Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I KZP 18/14
UCHWAŁA
Dnia 30 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Tomasz Artymiuk (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
Protokolant Maciej Kur
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Aleksandra Herzoga
w sprawie zażalenia Grupy O.[…] na postanowienie prokuratora Prokuratury
Rejonowej w Ł. z dnia 6 lutego 2014 r., o odmowie przyznania wynagrodzenia,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 30 września 2014 r.,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Rejonowy w Ł.,
postanowieniem z dnia 27 maja 2014 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy przepis art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004 r. poz. 1800 ze zm.) stosuje się do
informacji z zakresu usługi poczty elektronicznej, gdy podstawą
udzielenia informacji jest art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o
świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2013 r., poz. 1422)?”
podjął uchwałę:
Przepis art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 243) ma
zastosowanie do danych związanych z usługą przekazywania
poczty elektronicznej przez przedsiębiorców
telekomunikacyjnych. Nie ma natomiast zastosowania do
udzielania przez usługodawcę organom państwa na potrzeby
prowadzonych przez nie postępowań danych w zakresie
2
określonym art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o
świadczeniu usług drogą elektroniczną (j.t. Dz. U. z 2013 r., poz.
1422), a dotyczących samej usługi świadczonej drogą
elektroniczną. Do kosztów opracowania tych danych stosuje się
art. 619 § 1 k.p.k. w zw. z art. 618 § 1 k.p.k.
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu, na podstawie art. 441 § 1 k.p.k.,
zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.
Prowadzący postępowanie w sprawie Ds. […] Prokurator Rejonowy w Ł.
postanowieniem z dnia 13 listopada 2013 r., na podstawie art. 218 § 1 k.p.k.,
zażądał „od operatora Grupy O.[…] danych osobowych i adresowych abonenta
właściciela adresu e-mailowego z podaniem nr IP przy jego rejestracji i nr IP przy
ostatnim logu tego adresu e-mailowego: […].
Przekazując prokuratorowi wskazane w powyższym postanowieniu dane
Grupa O.[…] przedstawiła również fakturę VAT oraz specyfikację kosztów,
zwracając się do Prokuratury Rejonowej w Ł. o zapłatę kwoty 12,30 zł.
Postanowieniem z dnia 6 lutego 2014 r., prokurator Prokuratury Rejonowej w
Ł. odmówił przyznania Grupie O. […] wynagrodzenia w kwocie 12,30 zł za
opracowanie informacji udostępnionych przez nią w wykonaniu powołanego wyżej
postanowienia z dnia 13 listopada 2013 r. Uzasadniając orzeczenie prokurator
powołał się na przepis art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu
usług drogą elektroniczną (j.t. Dz. U. z 2013 r., poz. 1422 – dalej w tekście
u.ś.u.d.e.) wskazując, że usługodawca ma obowiązek udzielić informacji o danych
osobowych usługobiorcy na potrzeby prowadzonych postępowań. Jego zdaniem,
wprawdzie w przepisie nie wskazano, kto ponosi związane z tym koszty, jednak
zastosowanie w takim wypadku powinny znaleźć przepisy ustawy z dnia 16 lipca
2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 243 – dalej w tekście
u.p.t.), w tym art. 180a i art. 180c tej ustawy. Zgodnie z art. 180a u.p.t. – z
zastrzeżeniem art. 180c – operator publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz
dostawca publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych obowiązani są na
3
własny koszt: 1) zatrzymywać i przechowywać dane, o których mowa w art. 180c
u.p.t., generowane w sieci telekomunikacyjnej lub przez nich przetwarzane, na
terytorium RP, przez okres 12 miesięcy, licząc od dnia połączenia, nieudanej próby
połączenia, a z dniem upływu tego okresu dane te niszczyć, z wyjątkiem tych, które
zostały zabezpieczone, zgodnie z przepisami odrębnymi; 2) udostępniać dane, o
których mowa w pkt 1, uprawnionym podmiotom, a także Służbie Celnej, sądowi i
prokuratorowi, na zasadach i w trybie określonym w przepisach odrębnych.
Z kolei, art. 180c u.p.t. przewiduje, że obowiązkiem, o którym mowa w art.
180a ust. 1, objęte są dane niezbędne do: 1) ustalenia zakończenia sieci,
telekomunikacyjnego urządzenia końcowego, użytkownika końcowego: a)
inicjującego połączenie, b) do którego kierowane jest połączenie; 2) określenia: a)
daty i godziny połączenia oraz czasu jego trwania, b) rodzaju połączenia, c)
lokalizacji telekomunikacyjnego połączenia końcowego.
Zestawienie tych przepisów, przy uwzględnieniu szczegółowego wykazu
danych oraz rodzajów operatorów publicznej sieci telekomunikacyjnej i dostawców
publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych obowiązanych do ich
zatrzymania i przechowywania określonych w rozporządzeniu Ministra
Infrastruktury z dnia 28 grudnia 2009 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 1828) oraz poglądu
prawnego wyrażonego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 marca
2010 r., I KZP 37/09 (OSNKW 2010, z. 5, poz. 43), zgodnie z którym „przepis art.
180a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U.
Nr 171, poz. 1800 ze zm.) nakłada na operatorów publicznej sieci
telekomunikacyjnej oraz dostawców ogólnie dostępnych usług telekomunikacyjnych
obowiązek udostępniania, to jest wyszukiwania, tworzenia stosownych zestawień i
przesyłania za pomocą sieci telekomunikacyjnej uprawnionym podmiotom, w tym
sądowi i prokuratorowi danych, o których mowa w art. 180c ust. 1 ustawy. Tak
rozumiane koszty udostępniania tych danych obciążają operatora lub dostawcę i
nie mogą wchodzić w skład kosztów sądowych, a zatem nie stanowią wydatków, o
których mowa w art. 618 k.p.k.”, wyklucza – w ocenie prokuratora – możliwość
obciążenia Prokuratury kosztami opracowania przez Grupę O. […] dostarczonych
informacji.
4
Postanowienie to zaskarżył pełnomocnik Grupy O. […] zarzucając, mającą
wpływ na treść orzeczenia, obrazę przepisów:
1. art. 218 § 1 k.p.k. i art. 618 § 1 k.p.k., polegającą na błędnej ich wykładni i
bezpodstawnym uznaniu, iż w stanie faktycznym będącym podstawą wydania
przedmiotowego postanowienia prokurator miał prawo żądania udzielenia informacji
na koszt podmiotu informacje te udzielającego, jednocześnie odmawiając uznania
kosztów przygotowania i sporządzenia w/wym. informacji za koszty sądowe w
rozumieniu art. 618 § 1 k.p.k.;
2. art. 180a ust. 1 oraz art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne, polegającą na błędnej wykładni w/w przepisów i
bezpodstawnym uznaniu, że Grupa O. […] jest w zakresie usług związanych z
udostępnianiem drogą elektroniczną poczty elektronicznej (e-mail) operatorem
publicznej sieci telekomunikacyjnej lub dostawcą publicznych usług
telekomunikacyjnych oraz że przedmiotowe usługi są usługami
telekomunikacyjnymi.
Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
postanowienia i przyznanie kosztów w pełnej kwocie wskazanej w wystawionej
fakturze VAT.
Motywując zażalenie pełnomocnik podniosła, że świadczona przez Grupę
usługa poczty elektronicznej nie jest usługą telekomunikacyjną, a skarżący nie
świadczy usługi przekazywania poczty elektronicznej. Interpretując przepisy ustawy
z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, i odwołując się do uzasadnienia
projektu zmiany tej ustawy, która to nowelizacja dokonana została ustawą z dnia 24
kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 85, poz. 716), a weszła w życie z dniem 6 lipca 2009 r.,
autorka zażalenia wywiodła, że podmiot świadczący wyłącznie usługę poczty
elektronicznej nie jest w tym zakresie operatorem publicznej sieci
telekomunikacyjnej ani dostawcą publicznych usług telekomunikacyjnych, w
związku z tym nie ma do niego zastosowania przepis art. 180a u.p.t., podobnie jak i
przepis art. 180d tej ustawy, który odnosi się wyłącznie do usług
5
telekomunikacyjnych, a usługą taką, zgodnie z powołanym uzasadnieniem ustawy
nowelizacyjnej, nie jest usługa poczty elektronicznej.
Jednocześnie, wskazując na judykaty sądów apelacyjnych (postanowienia
Sądu Apelacyjnego w Katowicach: z dnia 20 grudnia 2000 r., II AKz 503/00, OSA
2001/9/61, i z dnia 14 maja 2003 r., II AKz 386/03, Prok. i Pr. wkł. 2004, nr 1, poz.
29) oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 45/02
(OSNKW 2003, z. 1-2, poz. 7), wydane na gruncie poprzednio obowiązującej
ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 73, poz. 852
ze zm.), pełnomocnik skarżącego doszła do konkluzji, że poniesione przez Grupę O.
[…] nakłady związane ze sporządzeniem informacji dla Prokuratury Rejonowej w Ł.,
wobec braku przepisu konstytuującego obowiązek ponoszenia takich kosztów
przez operatora, skutkować powinny uznaniem ich za wydatki wykładane
tymczasowo przez Skarb Państwa, w rozumieniu przepisów art. 618 § 1 w zw. z art.
619 § 1 k.p.k.
Prokurator Okręgowy w S. nie przychylił się do zażalenia pełnomocnika i
przekazał je wraz z aktami do Sądu Rejonowego w Ł. W jego ocenie, skoro art. 18
ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną nie
stanowi, kto ponosi koszty związane z udzielaniem informacji o danych
usługobiorcy i danych eksploatacyjnych organom państwa na potrzeby
prowadzonych przez nie postępowań, to powinien mieć zastosowanie art. 180a ust.
1 u.p.t., zgodnie z którym dostawca publicznie dostępnych usług
telekomunikacyjnych dostarcza takie informacje na własny koszt. Uznał przy tym,
że Grupa O. […] jest podmiotem wskazanym w tym przepisie, ponieważ zapewnia
usługę poczty elektronicznej polegającą przede wszystkim na przesyłaniu
wszelkiego rodzaju wiadomości z wykorzystaniem publicznej sieci
telekomunikacyjnej, a w związku z powyższym ponosi koszty wydania żądanych
informacji.
W toku rozpoznania sprawy, Sąd Rejonowy w Ł., procedujący jako sąd
odwoławczy (art. 465 § 2 k.p.k.), powziął wątpliwości co do wykładni art. 180d u.p.t.,
gdy udzielana przez podmiot informacja dotyczy usługi poczty elektronicznej, do
której stosuje się przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą
6
elektroniczną, i w oparciu o przepis art. 441 § 1 k.p.k. wystąpił do Sądu
Najwyższego o dokonanie zasadniczej wykładni ustawy, formułując pytanie prawne
o treści jak w części dyspozytywnej niniejszej uchwały.
Odwołując się do poglądów wyrażanych w piśmiennictwie (m.in.: M. Rogalski:
Komentarz do art. 2 ustawy – Prawo telekomunikacyjne, tezy 85-87, el. System
Informacji Prawnej LEX 2010), zgodnie z którymi usługa telekomunikacyjna
zdefiniowana w art. 2 pkt 48 u.p.t. oznacza usługi polegające głównie na
przekazywaniu sygnałów w sieci telekomunikacyjnej i nie stanowi jej usługa poczty
elektronicznej, sąd pytający zauważył, że stanowisko takie znajduje potwierdzenie
również w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmianie
ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych innych ustaw (Druk sejmowy nr
1448 – w uzasadnieniu postanowienia Sądu Rejonowego błędnie wskazano na nr
1452), w którym wyraźnie odróżniono usługę poczty elektronicznej od usługi
przekazywania poczty elektronicznej. Powyższe oraz literalna wykładnia przepisów
ustawy – Prawo telekomunikacyjne i ustawy o świadczeniu usług drogą
elektroniczną prowadzić powinno, zdaniem sądu, do wniosku, że art. 180d u.p.t. nie
znajduje zastosowania do usług innych niż usługi telekomunikacyjne, gdyby nie
treść powołanego już w niniejszym uzasadnieniu rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 28 grudnia 2009 r., które w § 6 reguluje w jego ocenie również
dane związane z usługą poczty elektronicznej.
W podsumowaniu uzasadnienia swojego wystąpienia sąd pytający zwrócił
uwagę na prezentowane w tym przedmiocie w orzecznictwie sądów powszechnych
dwa odmienne stanowiska, których przykłady stanowiły znajdujące się w aktach
sprawy odpisy orzeczeń dołączonych do pisma Prokuratora Okręgowego w S. oraz
do zażalenia pełnomocnik Grupy O. […].
W pisemnym stanowisku prokurator Prokuratury Generalnej, zauważając
mankamenty pytania prawnego Sądu Rejonowego w Ł., wniósł o podjęcie uchwały
o treści: „Przepis art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo
telekomunikacyjne (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 243) ma zastosowanie do danych
dotyczących poczty elektronicznej w zakresie przesyłania tej poczty przez
przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Nie ma on natomiast zastosowania do
7
przekazywania organom prowadzącym postępowanie karne danych przez
usługodawcę, w zakresie określonym w art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r.
o świadczeniu usług drogą elektroniczną (j.t. Dz. U. z 2013 r., poz. 1422), a
dotyczących samej usługi świadczonej drogą elektroniczną. Do kosztów
opracowania tych danych należy stosować art. 619 § 1 k.p.k.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podzielając zastrzeżenia prokuratora Prokuratury Generalnej co do sposobu
zredagowania przez Sąd Rejonowy w Ł. pytania prawnego, zgodzić należy się
również z konkluzją, że pomimo tego w sprawie niniejszej spełnione zostały
wszystkie – określone w art. 441 § 1 k.p.k. i wynikające z treści tego przepisu –
warunki uprawniające do przedstawienia zagadnienia prawnego. Przekonuje o tym
zarówno stan procesowy sprawy, jak i rzeczywiste przyczyny wątpliwości, których
wyjaśnienie jest niezbędne dla jej rozstrzygnięcia.
