Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 12/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa W. B. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Gospodarki
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 czerwca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od powódki W. B. Z. na
rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł z tytułu zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powodów W. B. Z., L. A. i A. B. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 26
wrzenia 2011 r., którym oddalono powództwo ich poprzednika prawnego B. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Gospodarki o zasądzenie kwoty 1000000
zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania za szkodę wyrządzoną
wydanym przez Ministra Przemysłu i Handlu orzeczeniem nr 53 z dnia 22 listopada
1948 r. o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstwa „Młyn Handlowy – B.-A.”
Sąd Okręgowy ustalił m.in., że w ramach postępowania wszczętego na
wniosek J. B. (współwłaściciela powyższego przedsiębiorstwa) Minister Gospodarki,
działając na podstawie art. 158 § 2 w zw. z art. 156 § 2 k.p.a., decyzją z dna 10
maja 2001 r. stwierdził, iż wskazane wyżej orzeczenie nr 53 z dnia 22 listopada
1948 r. oraz orzeczenie Przewodniczącego Drobnej Wytwórczości z dnia 12
sierpnia 1966 r. w sprawie zatwierdzenia protokółu zdawczo-odbiorczego
przedsiębiorstwa „M… Handlowy – B.-A.” z dnia 28 kwietnia 1949 r. i 29 grudnia
1949 r. zostały wydane z naruszeniem prawa. Powodowi B. B. decyzja nadzorcza z
dnia 10 maja 2001 r. nie została doręczona. Późniejszymi decyzjami
administracyjnymi wnioskodawcy J. B. przyznano także, stosownie do wielkości
jego udziału we współwłasności przedsiębiorstwa „M… Handlowy – B.-A.”,
odszkodowanie za rzeczywistą szkodę i za utracone korzyści. Również te decyzje
(z dnia 16 grudnia 2004 r. i 8 września 2006 r.) nie zostały powodowi doręczone.
Pismem z dnia 20 czerwca 2009 r. powód wystąpił do Ministra Gospodarki o
przyznanie mu odszkodowania z tytułu utraty nieruchomości oraz maszyn i
urządzeń młyna gospodarczego, a także z tytułu utraconych korzyści. Decyzją
tegoż Ministra z dnia 25 lutego 2010 r. odmówiono jednakże powodowi wypłacenia
żądanego odszkodowania. Organ administracyjny wyszedł bowiem z założenia, że
termin do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym rozpoczął swój bieg z
dniem 10 maja 2001 r., a więc z dniem wydania decyzji stwierdzającej, że do
nacjonalizacji doszło z naruszeniem prawa.
3
Sąd Apelacyjny, mając na względzie przytoczony stan faktyczny sprawy
i ustosunkowując się zarazem do zarzutów zawartych w apelacji powoda, wyraził
zapatrywanie, że zgodnie z art. 28 k.p.a. decyzja nadzorcza Ministra Gospodarki
z dnia 10 maja 2001 r. odniosła skutek także wobec powoda, albowiem decyzja ta
dotyczyła jego interesu prawnego. Sąd orzekający w sprawie cywilnej jest zaś
związany decyzją administracyjną. Oznacza to, że termin przedawnienia roszczenia
odszkodowawczego powoda podlega ocenie według art. 160 § 6 k.p.a. Wprawdzie
przepis ten został z dniem 1 września 2004 r. uchylony, niemniej jednak ma on
nadal zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia
w życie noweli (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. Nr 162, poz. 1692 ze zm.). W myśl
natomiast art. 160 § 6 k.p.a., roszczenie o odszkodowanie przedawnia się
z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca
nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja,
w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2, że zaskarżona decyzja została
wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Sąd Apelacyjny nie podzielił
stanowiska skarżącego, że termin przedawnienia wynosi 10 lat, ponieważ
należałoby uwzględnić art. 442 § 1 zd. drugie k.c., a nie art. 160 § 6 k.p.c.,
co byłoby nieprawidłowe. W konsekwencji w ocenie Sądu Apelacyjnego
podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia okazał się skuteczny.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła następczyni
prawna pierwotnego powoda – W. B. Z. Powołując się na podstawę kasacyjną
przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzuciła naruszenie art. 160 § 6 k.p.a. w
zw. z art. 64 Konstytucji, art. 5 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 58
§ 2 k.c. w zw. z art. 32 Konstytucji RP. Skarżąca zażądała uchylenia zaskarżonego
wyroku wraz z wyrokiem Sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania ewentualnie o „zmianę tych wyroków i orzeczenie co do
istoty sprawy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
4
Wbrew stanowisku skarżącej, nie budzi żadnych wątpliwości, że źródłem
dochodzonej w sprawie szkody była wydana z naruszeniem prawa decyzja
administracyjna. Uwarunkowania temporalne zaistniałe w sprawie sprawiły,
że stwierdzenie tego naruszenia, zdeterminowało zarówno przesłankę roszczenia
odszkodowawczego, jak i tryb dochodzenia wyrównania szkody. Dlatego też należy
podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, aczkolwiek nie wyrażony expressis verbis,
że w stanie faktycznym sprawy regulacja prawna zawarta w art. 160 k.p.a.
stanowiła samodzielną i wyłączną podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej
za szkodę spowodowaną wydaniem przez Ministra Przemysłu i Handlu
z naruszeniem prawa orzeczenia nr 53 z dnia 22 listopada 1948 r. o przejęciu na
własność Państwa przedsiębiorstwa „M… Handlowy – B.-A.”. Tym samym jako lex
specialis względem przepisów ogólnych prawa cywilnego do biegu terminu
przedawnienia miał zastosowanie art. 160 § 6 k.p.a., a zgodnie z nim, roszczenie
o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się
ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem
przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2,
że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1.
W ówczesnym stanie prawnym (decyzja nadzorcza została wydana w dniu 10 maja
2001 r.), kwestię ostateczności decyzji przesądzała formuła art. 16 § 1 k.p.a.:
decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji,
są ostateczne. Nie miała więc znaczenia okoliczność, że wymieniona decyzja nie
została powodowi B. B. doręczona.
Skarżąca podkreśla, że uwzględnienie zgłoszonego przez pozwany Skarb
Państwa zarzutu przedawnienia narusza art. 5 k.c. (w zw. z art. 77 ust. 1
Konstytucji RP, zgodnie z którym: każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka
została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej). Powołując się w skardze kasacyjnej na klauzulę nadużycia przez stronę
pozwaną prawa podmiotowego, skarżąca pomija jednak nader istotną okoliczność.
Otóż w postępowaniu apelacyjnym takiego zarzutu w ogóle nie zgłaszała,
a przecież na gruncie przepisów k.p.c. obowiązuje model procesu cywilnego
o charakterze kontradyktoryjnym. Trudno zatem czynić Sądowi drugiej instancji
5
zarzut, że nie oceniał zarzutu przedawnienia w kontekście naruszenia zasad
współżycia społecznego.
Nadmieniona klauzula naruszenia zasad współżycia społecznego nie jest
klauzulą umowną i zainteresowana strona może na nią powołać się niejako z mocy
samego prawa, co sprawia, że w sposób oczywisty bezskuteczny jest zarzut
naruszenia art. 58 § 2 k.c. (w zw. z art. 32 Konstytucji RP).
Mając powyższą argumentację na względzie, Sąd Najwyższy orzekł, jak
w sentencji (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania orzeczono natomiast na
podstawie art. 98 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.