Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 585/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa S. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O.
przeciwko Gminie Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 5 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 maja 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powódka – S. spółka z o.o. wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od
pozwanej Gminy Ł. kwoty 92.080 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 czerwca
2009 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za szkodę - obejmującą
równowartość zapłaconego pozwanej podatku od nieruchomości za okres od
stycznia do maja 2009 r. - spowodowaną nie przyznaniem powódce pomocy
publicznej.
Sąd Okręgowy w T., wyrokiem z dnia 30 stycznia 2013 r., oddalił powództwo.
Ustalił, że w dniu 8 września 2006 r. zostało zawarte porozumienie, którego
stronami byli: Minister Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej, P. Specjalna Strefa
Ekonomiczna spółka z o.o. w S., Województwo K., pozwana Gmina Ł. i S. spółka z
o.o. W punkcie 3.1.2. porozumienia wskazano, że strony polskie, tj. wszystkie
strony porozumienia oprócz S. spółki z o.o., zobowiązują się podjąć starania, aby
zapewnić S. i jego kooperantom, w granicach obowiązujących przepisów prawa,
pomoc, współpracę oraz wsparcie odpowiednich organów władz administracyjnych,
państwowych i lokalnych tak długo, jak długo S. i jego kooperanci będą prowadzić
działalność gospodarczą w strefie. W punkcie 4.3.1. porozumienia Gmina Ł.
zobowiązała się zwolnić spółkę S. z podatku od nieruchomości od dnia nabycia
nieruchomości do dnia 31 grudnia 2013 r. W punkcie 7.4.1. porozumienia ustalono,
że wskaźnik intensywności pomocy publicznej dla kooperantów spółki S. na terenie,
na którym zostanie utworzona strefa ekonomiczna, będzie wynosił 50% dla dużych
przedsiębiorstw oraz 65% dla kooperantów będących małymi i średnimi
przedsiębiorstwami, zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej oraz
prawem Wspólnoty Europejskiej. Zgodnie z punktem 7.4.2. porozumienia, strony
polskie, każda w ramach posiadanych przez siebie zdolności prawnych,
zobowiązały się przyznać kooperantom, wskazanym przez S., pomoc publiczną
zgodnie z obowiązującym prawem, w tym pozwana Gmina zobowiązała się zwolnić
kooperantów z podatku od nieruchomości, na podstawie uchwały Rady Gminy.
W dniu 8 września 2006 r. Rada Gminy Ł. podjęła uchwałę w sprawie
udzielania przez Gminę Ł. pomocy regionalnej na wsparcie nowych inwestycji lub
tworzenie nowych miejsc pracy, związanych z nową inwestycją oraz uchwałę w
3
sprawie upoważnienia wójta Gminy Ł. do podpisania porozumienia, o którym była
mowa powyżej. Warunkiem skorzystania ze zwolnienia od podatku od
nieruchomości na podstawie uchwały nr XL Vll/215/06 było m.in. rozpoczęcie przez
przedsiębiorcę w terminie do dnia 31 grudnia 2006 r. inwestycji, której
zadeklarowane przez przedsiębiorcę koszty przekraczają 1.000.000 euro lub
polegającej na utworzeniu co najmniej 50 nowych miejsc pracy w rozumieniu tej
uchwały oraz dokonanie zgłoszenia organowi podatkowemu. Stosownie do treści §
7 ust. 2 powołanej uchwały, zwolnienie od podatku od nieruchomości przysługuje
uprawnionym podmiotom co do zasady w okresie od dnia powstania obowiązku
podatkowego do dnia 31 grudnia 2013 r. Okres ten może zostać przedłużony na
warunkach określonych w § 7 ust. 4 uchwały do dnia 31 grudnia 2017 r.
W dniu 28 grudnia 2006 r. powódka złożyła u pozwanej wniosek o udzielenie
pomocy publicznej w formie zwolnienia od podatku od nieruchomości na podstawie
uchwały nr XL N/ll/215/06, wskazując zakres rzeczowy i czasowy inwestycji,
przewidywaną wysokość kosztów kwalifikujących ją do objęcia pomocą,
zobowiązanie do pokrycia co najmniej 25% kosztów inwestycji z własnych środków,
oświadczenie, że zakończenie inwestycji lub utworzenie nowych miejsc pracy
nastąpi do 31 grudnia 2011 r. oraz zobowiązanie się do utrzymania inwestycji
w podregionie i utrzymania nowo utworzonych miejsc pracy przez co najmniej 5 lat.
Pismem z dnia 20 kwietnia 2007 r., pozwana odmówiła powódce udzielenia
pomocy publicznej w postaci zwolnienia z podatku od nieruchomości za rok
2007 wskazując, że powódka nie kwalifikuje się do zwolnienia, określonego
uchwałą nr XL Vll/215/06, gdyż nie rozpoczęła inwestycji do dnia 31 grudnia 2006 r.
Nadto pozwana wskazywała, że za datę początkową rozpoczęcia inwestycji należy
uważać datę nabycia przez powódkę gruntu, co miało miejsce w 2007 r.
W dniu 13 grudnia 2007 r. Rada Gminy Ł. podjęła uchwałę nr XIV/83/07 w
sprawie udzielenia przez Gminę Ł. zwolnień od podatku od nieruchomości,
stanowiących regionalną pomoc inwestycyjną. Zgodnie z § 7 ust. 2 tej uchwały,
pomoc publiczna w formie zwolnienia od podatku od nieruchomości przysługiwała
na okres 1 roku. Na podstawie wskazanej wyżej uchwały powódka skorzystała ze
zwolnienia od podatku od nieruchomości za rok 2008.
4
Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za niezasadne. Powódce
przysługuje status kooperanta firmy S. spółki z o.o., do którego odnosi się
porozumienie z dnia 8 września 2006 r., bowiem profil działalności gospodarczej
powódki, tj. budowa obudów tv, mieści się w zakresie działalności firmy wiodącej -
firmy S. Powódka jednak nie wykazała przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanej Gminy, w szczególności, że pozwana wyrządziła jej
szkodę na skutek niewywiązania się z przyjętego na siebie zobowiązania
wynikającego z porozumienia z dnia 8 września 2006 r. Wbrew bowiem stanowisku
powódki, pozwana Gmina wywiązała się ze swoich zobowiązań wynikających
z powołanego porozumienia. Według postanowienia punktu 7.4. porozumienia,
pozwana zobowiązała się do podjęcia uchwały dotyczącej zwolnienia od podatku
od nieruchomości kooperantów wskazanych przez S. Treść uchwały
wprowadzającej zwolnienie przedmiotowe od podatku od nieruchomości nie została
w porozumieniu zastrzeżona, co oznaczało, że pozwana miała w tej sferze
swobodę działania. Sąd pierwszej instancji nie podzielił stanowiska powódki, jakoby
z treści porozumienia wynikało, że kooperantom spółki S. miały przysługiwać takie
same uprawnienia w zakresie zwolnienia od podatku od nieruchomości, jak spółce
S. Ze względu na konstrukcję prawną uchwały w przedmiocie zwolnienia od
podatku od nieruchomości - zawartą w art. 5 oraz art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 12
stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr
121, poz. 844 ze zm., dalej: „u.o.p.o.l.") - musiała to być uchwała generalna, a nie
indywidualna, a więc nie mogła dotyczyć konkretnych kooperantów ani powódki.