Zagadnienie prawne sformułował Sąd Rejonowy orzekający jako sąd
odwoławczy (art. 465 § 2 k.p.k.), rozpoznający zażalenie pełnomocnika Grupy O.
na postanowienie prokuratora Prokuratury Rejonowej o odmowie przyznania
wynagrodzenia.
Między ustaleniami faktycznymi sprawy a treścią pytania prawnego istnieje
niewątpliwy związek. Wprawdzie podstawą żądania przez prokuratora wydania
określonych danych był art. 218 § 1 k.p.k., zgodnie z którym urzędy, instytucje i
podmioty prowadzące działalność w dziedzinie poczty lub działalność
telekomunikacyjną, urzędy celne oraz instytucje i przedsiębiorstwa transportowe
obowiązane są wydać sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w
postanowieniu, korespondencję i przesyłki oraz dane, o których mowa w art. 180c i
180d u.p.t., a nie – jakby to wynikało z zawartej w pytaniu tezy – art. 18 ust. 6
u.ś.u.d.e., a nadto odmawiając przyznania Grupie O. żądanej przez nią kwoty za
udostępnienie tych danych prokurator odwołał się wyłącznie do treści art. 180a
u.p.t., wszelako nie ulega wątpliwości, że przepisem, który obligował Grupę O. do
udostępnienia danych wskazanych w postanowieniu Prokuratury Rejonowej w Ł. z
dnia 13 listopada 2013 r. był w rzeczywistości art. 18 ust. 6 u.ś.u.d.e., zaś dla
8
rozstrzygnięcia w przedmiocie złożonego zażalenia, wobec dwóch rysujących się w
realiach niniejszej sprawy poglądów prawnych mogących skutkować diametralnie
odmiennymi rozstrzygnięciami sądu ad quem, konieczne jest zestawienie tego
unormowania z art. 180d u.p.t., do którego odwołuje się z kolei powołany na
wstępie art. 218 § 1 k.p.k.
Wreszcie, zagadnienie prawne wymaga zasadniczej wykładni ustawy.
Wynika to z niejednoznaczności regulujących omawiane kwestie przepisów dwóch
ustaw (ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne i ustawy z dnia 18
lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną) oraz wydanych do pierwszej
z tych ustaw aktów wykonawczych (powołane wyżej rozporządzenie Ministra
Infrastruktury z dnia 28 grudnia 2009 r.), które zawierają szereg pojęć
specjalistycznych, mających swoje zakorzenienie w wiążących Polskę przepisach
unijnych. Co więcej, pomimo, że w obu ustawach zawarte zostały definicje legalne,
sposób ich sformułowania, w niektórych wypadkach nadający określonym pojęciom
szeroki zakres, umożliwia rozbieżne interpretacje (zob. M. Jurkiewicz: Definicje
legalne w prawie nowych technologii, Przegląd Legislacyjny 2011, nr 1, s. 101 i
nast.). Trudności interpretacyjne związane z dekodowaniem poszczególnych
unormowań wskazanych wyżej aktów prawnych odzwierciedlają dołączone do akt
sprawy […], orzeczenia sądów rejonowych i okręgowych oraz informacja zawarta w
stanowisku prokuratora Prokuratury Generalnej odwołująca się do zapadłych w tym
przedmiocie orzeczeń sądów z obszaru apelacji łódzkiej.
Uwzględniając powyższe, za uprawnione uznać należy wydanie
rozstrzygnięcia w formie uchwały.
Przechodząc do meritum przypomnieć na wstępie należy, że w kwestia
ponoszenia kosztów udostępniania określonych danych przez podmioty objęte
ustawą – Prawo telekomunikacyjne była już przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego zarówno na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 21 lipca
2000 r. (Dz. U. Nr 73, poz. 852 ze zm.) – wskazana wcześniej uchwała z dnia 22
stycznia 2003 r., I KZP 54/02, jak i ustawy z dnia z dnia 16 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr
171, poz. 1800 ze zm.), w tym również z uwzględnieniem zmian wprowadzonych
9
powołaną w niniejszym uzasadnieniu ustawą z dnia 24 kwietnia 2009 r. – cytowane
już w części wstępnej postanowienie z dnia 25 marca 2010 r., I KZP 37/09.
W świetle drugiego z powołanych orzeczeń, które uwzględnia niezmieniony
w tym zakresie do chwili obecnej stan prawny, nie ulega wątpliwości, że
gromadzenie i udostępnianie danych, o których mowa w art. 180 a ust. 1 u.p.t. w zw.
z art. 180c ust. 1 u.p.t. następuje na koszt operatora publicznej sieci
telekomunikacyjnej oraz dostawcy publicznie dostępnych usług
telekomunikacyjnych, a koszty udostępniania tych danych nie stanowiąc wydatków,
o których mowa w art. 618 § 1 k.p.k., nie wchodzą w skład kosztów sądowych.
Rzecz w tym, że przedmiotowe postanowienie Sądu Najwyższego, do którego tezy
odwołał się prokurator Prokuratury Rejonowej w Ł. w postanowieniu z dnia 6 lutego
2014 r., nie przystaje do realiów niniejszej sprawy, w której – z uwagi na rodzaj
żądanych i udostępnionych danych – zastosowanie mógłby znaleźć wyłącznie
przepis art. 180d u.p.t., określający w odmienny sposób, niż to uczyniono w art.
180a u.p.t., zarówno krąg podmiotów zobowiązanych do zapewnienia warunków
dostępu i utrwalania oraz udostępniania przetwarzanych przez siebie danych, jak i
zakres przedmiotowy tych danych. W efekcie, dokonana już przez Sąd Najwyższy
wykładnia art. 180a ust. 1 kpt 2 u.p.t., może być pomocna przy interpretacji art.
180d u.p.t. wyłącznie w zakresie odnoszącym się do takiego pojęcia jak
„udostępnianie”, czy też zwrotu „na własny koszt”.
