Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 35/14
POSTANOWIENIE
Dnia 10 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa I. P. Sp. z o.o. w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożenie kary pieniężnej ,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 10 grudnia 2014 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 listopada 2013 r.
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od I. P. Sp. z o.o. w W. na rzecz Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 180 (sto
osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 7 listopada 2013 r., , oddalił apelację I. P. Sp. z
o.o. w W. (powód) od wyroku Sądu Okręgowego w W. – Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów w sprawie z odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes Urzędu) z 21 grudnia 2010 r. Decyzją
ta Prezes Urzędu: 1) uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy
konsumentów działanie powoda polegające na formułowaniu treści komunikatów
sms kierowanych do konsumentów w ramach loterii audiotekstowej „P. s.” w
sposób sugerujący pewność wygranej, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową
2
określoną w art. 9 ust. 8 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu
nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr 171, poz. 1206); 2) stwierdził
zaniechanie stosowania tej praktyki z dniem 1 sierpnia 2010 r.; 3) nałożył na
powoda karę pieniężną w wysokości 499.650 zł.
Oddalając apelację powoda Sąd drugiej instancji wskazał, że dla
rozstrzygnięcia sprawy istotna była przede wszystkim analiza treści sms-ów oraz
ocena jej prawdziwości i możliwość wprowadzenia w błąd konsumentów. Sąd
Apelacyjny podkreślił także, że dla zaistnienia nieuczciwej praktyki rynkowej istotne
są jedynie obiektywne skutki zaistniałe w obrocie. W ocenie Sądu, trafnie przyjęto,
że powód stosował agresywną praktykę rynkową, a w konsekwencji przypisano mu
praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Brak podstaw dla
konieczności dokonywania oceny treści i charakteru wiadomości sms w świetle
treści regulaminu loterii oraz decyzji Dyrektora Izby Celnej w W., skoro dokumenty
te nie regulowały tej kwestii. Ponadto, regulamin loterii nie może służyć do
prostowania treści wysyłanych przez powoda wiadomości tekstowych, tym bardziej,
że większość sms-ów przypominających kierowanych do konsumentów nie
zawierała już odesłania do regulaminu loterii. Z treści samych sms-ów trudno było
się zorientować, o jaką loterię chodzi, kto jest jej organizatorem i gdzie można
znaleźć regulamin, a przeciętny konsument w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy o
przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym nie mógł zweryfikować i
przeanalizować zasad loterii. Sąd Apelacyjny nie podzielił także tezy powoda, że
bezprawność jego działań została wyłączona przez zgodę konsumenta wyrażoną
przez wysłanie sms zgłoszeniowego. Udzielający zgody musi mieć świadomość
naruszeń, na jakie przyzwala oraz konsekwencji, jakie mogą być ich następstwem.
Taka zgoda powinna wskazywać dobro prawne, co do którego jest wyrażona oraz
zakres i sposób naruszenia tego dobra, na który przyzwala podmiot wyrażający
zgodę. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że treść wysyłanych smsów sugerowała
jednoznacznie, że otrzymujący je konsument został laureatem loterii i aby odebrać
wygraną musi jedynie dopełnić wskazanych w komunikacie formalności.
Komunikaty te sugerowały pewność wygranej. W żadnym z wysłanych sms-ów
powód nie zamieścił informacji, że zdobycie nagrody uzależnione było nie tylko od
wysłania sms-a, ale również od pomyślnego dla konsumenta losowania, które miało
3
zostać przeprowadzone w przyszłości. Samo spełnienie warunków określonych w
treści sms-a przez wysłanie odpłatnej wiadomości zwrotnej nie gwarantowało
żadnej wygranej, choć treść uporczywie przesyłanej informacji stwarzała u
konsumentów takie wrażenie.
Sąd drugiej instancji nie uwzględnił zarzutu naruszenia art. 9 pkt 8 w związku
z art. 2 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, a w
konsekwencji zarzutu naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik. Zgodnie z art. 9 ust.
8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, nieuczciwą
praktyką rynkową w każdych okolicznościach są agresywne praktyki rynkowe
polegające na wywoływaniu wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska
bezwarunkowo lub po wykonaniu określonej czynności nagrodę lub inną
porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna
korzyść nie istnieje albo uzyskanie nagrody lub jej porównywalnej korzyści
uzależnione jest od wpłacanie przez konsumenta określonej kwoty pieniędzy lub
poniesienia innych kosztów. W świetle treści wysyłanych przez powoda smsów
uzasadniona jest konstatacja o stosowaniu praktyki w rozumieniu art. 9 ust. 8
ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Wiadomości
jednoznacznie sugerują, że uczestnik ma zagwarantowaną nagrodę, gdy tylko
wyśle odpłatnego sms-a. Bezprawność zachowania powoda w świetle art. 9 ust. 8
ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym uzasadniała zaś jego
kwalifikację jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.