Pozwana w dniu 8 września 2006 r. podjęła uchwałę i zwolniła od podatku od
nieruchomości podmioty, które spełniły warunki przewidziane w uchwale. Powódka
nie spełniła tych warunków i nie miała możliwości skorzystania ze zwolnienia od
podatku. Poza tym w porozumieniu z dnia 8 września 2006 r. nie zostało
zastrzeżone, że powódka winna otrzymać bezwarunkowe zwolnienie od podatku w
konkretnej wysokości i w danym okresie.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 21 maja 2013 r., uwzględniając apelację
powódki wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego, zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 92.080 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 14 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty.
5
W ocenie Sądu drugiej instancji, w punkcie 7.4. porozumienia z dnia
8 września 2006 r. jego strony zawarły postanowienia odnoszące się do osób
trzecich - kooperantów S. spółki z o.o., do których zastosowanie mają przepisy art.
393 § 1-3 k.c. Pozwana, jako dłużnik, zobowiązała się w punkcie 7.4.2 (ii) wobec
kooperantów firmy S. - w tym także wobec powódki - do zwolnienia ich z podatku
od nieruchomości na podstawie uchwały Rady Gminy, przy uwzględnieniu
wskaźnika intensywności pomocy publicznej, określonego w punkcie 7.4.1.
Zobowiązanie pozwanej wobec kooperantów polega, według treści punktu 7.4.2. (ii),
na zwolnieniu ich z podatku, a nie na podjęciu uchwały jako takiej w tym
przedmiocie. Pozwana przyjęła na siebie obowiązek zwolnienia kooperantów S. z
podatku od nieruchomości, bez żadnych obwarowań i tworzenia w stosownej
uchwale zastrzeżeń i warunków. Swojego obowiązku wobec kooperantów w
zakresie udzielenia im pomocy publicznej pozwana nie wykonała przez podjęcie
generalnej uchwały w dniu 8 września 2006 r., zastrzegającej zwolnienie od
podatku od nieruchomości tylko dla tych kooperantów, którzy rozpoczną inwestycję
do dnia 31 grudnia 2006 r., czyli faktycznie nabędą do tego dnia własność
nieruchomości położonej w utworzonej strefie ekonomicznej. Dla kooperantów,
którzy nabyli nieruchomości w strefie ekonomicznej po dniu 31 grudnia 2006 r.,
zwolnienie od podatku od nieruchomości powinno nastąpić na podstawie innej,
generalnej uchwały Rady Gminy, z uwzględnieniem wskaźnika intensywności
pomocy publicznej określonego w punkcie 7.4.1. porozumienia i na takich samych
warunkach, jakie zostały ustalone w uchwale z dnia 8 września 2006 r. Z tych
względów zachodziły podstawy do przyjęcia odpowiedzialności pozwanej wobec
powódki na podstawie art. 393 § 1 w zw. z art. 471 k.c. Powódka poniosła szkodę
określoną co do wysokości, gdyż na skutek nienależytego wykonania przez
pozwaną obowiązku określonego w punkcie 7.4.2. (ii) porozumienia, uiściła
na rzecz pozwanej podatek za pięć miesięcy 2009 r., od którego powinna zostać
zwolniona, gdyby pozwana należycie wykonała swoje zobowiązanie, wydając
uchwałę generalną zwalniającą kooperantów firmy S. od podatku od nieruchomości,
na podstawie której powódka mogłaby uzyskać zwolnienie z tego podatku. W
sytuacji, gdy spełnienie świadczenia zastrzeżono na rzecz osoby trzeciej,
określonej rodzajowo, której identyfikacja nie nastręcza trudności, osoba ta może
6
żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia świadczenia, jak również domagać się
od niego odszkodowania za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie
zobowiązania.
Od wyroku Sądu drugiej instancji skargę kasacyjną wniosła pozwana, która
zaskarżyła go w całości. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
zarzuciła naruszenie przepisów:
- art. 58 § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 3531
k.c. poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie polegające na pominięciu treści w nich zawartej i w
konsekwencji przyjęciu, że w zakresie objętym treścią punktu 7.4.2 (ii)
porozumienia dotyczącego inwestycji S. z dnia 8 września 2006 r. powódka
dokonała z pozwaną ważnej czynności prawnej skutkującej powstaniem
zobowiązania, którego niewykonanie przez pozwaną czyniłoby ją
odpowiedzialną za szkodę wobec powódki, mimo że porozumienie w tej
części, jako wkraczające w sferę władztwa podatkowego gminy i tym samym
przekraczające granice swobody kontraktowania, należało uznać za
nieważne z uwagi na jego sprzeczność z ustawą oraz naturą stosunku
prawnego;
- art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. w zw. z art. 3531
k.c. w zw. z art. 58 § 1
i § 3 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu,
że zachodzą podstawy przyjęcia odpowiedzialności pozwanej względem
powódki na podstawie art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c., podczas gdy
postanowienie zawarte w punkcie 7.4.2. (ii) porozumienia uznać należy
za nieważne z mocy prawa, bowiem zobowiązanie pozwanej Gminy do
zwolnienia powódki z podatku od nieruchomości stanowi przekroczenie
zasady swobody kontraktowej, jako że pozostaje ono w sprzeczności
z ustawą, jak również naturą stosunku zobowiązaniowego o charakterze
podatkowo-prawnym i podważa podstawowe założenia systemu
podatkowego, jak również z racji tego, że zwolnienie podatkowe nie jest
świadczeniem w rozumieniu cywilnoprawnym, a w konsekwencji nie może
być ono przedmiotem skutecznie zawieranych umów cywilnoprawnych
i wynikających z nich zobowiązań;
7
- art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie,
polegające na uznaniu, iż względem punktu 7.4.2. (ii) porozumienia
zastosowanie znajdują dyspozycje zawarte w art. 393 § 1-3 k.c., przez
co zachodzą podstawy do przyjęcia odpowiedzialności pozwanej względem
powódki na podstawie art. 393 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c., podczas gdy
postanowienie to nie może być uznane za zastrzeżenie umowne
o świadczenie na rzecz osoby trzeciej, bowiem: - nie zawiera w tym
przedmiocie wyraźnego zastrzeżenia, - świadczenie będące jego
przedmiotem nie zostało przez strony oznaczone, - postanowienie to jest
