Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 65/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie E. J.
skazanego z art. 296 § 3 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 13 sierpnia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 5 lutego 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w G.
z dnia 27 lutego 2012 r.,
1. oddala kasację;
2. obciąża skazanego kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 27 lutego 2012 r., sygn. akt X K 181/08,
uznał oskarżonego E. J. za winnego tego, że w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31
grudnia 2004 r. w J., będąc wspólnikiem spółki cywilnej pod nazwą „F.” i zajmując
się z mocy ustawy jej sprawami majątkowymi, nie dopełnił ciążących na nim
obowiązków związanych z koniecznością prowadzenia racjonalnej gospodarki
majątkiem spółki i działając w celu uzyskania korzyści majątkowej, zapłacił za
2
890 494 litry oleju napędowego, który w rzeczywistości nie został do spółki
dostarczony i w ten sposób wyprowadził z majątku spółki kwotę łączną 2 191 929 zł
brutto, czym wyrządził spółce szkodę majątkową w wielkich rozmiarach i uszczuplił
należny wspólnikowi J. J. zysk w kwocie 899 151, 09 zł, czyn ten kwalifikując jako
przestępstwo z art. 296 § 1, 2 i 3 k.k. i za to przy zastosowaniu art. 4 § 1 k.k. na
mocy art. 296 § 3 k.k. w zw. z art. 33 k.k. skazał go na karę roku i 4 miesięcy
pozbawienia wolności oraz 250 stawek dziennych grzywny po 40 zł każda.
Na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k., art. 70 § 1 pkt. 1 k.k. wykonanie orzeczonej
wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 3 lat
próby. Nadto w oparciu o art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego obowiązek
naprawienia całości szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz
J. J. kwoty 899 151, 09 zł, zaś na podstawie art. 231 § 1 k.p.k. oraz art. 230 § 2
k.p.k. złożył do depozytu sądowego dowody rzeczowe wyszczególnione w
stosownych wykazach tych dowodów, jednocześnie obciążył oskarżonego kosztami
sądowymi.
Nadto w sprawie tej Sąd Rejonowy w G. uniewinnił A. J. od popełnienia
przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Od powyższego wyroku apelację złożył obrońca oskarżonego E. J., zaś w
odniesieniu do A. J. także prokurator.
Obrońca oskarżonego E. J. na podstawie art. 438 pkt 2, 3 i 4 k.p.k.
powyższemu wyrokowi zarzucił:
1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a
mianowicie: art. 4, 5 § 2, 7, 92, 167, 169 § 2, 170, 193 i 424 k.p.k. poprzez:
1. dowolne, sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego dokonanie
ustaleń faktycznych w kwestii wyczerpania przez oskarżonego znamion
przestępstwa z art. 296 § 1,2 i 3 k.k., pomimo że nie pozwala na to cały
materiał dowodowy, jak również rozstrzygnięcie wszystkich wątpliwości w
tym zakresie na niekorzyść oskarżonego, bez należytego uzasadnienia
takiego stanowiska w uzasadnieniu orzeczenia;
2. bezpodstawne oddalenie wniosków dowodowych obrony o dopuszczenie
dowodu z opinii biegłych na okoliczność ilości gruzu wywożonego w
inkryminowanym czasie taborem spółki na nieruchomości stanowiące
własności pokrzywdzonego J. J., a tym samym uniemożliwienie również
oceny wiarygodności składanych przez świadków zeznań oraz na
okoliczność wysokości zwrotu podatku VAT jaki Spółka (wspólnicy) uzyskała
na skutek wykorzystania faktur na zakup paliwa;
3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, a polegający na błędnym ustaleniu, iż:
1. oskarżony zapłacił pieniędzmi Spółki za olej napędowy, który nie został
Spółce dostarczony;
2. oskarżony działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przez dostawcę
paliwa;
3
3. przy obliczaniu szkody, jakoby wyrządzonej wspólnikowi oskarżonego, nie
podlegają odliczeniu kwoty podatku VAT i dochodowego.