Tymczasem dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, będącego
przedmiotem obecnej analizy, konieczne jest w pierwszym rzędzie zdekodowanie
takich zwrotów jak „przedsiębiorca telekomunikacyjny” oraz „usługa
telekomunikacyjna”, którymi operuje art. 180d u.p.t., i ich zestawienie z użytym w
art. 18 ust. 6 u.ś.u.d.e. pojęciem „usługodawca”, a także określenie zakresu
przedmiotowego obu przepisów w odniesieniu do danych, które mają być
udostępniane na żądanie wymienionych w tych przepisach podmiotów.
Zgodnie z art. 180d u.p.t. przedsiębiorcy telekomunikacyjni są obowiązani do
zapewnienia warunków dostępu i utrwalania oraz udostępniania uprawnionym
podmiotom, a także Służbie Celnej, sądowi i prokuratorowi, na własny koszt,
przetwarzanych przez siebie danych, o których mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 i 3-5
10
u.p.t., w art. 161 u.p.t. oraz w art. 179 ust. 9 u.p.t., związanych ze świadczoną
usługą telekomunikacyjną, na zasadach i przy zachowaniu procedur określonych w
przepisach odrębnych.
Obowiązek wynikający z tego przepisu jest więc skierowany bezpośrednio
do przedsiębiorcy telekomunikacyjnego i dotyczy określonych danych (z art. 159
ust. 1 pkt 1 i 3-5 u.p.t., art. 161 u.p.t. oraz art. 179 ust. 9 u.p.t.) związanych ze
świadczoną usługą telekomunikacyjną, na zasadach i przy zachowaniu procedur
określonych w przepisach odrębnych.
Pojęcia „przedsiębiorca telekomunikacyjny”, „świadczenie usług
telekomunikacyjnych” i samej „usługi telekomunikacyjnej” wyjaśnione zostały w art.
2 u.p.t.
Pkt 27 tego przepisu stanowi, że przedsiębiorca telekomunikacyjny to
przedsiębiorca lub inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności
gospodarczej na podstawie odrębnych przepisów, który wykonuje działalność
gospodarczą polegającą na dostarczaniu sieci telekomunikacyjnych, świadczeniu
usług towarzyszących lub świadczeniu usług telekomunikacyjnych, uprawniony do:
a) świadczenia usług telekomunikacyjnych, zwany „dostawcą usług”, b)
dostarczania publicznych sieci telekomunikacyjnych lub świadczenia usług
towarzyszących, zwany „operatorem”. Przedsiębiorcą telekomunikacyjnym jest więc
nie tylko przedsiębiorca w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz. U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.), lecz
również każdy inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej,
pod warunkiem, że jest to działalność telekomunikacyjna (S. Piątek: Prawo
telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2013, s. 69).
Z kolei pojęcie „świadczenie usług telekomunikacyjnych”, którym operuje
ustawa zarówno w art. 180d, jak i definiując „przedsiębiorcę telekomunikacyjnego”,
wyjaśnione zostało w pkt 41 art. 2 u.p.t. Zgodnie z nim, jest to wykonywanie usług
za pomocą własnej sieci, z wykorzystaniem sieci innego operatora lub sprzedaż we
własnym imieniu i na własny rachunek usługi telekomunikacyjnej wykonywanej
przez innego dostawcę usług.
11
Obie wskazane wyżej definicje odwołują się więc do pojęcia „usługi
telekomunikacyjnej”, którą jest usługa polegająca głównie na przekazywaniu
sygnałów w sieci telekomunikacyjnej (art. 2 pkt 48 u.p.t.). Z tym właśnie pojęciem
wiąże się zasadniczy dla niniejszych rozważań problem, którego wyjaśnienie uznać
należy za decydujące dla przyjętego ostatecznie brzmienia podjętej uchwały, o
czym poniżej.
Własne definicje zawiera również ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o
świadczeniu usług drogą elektroniczną. Kluczowe znaczenie z punktu widzenia
dokonywanej w tym miejscu wykładni mają pojęcia „świadczenie usług drogą
elektroniczną” oraz „usługodawca”.
Pierwsze z nich (art. 2 pkt 4 u.ś.u.d.e.) to wykonywanie usługi świadczonej
bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na
indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą
urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i
przechowywania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub
transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16
lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne.
Drugie, zdefiniowane w art. 2 pkt 6 u.ś.u.d.e., za „usługodawcę” uznaje
osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną nieposiadającą
osobowości prawnej, która prowadząc, choćby ubocznie, działalność zarobkową
lub zawodową świadczy usługi drogą elektroniczną. W tym pojęciu mieszczą się
dwie kategorie podmiotów: 1) podmioty udostępniające usługi (treści) własne lub
osób trzecich, 2) podmioty pośredniczące w dostępie do takich usług. Do pierwszej
zaliczyć można na przykład operatorów portali internetowych, do drugiej – podmioty
świadczące usługę hostingu (zob. M. Świerczyński: Komentarz do art. 2 ustawy o
świadczeniu usług drogą elektroniczną, LEX Omega 2009, teza 54; X. Konarski:
Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2004, s.
76).
Przepis art. 3 u.ś.u.d.e. zawiera wyliczenie czynności, w odniesieniu do
których ustawa nie znajduje zastosowania w całości. I tak, zgodnie z jego pkt 2
12
ustawy nie stosuje się do używania poczty elektronicznej między osobami
fizycznymi, w celach niezwiązanych z prowadzoną przez te osoby, chociażby
ubocznie, działalnością zarobkową lub wykonywanym przez nie zawodem.
Przepisów przedmiotowej ustawy nie stosuje się także do świadczenia przez
przedsiębiorcę telekomunikacyjnego usług telekomunikacyjnych, z wyłączeniem art.
12-15 (pkt 3 art. 3 u.ś.u.d.e.), tj. odpowiedzialności usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną (w pozostałym zakresie nie stosuje się
u.ś.u.d.e. do świadczenia usług telekomunikacyjnych nawet wówczas, gdy
działalność tego rodzaju spełnia przesłanki świadczenia usług drogą elektroniczną,
aczkolwiek wyłączenie to dotyczy jedynie samych usług telekomunikacyjnych
świadczonych przez operatorów telekomunikacyjnych i nie należy interpretować go
w sposób rozszerzający – zob. M. Świerczyński: Komentarz do art. 3 ustawy o
świadczeniu usług droga elektroniczną, LEX Omega 2009, teza 7).
Wyłączenie stosowania u.ś.u.d.e. będzie więc miało miejsce w wypadku, gdy
łącznie zostaną spełnione dwa warunki, tj. uznanie danego podmiotu za
przedsiębiorcę telekomunikacyjnego w rozumieniu art. 2 pkt 27 u.p.t. oraz
spełnianie przez świadczoną usługę kryteriów usługi telekomunikacyjnej wg art. 2
pkt 48 u.p.t. (K. Kalafkowska-Waśniowska [w:] D. Lubasza i M. Namysłowska [red.]:
Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz dostęp warunkowy. Komentarz do
ustaw, Warszawa 2011, s. 76-77).