w istocie odrębnym zobowiązaniem, a nie jedynie modyfikacją stosunku
podstawowego, a które to w zaistniałej konfiguracji podmiotowej nie zostało
skutecznie zaciągnięte przez pozwaną względem powódki w konsekwencji
czego uznać należy, iż roszczenie powódki będące przedmiotem
postępowania nigdy nie powstało;
- art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez błędną ich wykładnię polegającą na uznaniu, iż na
mocy punktu 7.4.2 (ii) porozumienia pozwana zobowiązała się do zwolnienia
kooperantów S., w tym powódki, z podatku od nieruchomości bez żadnych
obwarowań i tworzenia w stosowanej uchwale zastrzeżeń i warunków
z uwzględnieniem wskaźnika intensywności pomocy publicznej określonego
w punkcie 7.4.1 porozumienia, oraz na uznaniu, że pozwana zobowiązana
była do bezwarunkowego zwolnienia powódki z podatku od nieruchomości
do granic określonych poprzez wskaźnik intensywności pomocy publicznej
określony w punkcie 7.4.1 porozumienia, a w konsekwencji uznaniu, iż
podjęcie przez pozwaną uchwały Rady Gminy Ł. nr XLVII/215/06 z dnia 8
września 2006 r. w sprawie udzielania przez Gminę pomocy regionalnej na
wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych
z nową inwestycją nie stanowiło wykonania zobowiązań przyjętych przez
pozwaną w punkcie 7.4.2 (ii) porozumienia, podczas gdy na mocy punktu
7.4.2 (ii) porozumienia pozwana zobowiązała się, w ramach posiadanych
przez siebie zdolności prawnych oraz zgodnie z obowiązującym prawem, do
podjęcia uchwały, na mocy której zwolni z podatku od nieruchomości
8
kooperantów S., w tym powódkę, co też zgodnie z treścią tego zobowiązania
uczyniła.
Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie
apelacji powódki oraz orzeczenie zwrotu spełnionego przez pozwaną świadczenia
w kwocie 140.387,94 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia skargi
kasacyjnej do dnia zapłaty.
Powódka wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej, natomiast Prokurator
Generalny RP, który zajął stanowisko w sprawie, wniósł o uwzględnienie skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Abstrahując w tym miejscu uzasadnienia od kwestii, czy w porozumieniu
z dnia 8 września 2006 r. zastosowano konstrukcję przewidzianą w art. 393 k.c.
(zastrzeżenia umownego na rzecz osoby trzeciej), zasadniczy zarzut skargi
kasacyjnej dotyczy naruszenia przepisów art. 58 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 3531
k.c.
wskutek zaniechania dokonania przez Sąd drugiej instancji oceny postanowień
porozumienia zawartego w dniu 8 września 2006 r., dotyczących zwolnienia
z podatku od nieruchomości kooperantów firmy S., ze względu na zakres
obowiązywania zasady swobody umów, wyrażonej w art. 3531
k.c. Innymi słowy,
problem dotyczy tego, czy umowa stron mogła obejmować zwolnienie albo
zobowiązanie się pozwanej Gminy do zwolnienia określonego podmiotu
(kooperanta firmy S.) z podatku od nieruchomości w ramach udzielenia pomocy
publicznej. Odnosząc się do tego zagadnienia należy stwierdzić, że badanie przez
sąd ewentualnej nieważności części (art. 58 § 3 k.c.) albo całej czynności prawnej
(art. 58 § 1 k.c.) - w rozważanym przypadku mającej postać umowy - także
w następstwie przekroczenia granicy swobody umów powinno nastąpić z urzędu
niezależnie od zarzutów podniesionych przez strony w odniesieniu do czynności
prawnej, z której wywodzone jest powództwo, w postępowaniu przed sądem
pierwszej bądź drugiej instancji (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17
czerwca 2005 r., III CZP 26/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 63, postanowienie Sądu
9
Najwyższego z dnia 19 grudnia 1984 r., nie publ. oraz wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 3 listopada 2010 r., V CSK 142/10, nie publ. i z dnia 22 stycznia 2014 r., III
CSK 55/13, nie publ.). Do zagadnienia tego w ogóle nie odniósł się Sąd Apelacyjny,
mimo że kwestia przekroczenia granicy swobody kontraktowania w odniesieniu do
postanowień porozumienia, z których powódka wywodziła swoje roszczenie, była
podnoszona w postępowaniu przez pozwaną Gminę, a ponadto Sąd pierwszej
instancji przyjął, powołując się na treść przepisów art. 5 oraz 7 ust. 3 u.o.p.o.l. w zw.
z art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja podatkowa (jedn.
tekst: z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) i art. 6 ust. 9 u.o.p.o.l., że pozwana nie mogła
zobowiązać się do udzielenia powódce indywidualnego zwolnienia z podatku od
nieruchomości.
Jednym z aspektów zasady swobody umów jest to, że strony mogą ułożyć
treść stosunku prawnego według własnego uznania. Reguła ta nie ma jednak
charakteru absolutnego, gdyż już z treści art. 3531
k.c. wynika, że treść stosunku
prawnego nie może sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego. Pojęcie ustawy, którym posługuje się art. 3531
k.c., obejmuje nie tylko przepisy odnoszące się do stosunków cywilnoprawnych, ale
także przepisy prawa publicznego. Ponadto pojęciem ustawy należy objąć nie tylko
przepisy prawa wewnętrznego, ale także przepisy obowiązujące na mocy umów
międzynarodowych, w tym więc przepisy prawa wspólnotowego, w tym przypadku,
odnoszące się do pomocy publicznej.
W chwili zawarcia porozumienia z dnia 8 września 2006 r. najogólniejsze
regulacje prawa wspólnotowego dotyczące pomocy publicznej, poza przepisami
Traktatu WE (art. 87-89), zawarte były m.in. w rozporządzeniu Rady (WE) nr
659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania
art. 93 Traktatu WE (Dz.Urz. WE L 83 z 27.03.1999), rozporządzeniu Komisji (WE)
nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu
WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10
z 13.01.2001 r.) oraz rozporządzeniu Komisji (WE) nr 70/2001 z dnia 12 stycznia
2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy
państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.Urz. WE L 10 z 13.01.2001).
