Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 288/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie J. S.
w przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od postanowienia Sądu Rejonowego w O.
z dnia 24 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Rejonowemu w O. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 6 czerwca 2011 r., J. S. został
uznany za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów określonych w art. 209 § 1
k.k. oraz w art. 209 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., za co na podstawie art. 209 § 1
k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. wymierzono mu karę 2 lat pozbawienia wolności, której
wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 pkt. 1 k.k. warunkowo
zawieszono na okres próby 5 lat. Na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 k.k. zobowiązano
oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie
syna P. O.
2
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się w
dniu 14 czerwca 2011 r.
W dniu 7 sierpnia 2012 r. kurator zawodowy Sądu Rejonowego w O., na
podstawie art. 75 § 2 k.k. w. zw. z art. 173 § 2 pkt 8 k.k.w. złożył wniosek o
zarządzenie wykonania kary 2 lat pozbawienia wolności wobec skazanego J. S.
Posiedzenia sądowe w celu rozpoznania wniosku kuratora wyznaczone
zostały na 6 grudnia 2012 r. i 24 stycznia 2013 r. Zawiadomienia o terminie tych
posiedzeń były wysyłane na adres skazanego, lecz nie zostały przez niego podjęte
i po dwukrotnym awizowaniu – zwrócone zostały do Sądu Rejonowego z adnotacją
„adresat nieobecny”. Uznając, że skazany o terminie posiedzenia został
powiadomiony prawidłowo, Sąd Rejonowy w dniu 24 stycznia 2013 r. wydał
postanowienie (sygn. akt Ko …/12), mocą którego na podstawie art. 75 § 2 k.k.
zarządził wobec J. S. wykonanie kary 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności,
orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w O. w sprawie VII K …/11.
Postanowienie to nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron i
uprawomocniło się w pierwszej instancji w dniu 23 lutego 2013 r., bowiem -
powtórnie awizowane w dniu 8 lutego 2013 r. - zostało uznane za prawidłowo
doręczone.
Powyższe postanowienie w całości, na korzyść skazanego J. S., zaskarżył
kasacją Prokurator Generalny. Zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść
postanowienia naruszenie przepisu prawa karnego procesowego, to jest art. 22 § 1
k.k.w. oraz art. 178 § 2 k.k.w., polegające na rozpoznaniu sprawy w przedmiocie
zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności bez
wysłuchania skazanego, co w konsekwencji doprowadziło do rażącego naruszenia
jego prawa do obrony w postępowaniu wykonawczym oraz rażącego naruszenia
przepisu prawa karnego procesowego - art. 167 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w,
polegającego na zaniechaniu wyjaśnienia okoliczności uzasadniających
zarządzenie wykonania kary w aspekcie istnienia przesłanek wynikających z art. 75
§ 2 k.k, w efekcie czego zarządzono wykonanie kary pomimo tego, iż skazany w
okresie próby nie uchylał się od wykonania nałożonych obowiązków. W konkluzji
Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w O.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego zasługuje na uwzględnienie, jakkolwiek
nie z powodu - wskazanej jako rażąca - obrazy przepisów prawa procesowego, to
jest art. 22 § 1 k.k.w. oraz art. 178 § 2 k.k.w., której to obrazy w istocie trudno się
dopatrzyć. Prawo skazanego do udziału w posiedzeniu sądu rozpoznającego
wniosek w przedmiocie zarządzenia wykonania kary nie może być bowiem
rozpoznawane w oderwaniu od regulacji dotyczących doręczeń, a zawartych w
rozdziale 15 Kodeksu postępowania karnego, które to przepisy, z mocy art. 1 § 2
k.k.w., stosuje się odpowiednio w postępowaniu karnym wykonawczym. Zauważyć
należy, że o terminie obu posiedzeń sądowych skazany J. S. był powiadamiany
zgodnie z wymogiem określonym w art. 133 § 2 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.,
zatem uznanie przez Sąd Rejonowy, że oba zawiadomienia w świetle cyt. przepisu
oraz przepisu art. 139 § 1 k.k.w., były prawidłowe nie tylko, że nie stanowiło obrazy
art. 22 § 1 k.k.w. i art. 178 § 2 k.k.w., ale było całkowicie zgodne ze szczególną
regulacją zawartą w art. 22 § 1 a k.k.w., zgodnie z którą niestawiennictwo osób, o
których mowa w § 1 tego artykułu, należycie zawiadomionych o terminie i celu
posiedzenia, nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.
Rację natomiast należy przyznać Prokuratorowi Generalnemu, który
wskazuje, że Sąd Rejonowy dopuścił się innej rażącej obrazy przepisu prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 167 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. W
sposób oczywisty bowiem Sąd ten zaniechał przeprowadzenia postępowania
dowodowego, mającego na celu wyjaśnienie okoliczności, czy wobec skazanego
zachodzą określone w art. 75 § 2 k.k. warunki do zarządzenia wykonania
warunkowo zawieszonej kary.
