Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 7/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa D. P. sp. z o.o. w S.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej Osiedle S. w C. w budynkach 3,7,8,9,10 i 11
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi strony powodowej
o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 24 maja 2013 r.,
oddala skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia.
UZASADNIENIE
2
Powód Spółka z o.o. D. P. w S. wniósł o zasądzenie od pozwanej
Wspólnoty Mieszkaniowej Osiedla S. w budynkach nr 3, 7, 8, 9, 10, 11 kwoty
29.372,63 zł z ustawowymi odsetkami, jako równowartości oleju opałowego
pozostawionego w kotłach w budynkach pozwanej wspólnoty przez N. -
Administracja Nieruchomości Spółkę z o.o. w S. w likwidacji, która poprzednio
dostarczała do nich ciepło. Powód nabył tę wierzytelność na podstawie umowy
przelewu z 13 lutego 2009 r.
Pozwana Wspólnota Mieszkaniowa Osiedla S. w budynkach nr 3, 7, 8, 9,
10, 11 wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 30 listopada 2011 r. Sąd Rejonowy w K. uwzględnił powództwo
w całości, po ustaleniu, że Spółka N. - Administracja Nieruchomości dostarczała
ciepło i ciepłą wodę do wszystkich obiektów na osiedlu mieszkaniowym S., w
których w listopadzie 2002 r. powstały kotłownie. Pismem z 27 lutego 2004 r.
Zarząd Wspólnoty Mieszkaniowej Osiedla S. w budynkach nr 3, 7, 8, 9, 10, 11
poinformował tę spółkę, że od 1 marca 2004 r. rozpoczyna działalność i ta data
będzie traktowana jako umowny termin przejęcia od niej wszelkich praw
majątkowych związanych nieruchomością wspólną. Umowa o dostawy ciepła i
ciepłej wody do budynków nr 3, 7, 8, 9, 10, 11 na os. S. w C. pomiędzy N. -
Administracja Nieruchomości sp. z o.o. a zarządem wspólnoty została zawarta 2
sierpnia 2004 r. W 2004 r. pozwana została obciążona za dostawę ciepła za 10
miesięcy, tj. od momentu, kiedy rozpoczęła działalność. Do końca 2007 r. strony na
koniec każdego miesiąca odczytywały stany zapasów oleju w kotłowniach, a
pozwana była obciążana za faktycznie zużyty olej w danym miesiącu. Na koniec
każdego roku, na dzień 31 grudnia, spisywano stany zapasów oleju i cały rok był
rozliczany zgodnie z zawartą umową. W dniach 30 i 31 sierpnia 2007 r. odczytano
komisyjnie stany zapasów oleju i kotłownie zostały przekazane pozwanej. Tego
dnia cena oleju wynosiła około 2 zł netto (wspólnota została obciążona kwotą 1,84
zł), a w ciągu roku cena ta zmieniała się wielokrotnie. Na dzień 26 września 2007 r.
zapas oleju pozostawiony pozwanej wyniósł łącznie 29.600 litrów. Cena tego paliwa
wyniosła 66.633,86 zł (przy cenie jednostkowej 1 l oleju -1,8452 zł + podatek VAT
3
w wysokości 22 %). Wartość oleju pozostawionego wspólnocie przez spółkę w 6
kotłowniach w związku z przekazaniem zarządu wynosiła 29.372,63 zł. Spółka ta
pismem z 11 lutego 2008 r. wezwała pozwaną o zapłatę tej kwoty w terminie do
29 lutego 2008 r., a 13 lutego 2009 r. przelała tę wierzytelność na powoda.
Prowadzone przez cedenta postępowanie przed Sądem Rejonowym w K., …
537/08, o zasądzenie kwoty 29.372,63 zł zostało umorzone postanowieniem z 18
marca 2010 r., wobec prawomocnego wykreślenia N. - Administracja
Nieruchomości Spółki z o.o. z Krajowego Rejestru Sądowego i niewyrażenia zgody
przez pozwaną wspólnotę na wstąpienie nabywcy wierzytelności (cesjonariusza)
w prawa powoda.
