Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 47/14
UCHWAŁA
Dnia 17 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa R. J.
przeciwko M. G.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 lipca 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 22 stycznia 2014 r.,
"Czy przepis art. 132 § 11
k.p.c. dotyczy również wniesienia przez
radcę prawnego pisma procesowego zawierającego uzupełnienie
braków formalnych apelacji?"
podjął uchwałę:
Przepis art. 132 § 11
k.p.c. dotyczy również wniesionego przez
pełnomocnika odpisu pisma procesowego zawierającego
uzupełnienie braków formalnych apelacji.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w C. wezwał pełnomocnika pozwanego do uzupełnienia w
wyznaczonym terminie braku formalnego apelacji przez wskazanie we wniosku
apelacji sposobu żądanej zmiany zaskarżonego wyroku. Do przesłanego Sądowi
pisma uzupełniającego brak formalny apelacji radca prawny dołączył dowód
wysłania odpisu tego pisma przesyłką poleconą drugiej stronie. Sąd pierwszej
instancji odrzucił apelację, ponieważ uznał, że nie została ona - ze względu na
wysłanie odpisu pisma zawierającego usunięcie braku formalnego apelacji
bezpośrednio powodowi – uzupełniona prawidłowo.
Rozpoznając zażalenie pozwanego na postanowienie o odrzuceniu apelacji,
Sąd Okręgowy w L. przedstawił – na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. – przytoczone
na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy wykładni art. 132 § 1 i § 11
k.p.c.
Rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy odpis pisma procesowego złożony na skutek
zarządzenia zobowiązującego stronę do uzupełnienia braków formalnych apelacji
jest w rozumieniu art. 132 § 1 k.p.c. odpisem pisma, który wymienione w tym
przepisie osoby doręczają sobie nawzajem bezpośrednio, czy podlega on
doręczeniu na podstawie art. 132 § 11
k.p.c., mimo że przepis ten wprost takiego
pisma nie wymienia.
Zgodnie z art. 132 § 1 k.p.c. w toku sprawy adwokat radca prawny, rzecznik
patentowy i radca prawny Prokuratorii Generalnej doręczają sobie nawzajem
bezpośrednio odpisy pism procesowych z załącznikami. Wymienione osoby mają
obowiązek do pisma procesowego wniesionego do sądu dołączyć dowód
doręczenia drugiej stronie odpisu albo dowodu jego wysłania przesyłką poleconą.
Pisma, do których nie dołączono dowodu doręczenia albo dowodu wysłania
przesyłką poleconą, podlegają zwrotowi. Paragraf drugi przytoczonego przepisu
stanowi zaś, że doręczenie przewidziane w art. 132 § 1 k.p.c. nie dotyczy
wniesienia pozwu wzajemnego, apelacji, skargi kasacyjnej, zażalenia, sprzeciwu od
wyroku zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapłaty, zarzutów od nakazu zapłaty,
wniosku o zabezpieczenie powództwa, skargi o wznowienie postępowania, skargi
3
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i skargi na
orzeczenia referendarza sądowego, które należy złożyć w sądzie z odpisami dla
strony przeciwnej.
Doręczenie stanowi formę notyfikowania osobom, których dotyczy, przebiegu
postępowania i jego wyniku. Dla dokonania prawidłowego doręczenia konieczne
jest zachowanie wymagań przewidzianych w przepisach prawa, nie może więc być
uznane za skuteczne doręczenie dokonane w sposób sprzeczny z ustalonymi
regułami i wymaganiami (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia
2007 r., V CSK 155/07, nie publ. i z dnia 14 kwietnia 2011 r., II UZ 10/11, nie publ.).
Przepis art. 131 § 1 k.p.c. in principio wyraża zasadę oficjalności doręczeń, która
polega na tym, że obowiązek doręczenia spoczywa na sądzie jako organie
postępowania. Sąd dokonuje doręczenia z urzędu, poprzedza je czynność
procesowa w postaci jego zarządzenia. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
regulujące doręczenia mają charakter obligatoryjny, wyłączający swobodną
dyspozycję stron w zakresie sposobu doręczeń w postępowaniu sądowym
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1993 r., III CRN 30/93,
OSNC 1994, nr 7-8, poz. 160).