Natomiast w prawie krajowym podstawowe kwestie dotyczące pomocy publicznej
10
regulowała ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publicznej (Dz.U. Nr 123, poz. 1291 ze zm.). Dla potrzeb
rozstrzyganej sprawy istotne jest to, że z powyższych aktów prawnych wynikało,
iż pomoc publiczna mogła mieć postać pomocy indywidualnej oraz programu
pomocowego. Ta pierwsza była kierowana do określonego adresata. Jej udzielenie
następowało poprzez wydanie decyzji administracyjnej albo zawarcie umowy
pomiędzy podmiotem udzielającym pomocy publicznej a beneficjentem tej pomocy
publicznej. Program pomocowy miał natomiast postać jednego bądź kilku aktów
normatywnych (ustaw, rozporządzeń, aktów prawa miejscowego), w których
określano m.in. katalog środków pomocy publicznej (subwencje, dotacje,
zwolnienia podatkowe, gwarancje, poręczenia itp.), podmioty udzielające pomocy
publicznej, jej beneficjentów, wielkość wsparcia, czas trwania pomocy publicznej.
Akt normatywny dotyczący pomocy publicznej nie był kierowany do konkretnego
adresata, lecz adresatów określonych w sposób generalny i abstrakcyjny.
W konsekwencji, tak określeni adresaci pomocy publicznej uzyskiwali do niej prawo
z chwilą spełnienia przesłanek określonych w tym akcie bez potrzeby wydawania
w tym przedmiocie odpowiedniej decyzji lub bez potrzeby wcześniejszego zawarcia
umowy. Powołane wyżej przepisy nie wyłączały takiej możliwości, aby pomoc
indywidualna mogła stanowić wsparcie dla programu pomocowego. W przepisach
wymienionych na wstępie zdefiniowano różne kategorie pomocy publicznej, w tym
pomoc regionalną, horyzontalną, sektorową, pomoc de minimis, oraz pomoc dla
małych i średnich przedsiębiorstw. Powołane przepisy zawierają ogólne zasady
dotyczące pomocy publicznej, w szczególności dotyczące procedury oceny
dopuszczalności udzielenia danej pomocy publicznej, właściwości organów
dokonującej takiej oceny, monitorowania udzielonej pomocy publicznej, warunków
jej wykorzystania oraz zwrotu niedozwolonej pomocy publicznej. Przepisy te nie
określają jednak bliżej środków pomocy publicznej (dotacji, subwencji,
preferencyjnie oprocentowanych kredytów i pożyczek, zwolnień podatkowych,
odroczeń płatności podatków, umorzeń podatków, gwarancji, poręczeń itp.) i metod
jej udzielania (aktem normatywnym, na podstawie umowy albo decyzji). Oznacza to,
że kwestię tę należy ocenić przy uwzględnieniu przepisów prawa krajowego
11
odnoszących się do poszczególnych rodzajów pomocy publicznej oraz konkretnych
środków pomocy publicznej.
Spółka S. miała prowadzić działalność gospodarczą w P. Specjalnej Strefie
Ekonomicznej powstałej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14
września 2004 r. (Dz.U. Nr 224, poz. 2270 ze zm.). Zasady funkcjonowania
specjalnych stref ekonomicznych określała ustawa z dnia 20 października 1994 r. o
specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. Nr 123, poz. 600 ze zm.). Zgodnie z jej
art. 3, specjalna strefa ekonomiczna służy przyspieszeniu rozwoju gospodarczego
części terytorium kraju. Ustanawia ją Rada Ministrów (art. 4 ust. 1). Jest elementem
pomocy publicznej, co wynika wprost z art. 4 ust. 4 pkt 5, według którego
rozporządzenie określa wielkość pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom
prowadzącym działalność gospodarczą na terenie strefy na podstawie zezwolenia,
o którym mowa w art. 16 ust. 1. W art. 4 ust. 5 zawarto kryteria, które powinny
zostać uwzględnione w akcie wykonawczym określającym wielkość pomocy
publicznej. Ustawa wprost reguluje środki pomocy publicznej w specjalnej strefie
ekonomicznej w postaci zwolnień podatkowych (rozdział 3), tj. w formie zwolnienia
od podatku dochodowego od osób prawnych lub fizycznych (art. 12). W powołanym
na wstępie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 września 2004 r. w sprawie
pomorskiej specjalnej strefy ekonomicznej stwierdzano (w § 3 ust. 1), że jest ona
formą pomocy regionalnej udzielanej przedsiębiorcy w formie zwolnień
podatkowych na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 34 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o
podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.)
albo na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 63a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.).
W specjalnych strefach ekonomicznych obowiązywał także szczególny reżim
prawny dotyczący podatku od nieruchomości. Na podstawie art. 23 ustawy z dnia
20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych dodano bowiem
w art. 7 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych pkt 12,
według którego zwalnia się z podatku od nieruchomości grunty, budowle i budynki
na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, których właścicielem lub użytkownikiem
wieczystym jest zarządzający strefą lub które służą do prowadzenia, na podstawie
zezwolenia, działalności gospodarczej na terenie strefy. Przepis ten obowiązywał
12
do dnia 1 stycznia 2001 r., kiedy został skreślony na podstawie art. 4 pkt 1 lit. c)
ustawy z dnia 13 października 2000 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek
samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 95, poz. 1041). Kwestia ta stała się przedmiotem kolejnej regulacji zawartej
w ustawie z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach
ekonomicznych i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 188, poz. 1840 ze zm.).
W szczególności na podstawie art. 2 tej ustawy dodano art. 1b ust. 2 do ustawy
z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, według którego
zwolnienia z podatku od nieruchomości przyznane z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej na terenie specjalnych stref ekonomicznych regulują
przepisy ustawy z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych
strefach ekonomicznych. Artykuł 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 października 2003 r.,
zwalniał z podatku od nieruchomości grunty, budowle i budynki zajęte na
prowadzenie działalności gospodarczej na terenie strefy na podstawie zezwolenia,
zmienionego stosownie do przepisów art. 6 (dotyczącego przedsiębiorcy, który
uzyskał zezwolenie przed dniem 1 stycznia 2001 r.), przez przedsiębiorcę,
do którego stosuje się art. 5 ust. 2, w okresie ważności tego zezwolenia. Według art.