Natomiast z ostrożności procesowej obrońca zarzucił także:
4. rażącą niewspółmierność kary, poprzez nałożenie na oskarżonego
obowiązku naprawienia szkody w łącznej wysokości ponad 899 151, 09 zł,
jak również grzywny, przy jednoczesnym obciążeniu znacznymi kosztami
procesu, a wynikającą z nieuwzględnienia aktualnej sytuacji majątkowej i
finansowej oskarżonego.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu aktem oskarżenia
czynu lub poprzez wymierzenie oskarżonemu znacznie łagodniejszej kary, a
zwłaszcza uchylenie orzeczenia o karze grzywny i nałożonym obowiązku
naprawienia szkody ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Nadto w piśmie procesowym skierowanym do Sądu odwoławczego obrońca
podniósł, iż wyrok Sądu I instancji dotknięty jest uchybieniem stanowiącym
bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., ponieważ sąd
rejonowy wydał wyrok, w sytuacji gdy w sprawie niniejszej zgodnie z treścią art.
25 § 1 pkt 2 k.p.k. powinien w I instancji orzekać sąd okręgowy. W związku z
tym wniósł on o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G. jako sądowi I instancji.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 5 lutego 2013 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok w odniesieniu do E. J., uznając apelację obrońcy tego
oskarżonego za oczywiście bezzasadną, a uchylił tenże wyrok w odniesieniu do
A. J. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
Od wskazanego wyroku Sądu odwoławczego kasację wniósł obrońca
skazanego E. J., który na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił orzeczeniu Sądu
II instancji uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt. 4 k.p.k., a stanowiące
bezwzględną przyczynę odwoławczą, ponieważ sprawa E. J. została
merytorycznie rozpoznana w I instancji przez sąd rejonowy zaś orzeczenie to
zostało zaaprobowane w II instancji przez sąd okręgowy, podczas gdy powinna
być rozpoznawana na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego przez sąd
okręgowy, zaś w II instancji przez sąd apelacyjny, co pozwala twierdzić, iż sądy
niższego rzędu orzekały w sprawie należącej do właściwości sądów wyższego
rzędu.
W związku z tym na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł on o uchylenie
wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy oskarżonego E. J. Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania w I instancji.
Prokurator Okręgowy w G. w odpowiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie
jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja obrońcy skazanego nie zasługiwała na uwzględnienie. Podniesiony
w niej zarzut oparty na bezwzględnej przyczynie odwoławczej określonej w 439
§ 1 pkt. 4 k.p.k. związany był z faktem, że w trakcie postępowania
jurysdykcyjnego toczącego się przed Sądem Rejonowym w G. w sprawie E. J.
oskarżonego z art. 296 § 2 i 3 k.k., przepisy art. 2 i art. 10 ustawy z dnia 29
marca 2007 r., o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 64, poz.432), zwanej dalej
także ustawą nowelizującą, z dniem 12 lipca 2007 r. wprowadziły zmiany do art.
25 § 1 pkt. 2 k.p.k., z mocy którego m. innymi przestępstwo kwalifikowane z art.
296 § 3 k.p.k. objęto właściwością rzeczową Sądu Okręgowego. W ustawie tej
zawarto również tzw. przepis przechodni – art. 6 stanowiący, że sprawy, w
których przed wejściem w życie ustawy rozpoczęto rozprawę główną, toczą się
do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych,
jednakże w razie zawieszenia postępowania, odroczenia rozprawy lub
ponownego rozpoznania sprawy albo po zapadnięciu prawomocnego
orzeczenia postępowanie toczy się według przepisów w brzmieniu nadanym
niniejszą ustawą. Nadto, wobec pojawiających się w praktyce wątpliwości w
zakresie stosowania art. 6, ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniającą
ustawę o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw ,Dz. U. Nr 178, poz. 1250, która weszła w
życie w dniu 27 września 2007 r. (art.2), wprowadzono art. 6a statuujący
zasadę, że jeżeli na podstawie niniejszej ustawy nastąpiła zmiana właściwości
sądu, orzeka sąd właściwy w dniu wniesienia aktu oskarżenia.