Zdaniem Sądu Rejonowego, powództwo w całości zasługiwało na
uwzględnienie. Spółka N. - Administracja Nieruchomości w S. na własny rachunek
kupowała paliwo do wytworzenia ciepła, a zatem olej pozostawiony wspólnocie w
dacie przekazania zarządu budynkami był własnością spółki. Mogła ona opróżnić
zbiorniki i przekazać pozwanej kotłownie bez oleju. Od kwoty odpowiadającej
wartości oleju Sąd, zgodnie z żądaniem powódki (art. 481 § 1 k.c.), zasądził odsetki
ustawowe w wysokości 13 % w stosunku rocznym od 25 czerwca 2010 r., tj. od
dnia wniesienia pozwu.
Wyrokiem z 24 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego z 30 listopada 2011 r. w ten sposób, że powództwo oddalił i nakazał
pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2.708,58 zł i kwotę 664,87 zł
tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.
Sąd Okręgowy za bezzasadne uznał zarzuty pozwanej, że nie istniała
wierzytelność dochodzona pozwem, gdyż Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że do
sierpnia 2007 r. rozliczenie dostawy ciepła (ogrzewania i podgrzania wody) między
pozwaną a poprzednikiem prawnym powoda odbywało się w ten sposób,
że pozwana płaciła miesięczne zaliczki w wysokości 1/12 części przewidywanej za
cały rok należności, a na koniec roku sporządzano zestawienie faktycznych
kosztów, na podstawie którego ostatecznie rozliczano należność, określając
wysokość dopłaty lub nadpłaty. Przy tym sposobie rozliczeń nieistotna jest ilość
oleju opałowego pozostałego w kotłach w dacie powstania wspólnoty, która
4
kotłowni nie przejęła i zaakceptowała dotychczasowe zasady rozliczeń. Z chwilą jej
powstania zmienił się jedynie podmiot wpłacający comiesięczne zaliczki, gdyż
właściciele lokali zaczęli je wpłacać nie bezpośrednio dostawcy ciepła, ale za
pośrednictwem wspólnoty. Dochodzona przez powoda należność dotyczyła oleju
pozostałego w kotłach na dzień 1 sierpnia 2007 r., to jest w dacie przejęcia przez
pozwaną użytkowania kotłowni od spółki N. - Administracja Nieruchomości.
Przejęcie zapasu oleju przez pozwaną i jego następne wykorzystanie do ogrzania
budynków rodzi obowiązek zapłaty za to paliwo. W przeciwnym razie wspólnota
byłaby bezpodstawnie wzbogacona kosztem poprzednika powoda (art. 405 k.c.).
Ilość i wartość tego oleju została ustalona przez Sąd Rejonowy prawidłowo.
Obowiązkowi zapłaty kwoty dochodzonej pozwem pozwana
przeciwstawiała własną wierzytelność wzajemną związaną z nadpłatą za ciepło za
2004 r. Zarzucała, że poprzednik powoda bezpodstawnie obciążył ją w 2004 r.
kosztami amortyzacji urządzeń kotłowni oraz że zapłaciła mu za ciepło za cały
2004 r., gdy tymczasem skoro istniała od marca 2004 r., to mogła być obciążona
kosztami dostawy ciepła jedynie za 10 miesięcy. Te zarzuty Sąd Rejonowy uznał za
niezasadne. Sąd Okręgowy, po uzupełnieniu materiału dowodowego o dowód
z opinii biegłej, podzielił tę ocenę co do zarzutu potrącenia odnoszącego się do
amortyzacji. Kotłownie urządzone zostały przez powoda i do czasu powstania
wspólnoty nie zostały zamortyzowane nakłady na ich urządzenie. Dlatego
wspólnota nie przejęła tych urządzeń od razu, a w umowie z 2 sierpnia 2004 r.
strony postanowiły, że rozliczenie za ciepło będzie się odbywało na
dotychczasowych zasadach do czasu zwrotu nakładów związanych z urządzeniem
kotłowni. Od 21 grudnia 2004 r. członkowie wspólnoty dokonywali ratalnych
płatności związanych ze zwrotem nakładów według zasad określonych w uchwale
z 21 grudnia 2004 r., natomiast za miesiące od marca do grudnia 2004 r. raty
amortyzacji obciążyły wspólnotę do kwoty 17.170,44 zł. Powód przez ten system
rozliczeń nie został bezpodstawnie wzbogacony, gdyż realizacja uzgodnień
przedstawionych wyżej pozwoliła mu tylko odzyskać nakłady poniesione na
urządzenie kotłowni.