Zestawienie powołanych wyżej definicji legalnych nie pozostawia wątpliwości,
że zakresy obu ustaw dotyczą wprawdzie odmiennych materii, jednak w pewnym
zakresie się zazębiają. Odnieść to należy w szczególności do przedsiębiorcy
telekomunikacyjnego, który poza działalnością związaną ze świadczeniem usług
telekomunikacyjnych, zakresem tej działalności może obejmować również
świadczenie usług drogą elektroniczną (wówczas poza ustawą – Prawo
telekomunikacyjne, będą miały do niego zastosowanie również regulacje u.ś.u.d.e.).
Z kolei usługodawca, o którym mowa w art. 2 pkt 6 u.ś.u.d.e., niemający statusu
przedsiębiorcy telekomunikacyjnego i niedysponujący własną siecią
telekomunikacyjną, będzie – w zakresie nadawana, odbierana lub transmitowana
danych stanowiących usługę świadczoną drogą elektroniczną – wykorzystywał sieć
13
telekomunikacyjną innego operatora lub innego dostawcę usług, pozostając
wszelako poza zakresem działania u.p.t.
Wynikające z powołanych wyżej przepisów rozróżnienie stanowi podstawę
do podjęcia rozważań nad najważniejszym z punktu widzenia dokonywanej
wykładni zagadnieniem, tj. określeniem, jakie miejsce w tym systemie zajmuje
usługa poczty elektronicznej.
Zarówno w przepisach krajowych, jak i w regulacjach europejskich, brak
definicji usługi poczty elektronicznej.
Dyrektywa 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca
2002 r. dotycząca przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w
sektorze łączności elektronicznej (Dz.U.UE.L. 2002.201.37 ze zm.) – zwana dalej
Dyrektywą 2002/58/WE, w art. 2 pkt h definiuje wyłącznie „pocztę elektroniczną”
jako wiadomość tekstową, głosową, dźwiękową lub obrazkową wysłaną za
pośrednictwem publicznej sieci łączności, która może być przechowywana w sieci
lub terminalu odbiorcy do chwili jej odebrania przez odbiorcę. Niewątpliwie więc
poczta elektroniczna (usługa poczty elektronicznej) jest jednym z elementów
przekazu, który podlega ochronie zgodnie z przepisami tej dyrektywy.
Z kolei przekazywanie poczty elektronicznej (usługa przekazywania poczty
elektronicznej) objęte zostało dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i
Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i
łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa) – Dz.U.UE.L. 2002/208.33 – dalej w
tekście Dyrektywa 2002/21/WE. Z pkt 10 motywów Dyrektywy Ramowej wynika, że
wyłączono w większej części z jej zakresu usługi społeczeństwa informatycznego, o
których mowa w art. 1 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w zakresie
norm i przepisów technicznych oraz zasady usług społeczeństwa informatycznego
(Dz.U.UE.L. 1998.204.37), albowiem działalność ta nie polega w całości czy w
przeważającej części na przekazywaniu sygnałów poprzez sieć łączności
elektronicznej. Art. 1 tej ostatniej dyrektywy określa, że usługą społeczeństwa
informatycznego jest każda usługa normalnie świadczona za wynagrodzeniem, na
14
odległość, drogą elektroniczną (tzn. jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w
miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania,
włącznie z kompresją cyfrową, oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie
przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego,
środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych) i na indywidualne
żądanie odbiorcy usług, co bez wątpienia pokrywa się z pojęciem „świadczenia
usług drogą elektroniczną”, o których mowa w art. 2 pkt 4 u.ś.u.d.e., a więc tym
samym z pojęciem usługi poczty elektronicznej. Natomiast zakresem Dyrektywy
2002/21/WE objęto, co wprost wynika z powołanego już pkt 10 jej motywów, usługę
przekazywania poczty elektronicznej. Potwierdzeniem tego jest art. 2c tej dyrektywy,
w którym definiując pojęcie „usługi łączności elektronicznej”, za tego rodzaju usługę
uznano „usługę zazwyczaj świadczoną za wynagrodzeniem, polegającą całkowicie
lub częściowo na przekazywaniu sygnałów w sieciach łączności elektronicznej, w
tym usługi telekomunikacyjne i usługi transmisyjne świadczone przez sieci
nadawcze (z wyłączeniem usług związanych z zapewnieniem albo wykonywaniem
kontroli treści przekazywanych przy wykorzystaniu sieci lub usług łączności
elektronicznej), co z kolei pokrywa się z definicją usługi telekomunikacyjnej, o której
mowa w art. 2 pkt 48 u.p.t. We wskazanym przepisie dyrektywy, po raz kolejny
podkreślono również, że „spod zakresu niniejszej definicji wyłączone są usługi
społeczeństwa informatycznego w rozumieniu art. 1 dyrektywy 98/34/WE, jeżeli nie
polegają one całkowicie lub częściowo na przekazywaniu sygnałów w sieciach
łączności elektronicznej”.
Wskazane wyżej regulacje europejskie pozwalają zrozumieć sens i cel
zmiany dokonanej w art. 2 pkt 48 u.p.t. wielokrotnie powoływaną wcześniej ustawą
z dnia 24 kwietnia 2009 r. Do dnia 6 lipca 2009 r. przepis ten stanowił, że usługą
telekomunikacyjną jest „usługa polegająca głównie na przekazywaniu sygnałów w
sieci telekomunikacyjnej; nie stanowi tej usługi usługa poczty elektronicznej”.
Ustawą nowelizacyjną (art. 1 pkt 1 lit. c) wykreślono drugą część cytowanej wyżej
definicji, co mogłoby dać asumpt do stwierdzenia, że usługa poczty elektronicznej
zaliczona została także do usług telekomunikacyjnych. Tak jednak nie jest o czym
przekonują motywy dokonanej zmiany zawarte w uzasadnieniu jej projektu (Sejm
RP VI kadencji – druk nr 1448), która w zaproponowanym brzmieniu została
15
ostatecznie przyjęta. Uzasadniając przedmiotową zmianę definicji usługi
telekomunikacyjnej wskazano, że ma to na celu:
„… objęcie regulacjami telekomunikacyjnymi tych aspektów poczty elektronicznej,
które polegają na przekazywaniu sygnałów w sieci telekomunikacyjnej. W tym celu
wykreślono zapis, że usługa poczty elektronicznej nie stanowi usługi
telekomunikacyjnej. Jest to zgodne z dyrektywami 2002/58/WE i 2002/21/WE, a
także pozwoli na wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych co do pojęcia
poczty elektronicznej.
