioskodawca posiadał ściśle określony rodzaj prac nad którymi sprawował bezpośrednią kontrolę, zaś materiał dowodowy wystarczająco wiarygodnie potwierdził, że prace te były niebezpieczne i szkodliwe. Skoro wnioskodawca wykazał ponad 15-letni okres pracy nadzorczej nad pracami odpowiadającymi zarówno swoim rodzajem jak i charakterem stanowiskom wymienionym w dziale XIV poz. 24 wykazu A, które uprawniają do świadczenia przyznawanego na podstawie art. 184 cyt. ustawy, zaś pozostałe przesłanki nie były kwestionowane przez pozwaną, Sąd uznał zasadność odwołania zmienił zaskarżoną decyzję przyznając wnioskodawcy prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 14 maja 2010 r.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, a w szczególności § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze poprzez uznanie, że wnioskodawca posiada co najmniej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych oraz naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, a w szczególności art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, oddalenie odwołania i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy podniósł w szczególności, że postępowanie dowodowe nie wykazało, iż wnioskodawca nadzorował prace wymienione w wykazie A Dział XIV - Prace różne poz. 24 "Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-­techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie". Wnioskodawca nadzorował różne prace, w tym prace na stanowiskach, które nie są zaliczone do pracy w szczególnych warunkach. Zeznania świadków po raz kolejny wskazały, że wnioskodawca nadzorował remonty wózków akumulatorowych, spalinowych i platformowych i urządzeń dźwigowych, ślusarzy remontowych, brygadę remontującą kotły w skład której wchodzili hydraulicy i ślusarze (przygotowywanie kotłów do odbioru, czyszczenie), pracowników obsługujących wózki widłowe. Trudno się zatem zgodzić ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że wnioskodawca wykonywał wyłącznie pracę w szczególnych warunkach. Dozór był sprawowany przez brygadzistów, których pracą wnioskodawca kierował i ją nadzorował, a ponadto jego obowiązki polegały także na wykonywaniu innych czynności służbowych związanych z zajmowanym stanowiskiem kierowniczym, a nie będących pracą w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na apelację organu rentowego wnioskodawca wniósł o jej oddalenie z uwagi na oczywistą bezzasadność.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest uzasadniona.

Wnioskodawca urodził się(...).

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst. jedn. Z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Wnioskodawca swoje roszczenie wywodził z treści art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Warunkiem uzyskania przez ubezpieczonego prawa do emerytury w oparciu o art. 32 ust. 1 powołanej ustawy w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 8, poz. 43) jest wykazanie, iż spełnia on następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w Wykazie A, stanowiącym załącznik do powołanego rozporządzenia. Praca w szczególnych warunkach musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył wykazania przez wnioskodawcę wymaganego powołanym przepisem stażu pracy w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uznał, iż zasadnym jest doliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 września 1984 r. do 31 sierpnia 1987 r. w Odlewni (...) na stanowisku „Zastępca Kierownika (...) ds. energetycznych”, kwestionowanego przez organ rentowy.

Organ rentowy w apelacji podważył zaliczenie tego okresu do stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych, a zarzut ten należy uznać za trafny.

Nieuzasadnione jest bowiem stanowisko Sądu Okręgowego, iż praca wnioskodawcy w spornym okresie stanowiła pracę wymienioną w wykazie A dziale XIV, stanowiącym załącznik rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., pod pozycją 24.

Pod pozycją tą wymieniona jest kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

W sprawie niesporne było, że w okresie od 1 września 1984 r. do 31 sierpnia 1987 r. wnioskodawca zajmował stanowisko zastępcy kierownika (...) ds. energetycznych, w których jako podstawowe wykonywane były prace wymienione w wykazie A. Przedmiot sporu stanowiła natomiast ocena czy praca na zajmowanych przez wnioskodawcę stanowiskach była pracą w warunkach szczególnych, której definicję zawiera art. 32 ust. 4 ustawy i czy skarżący pracę tę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia.