10 ust. 2 tej ustawy, zwolnienia, o których mowa w ust. 1, stanowią regionalną
pomoc publiczną na wspieranie nowych inwestycji. Natomiast art. 11 tej ustawy
stanowił, że umorzenie przez organ gminy zaległości z tytułu podatku od
nieruchomości należnego od dnia 1 stycznia 2001 r. od gruntów, budowli
i budynków zajętych przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą
na terenie strefy na podstawie zezwolenia, który zawarł przed dniem 1 stycznia
2001 r. umowę, porozumienie lub list intencyjny, którego stroną jest gmina, na
terenie której położone są grunty, budowle lub budynki, w których gmina
zobowiązała się zwolnić tego przedsiębiorcę z podatku od nieruchomości,
zaniechać poboru tego podatku lub umorzyć zaległości z tytułu tego podatku,
dokonane po dniu, w którym nastąpiło poniesienie kosztów inwestycyjnych
kwalifikujących się do objęcia pomocą publiczną w rozumieniu przepisów o pomocy
publicznej, stanowi regionalną pomoc publiczną na wspieranie nowych inwestycji
w rozumieniu ustawy o pomocy publicznej. Treść przepisów zawartych w art. 10
i art. 11 ustawy z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych
13
strefach ekonomicznych w zw. z art. 1b ust. 2 u.o.p.o.l. uzasadnia wniosek,
że określały one zwolnienia z podatku od nieruchomości jako środka pomocy
publicznej w odniesieniu do tych przedsiębiorców, którzy prowadzili już działalność
w strefie do chwili wejścia w życie tych przepisów.
Kwestia zwolnień z podatku od nieruchomości w specjalnych strefach
ekonomicznych stała się przedmiotem kolejnej regulacji obowiązującej od dnia
31 maja 2004 r., kiedy to na podstawie art. 47 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r.
o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz.U. Nr 123, poz.
1291) zmieniono treść art. 7 ust. 3 u.o.p.o.l., zgodnie z którym rada gminy,
w drodze uchwały, może wprowadzić inne zwolnienia przedmiotowe niż określone
w ust. 1 oraz w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy
o specjalnych strefach ekonomicznych. Niezależnie od powyższej regulacji
dotyczącej zwolnień z podatku do nieruchomości w specjalnych strefach
ekonomicznych ustawa o podatkach i opłatach lokalnych przewidywała zwolnienie
z podatku jako środek pomocy publicznej w jeszcze jedynym przypadku. Z dniem
1 stycznia 2006 r., wprowadzono bowiem nową regulację w art. 7 ust. 2 pkt 5a,
zwalniającą z podatku od nieruchomości przedsiębiorców o statusie centrum
badawczo-rozwojowego uzyskanym na zasadach określonych w ustawie z dnia
29 lipca 2005 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U.
Nr 179, poz. 1484) w odniesieniu do przedmiotów opodatkowania zajętych na cele
prowadzenie badań i prac rozwojowych. Dodany równocześnie do art. 7 ust. 6a
stanowił, że zwolnienie z podatków i opłat, o których mowa w ust. 2 pkt 5a, stanowi
pomoc de minimis, o której mowa w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia
12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu
do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L z 13.01.2001). Taki stan
prawny obowiązywał w chwili zawarcia porozumienia z dnia 8 września 2006 r.
Udzielania pomocy publicznej dotyczyły także przepisy zawarte w art. 10
i 70 ust. 3 powołanej wcześniej ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu
w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Pierwszy z nich (art. 10 ust. 1)
dotyczył pomocy regionalnej, o której mowa w art. 87 ust. 3 lit. a oraz lit. c Traktatu
WE, stanowiąc, że może być udzielana w zakresie wynikającym z mapy pomocy
regionalnej. Na podstawie art. 10 ust. 2 tej ustawy zostało wydane przez Radę
14
Ministrów rozporządzenie z dnia 1 września 2004 r. w sprawie ustalenia mapy
pomocy regionalnej (Dz.U. Nr 200, poz. 2050) określające m.in. obszary kraju,
na których jest dopuszczalne udzielanie pomocy regionalnej, maksymalne wielkości
pomocy dla tych obszarów i poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej.
Natomiast art. 70 ust. 3 ustawy przewidywał, że do dnia 1 maja 2007 r. Rada
Ministrów może, w drodze rozporządzeń, ustanawiać programy pomocowe
w zakresie pomocy publicznej udzielanej na podstawie ustaw odrębnych,
uwzględniając w szczególności potrzeby rozwoju gospodarki oraz konieczność
zapewnienia zgodności tej pomocy ze wspólnym rynkiem. Na podstawie tej
delegacji zostało wydane w dniu 4 sierpnia 2006 r., obowiązujące od dnia
24 sierpnia 2006 r. - a więc w chwili zawarcia porozumienia z dnia 8 września
2006 r. - rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie udzielania przez gminy pomocy
regionalnej na wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy
związanych z nową inwestycją (Dz.U. Nr 142, poz. 1017) określające szczegółowe
warunki udzielania pomocy regionalnej na wspieranie nowych inwestycji lub
tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nową inwestycją, w formie zwolnienia
z podatku od nieruchomości, udzielanej w drodze uchwały rady gminy na podstawie
art. 7 ust. 3 u.o.p.o.l. (§ 1 ust. 1 rozporządzenia). W § 6 tego rozporządzenia
określono warunki udzielenia pomocy publicznej. Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 1,
warunkiem jej udzielenia było dokonanie zgłoszenia właściwemu organowi
podatkowemu przed rozpoczęciem realizacji inwestycji o zamiarze korzystania
z pomocy, w trybie i formie określonymi uchwałą rady gminy, o której mowa w § 1
ust. 1. Według § 7 tego rozporządzenia, przedsiębiorca nabywał prawo do pomocy
z dniem dokonania zgłoszenia.
Tylko ubocznie dodać należy, że już po zawarciu porozumienia z dnia
8 września 2006 r., z dniem 12 stycznia 2007 r., na mocy art. 3 ustawy z dnia
7 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących
pomocy publicznej i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 245, poz. 1775) zmieniono
przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych dotyczące zwolnień z podatku od
nieruchomości jako środka pomocy publicznej, dodając ust. 6b do art. 7 oraz art.
20b-20d. Na podstawie delegacji zawartej w dodanym art. 20 lit. d. wydane zostało
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lipca 2007 r. w sprawie udzielania przez
15
gminy zwolnień od podatku od nieruchomości, stanowiących regionalną pomoc
inwestycyjną (Dz.U. Nr 138, poz. 969) zastąpione następnie rozporządzeniem Rady
Ministrów z dnia 5 sierpnia 2008 r. w sprawie warunków udzielania zwolnień od
podatku od nieruchomości oraz podatku od środków transportowych, stanowiących
regionalną pomoc inwestycyjną (Dz.U. Nr 146, poz. 927 ze zm.). Ze względu
jednak na datę wejścia w życie tych rozporządzeń nie obowiązywały one w chwili
zawarcia porozumienia z dnia 8 września 2006 r., więc nie są przydatne do
dokonania interpretacji oraz oceny ważności tego porozumienia, co nie wyklucza
konieczności uwzględnienia tych przepisów do oceny zasadności roszczenia
dochodzonego w pozwie, gdyż z uzasadnienia pozwu wynika, że powódka
powołując się także na ostatnio wymienione rozporządzenie, wywodziła
odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanej Gminy.
