Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 524/13
POSTANOWIENIE
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSA Katarzyna Polańska-Farion (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. Spółki Akcyjnej z siedzibą w P.
przy uczestnictwie C. & C. Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W.
o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 27 lutego 2013 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w S. w dniu 3 grudnia 2012 r. uwzględnił wniosek K. S.A. w P.
o wpisanie w księdze wieczystej …53654/4, prowadzonej dla nieruchomości
położonej w miejscowości C., stanowiącej własność C.&C. S.A. w W., hipoteki
przymusowej na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 14 sierpnia
2012 r., sygn. akt. … 320/11.
Na skutek apelacji uczestnika Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 27
lutego 2013 r. uchylił wpis i wniosek oddalił.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że zgodnie z art. 47919a
k.p.c. wyrok wydany
przez sąd pierwszej instancji w sprawie gospodarczej o roszczenie pieniężne
stanowił tytuł zabezpieczenia, jednak przepis ten obowiązywał do dnia 3 maja
2012 r. Według zasady intertemporalnej zawartej w art. 9 ustawy z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 235, poz. 1699), dotychczasowe przepisy
należało stosować tylko w postępowaniach wszczętych przed dniem wejścia
w życie w/w ustawy nowelizacyjnej, tymczasem wniosek o wpis został złożony już
po dniu 3 maja 2012 r. Ograniczony zakres kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym wykluczał prowadzenie postępowania dowodowego
zmierzającego do wyjaśnienia czy orzeczeniu wydanemu przez sąd gospodarczy
nadal przysługuje przymiot tytułu zabezpieczenia.
Od powyższego orzeczenia skargę kasacyjną złożył wnioskodawca, który
wskazał na podstawę naruszenia przepisów postępowania: art. 6262
k.p.c.
w związku z art. 6268
k.p.c. oraz art. 47919a
k.p.c. w związku z art. 9 ust. 1 ustawy
z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw. W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu dotyczyła możliwości wpisania hipoteki przymusowej dla
zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z nieprawomocnego wyroku,
zasądzającego świadczenie pieniężne, wydanego w postępowaniu odrębnym
3
w sprawach gospodarczych, wszczętym z powództwa wnioskodawcy przeciwko
właścicielowi nieruchomości.
Powoływany w uzasadnieniu wniosku o wpis art. 47919a
k.p.c., dodany przez
art. 1 pkt 30 ustawy z dnia 19 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw przewidywał, że w sprawach
o roszczenia pieniężne albo świadczenia innych rzeczy zamiennych wyrok sądu
pierwszej instancji z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez
nadawania mu klauzuli wykonalności. Powód wnosząc o dokonanie zabezpieczenia,
obowiązany był wskazać sposób zabezpieczenia (art. 492 § 2 k.p.c. stosowany
odpowiednio w związku (art. 47919a
k.p.c.). Jakkolwiek swobodę uprawnionego
ograniczał art. 747 k.p.c., to niewątpliwie jedną z dopuszczalnych form
zabezpieczenia roszczeń pieniężnych było obciążenie nieruchomości
obowiązanego hipoteką przymusową (art. 747 pkt 2 k.p.c.). Nieprawomocny wyrok,
zasądzający świadczenie pieniężne w sprawie gospodarczej, został zatem
zrównany z postanowieniem o udzieleniu zabezpieczenia, a jako dokument
wymieniony w art. 110 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (jednolity tekst: Dz.U. nr 2013, poz. 707 ze zm.), mógł być podstawą
wpisu hipoteki przymusowej w razie złożenia takiego wniosku przez uprawnionego.
Od innych tytułów zabezpieczających różniło go jedynie to, że do jego wykonania
nie było konieczne nadanie orzeczeniu klauzuli wykonalności. Wykonalność ta -
podobnie jak w przypadku nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym - wynikała
wprost z ustawy i nie wymagała odrębnego potwierdzenia (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 2003 r., III CZP 92/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 22
czy postanowienie z dnia 22 listopada 2013 r., III CSK 326/12, Lex nr 1431016).
