Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 192/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSA Jacek Grela
w sprawie z powództwa J. K.
przeciwko E. R.
o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 29 maja 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanej kwotę 1 800 ( jeden tysiąc osiemset ) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym przez powoda J. K. wyrokiem z dnia 29 maja 2013 r. Sąd
Okręgowy w L. zmienił zaskarżony przez pozwaną E. R. wyrok Sądu Rejonowego
w G. z dnia 27 sierpnia 2012 r. w ten sposób, że powództwo oddalił oraz orzekł o
kosztach postępowania. W sprawie tej ustalono, co następuje:
Rozpoznający apelację pozwanej Sąd Okręgowy odwołał się do materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz materiału zebranego
w postępowaniu apelacyjnym w postaci odpisu wyroku Sądu Najwyższego z dnia
19 października 2012 r., V CSK 485/11. Sąd Okręgowy za trafny uznał zarzut
apelacji dokonania dowolnych ustaleń w zakresie istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy okoliczności związanych z istnieniem i rozwiązaniem spółki cywilnej „E.J. K.
& Syn”. Równolegle z tę sprawą toczyła się sprawa o rozwiązanie wspomnianej
spółki, w której sądy obu instancji uznały za skuteczne wypowiedzenie przez
pozwaną swego udziału w spółce z dniem 4 października 2004 r., odmawiając
pozwanej w konsekwencji legitymacji czynnej do żądania rozwiązania umowy spółki,
lecz Sąd Najwyższy wyrokiem z 19 października 2012 r., CSK 485/11, na skutek
skargi kasacyjnej pozwanej, uchylił zaskarżony wyrok sądu drugiej instancji i
przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdził,
że w rozpoznawanej sprawie sądy są związane prejudycjalnym ustaleniem Sądu
Okręgowego dokonanym w sprawie o podział majątku tej spółki - … 72/09, co do
tego, że spółka ta nie uległa rozwiązaniu i nadal istnieje, a pozwana jest jej
wspólnikiem, gdyż wypowiedzenie udziałów w spółce ze względu na brak formy
notarialnej było bezskuteczne. Jednocześnie Sąd Najwyższy, odwołując się do
swych wcześniejszych orzeczeń z 21 października 2005 r., III CK 125/05 oraz
z 9 grudnia 2009 r., IV 297/09, przypomniał, że związanie sądów orzekających
w innych sprawach polega na niedopuszczalności kwestionowania ustaleń
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia we wcześniejszej sprawie, nawet jeżeli są
one niewłaściwe i oparte na nietrafnej argumentacji prawnej. Podkreślił również,
że chociaż w zasadzie moc wiążąca wyroku i postanowienia w postępowaniu
3
nieprocesowym, dotyczy związania treścią ich sentencji, to szczególnie przy
orzeczeniach oddalających powództwo lub wniosek, gdy z sentencji nie wynika
zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia, ważne znaczenie mogą mieć także motywy
rozstrzygnięcia zawarte w uzasadnieniu, szczególnie ustalenia prejudycjalne sądu,
które stały się podstawą oddalenia powództwa lub wniosku.
Sąd drugiej instancji wskazał, że powyższe ustalenie wiąże nie tylko sądy
w sprawie o rozwiązanie umowy spółki, ale także sądy w tej sprawie (art. 365 § 1
k.p.c.). Skoro wiążące jest ustalenie, że pozwana pozostaje wspólnikiem spółki
cywilnej „E.J. K. & Syn”, to niemożliwe jest uwzględnienie żądania uzgodnienia
stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym przez ustalenie, że powód jest wyłącznym właścicielem czy
użytkownikiem wieczystym nieruchomości nabytej do wspólności łącznej i
stanowiącej majątek tej spółki.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania,
tj.: 1) art. 325 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 366 k.p.c. i w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. wyrażające się w przyjęciu poglądu, że wobec treści uzasadnienia
postanowienia Sądu Okręgowego w L. z dnia 13 listopada 2009 r. w sprawie …
72/09, niemożliwe jest zaakceptowanie poglądu, iż pozwana wystąpiła ze spółki, co
miało istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem stało się podstawą dla oddalenia
powództwa; 2) art. 316 §1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
przez pominięcie przy rozstrzyganiu tej sprawy uzasadnienia orzeczenia Sądu
Okręgowego w L. z dnia 31 sierpnia 2011 r., … 445/11, co miało istotny wpływ na
wynik sprawy; 3) art. 39820
k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd Okręgowy w L. w
sprawie … 11/13 związany jest wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 18 października 2012 r., V CSK 485/11, wydanym w innej sprawie,
co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sąd Okręgowy podkreślił, nawiązując do stanowiska Sądu Najwyższego
wyrażonego w uchwale siedmiu sędziów z dnia 10 czerwca 2011 r., III CZP 135/10
(OSNC 2011, nr 12, poz. 128), że do skutecznego wypowiedzenia udziału w spółce
cywilnej, nawet jeżeli w skład jej majątku wchodzi nieruchomość, wystarczy
4
wypowiedzenie w formie pisemnej. Tylko ze względu na treść art. 31 ust. 1 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz. U.
z 2013 r., poz. 707 ze zm.) celowe jest zachowanie formy pisemnej z podpisem
notarialnie poświadczonym. Taka wykładnia przepisów o spółce cywilnej może
uzasadniać wniosek, że spółka cywilna „E.J. K. & Syn”, od dnia 4 października
2004 r., powinna zostać uznana za nieistniejącą, gdyż dwóch spośród trzech jej
wspólników, wypowiedziało skutecznie udział i pozostał w niej tylko jeden wspólnik.