Zagadnienia pomocy publicznej dotyczyły także inne przepisy.
W szczególności art. 22 § 1 Ordynacji podatkowej, w chwili zawarcia porozumienia
z dnia 8 września 2006 r. stanowił, że Minister właściwy do spraw finansów
publicznych może, w drodze rozporządzenia, w przypadkach uzasadnionych
interesem publicznym lub ważnym interesem podatników: 1) zaniechać w całości
lub w części pobory podatków, określając rodzaj podatku, okres, w którym
następuje zaniechanie, i grupy podatników, których dotyczy zaniechanie; 2) zwolnić
niektóre grupy płatników z podatki z obowiązku pobierania podatków lub zaliczek
na podatki oraz określić termin wpłacenia podatku i wynikającego z tego zwolnienia
obowiązki informacyjne podatników (...). Według art. 22 § 1a, rozporządzenie,
o którym mowa w § 1 pkt 1, dotyczące zaniechania poboru podatku od podatników
prowadzących działalność gospodarczą, którzy w wyniku zaniechania poboru
podatku staną się beneficjentami pomocy publicznej w rozumieniu przepisów
o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, stanowiące pomoc
publiczną, zawiera program pomocowy, określający przeznaczenie i warunki
dopuszczalności pomocy publicznej. Oprócz tego materii tej dotyczyły przepisy art.
67a i art. 67b zamieszczone w rozdział 7a zatytułowanym: „Ulgi w spłacie
zobowiązań podatkowych". Artykuł 67a przewidywał, że organ podatkowy może, na
wniosek podatnika umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki
za zwłokę lub opłatę prolongacyjną (art. 67a § 1 pkt 3). Zgodnie natomiast z art.
16
67b § 1, organ podatkowy, na wniosek podatnika prowadzącego działalność
gospodarczą może udzielić ulg w spłacie zobowiązań podatkowych określonych
w art. 67a, m.in. tych, które stanowią pomoc de minimis - w zakresie i na zasadach
określonych bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego
dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis (pkt 2);, które stanowią pomoc
publiczną (pkt 3) m.in. na zatrudnienie (ppkt g), na rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw (ppkt h), regionalną (ppkt I), udzieloną na inne przeznaczenia
określone na podstawie § 6 przez Radę Ministrów (ppkt m). Ulgi w spłacie
zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a, w przypadkach
wymienionych w § 1 pkt 3 lit. e-m, mogą być udzielone po spełnieniu
szczegółowych warunków określonych w § 5 i 6. Według § 5, Rada Ministrów
określi, w drodze rozporządzeń, szczegółowe warunki udzielania ulg w spłacie
zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a, w przypadkach
wymienionych w § 1 pkt 3 lit. e-l wraz ze wskazaniem przypadków, w których ulgi
udzielane są jako pomoc indywidualna, mając na uwadze dopuszczalne
przeznaczenia i warunki udzielania pomocy państwa określone w przepisach prawa
wspólnotowego. Przepis § 6 upoważniał Radę Ministrów do wydania rozporządzeń
określających inne niż określone w § 1 pkt 3 lit. a-l, przeznaczenia pomocy
udzielone w formie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, o których mowa w art.
67a, oraz szczegółowe warunki udzielania tych ulg dla określonych przez Radę
Ministrów przeznaczeń wraz ze wskazaniem przypadków, w których ulgi udzielane
są jako pomoc indywidualna, mając na uwadze dopuszczalność i warunki
udzielania pomocy państwa określone w przepisach prawa wspólnotowego.
Na podstawie art. 67b § 5 zostało wydane m.in. rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 31 maja 2006 r. - obowiązujące w chwili zawarcia porozumienia - w sprawie
udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych stanowiących pomoc regionalną
na wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych
z nową inwestycją (Dz.U. Nr 108, poz. 738).
Należy mieć także na względzie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada
2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966
ze zm.), według którego do udzielania ulg podatkowych, umarzania, rozkładania na
raty i odraczania terminów płatności należności z tytułów podatków i opłat
17
stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego, a także zwolnienia
z obowiązku pobrania bądź ograniczenia poboru tych należności mają
zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).
Wreszcie, elementem pomocy publicznej była ustawa z dnia 20 marca 2002 r.
o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz.U. Nr 41, poz. 363 ze zm.), która
przewidywała bezpośrednie wsparcie finansowe dla przedsiębiorców, jako element
pomocy publicznej. Przywołanie tego aktu prawnego - przewidującego inne środki
pomocy publicznej niż zwolnienie z podatku od nieruchomości - jest o tyle
potrzebne, gdyż w art. 12 ust. 1 przewidywała ona wprost, że podstawą udzielenia
wsparcia finansowego jest umowa zawarta przez ministra właściwego do spraw
gospodarki z przedsiębiorcą, która z jednej strony określa zobowiązania
przedsiębiorcy, w tym w szczególności lokalizację, wartość inwestycji,
harmonogram realizacji projektu inwestycyjnego, nazwę zakupionej technologii oraz
liczbę zatrudnionych pracowników, z drugiej strony wielkość i przeznaczenie
wsparcia finansowego oraz zasady rozliczania wsparcia i przyczyny ewentualnego
zwrotu udzielonego wsparcia (art. 12 ust. 3).
Z przedstawionych wyżej - w sposób niewyczerpujący - regulacji prawnych
dotyczących pomocy publicznej wynika, że sposób jej udzielenia (na podstawie
aktów normatywnych, umowy albo decyzji administracyjnej) wynikał z rodzaju
udzielanej pomocy publicznej oraz środka tej pomocy. Sąd Apelacyjny nie
sklasyfikował bliżej rodzaju pomocy publicznej, która była przedmiotem
porozumienia z dnia 8 września 2006 r. - w tym dotyczących kooperantów spółki S.
