Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 462/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jarosław Matras (przewodniczący)
SSN Jerzy Grubba
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie J. K.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 17 lutego 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 15 stycznia 2014 r., zmieniającego wyrok łączny Sądu Rejonowego w W.
z dnia 19 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy
wyrok łączny Sądu Rejonowego w W., w odniesieniu do kary
łącznej pozbawienia wolności orzeczonej w pkt II i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w Ś. w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem łącznym z dnia z dnia 19 września 2013 r.,
sygn. … 516/13 w stosunku do J. K., skazanego prawomocnymi wyrokami
jednostkowymi:
1. Sądu Rejonowego w C. z dnia 25 czerwca 1996 r., sygn. akt … 673/96 za
występek z art. 208 d.k.k. w zw. z art. 58 d.k.k., popełniony w dniu 13 lutego 1996 r.
na karę roku pozbawienia wolności oraz grzywny w wymiarze 600 zł;
2. Sądu Rejonowego w C. z dnia 24 kwietnia 1998 r., sygn. akt … 131/98 za
występek z art. 210 § 1 d.k.k. w zw. z art. 60 §1 d.k.k., popełniony w dniu 28
października 1997 r., na karę 3 lat pozbawienia wolności oraz grzywnę w wymiarze
300 złotych;
3. Sądu Rejonowego w C. z dnia 17 listopada 2005 r., sygn. akt … 1199/05 za
występek z art. 178a § 1 k.k., popełniony w dniu 8 czerwca 2005 r., na karę 6
miesięcy pozbawienia wolności, a ponadto wymierzono mu środek karny - zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 2 lat;
4. Sądu Rejonowego w C. z dnia 31 października 2006 r., sygn. akt … 700/06 za
występek z art. 178a § 1 k.k., popełniony w dniu 19 maja 2006 r., na karę roku
pozbawienia wolności, a ponadto wymierzono mu środek karny - zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i rowerowych w ruchu lądowym
na okres 2 lat;
5. Sądu Rejonowego w C. z dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. akt … 780/06 za
występek z art. 278 § 1 k.k., popełniony w dniu 26 czerwca 2006 r., na karę 10
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wymiarze 50 stawek dziennych po
10 zł każda ( w sprawie tej kara pozbawienia wolności była warunkowo zawieszona
na okres próby wynoszący 3 lata, a następnie zarządzono jej wykonanie);
6. Sądu Rejonowego w C. z dnia 19 maja 2009 r., sygn. akt … 274/09 za występek
z art. 289 § 1 k.k. popełniony w dniu 7 lutego 2008 r. na karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności oraz grzywnę w wymiarze 50 stawek dziennych przy
przyjęciu wartości jednej stawki na 10 zł (faktycznie kara pozbawienia wolności
została warunkowo zawieszona na okres 2 lat próby);
7. Sądu Rejonowego w C. z dnia 16 lutego 2010 r., sygn. akt … 282/10 za
występek z art. 279 § 1 k.k., popełniony w dniu 21 kwietnia 2009 r., na karę roku i 3
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wymiarze 100 stawek dziennych
3
przy przyjęciu wartości jednej stawki na 10 zł; (faktycznie kara pozbawienia
wolności została warunkowo zawieszona na okres 3 lat próby, a następnie
zarządzona do wykonania na podstawie art. 75 § 2 k.k.);
8. Sądu Rejonowego w C. z dnia 10 sierpnia 2010 r., sygn. akt … 563/10 za
występek z art. 160 § 1 k.k. w zw. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
popełniony w dniu 1 maja 2010 r., na karę 5 miesięcy pozbawienia wolności;
9. Sądu Rejonowego w W. z dnia 9 sierpnia 2012 r., sygn. akt … 286/12 za
występek z art. 178a § 4 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 27 grudnia
2011 r., na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności, a ponadto wymierzono mu
środek karny - zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu
lądowym na okres 6 lat;
10. Sądu Rejonowego w C. z dnia 20 września 2012 r.. sygn. akt … 460/12 za
występek z art. 178a § 1 i § 4 k.k.. popełniony w dniu 17 lutego 2012 r., na karę 8
miesięcy pozbawienia wolności, a ponadto wymierzono mu środek karny - zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i rowerowych w ruchu lądowym
na okres 4 lat, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k.,
połączył: kary pozbawienia wolności orzeczone J. K. wyrokami, o których mowa w
punktach 4 i 5 części wstępnej wyroku i wymierzył mu karę łączną roku i 10
miesięcy pozbawienia wolności (pkt I), kary pozbawienia wolności, a niezależnie od
tego kary grzywny orzeczone J. K. wyrokami, o których mowa w punktach 6 i 7
części wstępnej wyroku i wymierzył mu kary łączne: roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności oraz grzywny w wymiarze 130 stawek dziennych, licząc wartość jednej
stawki dziennej na 10 zł (pkt II), kary pozbawienia wolności orzeczone J. K.