Przepis art. 47919a
k.p.c. został uchylony przez cytowaną ustawę z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw, która w znacznej części weszła w życie z dniem 3 maja
2012 r. Zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy, ma ona zastosowanie do postępowań
wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych
w jego ust. 2-7, które stanu sprawy nie dotyczą. Ustawodawca zdecydował się
zatem na odstąpienie od reguły intertemporalnej aktualności, przedłużając
obowiązek stosowania dawnego prawa w sprawach, które były w toku w chwili
4
wejścia w życie nowego prawa. Jest to rozwiązanie często spotykane
w przypadku gruntownych zmian, usprawiedliwione zwłaszcza w razie likwidacji
określonego rodzaju postępowania lub instytucji procesowych, gdy zachodzi
potrzeba zapewnienia skuteczności dotychczasowych czynności. Przyjęcie zasady
kontynuacji oznacza, że reżim prawny w sprawach gospodarczych, wszczętych
przed dniem 3 maja 2012 r., wyznaczają przepisy rozdziału I działu IV a k.p.c.
w brzmieniu sprzed wejścia w życie nowelizacji. Zakres rozważanego upoważnienia
do dalszego stosowania dawnych norm nie został przy tym ograniczony czasowo
do zakończenia określonego etapu postępowania, nie wprowadzono wyłączeń
obejmujących określone instytucje i nie ingerowano w treść poszczególnych
regulacji, z ich modyfikacją w okresie przejściowym. Uzasadnia to wniosek, że do
wyroku sądu pierwszej instancji zasądzającego świadczenie pieniężne, wydanego
w sprawie gospodarczej pod rządami stanu prawnego poprzedzającego wejście
w życie ustawy nowelizującej, zastosowanie znajdzie art. 47919a
k.p.c. Wyrok taki
stanowi więc nadal tytuł zabezpieczenia, podlegający wykonaniu bądź według
przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, bądź przepisów odnoszących się do
innego, wybranego sposobu zabezpieczenia.
Postanowienie sądu o zabezpieczeniu roszczenia w sprawie cywilnej przez
obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową podlega wykonaniu
przez sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym. Postępowanie to pełni
w omawianym przypadku funkcję pomocniczą, realizując cel postępowania
zabezpieczającego, którym jest natychmiastowe udzielnie uprawnionemu ochrony
prawnej, skutecznej do momentu zakończenia postępowania (art. 744 k.p.c.)
czy uchylenia lub zmiany zabezpieczenia (art. 742 § 1 k.p.c.). Bez zapewnienia
możliwości wykonania tytułu zabezpieczającego upadałby sens zachowania mocy
obowiązującej art. 47919a
k.p.c. Jest to tym bardziej istotne, że powstanie tytułu
zabezpieczającego na podstawie w/w przepisu szczególnego uznawane jest za
wyłączające stosowanie ogólnych zasad udzielania zabezpieczenia w zakresie
roszczenia, które zostało zasądzone. Przy takim ujęciu wzajemnych relacji
omawianych przepisów powód, który nie uzyskał zabezpieczenia przed wydaniem
wyroku, zostałyby w istocie pozbawiony ochrony tymczasowej. Przypisywanie
ustawodawcy woli wywołania takich konsekwencji prawnych budzi oczywiste
5
zastrzeżenia. Wobec powyższego, opowiedzieć się trzeba za rozstrzygnięciem,
że wyrok sądu pierwszej instancji, który wywołał skutki określone w art. 47919a
k.p.c., może - także po dniu 3 maja 2012 r. - stanowić podstawę wpisu hipoteki
przymusowej.