- i nie wskazał także reżimu prawnego, który należało uwzględnić przy ocenie, czy
porozumienie, w którym pozwana Gmina zobowiązała się zwolnić od podatku od
nieruchomości kooperantów spółki S., nie przekraczało granicy swobody umów. W
konsekwencji nie dokonał oceny, czy w tym zakresie postanowienia porozumienia
nie przekraczały granicy swobody umów. W szczególności Sąd Apelacyjny nie
odniósł się do zagadnienia, czy mimo treści art. 7 ust. 3 u.o.p.o.l. - przekazującego
radzie gminy kompetencje władcze do zwolnienia z podatku od nieruchomości na
podstawie uchwały (aktu prawa miejscowego) określającej krąg adresatów w
sposób przedmiotowy - oraz innych regulacji przewidujących z mocy prawa
18
zwolnienie z podatku od nieruchomości jako środka pomocy publicznej (por. art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach
ekonomicznych i niektórych innych ustaw oraz art. 7 ust. 2 pkt 5a u.o.p.o.l.)
możliwe było zobowiązanie się przez organ wykonawczy gminy do zwolnienia z
podatku od nieruchomości określonego podmiotu na podstawie czynności prawnej.
Dokonując tej oceny, należało sprecyzować za pomocą jakich środków
skutkujących faktycznym zwolnieniem podatnika od obowiązku uiszczenia podatku
od nieruchomości, przewidzianych w systemie prawnym odnoszącym się do
pomocy publicznej, mógł takie zobowiązanie wykonać organ wykonawczy gminy.
Należy mieć przy tym na uwadze, że co do zasady narusza zasadę swobody umów
porozumienie przewidujące zobowiązanie się do świadczenia dotyczącego sfery
władztwa publicznego. Potwierdza to stanowisko zajęte w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 2011 r., II CSK 627/10 (nie publ.), w którym
stwierdzono nieważność postanowień umownych, w którym gmina zobowiązywała
się do uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego. Podstawą tej oceny
było, stanowisko, które podziela Sąd Najwyższy w obecnym składzie, iż
kompetencje przypisane w sferze prawa publicznego radzie gminy nie mogą być
przedmiotem cywilnych zobowiązań zaciąganych przez organ wykonawczy gminy,
ani zresztą także przez samą radę gminy, chyba że znajduje to oparcie w istniejącej
podstawie prawnej. Z tych przyczyn nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 58
§ 1 i 3 k.c. w zw. z art. 3531
k.c.
Konsekwentnie, z tej samej przyczyny, zasadny był zarzut naruszenia art.
393 § 1 k.c. w zw. z art. 471, art. 3531
i art. 58 § 1 i § 3 k.c., w zakresie braku
odniesienia się Sądu Apelacyjnego do kwestii, czy przedmiotem świadczenia
zastrzeżonego na rzecz osoby trzeciej mogło być zobowiązanie się do zwolnienia
tej osoby z podatku od nieruchomości.
Stanowcze rozstrzygnięcie kwestii ewentualnej nieważności postanowień
porozumienia zawierających zobowiązanie się pozwanej Gminy do zwolnienia
kooperantów spółki Sharp z podatku od nieruchomości musi być poprzedzone
dokonaniem ich prawidłowej wykładni, gdyż może to rzutować na ocenę
dopuszczalności analizowanych postanowień umowy. Dokonując interpretacji
postanowień umowy, według zasad przewidzianych w art. 65 k.c., należy
19
uwzględnić obowiązujące w chwili zawarcia umowy przepisy prawa, w tym
przypadku dotyczące zasad udzielania pomocy publicznej. W procesie wykładni
umowy zawartej z jednej strony przez spółkę S., jako profesjonalistę, oraz z drugiej
strony przez podmioty publiczne, należy zakładać nie tylko znajomość mających
zastosowanie do określonej umowy przepisów prawa, ale również to, że strony
zamierzały ukształtować zgodnie z nimi treść zobowiązania, co zresztą wprost
zostało zadeklarowane przez wszystkie strony w treści porozumienia z dnia
8 września 2006 r. Z tego względu należało ustalić, w jakich granicach
obowiązujące przepisy odnoszące się do pomocy publicznej, która miała zostać
udzielona przez pozwaną kooperantom spółki S., pozwalały kształtować stronom, tj.
beneficjentowi pomocy publicznej oraz podmiotowi udzielającemu pomocy
publicznej, wzajemne obowiązki z tym związane. Na tej podstawie należało
następnie ocenić, jaki charakter miało porozumienie z dnia 8 września 2006 r.,
tj. czy była to umowa określająca jedynie ramowo zamiary stron, do którego chciały
dążyć, w szczególności realizacji przedsięwzięcia gospodarczego o określonej skali
przy wsparciu środkami pomocy publicznej uruchamianymi za pomocą
mechanizmów przewidzianych w aktach normatywnych czy też umowy, będącej
źródłem sprecyzowanych co do treści świadczeń stron, które ją zawarły.
Zarzut naruszenia art. 65 k.c. jest uzasadniony także w odniesieniu do
postanowień odnoszących do kooperantów spółki S., które w ocenie Sądu
Apelacyjnego stanowiły konstrukcję przewidzianą w art. 393 § 1 k.c. Interpretacji
porozumienia w tym aspekcie Sąd Apelacyjny dokonał bez wcześniejszego
wyjaśnienia istoty i skutków prawnych całego porozumienia zawartego przez spółkę
S. z pozostałymi stronami tego porozumienia, przyjmując, że skoro strony polskie
zobowiązały się zwolnić z podatku od nieruchomości spółkę S., to takie samo
świadczenie przewidziały w konstrukcji z art. 393 k.c., zawartym w porozumieniu, w
odniesieniu do kooperantów tej Spółki. Niezależnie od tego należy zwrócić uwagę
na to, że zastrzeżenie umowne, o którym mowa w art. 393 k.c., jest jedynie częścią
umowy łączącej dwa podmioty - wierzyciela i dłużnika, w ramach którego przez
spełnienie świadczenia przez dłużnika na rzecz osoby trzeciej dochodzi do
wykonania trzech zobowiązań: dłużnika wobec wierzyciela na podstawie umowy
podstawowej (w ramach stosunku pokrycia), dłużnika wobec osoby trzeciej na
20
podstawie umowy o świadczenie na jej rzecz (w ramach stosunku zapłaty) oraz
wierzyciela wobec osoby trzeciej w ramach stosunku waluty (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 maja 2003 r., IV CKN 101/01). W ten sposób wykonanie
zobowiązania przez dłużnika wynikającego z konstrukcji przewidzianej w art. 393
§ 1-3 k.c. powoduje umorzenie dwóch zobowiązań w ramach jednego świadczenia
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 r., I CSK 606/11).