W art. 132 § 1 k.p.c. przewidziano odstępstwo od zasady oficjalności
doręczeń na rzecz doręczeń autonomicznych, zwanych także - ze względu na
pominięcie udziału sądu – bezpośrednimi. Rozwiązanie to genezą sięga okresu
przedwojennego, a w swym obecnym kształcie nawiązuje także do 4799
§ 1 k.p.c.,
uchylonego z dniem 3 maja 2012 r. ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
233, poz. 1381). W uzasadnieniu ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r., o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
z 2010 r. Nr 7, poz. 45; dalej: „ustawa nowelizująca”), którą z dniem 19 kwietnia
2010 r. nadano art. 132 k.p.c. obecnie obowiązujące brzmienie, wyjaśniono,
że wprowadzenie obowiązku - w miejsce wcześniejszego uprawnienia -
bezpośredniego doręczania pism między zawodowymi pełnomocnikami miało na
celu usprawnienie i uproszczenie postępowania oraz zwiększenie jego dynamiki
przez usunięcie konstrukcji mogących sprzyjać nieuzasadnionemu przedłużaniu
postępowania. W piśmiennictwie podkreślono, że wprowadzenie doręczeń
4
autonomicznych jest wyrazem zaufania do rzetelności i fachowości osób
uprawnionych do ich dokonywania, a nie – piętrzenia kolejnych wymagań
formalnych, mających na celu „złapanie” profesjonalnego pełnomocnika na
uchybieniu przewidzianym wymaganiom.
Z zakresu pism procesowych objętych przewidzianymi w art. 132 § 1 k.p.c.
doręczeniami bezpośrednimi zostały wyłączone pisma enumeratywnie wymienione
w art. 132 § 11
k.p.c. Odpisy tych pism dla strony przeciwnej (innych uczestników
postępowania) należy złożyć w sądzie. Niestosowanie wspomnianej zasady
doręczeń bezpośrednich do pism procesowych wymienionych w art. 132 § 11
k.p.c.
jest uzasadnione ich charakterem. Wspólną cechą tych pism jest to, że ze względu
na stawiane im wymagania formalne i fiskalne, których weryfikacja należy do sądu
(art. 370 i art. 373 k.p.c.), nie można wykluczyć, że mimo sporządzenia ich przez
osoby zajmujące się profesjonalnie świadczeniem pomocy prawnej pojawią się
podstawy do odmowy nadania im dalszego biegu i odrzucenia ich.
Wskazany wyżej wymagający rozstrzygnięcia problem był podejmowany
w literaturze. Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego podnoszono kwestie,
choć nie wprost dotyczącego tego problemu, przydatne do rozstrzygnięcia
rozpoznawanego zagadnienia prawnego.
W piśmiennictwie przyjmuje się, że bezpośredniemu doręczeniu nie
podlegają odpisy pism procesowych złożonych na skutek zarządzenia
zobowiązującego do uzupełnienia braków formalnych pism wymienionych w art.
132 § 11
k.p.c. Wynika to z założenia, że pisma takie nie mają charakteru
samodzielnych pism, gdyż są składane w celu uzupełnienia innych wskazanych
w art. 132 § 11
k.p.c. pism procesowych.
Sąd Najwyższy w okresie obowiązywania art. 4799
§ 2 k.p.c., do którego - jak
wspomniano - nawiązuje art. 132 § 11
k.p.c., w postanowieniu z dnia 30 sierpnia
2000 r., V CKN 1293/00 (nie publ.) orzekł, że z treści art. 4799
§ 2 k.p.c. wynika,
że formy doręczeń bezpośrednich (art. 4799
§ 1 k.p.c.) nie stosuje się do
doręczenia stronie przeciwnej odpisów środków zaskarżenia. Podkreślił,
że doręczenie odpisu zażalenia bezpośrednio stronie przeciwnej - ze względu na
konieczność zachowania przewidzianych w przepisach prawa wymagań
dotyczących doręczeń – jest procesowo nieskuteczne. Potwierdzeniem tego
5
stanowiska na gruncie art. 132 k.p.c., w brzmieniu nadanym mu ustawą
nowelizującą, jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r.,
III CZ 42/13 (nie publ.), którym zostało oddalone zażalenie powoda na odrzucenie
skargi kasacyjnej z powodu nieusunięcia braku formalnego w postaci złożenia
odpisu skargi kasacyjnej. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Sądu drugiej instancji,
że doręczenie na skutek zarządzenia zobowiązującego do usunięcia braków
formalnych odpisu skargi kasacyjnej bezpośrednio przeciwnikowi jest bezskuteczne,
albowiem przewidziane w art. 132 § 1 k.p.c. odstępstwo od zasady oficjalności
doręczeń nie dotyczy doręczeń odpisów pism wymienionych w art. 132 § 11
k.p.c.