Za uzasadnione uznał jednak Sąd Okręgowy zarzuty pozwanej co do
nieprawidłowego rozliczenia opłat za zużycie ciepła w 2004 r. W styczniu i lutym
5
2004 r. miesięczne zaliczki na ten cel płacili właściciele lokali bezpośrednio na
konto powoda, zaś od marca 2004 r. zaliczki te płaciła pozwana. Po zakończeniu
roku powód dokonał całorocznego rozliczenia zużycia ciepła i zobowiązał pozwaną
do dopłaty kwoty 7.074,95 zł, która to kwota została uiszczona. W efekcie pozwana
zapłaciła łącznie na rzecz powoda 273.980,97 zł i 7.074,95 zł za 2004 r., podczas
gdy jej należność (liczona od chwili powstania w marcu 2004 r.) wynosiła
215.829,38 zł. Powód nie miał podstaw, by obciążyć pozwaną kosztami ciepła za
styczeń i luty 2004 r., ponieważ w tych miesiącach wspólnota jeszcze nie istniała,
a należność za ciepło powinni zapłacić właściciele lokali. Tę wierzytelność
pozwana skutecznie potrąciła z wierzytelnością dochodzoną przez powoda,
a zgodnie z art. 498 § 2 k.c. poprzez potrącenie wzajemne wierzytelności umorzyły
się do wysokości wierzytelności niższej, a zatem wierzytelność powoda została
zaspokojona w całości.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego z 24 maja 2013 r. powód zarzucił, że wyrok ten zapadł
z naruszeniem: - art. 513 § 2 w zw. z art. 498 § 1 i § 2 k.c. poprzez błędną
wykładni, i przyjęcie, że w świetle tych przepisów pozwana skutecznie potrąciła
wierzytelność przysługującą jej wobec cedenta z wierzytelnością dochodzoną przez
powoda, podczas gdy wierzytelność pozwanej nie istniała w chwili składania
zarzutu potrącenia, nie była wymagalna, a oświadczenie o potrąceniu nie zostało
prawidłowo złożone i doręczone powodowi; - art. 455 k.c. poprzez jego
niezastosowanie i przyjęcie, że wierzytelność pozwanej wobec cedenta była
wymagalna, choć termin spełnienia związanego z nią świadczenia pieniężnego nie
był oznaczony ani nie wynikał z właściwości zobowiązania, a pozwana nie wezwała
dłużnika do spełnienia świadczenia; - art. 499 w zw. z art. 61 i art. 96 k.c. oraz art.
91 k.p.c., poprzez błędną wykładnię a w konsekwencji przyjęcie, że pozwana
skutecznie potrąciła swoją wierzytelność z wierzytelnością powoda, chociaż
oświadczenie to zostało złożone pełnomocnikowi procesowemu; - naruszeniu
prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 6 k.c. i oparcie ustaleń
faktycznych o okoliczności, które nie zostały udowodnione przez pozwaną; - art.
382 w zw. z art. 235 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie ustaleń odmiennych od
przyjętych przez Sąd l instancji bez przeprowadzenia uzupełniającego
6
postępowania dowodowego uzasadniającego takie ustalenia w zakresie istnienia
oraz wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia, jak również
skuteczności złożenia oświadczenia o potrąceniu.
Powód wniósł o stwierdzenie, że wyrok Sądu Okręgowego w K. z 24 maja
2013 r. jest niezgodny z art. 513 § 2 w zw. z art. 498 § 1 i § 2 k.c.