wyrokami, o których mowa w punktach: 9 i 10 części wstępnej wyroku i wymierzył
mu karę łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności (pkt III).
Nadto na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie karne w części
dotyczącej kar wymierzonych wyrokami wymienionymi w punktach: 1, 2, 3 i 8
części wstępnej wyroku. Natomiast rozstrzygnął w przedmiocie kosztów procesu.
Od powyższego wyroku łącznego apelację wywiódł obrońca skazanego w
części dotyczącej orzeczenia o karach łącznych, w której zarzucił rażącą ich
niewspółmierność poprzez zastosowanie zasady asperacji (k. 98-100). Podnosząc
4
ten zarzut skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zastosowanie zasady
pełnej absorpcji.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2014 r., sygn. … 894/13 Sąd Okręgowy w Ś.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił punkt I jego części
dyspozytywnej i na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie o wydanie
wyroku łącznego w zakresie kar pozbawienia wolności wymierzonych skazanemu
J. K. wyrokami Sądu Rejonowego w C. z dnia 31 października 2006 r., sygn. akt …
700/06 i z dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. akt … 780/06 opisanymi jak w punkcie IV i
V części wstępnej i w tym zakresie wydatkami sądowymi w sprawie obciążył Skarb
Państwa, zaś w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Wskazany wyrok Sądu Okręgowego w Ś. został zaskarżony kasacją przez
Prokuratora Generalnego na podstawie art. 521 § 1 k.p.k., który zarzucił orzeczeniu
Sądu odwoławczego na zasadzie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. i art. 537 § 1
i 2 k.p.k., rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów
prawa procesowego - art. 433 § 1 k.p.k. i art. 440 k.p.k., polegające na dokonaniu
nienależytej kontroli odwoławczej i utrzymaniu w mocy rażąco niesprawiedliwego
wyroku sądu pierwszej instancji, wydanego z naruszeniem przepisów prawa
materialnego, to jest art. 89 § 1a k.k. w zw. z art. 4 k.k., wskutek połączenia
skazanemu J. K. kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrokami Sądu
Rejonowego w C.: z dnia 19 maja 2009 r., sygn. akt … 274/09 i z dnia 16 lutego
2010 r. sygn. akt … 282/10 z warunkowym zawieszeniem ich wykonania i
wymierzeniu kary łącznej roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w
wysokości 130 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości jednej stawki dziennej
na 10 zł, podczas gdy w sprawie o sygn. akt … 282/10 zarządzono wykonanie
warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, a czyny jednostkowe zostały
popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r., co wykluczało tym samym możliwość
orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części utrzymującej w mocy wyrok łączny Sądu Rejonowego w W., sygn.
… 516/13, oraz uchylenie wyroku łącznego tegoż Sądu w zakresie pkt II jego części
dyspozytywnej i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
5
Kasacja Prokuratora Generalnego okazała się zasadna w stopniu
oczywistym, natomiast zaprezentowane w niej poglądy prawne, nie pozwalają w
pełni zaakceptować wniosku końcowego, co jednak nie eliminuje możliwości
rozpoznania wywiedzionej skargi na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k., z
uwagi na widoczną trafność podniesionych uchybień, których dopuścił się Sąd
odwoławczy w ramach kontroli instancyjnej wyroku łącznego Sądu I instancji.