Na podstawie tych przepisów oraz w związku z rodzajem i chronologią
podjętych przez Sąd I instancji czynności procesowych skarżący uznał, że w
sprawie E. J. w obu instancjach orzekały sądy niższego rzędu w stosunku do
tych, które były właściwe do wydania orzeczenia w I instancji oraz rozpoznania
wywiedzionych w tej sprawie apelacji.
Przywołany zarzut kasacyjny został podniesiony w związku z następującą
sytuacją procesową. Akt oskarżenia p-ko E. J. o popełnienie przestępstwa z art.
296 § 2 i 3 k.k. został skierowany do Sądu Rejonowego w G. w dniu 30 marca
2007 r. (k.1467 - 1472). Postanowieniem z dnia 13 czerwca 2007 r. Sąd ten na
podstawie art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k. umorzył postępowanie wobec E. J., uznając,
że czyn zarzucany oskarżonemu nie zawiera znamion czynu zabronionego (k.
1529 - 1533). Na skutek zażalenia prokuratora, Sąd Okręgowy w G.
postanowieniem z dnia 10 września 2007 r. uchylił to postanowienie z
przekazaniem sprawy do merytorycznego rozpoznania (k. 1599 - 1600).
Następnie postanowieniem z dnia 20 września 2007 r. Sąd Rejonowy stwierdził
swą niewłaściwość w zakresie rozpoznania sprawy co do występku z art. 296 §
2 i 3 k.k. i na podstawie znowelizowanego art. 25 § 1 pkt. 2 k.p.k. sprawę
przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G. (k.1606 - 1607).
Postanowienie to nie zostało zaskarżone. Z kolei postanowieniem z dnia 30
5
października 2007 r. Sąd Okręgowy w G. uznał się niewłaściwym, powołując się
na przepis art.6a dodany wskazaną wyżej ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r.
(k.1626 - 1627). Postanowienie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem
Sądu Apelacyjnego z dnia 26 lutego 2008 r., po rozpoznania zażalenia
pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego J. J. (k. 1712 – 1714). Rozprawa
główna, poczynając od czynności procesowych wskazanych w art. 381 k.p.k.
rozpoczęła się w dniu 1 lipca 2008 r. (k. 1810), zaś jej pierwszy termin
merytoryczny miał miejsce w dniu 2 września 2008 r. (k. 1828 – 1834).
Na wstępie należy zgodzić się ze skarżącym, że Sąd Okręgowy umarzając w
dniu 13 czerwca 2007 r. postępowanie karne w stosunku do E. J. o
przestępstwo z art. 296 § 2 i 3 k.k. rozpoznał sprawę merytorycznie, skoro
podstawę normatywną tego orzeczenia stanowił przepis art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k.