Sąd drugiej instancji nie podzielił także zarzutów powoda dotyczących
wysokości kary pieniężnej wymierzonej powodowi. Zarówno organ regulacyjny jak i
Sąd pierwszej instancji uwzględniły treść art. 106 ust. 1 uokik, jak i kryteria z
art. 111 uokik. Kary nie można uznać za rażąco wygórowanej, czy też
nieprzystającej do stopnia społecznej szkodliwości stosowanej przez powoda
praktyki, bądź stopnia winy powoda. Kara została ostatecznie ustalano na poziomie
1.1% przychodów osiągniętych w 2009 r. Odnosząc się do zarzutu naruszenia pkt
4.4. wyjaśnień Prezesa Urzędu w sprawie ustalenia wysokości kar pieniężnych z
zastosowaniem praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Sąd
drugiej instancji stwierdził, że w pełni akceptuje metodologię wyliczenia kary przez
Prezesa Urzędu. Wskazał także na brak okoliczności łagodzących. Wśród
4
okoliczności obciążających Sąd drugiej instancji wymienił zaś umyślność
stosowania praktyki, brak reakcji na liczne reklamacje uczestników, skalę naruszeń
(ogólnopolski charakter oraz liczbę 1.201.361 osób, które wzięły udział w loterii),
wysokość przychodu z loterii (4.523.248 zł), co uzasadnia podwyższenie kwoty
bazowej kary. W ocenie Sądu drugiej instancji bez podwyższenia kary do poziomu
499.650 zł kara byłaby rażąco niska i nie spełniałaby w należyty sposób sowich
celów.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 379 pkt 1 k.p.c.; art. 378 § 1 k.p.c.
i art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 1 k.p.c., art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik w
związku z art. 9 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom
rynkowym, art. 2 pkt 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom
rynkowym, art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, art. 83 i art. 111 uokik w związku z art. 7 i art.
8 k.p.a. oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powód podniósł, że w
sprawie zachodzi nieważność postępowania z powodu niedopuszczalności drogi
sądowej. Ponadto powód powołał się na oczywistą zasadność skargi, co wynika z
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik w związku z
art. 9 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, przez
uznanie zachowania powoda za nieuczciwą praktykę rynkową wobec odbiorcy
będącego przeciętnym konsumentem. Oczywistej zasadności skargi powód
upatruje także w naruszeniu art. 83, art. 106 ust. 1 pkt 4 oraz art. 111 uokik, przez
nałożenie na powoda kary pieniężnej w wysokości 499.650 zł, która jest
niewspółmierna do działań powoda oraz ma charakter represyjny, a nie
prewencyjny, wobec czego narusza zasadę zaufania do organów władzy
publicznej. Powód powołał się także na potrzebę wykładni przepisów wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, tj. art. 47 ustawy o grach hazardowych w
związku z art. 107 § 2 k.p.a. w kwestii, czy regulamin gry hazardowej jest częścią
decyzji administracyjnej, a jeżeli tak, to czy Prezes Urzędu i Sądy mogły
dokonywać oceny treści komunikatów sms kierowanych do konsumentów w
ramach loterii zorganizowanej na podstawie zatwierdzonego uprzednio regulaminu i
w konsekwencji tej oceny uznać działania powoda za nieuczciwą praktykę rynkową.
5
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda wniósł o wydanie
postanowienia o odmowie przyjęcia skargi do rozpoznania oraz o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda nie kwalifikowała się do przyjęcia celem jej
merytorycznego rozpoznania z następujących względów.
W sprawie nie zachodzi nieważność postępowania przed sądem drugiej
instancji. Nieważności tej powód, na podstawie art. 379 pkt 1 k.p.c., upatruje w
„wyłączeniu kognicji SOKiK” w niniejszej sprawie na podstawie zakazu podważania
konstytutywnej prawomocnej decyzji wydanej przez Dyrektora Izby Celnej, na
podstawie której powód otrzymał zezwolenie na zorganizowanie loterii. Decyzja ta
zatwierdzała także regulamin tej loterii. W ten sposób, zdaniem powoda,
ukształtowała „trwałą, niepodważalną sytuację prawnoprocesową i
prawnomaterialną, która nie może być zmieniona z uwagi na swą ostateczność”.