Argumentu na rzecz tezy, że odpis pisma zawierającego uzupełnienia braków
formalnych apelacji nie ma samodzielnego charakteru dostarcza postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2008 r., V CZ 44/08 (OSNC-ZD z 2009 r., nr 2,
poz. 55), w którym orzeczono, że termin do uiszczenia opłaty od czynności
procesowej nie podlega przywróceniu. Podkreślając złożony ze względu na
konieczność spełnienia wymagań formalnych i fiskalnych charakter czynności
procesowej w postaci środków odwoławczych, Sąd Najwyższy uznał, że uiszczenie
opłaty od apelacji nie ma samodzielnego charakteru, a stanowi element składowy
czynności procesowej w postaci apelacji.
Charakter odpisu pisma wniesionego na skutek zarządzenia
zobowiązującego do usunięcia braków formalnych apelacji wskazuje, że jest on
częścią tego środka odwoławczego jako pisma wszczynającego
postępowania apelacyjne. Nie ma on charakteru samodzielnego, jest wyłącznie
uzupełnieniem dotkniętej stwierdzonymi brakami formalnymi apelacji. Pismo to
jest składane w celu uzupełnienia (poprawienia) treści środka odwoławczego.
Odpis omawianego pisma stanowi brakujący element wniesionej apelacji.
Dopiero oba pisma procesowe łącznie stanowią podstawę do oceny, czy apelacja
spełnia wszystkie określone przez ustawodawcę wymagania. To z kolei jest
podstawą do weryfikacji, czy wniesienie środka odwoławczego było prawidłowe
i dopuszczalne, a w konsekwencji, czy jest możliwe nadanie mu dalszego biegu,
czy też zachodzi podstawa do odrzucenia apelacji. Charakter obu wskazanych
pism przemawia przeciwko różnicowaniu ich z punktu widzenia skutków
procesowych, w tym w zakresie zasad ich doręczania. Skoro przyjmuje się,
6
że przewidziany w art. 132 § 11
k.p.c. rygor dotyczy odpisu pisma procesowego
w postaci apelacji, to trudno wskazać racjonalne powody niestosowania go także
do odpisu pisma procesowego uzupełniającego braki formalne tego środka
odwoławczego.
Za objęciem odpisu pisma wniesionego na skutek zarządzenia
zobowiązującego do usunięcia braków formalnych apelacji doręczeniem na
podstawie art. 132 § 1 k.p.c. nie przemawiają także wskazane w ustawie
nowelizującej motywy nowelizacji art. 132 k.p.c. Doręczenie bezpośrednie ani nie
przyspieszy, ani nie uprości wywołanego wniesieniem apelacji postępowania
międzyinstancyjnego. Nie wyeliminowałoby ono bowiem potrzeby ponownej oceny
prawidłowości i skuteczności wniesienia apelacji po jej uzupełnieniu (art. 370 i art.
373 k.p.c.), doręczenia tego środka odwoławczego drugiej stronie i uzyskania
dowodu tego doręczenia, stanowiącego przesłankę przedstawienia akt sprawy
sądowi drugiej instancji (art. 371 k.p.c.). Doręczenie bezpośrednie wspomnianego
pisma może natomiast spowodować komplikacje na etapie postępowania
apelacyjnego. Wnoszący odpowiedź na apelację może mieć bowiem wątpliwości co
do sposobu liczenia przewidzianego w art. 372 k.p.c. dwutygodniowego terminu do
dokonania tej czynności procesowej i w celu zapobieżenia jego naruszeniu wnieść
odpowiedź – co miało miejsce w sprawie – w terminie liczonym od dnia doręczenia
bezpośredniego odpisu pisma uzupełniającego braki formalne apelacji. Doręczanie
odpisu pisma wniesionego na skutek zarządzenia zobowiązującego
do uzupełnienia braków formalnych apelacji na podstawie art. 132 § 1 k.p.c.
prowadziłoby też - w razie niedołączenia dowodu doręczenia albo dowodu wysłania
przesyłką poleconą – do podejmowania dodatkowych czynności, gdyż należałoby
wówczas - poza odrzuceniem apelacji z powodu nieusunięcia braków formalnych –
także zwrócić wspomniane pismo (art. 132 § 1 zdanie ostatnie k.p.c.).
Reasumując, przedstawiony wywód uzasadnia wniosek, że przepis art. 132
§ 11
k.p.c. dotyczy również wniesionego przez pełnomocnika odpisu pisma
procesowego zawierającego uzupełnienie braków formalnych apelacji
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.