Takiego charakteru orzeczenia Sądu I instancji nie zmienia fakt, że
postanowienie o umorzeniu nastąpiło w trybie art. 339 § 3 pkt. 1 k.p.k., a zatem
na posiedzeniu bez uprzedniego przeprowadzenia rozprawy. Postanowienie to
zostało następnie poddane kontroli instancyjnej zażaleniem prokuratora. Sąd
odwoławczy – Sąd Okręgowy w G. uchylił zaskarżone orzeczenie z
przekazaniem sprawy do rozpoznania Sądowi I instancji. W związku z tym
należy uznać, że wskazane postanowienie o umorzeniu postępowania odnosiło
się do istoty sprawy i miało wpływ na bieg głównego nurtu procesu. Zatem,
oczywiście błędny jest wyrażony w sprawie niniejszej pogląd Sądu
odwoławczego, że orzeczenie to rozstrzygało kwestie incydentalne . Nie
oznacza to jednak, że po uchyleniu zaskarżonego postanowienia przez Sąd
odwoławczy i następczej konieczności przeprowadzenia rozprawy głównej,
właściwym do orzekania w tej sprawie, w I instancji był sąd okręgowy,
albowiem takiego wniosku nie uzasadniała treść znowelizowanego ustawą z
dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 25 § 1 pkt. 2 k.p.k. oraz
art. 6 tejże ustawy. Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do
uchwały z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 38/07 (OSNKW 2007/12/87),
trafnie dostrzegł, że reguły określone w art. 6 ustawy nowelizującej dotyczą
jedynie tzw. "kinetyki" procesu – tj. tego jak sądzić, a nie jego „statyki”, w
obszarze której
mieszczą się regulacje procesowe dotyczące właściwości rzeczowej sądu i jego
obsady. Na tej podstawie nie można uznać, że ustawodawca celowo nie
uregulował kwestii właściwości dopuszczając w ten sposób do powstania luki
aksjologicznej, po to aby przepisy ustawy nowelizującej weszły w tym zakresie „w
locie”. Należy w pełni podzielić pogląd szeroko umotywowany we wskazanej wyżej
uchwale Sądu Najwyższego, że mamy tu do czynienia z luką techniczną
(konstrukcyjną) pozwalającą na stosowanie per analogiam art. 7 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 556 ze zm.).
6
W związku z tym należy w pełni zaakceptować stanowisko Sądu Najwyższego
wyrażone w uchwale z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 38/07, iż „ reguła
petryfikacji właściwości sądu, która ma zastosowanie w związku z wejściem w życie
przepisów ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy
- Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz.
432 ze zm.), powoduje, że sąd właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy według
przepisów obowiązujących przed zmianą stanu prawnego, zachowuje swą
właściwość do zakończenia sprawy w danej instancji. Nie ulega także zmianie
właściwość funkcjonalna sądu wyższego rzędu do rozpoznania środka
odwoławczego.”
Natomiast art. 6 a, dodany ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniającą
ustawę o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania karnego
oraz niektórych innych ustaw, nie miał zastosowania do tej sprawy, skoro akt
oskarżenia przeciwko E. J. wpłynął w dniu 30 marca 2007 r., zaś przepis ten wszedł
w życie w dniu 27 września 2007 r. i nie działał wstecz, skoro zmiana właściwości
rzeczowej sądów, wywołana wejściem w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r.,
nastąpiła już w dniu 12 lipca 2007 r. Niezależnie od tego nie ma on znaczenia
normatywnego w tym sensie, że nie może stanowić podstawy prawnej dla
podejmowania decyzji procesowych w przedmiocie właściwości sądów w związku z
wejściem w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r., ponieważ uchwalenie tego
przepisu miało charakter interpretacyjny, a nie normatywny (zob. postanowienie SN
z dnia 29 kwietnia 2009 r., I KZP 3/09, OSNKW 2009/6/42 i powołane tam
orzecznictwo).
Jednakże stosowany odpowiednio art. 7 p.w. k.p.k., który wprost odnosi się do
właściwości sądu oraz stanowiący regułę interpretacyjną art. 6 a ustawy
nowelizującej, który zawiera swego rodzaju wykładnię legalną przepisów ustawy z
dnia 29 marca 2007 r., o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw w zakresie właściwości,
pozwala twierdzić, że skutki działania zasady petryfikacji właściwości sądu
ustawodawca związał z dniem wniesienia aktu oskarżenia. Ten fakt procesowy miał
również decydujące znaczenia dla określenia właściwości sądu I instancji w
sprawie niniejszej i prowadzi do wniosku, że sądem właściwym w I instancji był Sąd
Rejonowy w G., skoro akt oskarżenia wpłynął do tegoż Sądu zanim jeszcze weszły
w życie przepisy ustawy nowelizującej, zmieniające właściwość rzeczową sadów w
sprawach o przestępstwo z art. 296 § 3 k.k. Pozostaje zatem do rozstrzygnięcia czy
fakt wydania postanowienia o umorzeniu postępowania przez Sąd Rejonowy w G.