Prokurator Generalny wezwany o zajęcie stanowiska w sprawie, wniósł
o oddalenie skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Ocenę zasadności środka zaskarżenia zgłoszonego przez powoda
trzeba zacząć od wskazania, że – zgodnie z utrwalonym już w orzecznictwie
i aprobowanym przez doktrynę poglądem - skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia sądu, jako nadzwyczajny środek
zaskarżenia, mający na celu uzyskanie odszkodowania z tytułu niezgodnego
z prawem działania władzy publicznej, może być uwzględniona tylko wówczas, gdy
naruszenie prawa zaskarżonym nią wyrokiem ma charakter kwalifikowany,
elementarny. Skarga nie jest bowiem środkiem do dochodzenia roszczeń
odszkodowawczych w odniesieniu do każdego wyroku sądu, który strona
kwalifikuje jako wadliwy, a niezgodność z prawem w rozumieniu art. 4241
k.p.c.
może być konsekwencją tylko oczywistych błędów sądu, spowodowanych rażącym
naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa (tak Sąd Najwyższy
w wyrokach z 9 marca 2006, II BP 6/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 42 i z 31 marca
2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17). Jest tak dlatego, że przy
wydawaniu każdego orzeczenia sądowego dokonywana jest wykładnia
stosowanego prawa, z istoty swej otwarta na wielości możliwych interpretacji. Za
niezgodne z prawem można uznać tylko orzeczenie oczywiście sprzeczne z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo takie, które zostało wydane w wyniku
wykładni oczywiście błędnej lub wadliwego zastosowania prawa widocznych bez
głębszej analizy prawniczej. W związku z tym nie można stwierdzić niezgodności
z prawem orzeczenia opartego na przepisie prawa, którego treść dopuszcza
możliwość różnych interpretacji i gdy za każdą z nich przemawiają uzasadnione
argumenty (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 grudnia 2001 r., SK 18/00,
7
Dz. U. nr 145, poz. 1638 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2006 r.,
II BP 1/05 i z 13 grudnia 2005 r., II BP 3/05, niepubl.).
2. Bezpodstawnie powód zarzuca, że zaskarżony przez niego wyrok zapadł
z naruszeniem art. 382 w zw. z art. 235 § 1 k.p.c. W orzecznictwie, od czasu
wprowadzenia do systemu prawa procesowego środka zaskarżenia jakim jest
apelacja, za ustalony trzeba uznać pogląd, że sąd drugiej instancji
w rozpoznawanej sprawie nie tylko może ale nawet zobowiązany jest dokonać
własnych ustaleń faktycznych, a ustalenia te mogą się różnić od ustaleń sądu
pierwszej instancji choćby oparte były na tym samym materiale dowodowym,
z którego korzystał ten sąd (por. ostatnio wyrok Sądu Najwyższego z 5 sierpnia
2014 r., I PK 3/14, niepubl. i powołane tu orzecznictwo oraz wyrok Sądu
Najwyższego z 21 marca 2014 r., IV CSK 380/13, niepubl.). Sąd drugiej instancji
w niniejszej sprawie częściowo tylko zmienił ustalenia Sądu pierwszej instancji,
a nastąpiło po uzupełnieniu materiału dowodowego. Z art. 4244
k.p.c. wynika,
że podstawą skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, a w tych
kategoriach należy rozpatrywać zarzut powoda jakoby Sąd Okręgowy „niewłaściwie
zastosował art. 6 k.c. i oparł ustalenia faktyczne o okoliczności, które nie zostały
udowodnione przez pozwaną”.
3. W uzasadnieniu wyroku z 4 lutego 2004 r., I CK 181/03, niepubl. Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że potrącenie jest czynnością materialnoprawną; dokonuje się
przez oświadczenie złożone drugiej stronie i wywołuje skutek w postaci
wzajemnego umorzenia się wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art.
498 § 2 k.c., art. 499 k.c.). W razie podniesienia w procesie zarzutu potrącenia,
podlega on badaniu pod kątem istnienia przesłanek z art. 498 § 1 k.c.
Oświadczenie dla swej ważności nie wymaga określonej formy, może być złożone
w postaci pisma procesowego z tym, że musi pochodzić od uprawnionej strony
i wyrażać wolę ukształtowania stosunków prawnych w sposób przewidziany w art.