Argumentacja ta jest całkowicie chybiona, zaś powołane w jej uzasadnieniu
orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące związania sądów powszechnych
ostateczną decyzją organu administracji, nie pozostaje w żadnym związku z
sytuacją faktyczną i prawną w niniejszej sprawie.
Postępowanie w niniejszej sprawie zostało zainicjowane wniesieniem
odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu wydanej na podstawie uokik.
Zgodnie z art. 81 ust. 1 uokik, od decyzji Prezesa Urzędu przysługuje odwołanie do
sądu ochrony konkurencji i konsumentów, zaś stosownie do art. 82 ust. 1 uokik, od
decyzji Prezesa Urzędu stronie nie przysługują środki prawne wzruszenia decyzji
przewidziane w Kodeksie postępowania administracyjnego, dotyczące wznowienia
postępowania, uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji. Dodatkowo
art. 47928
§ 1 pkt 1 k.p.c. potwierdza właściwość Sądu Okręgowego w W. - sądu
ochrony konkurencji i konsumentów w sprawach odwołań od decyzji Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Nie ma zatem żadnych podstaw do
uwzględnienia tezy powoda, że w niniejszej sprawie droga sądowa z odwołania od
decyzji Prezesa Urzędu była niedopuszczalna w rozumieniu art. 379 pkt 1 k.p.c.
6
Artykułowany w uzasadnieniu wniosku o przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania problem związania sądu powszechnego rozstrzygnięciem ostatecznej
decyzji administracyjnej nie ma żadnego związku z niedopuszczalnością drogi
sądowej w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu. Ponadto, w niniejszej
sprawie Sąd drugiej instancji nie podważał rozstrzygnięcia podjętego w
adresowanej do powoda decyzji organu celnego, co miałoby przykładowo miejsce
gdyby organizację loterii przez powoda uznaną za zachowanie bezprawne z
powodu braku stosownego zezwolenia, lecz oceniał zgodność zachowań powoda z
przepisami uokik oraz ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom
rynkowym w zakresie nie objętym powyższą decyzją.
Brak również podstaw do uznania skargi kasacyjnej powoda za oczywiście
zasadną. Przypomnieć należy, że z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego
dotyczącego art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. wynika, że w przypadku powołania się na
oczywistą zasadność skargi kasacyjnej w motywach wniosku o przyjęcie jej do
rozpoznania należy zawrzeć wywód prawny wyjaśniający, w czym wyraża się owa
oczywistość i przedstawić argumenty na poparcie tego twierdzenia (postanowienie
Sądu Najwyższego z 3 października 2013 r., III SK 11/13 i powołane tam
orzecznictwo). Dodatkowo, dla przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędne jest
wykazanie kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub
procesowego, polegającej na jego oczywistości widocznej prima facie, przy
wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej, bez potrzeby wchodzenia w
szczegóły czy dokonywania pogłębionej analizy tekstu wchodzących w grę
przepisów i doszukiwania się ich znaczenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 3
października 2013 r., III SK 11/13 i powołane tam orzecznictwo). Przesłanką
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. nie jest
oczywiste naruszenie konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego,
lecz sytuacja, w której naruszenie to spowodowało wydanie oczywiście
nieprawidłowego orzeczenia. Sam zarzut naruszenia (nawet oczywistego)
określonego przepisu (przepisów) nie prowadzi wprost do oceny, że skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (postanowienie Sądu Najwyższego z 3
października 2013 r., III SK 11/13 i powołane tam orzecznictwo).
7
Mimo iż nie można z góry wykluczyć, że zastosowanie przez sąd art. 24 ust.
1 i 2 pkt 3 uokik w związku z art. 9 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym
praktykom rynkowym może być dotknięte wadami istotnymi z punktu widzenia art.