orzekający na posiedzeniu w trybie art. 339 § 3 pkt. 1 k.p.k., stanowił zakończenie
postępowania pierwszoinstancyjnego, zaś po uchyleniu tegoż orzeczenia przez
Sąd odwoławczy prowadził do zmiany właściwości rzeczowej i uzasadniał dalsze
procedowanie w I instancji przez Sąd Okręgowy w G., na mocy znowelizowanego
art. 25 § 1 pkt. 2 k.p.k., czy też zasada petryfikacji właściwości uprawniała Sąd
Rejonowy właściwy do rozpoznania tej sprawy w chwili wniesienia aktu oskarżenia
7
do orzekania także po uchyleniu przedmiotowego postanowienia o umorzeniu
postępowania, aż do momentu wyrokowania w I instancji po przeprowadzeniu
rozprawy. Należy zaznaczyć, że wprawdzie art. 6 ustawy nowelizującej, podobnie
jak identyczna w swej treści co do zawartych w niej zasad dyspozycja art. 8 p.w.
k.p.k., nie dotyczą właściwości sądu (zob. też uchwałę siedmiu sędziów SN z dnia
30 września 1998 r., I KZP 14/98 OSNKW 1998/9-10/42), jednak na podstawie
tych przepisów, które funkcjonują w ramach jednolitego systemu prawa karnego,
można wyprowadzić wniosek co ustawodawca rozumie pod pojęciem zakończenia
postępowania w danej instancji. Obydwie te normy wskazują, że winno być ono
poprzedzone faktem rozpoczęcia rozprawy głównej . Prowadzi to do wniosku, że
reguła dalszego obowiązywania prawa dotychczasowego określona w art. 7 p.w.
k.p.k. w zakresie właściwości rzeczowej rozciąga się także na etap rozprawy
głównej, aż do wydania przez sąd I instancji orzeczenia rozstrzygającego o
odpowiedzialności karnej oskarżonego. Należy dodać, że taka interpretacja jest
zgodna z ratio legis przepisów intertemporalnych, które w zakresie właściwości
sądów są tak konstruowane aby wyeliminować zbędną wędrówkę akt między
sądami rejonowymi i okręgowymi oraz wyłączyć nawet pośrednie decydowanie
przez strony jaki sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy wskutek różnych
„manewrów” uczestników procesu (zob. także uzasadnienie cyt. już uchwały SN z
dnia 19 grudnia 2007 r., I KZP 38/07). Wprawdzie przepis art. 8 ustawy z dnia 29
marca 2007 r., o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw w razie wątpliwości, czy stosować prawo
dotychczasowe, czy przepisy tej ustawy nakazuje stosować ustawę, jednak
przedstawione wyżej uwagi nie pozostawiają wątpliwości, iż w sprawie niniejszej
właściwym do jej rozpoznania w I instancji do momentu wyrokowania był Sąd
Rejonowy w G., gdy się zważy, że uchylone postanowienie o umorzeniu
postępowania zostało wydane zanim jeszcze sprawa oskarżonego E. J. została
skierowana na rozprawę.
W konsekwencji, skoro w omawianej sprawie nie uległa zmianie właściwość
rzeczowa sądu I instancji to również dotychczas właściwy funkcjonalnie sąd
wyższego rzędu, był uprawniony do orzekania w postępowaniu odwoławczym.
Z tych względów nie dopatrując się wystąpienia bezwzględnej przyczyny
odwoławczej, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., Sąd Najwyższy oddalił
kasację obrońcy skazanego. O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art.
636 k.p.k.