498 § 2 k.c. Podniesienie zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest
równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu, jeżeli takie oświadczenie
nie zostało wcześniej złożone. Również w przypadku zastępowania strony przez
pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku
8
wygrania procesu pozwała przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także
złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeżeli jest to niezbędne
w ramach obrony jej praw w procesie.
Na podstawie art. 513 § 1 k.c. dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy
wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia
wiadomości o przelewie, a zgodnie z art. 513 § 2 k.c. może on również potrącić
z cedowaną wierzytelnością wierzytelności przysługujące mu wobec zbywcy, które
stają się wymagalne już po tym, jak otrzymał zawiadomienie o przelewie, ale nie
później niż wierzytelność będąca przedmiotem cesji.
W niniejszej sprawie o oddaleniu powództwa o zapłatę zadecydowało
ustalenie, że pozwana skutecznie potrąciła z wierzytelnością powoda własną
wierzytelność w stosunku do cedenta, od którego powód nabył wierzytelność
dochodzoną pozwem. Sąd Okręgowy ustalił, że cedent „N. - Administracja
Nieruchomości" Spółka z o.o. w S. nieprawidłowo dokonał całorocznego rozliczenia
zużycia ciepła za 2004 r. w budynkach, w których powstawała pozwana wspólnota.
Zgodne z przedstawionym jej rozliczeniem, pozwana zapłaciła spółce 273.980,97 zł
i nadto 7.074,95 zł, podczas gdy jej należność winna wynosić 215.829,38 zł.
Istniała zatem wierzytelność, którą pozwana potrąciła z wierzytelnością od niej
dochodzoną. Powód utrzymuje, że oświadczenie o potrąceniu nie zostało
skutecznie złożone wobec niego samego, ale na potrącenie wierzytelności o zwrot
nadpłaty, o której tu mowa pozwana powołała się już w sprawie wszczętej przez
poprzednika prawnego powoda - cedenta spornej wierzytelności w sporze o jej
zapłatę (… 537/08 Sądu Rejonowego w K.). Pozwana podniosła ten zarzut w
sprzeciwie od wydanego w tej sprawie nakazu zapłaty, powołując się na pismo
skierowane do poprzednika powoda 25 października 2007 r. wzywające go do
zapłaty nadpłat z tytułu nieprawidłowego rozliczenia zaliczek na dostawę ciepłej
wody i ciepła w okresie od 2004 r. do 2007 r. (k. 38-40). Zarzuty te pełnomocnik
pozwanej podtrzymał na rozprawie 9 grudnia 2008 r. wobec pełnomocnika powoda,
zgłaszając jednocześnie wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, celem
wyliczenia wysokości wierzytelności wzajemnej, której dotyczyło jego oświadczenie.
Postępowanie w tej sprawie zostało umorzone, ale sporna wierzytelność została
przelana na powoda 13 lutego 2009 r., a zatem już po złożeniu wobec cedenta
9
przytoczonych wyżej oświadczeń.
Z akt niniejszej sprawy wynika, że pozwana w sprzeciwie od nakazu zapłaty
wydanego w postępowaniu upominawczym zarzuciła, że należność poprzednika
powoda, którą ten nabył na podstawie cesji nie istnieje, że pozwana niezasadnie
została obciążona obowiązkiem uregulowania kosztów dostarczenia ciepła za
dwanaście miesięcy 2004 r., gdy tymczasem można było od niej żądać zapłaty za
dziesięć miesięcy dostarczania ciepła w 2004 r. (k. 38). Zarówno w sprzeciwie od
nakazu zapłaty, jak i kolejnych pismach procesowych pozwana zgłaszała
ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnej (nadpłaty za dostarczone
ciepło) i na tę okoliczność zgłosiła wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii
biegłego, który to wniosek Sąd uwzględnił.
Przebieg postępowań prowadzonych zarówno z inicjatywy cedenta jak
i powoda, w których pozwana jeszcze wobec cedenta podniosła zarzut potrącenia
własnej wierzytelności i zwrot nadpłaty za ogrzewanie i podtrzymała go następnie
wobec powoda, już w sporze z nim, nie pozwala przyjąć, by zaskarżony wyrok
zapał z zarzucanym naruszeniem art. 513 § 2 w zw. z art. 498 § 1 i § 2 k.c.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.