3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., oczywiście chybione jest powoływanie się na tę przesłankę
przedsądu w przypadku uchybienia polegającego na „uznaniu zachowania powoda
za nieuczciwą praktykę rynkową wobec odbiorcy będącego przeciętnym
konsumentem”. O oczywistej zasadności skargi kasacyjnej ze względu na
naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik w związku z art. 9 ust. 8 ustawy o
przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym można byłoby mówić w
przypadku: 1) zastosowania tych przepisów do zachowania przedsiębiorcy, które w
żaden sposób nie odpowiada znamionom praktyki naruszającej zbiorowe interesy
konsumentów wynikającej z tych przepisów; 2) zastosowania tych przepisów do
zachowania przedsiębiorcy takiego jak w niniejszej sprawie, wbrew utrwalonej linii
orzeczniczej Sądu Najwyższego bądź wykładni dyrektywy 2005/29 dokonanej przez
TSUE; 3) zastosowania tych przepisów do podmiotu, który niewątpliwie nie jest
przedsiębiorcą w rozumieniu uokik. W sytuacji, gdy pojęcie przeciętnego odbiorcy,
mimo definicji legalnej, jest pojęciem na tyle nieostrym, że każdorazowo należy
dokonać identyfikacji grupy docelowej praktyki rynkowej, określić poziom uwagi
oraz przeprowadzić wywód w zakresie percepcji przekazu przez przeciętnego
odbiorcę, w zasadzie niemożliwe jest stwierdzenie na pierwszy rzut oka, że
„uznaniu zachowania powoda za nieuczciwą praktykę rynkową wobec odbiorcy
będącego przeciętnym konsumentem” jest tak ewidentnie sprzeczne z art. 24 ust. 1
i 2 pkt 3 uokik w związku z art. 9 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym
praktykom rynkowym, że bez prowadzenia dodatkowych analiz w tym zakresie
wyrok Sądu drugiej instancji należałoby uznać za oczywiście błędny.
Brak również jakichkolwiek podstaw do uznania za oczywiście zasadną
skargę kasacyjną powoda w zakresie dotyczącym przepisów art. 83, art. 106 ust. 1
pkt 4 oraz art. 111 uokik. Przepis art. 83 uokik, zgodnie z którym „w sprawach
nieuregulowanych w ustawie do postępowania przed Prezesem Urzędu stosuje się
przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania
administracyjnego, z zastrzeżeniem art. 84” nie należy do przepisów, które można
byłoby naruszyć w sposób relewantny dla tej przesłanki przedsądu, o której mowa
8
w art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. Z kolei ewidentne naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik
mogłoby polegać na zastosowaniu tego przepisu w innych sprawach, niż sprawy z
zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, bądź w przypadku
nałożenia kary na poziomie wyższym niż 10% przychodu (przy braku sporu co do
wysokości przychodu przedsiębiorcy), bądź w oparciu o przychód osiągnięty w
innym roku kalendarzowym, niż wymieniony w tym przepisie (co nie wyklucza
oceny wysokości kary pod kątem jej dolegliwości dla przedsiębiorcy w świetle
przychodu uzyskanego w innym roku kalendarzowym, zwłaszcza gdy okres
stosowania praktyki nie pokrywa się z rokiem rozliczeniowym, na podstawie którego
obliczana jest kara). Brak również podstaw dla uznania skargi powoda za
oczywiście zasadną ze względu na naruszenie art. 111 uokik, skoro przepis ten
określa okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę przy wymierzeniu kary na
podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik i ocenie jej proporcjonalności. Stosowanie art.
111, uokik wymaga się od Sądu drugiej instancji uwzględnienia szeregu
okoliczności faktycznych sprawy, co sprawia że jedynie wyjątkowo może dojść do
obrazy tego przepisu w sposób odpowiadający wymogom wynikającym z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.
Powód nie przedstawił również przekonującej argumentacji co do potrzeby
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na przesłankę art. 3989
§ 1
pkt 2 k.p.c. Na podstawie przywołanych przez powoda orzeczeń Sądu
Apelacyjnego o rozbieżnościach interpretacyjnych w rozumieniu tego przepisu
można byłoby mówić w przypadku odmiennego stanowiska Sądów orzekających w
sprawie z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu w przedmiocie kwalifikacji jako
praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów zachowania powoda
polegającego na posługiwaniu się w obrocie regulaminem loterii zatwierdzonym
przez organ celny. W niniejszej sprawie takie rozbieżności nie zachodzą, ponieważ
– jak trafnie wyjaśniono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – art. 24 uokik w
związku z art. 9 pkt 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym
został zastosowany do zachowania powoda polegającego na wysyłaniu
komunikatów sms-owych, a nie na posługiwaniu się w obrocie postanowieniami
regulaminu o określonej treści.
9
Reasumując: wobec niewykazania istnienia powołanych w skardze
kasacyjnej przesłanek przedsądu, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało orzec jak w
sentencji.