Sąd Apelacyjny, dokonując wykładni porozumienia z dnia 8 września 2006 r.,
nie zbadał istnienia wymienionych wyżej relacji prawnych, w tym zachodzących
pomiędzy spółką S. i jej kooperantami, jak również nie ocenił, czy porozumienie to
przewidywało świadczenie na rzecz spółki S., które zostało jedynie
przeadresowane na rzecz osób trzecich - jej kooperantów, czy też odrębne
świadczenie przewidziane tylko na rzecz osoby trzeciej.
W orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października
1984 r., II CR 329/84, nie publ.) przyjmuje się, że zastrzeżenie spełnienia
świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie jest typową konsekwencją zawarcia umowy
pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem, dlatego też istnienia takiego zastrzeżenia nie
można domniemywać, gdyż musi ono wyraźnie wynikać z treści umowy.
Uwzględniając powyższe należy mieć na względzie, że w ramach zasady swobody
umów nie jest wyłączone zawarcie tego rodzaju porozumienia, w którym przewiduje
się możliwość spełnienia na rzecz osoby trzeciej określonego świadczenia, bądź
innego zachowania niemającego postaci świadczenia, nie czyniąc jednak z osoby
trzeciej podmiotu uprawnionego do jego dochodzenia (zastrzeżenie o słabszym
skutku). Dla oceny, czy taki właśnie charakter mają postanowienia porozumienia
odnoszące się do kooperantów spółki S. istotne jest ustalenie, jakiemu celowi miało
służyć zobowiązanie pozwanej Gminy do zwolnienia kooperantów spółki S. z
podatku od nieruchomości; umorzeniu za pomocą jednego świadczenia różnych
zobowiązań pomiędzy wierzycielem, dłużnikiem i osobami trzecimi, czy
też ułatwieniu, z jednej strony - zastrzegającemu wierzycielowi - odpowiednich
warunków do podejmowania z nim współpracy gospodarczej przez inne podmioty
gospodarcze, z drugiej strony - podmiotowi publicznemu - pozyskiwaniu kolejnych
podmiotów gotowych do zainwestowania środków finansowych w przedsięwzięcie
objęte pomocą publiczną, jak również uproszczeniu i przyspieszeniu procedury
21
uruchamiania środków pomocy publicznej. Oceniając postanowienia odnoszące się
do kooperantów spółki S., Sąd Apelacyjny pominął ocenę znaczenia postanowienia
zawartego w pkt 15. 1 porozumienia - dotyczącego zasad odpowiedzialności -
według którego „strona polska, która złożyła oświadczenia i zapewnienia bądź
zaciągnął zobowiązania zrekompensuje wszelkie szkody poniesione przez S. w
wyniku nieprawdziwych, niekompletnych lub wprowadzających w błąd złożonych
oświadczeń i zapewnień lub w wyniku niewykonania lub niewłaściwego wykonania
przez ten podmiot jakichkolwiek jego porozumienia". Zarówno w tym postanowieniu
porozumienia, jak również w pozostałej jego części, nie ma postanowienia o
odpowiedzialności stron polskich wobec osób trzecich.
W żadnym wypadku omawiana konstrukcja prawna nie umożliwia - tak, jak
to przyjął Sąd Apelacyjny, według którego pozwana Gmina zobowiązała się jako
dłużnik wobec kooperantów spółki S. - powstania bezpośredniego zobowiązania
dłużnika wobec osoby trzeciej. Taka konstrukcja musiałaby wyraźnie mieć
podstawę prawną w przepisach prawa, której nie stanowi art. 393 k.c.
Osoba trzecia, w ramach konstrukcji przewidzianej w art. 393 k.c., nie jest stroną
stosunku prawnego wynikającego z umowy zawartej pomiędzy wierzycielem
(zastrzegającym) a dłużnikiem (przyrzekającym). Z przepisów zawartych w art. 393
k.c. wynikają jedynie określone uprawnienia osoby trzeciej, pozostającej poza
stosunkiem prawnym wynikającym z umowy zawartej pomiędzy dłużnikiem
i wierzycielem, tj. do bezpośredniego żądania od dłużnika spełnienia zastrzeżonego
świadczenia (art. 393 § 1 k.c.).
Niezależnie od powyższego, trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej,
że warunkiem powstania ważnego zobowiązania, którego treścią jest obowiązek
spełnienia świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela jest dokładne
określenie treści tego świadczenia albo przesłanek pozwalających na jego
dokładne określenie. Jeśli świadczenie jest nieoznaczone to, roszczenie o jego
wykonanie, względnie roszczenie odszkodowawcze z tytułu jego niewykonania, nie
powstaje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., III CSK 206/10,
OSNC-ZD 2012, nr 2, poz. 125). Taką samą zasadę należy przyjąć w odniesieniu
do świadczenia, które ma być spełnione przez dłużnika na rzecz osoby trzeciej.
Sąd Apelacyjny nie ocenił, czy z porozumienia z dnia 8 września 2006 r. wynikał
22
dokładnie zakres czasowy zwolnienia kooperantów spółki S. z podatku
od nieruchomości, czy też jedynie zobowiązanie się pozwanej do przyznania
w bliżej nieokreślonych granicach czasowych pomocy publicznej w formie
zwolnienia z podatku od nieruchomości. Trafnie bowiem podniesiono w skardze
kasacyjnej, w ramach zarzutu naruszenia art. 65 k.c., że Sąd Apelacyjny nie
skonfrontował ze sobą wyprowadzonych wniosków odnoszących się oddzielnie do
spółki S. i jej kooperantów w zakresie okresu zwolnienia z podatku od
nieruchomości, gdyż wykładnia dokonana przez Sąd drugiej instancji prowadzi do
wniosku, że zakres czasowy zwolnienia z podatku od nieruchomości spółki S. był
ściśle określony, natomiast w odniesieniu do kooperantów firmy S. zwolnienie
z podatku od nieruchomości nie zostało ograniczone żadnym terminem i było
ograniczone wyłącznie wskaźnikiem intensywności pomocy publicznej.
Sąd Apelacyjny nie odniósł się także do znaczenia odmiennej treści postanowień
w tym zakresie odnoszących się do spółki S. i jej kooperantów. Wobec tej
pierwszej, zawartej w pkt 4.3.1 porozumienia, określono, że Gmina zwolni S.
z podatku od nieruchomości od dnia nabycia nieruchomości do dnia 31 grudnia
2013 r., natomiast w odniesieniu do kooperantów spółki S. w pkt 7.4.2
(ii) przewidziano, że strony polskie zobowiązują się przyznać pomoc publiczną
zgodnie z obowiązującym prawem, w tym m.in.: Gmina - zwolnienie z podatku od
nieruchomości na podstawie uchwały Rady Gminy.
Z tych względów orzeczono na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art.
108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., jak w sentencji.