Jak wynika z treści zaskarżonego kasacją postanowienia, powodem
zarządzenia wykonania kary było to, że ,,(…) okresie próby skazany rażąco
naruszył porządek prawny w ten sposób, że uchyla się od nałożonego obowiązku
alimentacyjnego” (K.201 akt). Z powyższego stwierdzenia płynie zatem wniosek, że
Sąd uznał istnienie dwóch przesłanek do zarządzenia wobec J. S. wykonania kary,
opisanych w art. 75 § 2 k.k., nie bacząc na to, że spójnik ,,albo” oznacza
alternatywę rozłączną. Po wtóre, Sąd ten zdawał się nie odróżniać, że samo
niespełnianie obowiązku alimentacyjnego nie jest stwierdzeniem tożsamym z
4
uchylaniem się od takiego obowiązku, które jest pojęciem węższym i wskazuje
również na określone nastawienie psychiczne zobowiązanego do ciążącej na nim
powinności alimentacji (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7
października 2010 r., sygn. akt V KK 301/10, LEX nr 612941).
We wniosku kuratora zawodowego o zarządzenie wykonania kary wobec J.
S., podany został zaledwie fakt, iż z pisma Komornika przy Sądzie Rejonowym
wynika, iż skazany nie dokonał jakiejkolwiek wpłaty na rzecz zadłużenia
alimentacyjnego i egzekucja wobec niego jest całkowicie bezskuteczna, wobec
czego ,,(...) można uznać, że zachowanie skazanego nosi znamiona uchylania się
od wykonania nałożonego przez Sąd obowiązku” (k. 185). Powinnością Sądu było
zatem zweryfikowanie tego przypuszczenia. Wszak skazany mógł spełniać
świadczenia o charakterze alimentacyjnym (co w rzeczywistości – jak ustalono –
czynił) bez pośrednictwa komornika, bądź też nie wypełniać ich z przyczyn
obiektywnych (np. z powodu choroby, wypadku losowego, itp.). Sąd przed
podjęciem decyzji o zarządzeniu wykonania kary zobowiązany był zatem ustalić, że
postępowanie skazanego ma postać rzeczywistego uchylania się od obowiązku
łożenia na utrzymanie syna, do której to powinności zobowiązany on został
wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 czerwca 2011 r. (sygn. akt VII K …/11).
Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej, oparte na okolicznościach
charakterze wyłącznie przedmiotowym, jaką jest istnienie długu alimentacyjnego,
było zatem stanowczo niewystarczające.
Rację ma Prokurator Generalny, że brak elementarnej inicjatywy dowodowej
Sądu stanowił rażące naruszenie art. 167 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. Skazany
nie odebrał zawiadomienia o terminie posiedzenia Sądu w przedmiocie wniosku
kuratora, ale fakt ten sam w sobie nie może stanowić okoliczności przemawiającej
na jego niekorzyść, potwierdzającej kuratorskie przypuszczenia co do uchylania się
przez skazanego od wykonywania obowiązku alimentacyjnego. Trafnie Sąd
Najwyższy podniósł w jednym ze swoich orzeczeń, że sąd ma nie tylko zgodnie z
art. 22 § 1 k.k.w. obowiązek zawiadomienia skazanego o terminie posiedzenia, ale
także w wypadku jego niestawiennictwa powinien szczególnie ostrożnie korzystać z
reguły, w myśl której niestawiennictwo skazanego nie tamuje rozpoznania sprawy
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2014 r., sygn. akt III KK
5
450/13, LEX nr 1425010). Wszak w realiach niniejszej sprawy, również
przedstawicielka ustawowa uprawnionego – A. K. – kilkukrotnie wzywana do
udzielenia informacji o realizacji nałożonego przez Sąd obowiązku, wezwanie to
zbyła milczeniem (k. 181 akt Sądu Rejonowego, pisma kuratora z dnia 3 sierpnia
2011 r. i 3 lutego 2012 r.). Fakt ten jeszcze bardziej powinien skłonić Sąd do
pogłębionego wniknięcia w kwestie rzutujące na ocenę, czy po pierwsze: skazany
rzeczywiście uchyla się od alimentacji, po drugie zaś – czy milczenie uprawnionej
nie wynika czasem z faktu, że skazany realizuje obowiązek w sposób niezgodny z
procedurami, uregulowanymi w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy
osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1228), co w
realiach przedmiotowej sprawy rzeczywiście mogło mieć miejsce (vide
oświadczenie uprawnionego do alimentów – P. O. – k. 230).
Z powyższych względów zaskarżone postanowienie należało uchylić i
sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, w toku
którego Sąd ten przeprowadzi minimum czynności dowodowych, niezbędnych do
oceny zasadności wniosku kuratora o zarządzenie wykonania kary, w kontekście
przesłanek wymienionych w art. 75 § 2 k.k.