Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 38/14
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa K. sp. z o.o. z siedzibą w W.
przeciwko P.S.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 27 marca 2014
r.,
"Czy roszczenie o zapłatę czesnego przez studenta
niepaństwowej szkoły wyższej powstałe w okresie obowiązywania
ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych
(Dz.U. Nr 96 poz. 590 z późn. zm.) i ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65 poz. 385 z późn. zm.)
przedawniają się w terminie dwóch lat przewidzianym w art. 751 pkt 2
k.c. dla roszczeń z tytułu nauki czy w terminie 10 lat z art. 118 k.c.?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
W październiku 2000 r. pozwany P. S., złożywszy ślubowanie, został
studentem Wyższej Szkoły […]. Zobowiązał się do przestrzegania przepisów
obowiązujących w tej Szkole, w tam aktów statuujących warunki i terminy
odpłatności za studia. Decyzją rektora z dnia 1 grudnia 2003 r. został skreślony z
listy studentów, nie uiścił jednak należnych opłat z tytułu tzw. czesnego za okres
trzech miesięcy 2003 r. w łącznej kwocie 840 zł. Wierzytelność z tego tytułu, łącznie
z odsetkami, Szkoła zbyła na rzecz powodowej K., sp. z o.o.
Wyrokiem z dnia 16 października 2013 r. Sąd Rejonowy w R. oddalił
powództwo spółki K. skierowane przeciwko pozwanemu P. S. o zapłatę kwoty
1825 zł. Ustalił, że w 2000 r. między Wyższą Szkołą […] a pozwanym została
zawarta umowa, którą należy zakwalifikować jako umowę nienazwaną o
świadczenie usług. Wobec braku odmiennych unormowań w obowiązującej
wówczas ustawie z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65,
poz. 385 ze zm. - dalej: „u.s.w.”), odpowiednie zastosowanie do tej umowy ma art.
750 i nast. k.c., dochodzone bowiem roszczenie jest roszczeniem z tytułu nauki
w rozumieniu art. 751 pkt 2 k.c. W związku z tym roszczenie powoda, łącznie z od-
setkami – uwzględniwszy dwuletni termin przedawnienia - przedawniło się w 2005 r.
W tej sytuacji, skoro pozew został wniesiony w dniu 30 lipca 2013 r., powództwo
podlega oddaleniu.
Rozpoznając apelację strony powodowej, Sąd Okręgowy w R. powziął
poważne wątpliwości, które w formie zagadnienia prawnego – na podstawie art.
390 § 1 k.p.c. – przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po przedstawieniu przez Sąd Okręgowy przytoczonego zagadnienia
prawnego nastąpiła zmiana stanu prawnego; z dniem 1 października 2014 r. weszła
w życie ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1198 - dalej:
„u.z.p.s.w.” lub „ustawa nowelizująca”), mocą której w ustawie z dnia 27 lipca
2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 572 ze
3
zm. – dalej: „p.s.w.”) dodano art. 160a. Zgodnie z tym przepisem, warunki
pobierania opłat związanych z odbywaniem studiów, o których mowa w art. 98 ust.
1 pkt 5 p.s.w., oraz opłat za usługi edukacyjne, przewidzianych w art. 99 ust. 1 pkt
1–6 p.s.w., a także wysokość tych opłat, określa umowa między uczelnią
a studentem lub osobą przyjętą na studia, zawarta w formie pisemnej pod rygorem
nieważności. Stosownie do ust. 7 omawianego przepisu, roszczenia wynikające
z tych umów przedawniają się w terminie trzech lat. Ponadto w art. 32 u.z.p.s.w.
przewidziano, że do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi
edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 p.s.w., zawartych przed dniem wejścia
w życie ustawy nowelizującej, stosuje się art. 160a ust. 7 p.s.w.
Przepis art. 160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia
obejmującego opłaty za usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1–6
p.s.w., jest więc przepisem ściśle związanym z przedstawionym do rozstrzygnięcia
zagadnieniem prawnym, dotyczącym przedawnienia roszczenia o zapłatę opłat za
zajęcia dydaktyczne wynikających z umowy zawartej między uczelnią a studentem.
Ocena, czy art. 160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia
dochodzonego przez powoda na podstawie umowy zawartej pod rządem ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym zależy od wykładni art. 32
u.z.p.s.w., normującego kwestie intertemporalne.