Podzielić należy stanowisko, iż kognicja sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym jest ograniczona, co dotyczy sądów obu instancji: pierwszej -
przy wpisie i drugiej - przy rozpoznawaniu apelacji od wpisu. Zawężony zakres
postępowania oznacza, że sądy te mogą czynić ustalenia wyłącznie na podstawie
analizy treści wniosku i dołączonych do niego dokumentów, a także badać stan
rzeczy ujawniony w księdze wieczystej w chwili złożenia wniosku (por. uchwała
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC
2010, nr 6, poz. 84). Tym samym za przekraczające granice kognicji sądu
wieczystoksięgowego uważa się prowadzenie postępowania dowodowego
z wykorzystaniem wszelkich środków dowodowych przewidzianych przez kodeks
postępowania cywilnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia
2001 r., sygn. akt III CKN 354/00, OSNC 2001, nr 12, poz. 183). Wyjątek stanowi
jedynie dokument przedłożony przez wnioskodawcę jako dowód istnienia
materialnoprawnej podstawy wpisu w księdze wieczystej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest ugruntowany pogląd, że czynność
prawna stanowiąca podstawę wpisu powinna być badana nie tylko pod względem
formalnym, ale także pod względem jej skuteczności materialnej (por. orzeczenia
Sąd Najwyższego: z dnia 25 lutego 1963 r., III CR 177/62, OSNCP 1964, nr 2,
poz. 36; z dnia 18 listopada 1971 r., III CRN 338/71, OSNCP 1972, nr 6, poz. 110;
z dnia 1 listopada 1995 r., III CZP 158/95, OSNC 1995, nr 4, poz. 47; z dnia
30 października 2013 r., II CSK 67/13, Lex nr 1408677). Sąd wieczystoksięgowy
wyjaśnia zatem znaczenie oświadczeń woli wyrażonych w dokumentach mających
stanowić podstawę wpisu oraz bada, czy i jaki skutek dana czynność mogła
wywołać.
Inaczej jest wówczas, gdy podstawę wpisu stanowi orzeczenie sądowe.
Sąd wieczystoksięgowy nie może bowiem dokonywać kontroli merytorycznej
orzeczenia, w tym także postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i orzeczenia
z nim zrównanego. Może jedynie - jak wyjaśniono w judykaturze - badać, czy
6
orzeczenie takie zawiera wszystkie dane konieczne do dokonania wpisu i czy
"z przyczyn technicznych" nadaje się do wpisu (por. uchwała Sądu Najwyższego
i z dnia 4 lipca 1986 r., III CZP 35/86, OSNC 1987, nr 7, poz. 90; uchwała z dnia
28 sierpnia 1991 r., nr 7, poz. 90; uchwała z dnia 28 sierpnia 1991 r., III CZP 71/91,
OSNCP 1992, nr 3, poz. 47, postanowienie z dnia 17 lipca 2008 r., II CSK 115/08,
Lex nr 548808 czy postanowienie z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 230/09, Lex nr
688051). W te ramy, jak słusznie zauważył skarżący, włączyć można analizę treści
wstępnej sentencji załączonego do wniosku o wpis wyroku. Pozwalała ona nie tylko
na identyfikację stron postępowania, ale też przedmiotu sprawy oraz sądu, który
wydał orzeczenie, a w konsekwencji - rodzaju postępowania, a nawet roku jego
wszczęcia. Można dodać, że § 31 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów
sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz. Urz. Min. Spraw. Nr 5
poz. 22 z późn. zm.) opisuje umieszczaną na orzeczeniu sygnaturę akt jako
oznaczenie wydziału (cyfra rzymska), sekcji, jeżeli wydział dzieli się na sekcje
(cyfra arabska), rodzaju repertorium lub wykazu, numeru porządkowego,
pod którym sprawa jest wpisana do odpowiedniej księgi, oraz - po znaku łamania -
roku, w którym akta zostały założone (dwie ostatnie cyfry). Dane te w niniejszej
sprawie nie budziły wątpliwości sądów, a wskazywały na wydanie przez sąd
pierwszej instancji orzeczenia zasądzającego świadczenie pieniężne w sprawie
gospodarczej, w postępowaniu wszczętym przed dniem 3 maja 2012 r.
Poza granice kognicji wykraczało natomiast prowadzenie dalszych wyjaśnień
zmierzających do ustalenia czy doszło do upadku zabezpieczenia bądź jego
uchylenia albo zmiany w toku postępowania rozpoznawczego. Okoliczności te nie
stały się jednak przedmiotem kontrowersji między stronami.
Z przytoczonych względów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.