Istniejący dotychczas przepis mógł budzić wątpliwości interpretacyjne co do
zakresu pojęcia przekazywania poczty elektronicznej i usługi poczty elektronicznej.
Tymczasem nie są to pojęcia tożsame, co wynika jednoznacznie z dyrektyw.
Dyrektywa 2002/58/WE nie definiuje wprost usługi poczty elektronicznej,
definiuje jedynie pocztę elektroniczną, jako wszelkiego rodzaju wiadomości
tekstowe, głosowe, dźwiękowe lub wizualne przesyłane przez publiczną sieć
telekomunikacyjną, które mogą być przechowywane w sieci lub w urządzeniu
końcowym odbiorcy, dopóki nie zostaną przez niego odebrane. Poczta
elektroniczna jest jednym z elementów przekazu, który podlega ochronie zgodnie z
przepisami omawianej dyrektywy.
Z kolei pojęcie usługi przekazywania poczty elektronicznej jest wyraźnie
objęte dyrektywą ramową (dyrektywa 2002/21/WE – przyp. SN), co statuuje pkt 10
motywów tej dyrektywy. Powyższe potwierdza również art. 2c tej dyrektywy w
definicji usługi łączności elektronicznej, tj. usługi polegającej całkowicie lub
częściowo na przekazywaniu sygnałów w sieciach łączności elektronicznej, w
zakres której wchodzą usługi telekomunikacyjne i usługi świadczone przez sieci
nadawcze. Definicja ta jest tożsama z definicją usługi telekomunikacyjnej w polskim
Prawie telekomunikacyjnym. Obie te definicje obejmują swoim zakresem usługę
przekazywania poczty elektronicznej.
Sama usługa poczty elektronicznej nie jest usługą telekomunikacyjną, gdyż
jej zasadniczymi elementami są: udostępnienie indywidualnego konta pocztowego,
zapewnienie możliwości odbierania poczty elektronicznej kierowanej na konto
16
pocztowe, zapewnienie możliwości wysyłania poczty elektronicznej z konta
pocztowego, zapewnienie możliwości przechowywania poczty elektronicznej. W
związku z powyższym należy uznać, iż usługa ta jest usługą społeczeństwa
informatycznego, wyłączoną mocą art. 2c dyrektywy ramowej z zakresu usług
łączności elektronicznej.
Jedynie drugie z powyższych pojęć, czyli pojęcie >>usługa przekazywania
poczty elektronicznej<<, jest usługą telekomunikacyjną i zmieniona znowelizowana
treść przepisu art. 2 pkt 48 jest skutkiem przyjęcia powyższej interpretacji definicji
związanych z pocztą elektroniczną”.
Oczywiste w związku z tym jest, że wskazana zmiana, dostosowująca
krajowe przepisy do regulacji międzynarodowych, w sposób ostateczny dokonała
rozgraniczenia dwóch rodzajów usług: usługi poczty elektronicznej i usługi
przekazywania poczty elektronicznej, co ma niebagatelne znaczenie z punktu
widzenia przedmiotowego zagadnienia prawnego. Tak też, a więc oddzielenie obu
rodzajów usług, zostało powszechnie odczytane w piśmiennictwie (zob. A. Krasuski:
Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2010, s. 91-92; M. Rogalski:
Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2010, s. 85-86; S. Piątek: op.cit.,
s. 103-105). Wskazuje się w nim również, że usługa poczty elektronicznej jest
usługą hybrydową. Przesyłanie poczty jest usługą telekomunikacyjną, natomiast
gospodarowanie zasobami poczty elektronicznej, jej przechowywanie i
udostępnianie jest usługą społeczeństwa informatycznego i zgodnie z Dyrektywą
2002/21/WE nie wchodzi w zakres usługi telekomunikacyjnej (por. M. Jurkiewicz:
op.cit., s. 112-114; M. Łopaciński: Poczta elektroniczna w prawie
telekomunikacyjnym, artykuł opublikowany w wersji elektronicznej pod adresem
http://prawo.vagla.pl/node/7152).
Skoro tak, to pozostaje do rozstrzygnięcia, czy powyższe rozróżnienie nie
podlega jednak modyfikacji w związku z zakresem danych, które w oparciu o
poszczególne przepisy są utrwalane oraz udostępniane.
Wiąże się to z zakresem przedmiotowym objętym dyspozycjami
odpowiednich przepisów obu ustaw.
17
I tak, obowiązkiem, o którym mowa w art. 180a ust. 1 u.p.t. w zw. z art. 180c
u.p.t., objęte są, co zasygnalizowano we wstępnej części niniejszego uzasadnienia,
dane niezbędne do: 1) ustalenia zakończenia sieci, telekomunikacyjnego
urządzenia końcowego, użytkownika końcowego: a) inicjującego połączenie, b) do
którego kierowane jest połączenie; 2) określenia: a) daty i godziny połączenia oraz
czasu jego trwania, b) rodzaju połączenia, c) lokalizacji telekomunikacyjnego
połączenia końcowego. Podkreślić przy tym należy, że art. 180a u.p.t. nakłada
stosowne obowiązki na operatorów publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz
dostawców publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych, a więc kategorię
znacznie węższą od przedsiębiorców telekomunikacyjnych w rozumieniu art. 2 pkt
27 u.p.t. Co więcej, retencja wskazanych wyżej danych, jak wynika z ich
zestawienia, obejmuje tzw. dane transmisyjne, co w sposób jednoznaczny wiąże je
z usługą telekomunikacyjną jako polegającą na przekazywaniu sygnałów w sieci
telekomunikacyjnej (zob. też – M. Siwicki: Retencja danych transmisyjnych na
podstawie art. 180a Prawa telekomunikacyjnego, Prok. i Pr. 2011, nr 9, s. 111 i
nast.).
Natomiast w art. 180d u.p.t. wskazano, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni
są obowiązani do zapewnienia warunków dostępu i utrwalania oraz udostępniania
danych, o których mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 i 3-5 u.p.t., w art. 161 u.p.t. oraz w
art. 179 ust. 9 u.p.t., związanych ze świadczoną usługą telekomunikacyjną, i to na
zasadach i przy zachowaniu procedur określonych w przepisach odrębnych.
Danymi objętymi dyspozycją tego przepisu są więc konkretne dane
wymienione w przepisie art. 159 ust. 1 u.p.t., a więc: w punkcie 1 – dane dotyczące
użytkownika, w punkcie 3 – dane transmisyjne, które oznaczają dane przetwarzane
dla celów przekazywania komunikatów w sieciach telekomunikacyjnych lub
naliczania opłat za usługi telekomunikacyjne, w tym dane lokalizacyjne, które
oznaczają wszelkie dane przetwarzane w sieci telekomunikacyjnej lub w ramach
usług telekomunikacyjnych wskazujące położenie geograficzne urządzenia
końcowego użytkownika publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych; w
punkcie 4 – dane o lokalizacji, które oznaczają dane lokalizacyjne wykraczające
poza dane niezbędne do transmisji komunikatu lub wystawienia rachunku, w
18
punkcie 5 – dane o próbach uzyskania połączenia między zakończeniami sieci, w
tym dane o nieudanych próbach połączeń, oznaczających połączenia między
telekomunikacyjnymi urządzeniami końcowymi lub zakończeniami sieci, które
zostały zestawione i nie zostały odebrane przez użytkownika końcowego lub
nastąpiło przerwanie zestawionych połączeń.