Z drugiej strony trafnie Sąd Okręgowy dostrzegł, że istnieje prawomocne
orzeczenie Sądu Okręgowego w L. z dnia 13 listopada 2009 r., zapadłe w sprawie
o podział majątku spółki cywilnej, w którym sąd ten stwierdził, iż wypowiedzenie
udziałów w spółce cywilnej dokonane w dniu 4 października 2011 r. jest nieważne i
spółka ta dalej istnieje. Orzeczenie to jest pierwszym, z szeregu orzeczeń jakie
zapadły w sprawach toczących się pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej „E.J. K. &
Syn”. Z art. 365 i 366 k.p.c. wynika, że orzeczeniem tym są związane także inne
sądy w zakresie tego co stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Przedmiotem
rozstrzygnięcia we wszystkich tych sprawach jest zaś ustalenie, czy spółka cywilna,
„E.J. K. & Syn” istniej nadal po wypowiedzeniu, w zwykłej formie pisemnej udziałów
przez dwóch spośród trzech jej wspólników. Związanie innych sądów orzekających
w sprawach, w których wyroki zapadły później polega na niedopuszczalności
kwestionowania ustaleń stanowiących przedmiot rozstrzygnięcia, nawet jeżeli
ustalenia te są niewłaściwe jako oparte na nietrafnej argumentacji. Taki pogląd
można uznać za utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego (porównaj wyrok z
dnia 19 października 2012 r., V CSK 485/11 oraz postanowienia z dnia 21
października 2005 r., III CK 125/05 i z dnia 9 grudnia 2009, IV 297/09 niepubl.).
Podkreślić należy, że nie ma znaczenia, iż ustalenia dotyczące wskazanego
wyżej przedmiotu rozstrzygnięcia nie wynikają wprost z sentencji postanowienia
Sądu Okręgowego wydanego w dniu 13 listopada 2009 r. Chociaż co do zasady
związanie dotyczy tylko sentencji wyroku albo postanowienia wydanego
w postępowaniu nieprocesowym, to przy orzeczeniach oddalających powództwo
lub wniosek, gdy z sentencji nie wynika zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia
można go ustalić biorąc pod uwagę motywy rozstrzygnięcia zawarte
w uzasadnieniu. Sądy orzekające później w sprawach pomiędzy tymi samymi
5
stronami są więc związane ustaleniem, że spółka cywilna „E.J. K. & Syn” istnieje
nadal pomimo wypowiedzenia w dniu 4 kwietnia 2004 r. udziałów przez dwóch
spośród trzech jej wspólników. Takie ustalenie było podstawą wydania wskazanego
wyżej postanowienia Sądu Okręgowego i z tego względu jest prejudykatem, który w
świetle art. 365 i 366 k.p.c., wiąże wszystkie sądy orzekające później w sprawie
wpływu wypowiedzenia udziałów w spółce cywilnej dokonanego w dniu 4 kwietnia
2004 r. na byt prawny spółki cywilnej.
Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 316 §1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1
k.p.c. Wbrew argumentom zawartym w skardze kasacyjnej taki pogląd zasługuje na
aprobatę, gdyż chroni ważną dla zachowania powagi wymiaru sprawiedliwości,
a przede wszystkim bezpieczeństwa obrotu zasadę związania orzekających
w sprawach sądów pomiędzy tymi samymi stronami prawomocnym wcześniejszym
orzeczeniem. Jeżeli prawomocnie przesądzona zostaje podstawa rozstrzygnięcia to
nie można jej zmieniać, nawet jeżeli za zmianą przemawiają ważkie argumenty, tak
jak w rozpoznawanej sprawie; zmiana wykładni przepisów prawa. Nie ma też
znaczenia, że w jednej z kolejnych spraw sąd nie uwzględnił w swoim
rozstrzygnięciu prawomocnie przesądzonej podstawy rozstrzygnięcia. To, że jeden
z orzekających w sprawie sądów złamał wynikającą z art. 365 i 366 k.p.c. zasadę
związania prawomocnym orzeczeniem nie upoważnia, aby dalej odstępować od tej
podstawowej dla porządku prawnego zasady. Prawomocny orzeczenie sądu wiąże
wszystkie organy i oczywiście same strony, które powinny w oparciu o jego treść
podejmować dalsze czynności z uwzględnieniem tego związania,
co w rozpoznawanej sprawie oznacza, że powinny uznać, iż spółka cywilna
„E.J. K. & Syn”, dalej prawnie istnieje i dopiero podjęcie skutecznych czynności
zmierzających do zakończenia jej bytu prawnego może otworzyć im drogę do
podziału majątku spółki oraz dokonywania związanych z tym wpisów do księgi
wieczystej. Takie stanowisko co do rozumienia skutków art. 365 i 366 k.p.c. jest
utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego i w pełni podziela je także Sąd
Najwyższym w obecnym składzie. Wobec tego zarzuty naruszenia art. 365 i 366
k.p.c. nie zasługują na uwzględnienie. Także bezzasadnie skarżący zarzuca,
że zaskarżony wyrok narusza art. 39820
k.p.c. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie
Sąd Okręgowy nie uznał się związany wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia
6
19 października 2012 r. V CSK 485/11, lecz użył podobnej argumentacji co Sąd
Najwyższy.
Mając na względzie powyższe Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c.,
oddalił skargę kasacyjną.