Na wstępie należy zauważyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się jednolicie, iż przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. Podzielając takie rozumienie instytucji emerytury z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, należy stwierdzić, że określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Oznacza to, że podstawowe znaczenie ma ustalenie jakie prace wykonywali pracownicy podwładni. Warunkiem jest tu pozytywne stwierdzenie, że jako podstawowe wykonywali prace wymienione w wykazie. Dopiero wówczas można oceniać czy określona kontrola bądź dozór stanowiły pracę w szczególnych warunkach, przy czym łącznikiem byłoby narażenie ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach. Również więc do kontrolującego czy dozorującego wymaga się aby praca z pkt 24 była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku (§ 2 rozporządzenia). Nie chodziłoby więc o sam funkcjonalny związek pracy kierownika z prowadzonym zakładem (produkcją), którego częścią z istoty jest nadzór, jednak o związanie z pracą na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Trafnie zarzuca organ rentowy, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na uznanie, że wnioskodawca wykonywał nadzór różnych prac, w tym prac na stanowiskach, które nie są zaliczone do pracy w warunkach szczególnych. Jak wynika z zeznań świadków do obowiązków wnioskodawcy należał dozór urządzeń suwnicowych i dźwigowych, a nadto pieców co, zbiorników ciśnieniowych, wytwornic acetylenowych, kotłowni, wózków elektrycznych, platformowych i rakach elektrycznych. Wnioskodawca nadzorował prace wykonywane przez elektryków, pracowników remontu wózków, ślusarzy remontowych i hydraulików. Nie ulega wątpliwości, iż nie wszystkie wymienione czynności stanowią prace w warunkach szczególnych (przykładowo prace ślusarskie, czyszczenie urządzeń, operatora wózków akumulatorowych). Ponadto brak podstaw do przyjęcia, iż wnioskodawca wykonując czynności dozoru był narażony na szkodliwe na szkodliwe warunki stale, przez cały czas pracy. Wnioskodawca kontrolował różnego rodzaju prace, na różnych halach. Ponadto wyłącznie sam fakt, iż na halach panował nieprzyjemny zapach oraz hałas nie jest wystarczające dla uznania, iż praca w takich warunkach stanowiła pracę w warunkach szczególnych.

Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny uznał, że nie jest możliwe zaliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia wnioskodawcy w Odlewni (...) na stanowisku samodzielnego energetyka w okresie od 1 lutego 1973 r. do 31 grudnia 1973 r.

W świadectwie pracy w warunkach szczególnych z dnia 19 kwietnia 2010 r., wydanym przez Odlewnię (...)” Sp. Z o.o. wskazano, iż wnioskodawca w okresie tym wykonywał prace wymienioną w Dziale XIV Poz. 24 Wykazu A załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. - kontrolę międzyoperacyjną jakości produkcji oraz dozór inżynieryjno – techniczny w oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Tymczasem, jak wynika ze znajdującego się w aktach osobowych zakresu obowiązków wnioskodawcy na stanowisku samodzielnego energetyka do spraw materiałowych oraz dozoru na prawidłową eksploatacją wózków akumulatorowych, podpisanego przez J. T., wnioskodawca miał zabezpieczać w części zamienne urządzenia i maszyny energetyczne, sprawdzać stan techniczny i eksploatację wózków akumulatorowych, kontrolować stan tych pojazdów pod względem przepisów BHP oraz p-poż. oraz kontrolować prawidłowość przeprowadzanej konserwacji wózków przez konserwatora. Wskazane obowiązki nie mogą zostać zakwalifikowane jako prace wymienione w Dziale XIV Poz. 24 Wykazu A Rozporządzenia. Nie stanowią również prac wymienionych w Dziale II pod poz. 1 wykazu Rozporządzenia, gdzie wymieniono prace przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych, które to prace wykonywał wnioskodawca w tym samym zakładzie pracy do dnia 31 stycznia 1973 r.

Tym samym wskazywany okres pracy – od 1 lutego 1973 r. do 31 grudnia 1978 r. nie stanowi pracy w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia do nabyciu prawa do emerytury w obniżonym wielu emerytalnym.

Nie zaliczenie wnioskodawcy wymienionych okresów do prac wykonywanych w szczególnych warunkach uniemożliwia przyznanie wnioskodawcy świadczenia emerytalnego na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, ze odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 14 maja 2010 r. oddalił.

R.S.