Z kolei art. 161 ust. 2 u.p.t. przewiduje, że dostawca publicznie dostępnych
usług telekomunikacyjnych jest uprawniony do przetwarzania następujących
danych dotyczących użytkownika będącego osobą fizyczną: 1) nazwisk i imion; 2)
imion rodziców; 3) miejsca i daty urodzenia; 4) adresu miejsca zamieszkania i
adresu korespondencyjnego jeżeli jest on inny niż adres miejsca zamieszkania; 5)
numeru ewidencyjnego PESEL – w przypadku obywatela Rzeczypospolitej Polskiej;
6) nazwy, serii i numeru dokumentu potwierdzającego tożsamość, a w przypadku
cudzoziemca, który nie jest obywatelem państwa członkowskiego (Unii Europejskiej
– uwaga SN) albo Konfederacji Szwajcarskiej – numeru paszportu lub karty pobytu;
7) zawartych w dokumentach potwierdzających możliwość wykonania
zobowiązania wobec dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych
wynikającego z umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych.
Wreszcie w art. 179 ust. 9 u.p.t. określono, że przedsiębiorca
telekomunikacyjny świadczący publicznie dostępne usługi telekomunikacyjne jest
obowiązany prowadzić elektroniczny wykaz abonamentów, użytkowników lub
zakończenia sieci, uwzględniając w nim dane uzyskane przy zawarciu umowy.
Również te dane, chociaż obejmują także informacje dotyczące użytkownika,
są danymi związanymi ze świadczoną usługą telekomunikacyjną, a więc w zakresie
objętym przedmiotową analizą, z usługą przekazywania poczty elektronicznej, nie
zaś z samą usługą poczty elektronicznej. Na taką interpretację nie mają wpływu
przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 grudnia 2009 r.,
wydanego w wykonaniu delegacji ustawowej przewidzianej art. 180c ust. 2 u.p.t.,
które w odniesieniu do „usługi poczty elektronicznej” dotyczy danych związanych z
przekazywaniem tej poczty. Wprawdzie § 12 tego rozporządzenia stanowi, że
„dostawca publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych zapewniający usługę
poczty elektronicznej lub usługę telefonii internetowej użytkownikowi końcowemu: 1)
19
inicjującemu połączenie – zatrzymuje i przechowuje dane, o których mowa w § 6 i 7
pkt 1 lit. a oraz pkt 2; 2) do którego kierowane jest połączenie – zatrzymuje i
przechowuje dane, o których mowa w § 6 lit. 1 lit. a i pkt 2 oraz § 7”, jednakże
przepis ten, jako odnoszący się do określonej grupy podmiotów, tj. dostawcy
publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych, oraz charakter świadczonych
przez niego usług, tj. usługi telekomunikacyjnej w rozumieniu przepisów ustawy –
Prawo telekomunikacyjne, odnosić należy do materii przekazu, a nie usługi poczty
elektronicznej jako takiej.
Natomiast samej usługi poczty elektronicznej dotyczy niewątpliwie art. 18
u.ś.u.d.e. Przepis ten: w ust. 1 – upoważnia usługodawcę do przetwarzania
następujących danych osobowych usługobiorcy niezbędnych do nawiązania,
ukształtowania treści, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego między nimi: 1)
nazwisko i imię usługobiorcy; 2) numer ewidencji PESEL lub – gdy ten numer nie
został nadany – numer paszportu, dowodu osobistego lub innego dokumentu
potwierdzającego tożsamość; 3) adres zameldowania na pobyt stały; 4) adres dla
korespondencji, jeżeli jest inny niż adres, o którym mowa w pkt 3; 5) dane służące
do weryfikacji podpisu elektronicznego usługobiorcy; 6) adresy elektroniczne
usługobiorcy; w ust. 2 – umożliwia usługodawcy, w celu realizacji umów lub
dokonania innej czynności prawnej z usługobiorcą, przetwarzać inne dane
niezbędne ze względu na właściwość świadczonej usługi lub sposób jej rozliczania;
w ust. 3 –nakazuje wyróżniać i oznaczać te spośród danych, o których mowa w ust.
2, jako dane, których podanie jest niezbędne do świadczenia usługi drogą
elektroniczną zgodnie z art. 22 ust. 1 u.ś.u.d.e.; w ust. 4 – pozwala przetwarzać, za
zgodą usługobiorcy i dla celów określonych w art. 19 ust. 2 pkt 2 u.ś.u.d.e., inne
dane dotyczące usługobiorcy, które nie są niezbędne do świadczenia usługi drogą
elektroniczną; w ust. 5 – umożliwił usługodawcy przetwarzanie następujących
danych charakteryzujących sposób korzystania przez usługobiorcę z usługi
świadczonej drogą elektroniczną (dane eksploatacyjne): 1) oznaczenia
identyfikujące usługobiorcę nadawane na podstawie danych, o których mowa w ust.
1; 2) oznaczenia identyfikujące zakończenie sieci telekomunikacyjnej lub system
informatyczny, z którego korzystał odbiorca; 3) informacje o rozpoczęciu,
zakończeniu oraz zakresie każdorazowego korzystania z usługi świadczonej drogą
20
elektroniczną; 4) informacje o skorzystaniu przez usługobiorcę z usługi świadczonej
drogą elektroniczną.
Zestawienie danych objętych tym ostatnim przepisem, zwłaszcza
wymienionych w jego ust. 1, z danymi wskazanymi w art. 180d u.p.t., w
szczególności w zakresie, o którym mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 i art. 161 ust. 2
u.p.t., wydaje się wskazywać, że chodzi o dane tego samego rodzaju, bowiem
identyfikują one osobę będącą stroną zawartej umowy. W przypadku ustawy –
Prawo telekomunikacyjne jest to jednak „użytkownik” (w tym będący osobą fizyczną
– art. 161 ust. 2 u.p.t.) w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 49 u.p.t. (podmiot
korzystający z publicznie dostępnej usługi telekomunikacyjnej lub żądający
świadczenia takiej usługi), natomiast w ustawie o świadczeniu usług drogą
elektroniczną – „usługobiorca”, a więc osoba fizyczna, osoba prawna albo
jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która korzysta z
usługi świadczonej drogą elektroniczną. Wobec powyższego niezależnie od tego,
że określone wyżej dane pokrywają się, w obu wypadkach chodzi jednak o inny
podmiot, bądź korzystający z usług telekomunikacyjnych, bądź z usług
świadczonych drogą elektroniczną, a są to, jak to omówiono wyżej, usługi innego
rodzaju.