Powód podniósł, że art. 160a ust. 7 p.s.w. ma zastosowanie tylko do umów
zawartych w okresie obowiązywania Prawa o szkolnictwie wyższym, zatem nie
dotyczy umów podlegających ustawie o szkolnictwie wyższym. Podał również
w wątpliwość, czy wymieniony przepis ma zastosowanie tylko do roszczeń
nieprzedawnionych w chwili wszczęcia postępowania sądowego zmierzającego do
ich realizacji, czy też do powstałych dopiero po wejściu w życie ustawy
nowelizującej, a w związku z tym czy ma skutek retroaktywny, a zatem dotyczy
wszelkich roszczeń powstałych na podstawie umów obejmujących opłaty za usługi
edukacyjne. Powód zakwestionował także zgodność art. 32 u.z.p.s.w. z Konstytucją
RP.
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić
4
to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Z oczywistych względów
Sąd Okręgowy nie mógł odnieść się do oceny znaczenia i skutków wynikających
z przepisów ustawy nowelizującej, która została uchwalona i weszła w życie po
przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego. Zmiana stanu
prawnego, będącego podłożem poważnych wątpliwości powziętych przez sąd
drugiej instancji przy rozpatrywaniu apelacji (zażalenia), dokonana po wydaniu
przez sąd drugiej instancji postanowienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia,
uzasadnia odmowę podjęcia uchwały (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
8 stycznia 1997 r., II UR 1/97, OSNAPUS 1997, nr 16, poz. 294, oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CZP 7/00, OSNC
2000, nr 12, poz. 221).
Wniosek ten wynika z charakteru instytucji zagadnień prawnych
przewidzianej w art. 390 § 1 k.p.c.; uchwała Sądu Najwyższego wiąże sąd
orzekający, co jest wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko
Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Z tych względów
wykładnia art. 390 § 1 k.p.c. powinna być dokonania w sposób najbardziej ścisły,
bez żadnych koncesji na rzecz argumentów o nastawieniu celowościowym lub
utylitarnym (por. m.in. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166,
oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 106/09,
nie publ.). W razie więc zmiany stanu prawnego będącego podłożem
przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego – mającego
bezpośrednie zastosowanie do jego rozwiązania lub mogącego mieć znaczenie dla
sposobu interpretacji przepisów obowiązujących wcześniej, których dotyczy
przedstawione zagadnienie prawne – wykładni nowych regulacji prawnych i oceny
ich znaczenia dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego powinien
dokonać w pierwszej kolejności sąd drugiej instancji. W przeciwnym razie, skutkiem
rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy po
zmianie stanu prawnego byłoby narzucenie sądowi drugiej instancji w danej
sprawie określonej wykładni nowych przepisów, co do których sąd ten nie wyraził
żadnego stanowiska. Niewątpliwie prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia
5
wyłomu, jaki instytucja pytań prawnych czyni w odniesieniu do zasady podlegania
sędziom tylko Konstytucji i ustawom.
Nie kwestionując potrzeby wyjaśnienia przedstawionych przez powoda
wątpliwości dotyczących wykładni art. 32 u.z.p.s.w., nie mogą one samodzielnie
uzasadniać rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego. Przyczyną
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy nie są wątpliwości stron dotyczące sposobu
wykładni nowo uchwalonych przepisów, lecz jedynie poważne wątpliwości prawne
powzięte przez sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu środka odwoławczego.
Sąd Najwyższy nie może przy tym ani domniemywać, ani antycypować
ewentualnych problemów interpretacyjnych nowych rozwiązań prawnych przez sąd
drugiej instancji, który przedstawił zagadnienie prawne. Również z tych przyczyn
Sąd drugiej instancji powinien, w razie przyjęcia, że art. 160a ust. 1 p.s.w.
w związku z art. 32 u.z.p.s.w. ma zastosowanie do dochodzonego roszczenia,
rozważyć potrzebę skierowania na podstawie art. 193 Konstytucji RP stosownego
pytania do Trybunału Konstytucyjnego, o co wniósł powód w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r.,
III CZP 63/08, nie publ.).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały (art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, jedn. tekst: Dz.U.
z 2013 r., poz. 499 ze zm.).