Podsumowując, uznać w tym stanie rzeczy należy, że usługa poczty
elektronicznej, w świetle obowiązujących przepisów krajowych uwzględniających
regulacje Dyrektyw 2002/58/WE i 2002/21/WE, nie jest usługą telekomunikacyjną,
gdyż jej zasadniczymi elementami są: udostępnianie indywidualnego konta
pocztowego, zapewnienie możliwości odbierania poczty kierowanej na to konto
pocztowe, zapewnienie możliwości wysyłania poczty elektronicznej z konta
pocztowego, zapewnienie przechowywania poczty elektronicznej, a nie działalność
polegająca w całości lub w przeważającej części na przekazywaniu sygnałów
poprzez sieci łączności elektronicznej. Usługa ta jest usługą społeczeństwa
informatycznego, wyłączoną na mocy art. 2c Dyrektywy 2002/21/WE z zakresu
usług łączności elektronicznej (usługi telekomunikacyjnej). Mając na uwadze, że
usługa poczty elektronicznej nie jest usługą telekomunikacyjną w rozumieniu art. 2
pkt 48 u.p.t., do informacji z jej zakresu nie może mieć w związku z tym
21
zastosowania art. 180d u.p.t. Natomiast przepis ten, stanowi podstawę do
nałożenia na przedsiębiorców telekomunikacyjnych obowiązku zapewnienia
warunków dostępu i utrwalania oraz udostępniania uprawnionym podmiotom, a
także Służbie Celnej, sądowi i prokuratorowi, przetwarzanych przez siebie danych,
związanych z usługą przekazywania poczty elektronicznej. Ponieważ w art. 180d
u.p.t. określono, że wskazane wyżej obowiązki przedsiębiorca telekomunikacyjny
wykonuje na własny koszt, w tym zakresie przyjąć należy pogląd tożsamy z
wyrażonym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 marca 2010 r., I KZP
37/09. Tak więc przepis art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo
telekomunikacyjne, w odniesieniu do usługi przekazywania poczty elektronicznej
(świadczonej usługi telekomunikacyjnej), nakłada na przedsiębiorców
telekomunikacyjnych obowiązek udostępniania, uprawnionym podmiotom, a także
Służbie Celnej, sądowi i prokuratorowi danych, o których mowa w art.159 ust. 1 pkt
1 i 3-5 u.p.t., w art. 161 u.p.t. i w art. 179 ust. 9 u.p.t. Tak rozumiane koszty
udostępniania tych danych obciążają przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i nie
mogą wchodzić w skład kosztów sądowych, gdyż nie stanowią wydatków, o których
mowa w art. 618 k.p.k.
Natomiast na usługodawcy, z mocy art. 18 ust. 6 u.ś.u.d.e., ciąży obowiązek
udostępniania danych, o których mowa w ust. 1-5 tego przepisu, związanych z
usługą poczty elektronicznej. Przepis ten, w przeciwieństwie do art. 180a i art. 180d
u.p.t. nie przewiduje jednak, aby wykonywanie przez usługodawcę określonych w
tym przepisie obowiązków następowało na jego koszt. Brak takiego zapisu czyni
koniecznym rozważenie, czy koszty udostępnienia wskazanych w art. 18 ust. 6
u.ś.u.d.e. danych, w istniejącym układzie, nie wchodzą w skład wydatków, o których
mowa w art. 618 k.p.k.
Przypomnieć w związku z tym na wstępie należy, że wyliczenie w tym ostatnim
przepisie wydatków ponoszonych przez Skarb Państwa nie jest wyczerpujące, i ma
charakter przykładowy, o czym świadczy użyte w nim określenie „w szczególności”
(zob. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008,
s. 1354).
22
Wobec takiego ukształtowania art. 618 § 1 k.p.k., dla zdekodowania jego
zakresu nie jest więc wystarczające odwołanie się do reguł wykładni językowej,
które można stosować wyłącznie do zawartych w tekście przepisu pojęć lub
sformułowań. Uprawnia to do dokonania interpretacji w oparciu o inne metody
wykładni, w tym w szczególności wykładnię systemową, przed wszystkim z uwagi
na konieczność zachowania spójności rozwiązań prawnych w zakresie określenia
wydatków jako składnika kosztów sądowych. W postępowaniu cywilnym wydatki
obejmują „wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot
poniesionych przez nie kosztów” (art. 5 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych – j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 1025). W
piśmiennictwie przyjmuje się, że do wydatków stanowiących wynagrodzenie i zwrot
kosztów "innych osób i instytucji" należą przykładowo koszty nakazanego przez sąd
przedstawienia dokumentu lub doprowadzenia osoby (por. art. 248-250, 294, 574 i
722 k.p.c.) czy koszty opłat za udzielenie przez bank informacji o stanie rachunku
bankowego (art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, j.t.
Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) – A. Górski, L. Walentynowicz: Komentarz
do art. 5 ustawy o kosztach sądowych, LEX – Oficyna 2008, teza 8.
Skoro ustawodawca w art. 18 ust. 6 u.ś.u.d.e., odmiennie niż to uczynił w
ustawie – Prawo telekomunikacyjne, nie obciążył usługodawcy kosztami wykonania
ciążących na nim w tym zakresie obowiązków nie istnieją żadne racje, aby koszty
te traktować inaczej niż wynagrodzenie należne instytucji oraz zwrot poniesionych
przez nią kosztów.
W świetle dotychczasowych rozważań uznać należy, że koszt udostępnienia
danych związanych z usługą poczty elektronicznej stanowi wydatek Skarbu
Państwa w postępowaniu karnym i jest przez Skarb Państwa tymczasowo
wykładany stosownie do treści art. 619 § 1 k.p.k. Ponieważ wysokość i zasady
ustalania tego rodzaju należności nie zostały uregulowane w przepisach, o których
mowa w art. 618 § 2 k.p.k., o wysokości danego wydatku decydują kwoty
przyznane przez sąd, prokuratora lub inny organ prowadzący postępowanie (art.
618 § 3 k.p.k.).
23
Oczywiste przy tym jest, że w przypadku poczty elektronicznej każdorazowo
będzie wymagało ustalenia, czy podmiot, do którego skierowano żądanie, jest
przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, czy też wyłącznie usługodawcą, i czy żądanie
dotyczy danych związanych z samą usługą poczty elektronicznej, czy też z usługą
jej przekazu.
W powołanych względów podjęto uchwałę o treści jak na wstępie.