Rację ma Prokurator Generalny, że przy analizie prawomocnych skazań J.
K. dla stwierdzenia, które z wyroków jednostkowych powinny był objęte wyrokiem
łącznym i w jakim zakresie, Sąd Rejonowy w W. nie dostrzegł, iż orzeczona
wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 16 lutego 2010 r., sygn. akt … 282/10 kara
roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności za występek z art. 279 § 1 k.k.; popełniony
w dniu 21 kwietnia 2009 r., została warunkowo zawieszona na okres próby 3 lat na
podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 2 k.k., zaś postanowieniem z dnia 7
czerwca 2011 r.; w sprawie …1711/11 Sąd ten zarządził jej wykonanie na
podstawie art. 75 § 2 k.k. Orzeczenie to stało się prawomocne z dniem 10 września
2011 r. (k. 136, 160-161, 165 akt Sądu Rejonowego w C., sygn. … 282/10).
Jednocześnie ze wstępnej części wyroku łącznego Sądu I instancji wynika, że Sąd
ten nie zauważył, iż kara 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczona wyrokiem
Sądu Rejonowego w C. z dnia 19 maja 2009 r., sygn. akt … 274/09 za występek z
art. 289 § 1 k.k. popełniony w dniu 7 lutego 2008 r. została na podstawie art. 69 § 1
i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt. 1 k.k. warunkowo zawieszona na okres 2 lat próby. Nadto
analiza akt tej sprawy dowodzi, iż w czasie okresu próby, a także dalszych 6
miesięcy nie doszło do wydania orzeczenia w przedmiocie zarządzenia wykonania
kary warunkowo zawieszonej. Wprawdzie kwestia ta była rozważana, jednakże
prawomocnym postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy w C., sygn.
akt …1371/11, stwierdził brak podstaw do zarządzenia wykonania tejże kary na
podstawie art. 75 § 2 k.k. (k. 41 – 42, 60 - 61 akt o sygn. … 274/09). Z akt Sądu
Rejonowego w C. o sygn. … 274/09 wynika ponadto, że skazany nie zrealizował
obowiązku zapłaty grzywny wymierzonej tym wyrokiem, co powoduje, iż mimo
upływu okresu wskazanego w art. 75 § 4 k.k., nie doszło do zatarcia skazania
wobec J. K., stosownie do dyspozycji art. 76 § 2 k.k. (k. 9-10, 50 akt zastępczych
Sądu Rejonowego w C. o sygn. … 274/09). Nie budzi również wątpliwości, że czyny
6
objęte wyrokami jednostkowymi Sądu Rejonowego w C.: z dnia 19 maja 2009 r.,
sygn. akt … 274/09 oraz z dnia 16 lutego 2010 r., sygn. akt … 282/10 zostały
popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r., a zatem przed wejściem w życie art. 89
§ 1 a k.k., dodanego przez art. 1 pkt 19 lit. b ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o
zmianie ustawy - Kodeks karny ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy -
Kodeks karny wykonawczy, ustawy- Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U.2009.206.1589), który w razie skazania za zbiegające się
przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania zezwala sądowi na orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Natomiast
obowiązujący na datę popełnienia przestępstw objętych wskazanymi wyżej
wyrokami jednostkowymi art. 89 § 1 k.k. pozwalał wówczas na orzeczenie kary
łącznej w wyroku łącznym w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego
zawieszenia ich wykonania, tylko przez orzeczenie kary łącznej z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania (zob. uchwała SN z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01,
OSNKW 2001/5-6/41). Dopiero uzupełnienie tego przepisu o § 1a - z dniem jego
wejścia w życie - poszerzyło możliwość orzekania w wyroku łącznym bezwzględnej
kary łącznej pozbawienia wolności niezależnie od faktu czy którakolwiek z kar
jednostkowych pozbawienia wolności podlegających łączeniu została warunkowo
zawieszona, jednak pod warunkiem, że prawomocne skazania dotyczą przestępstw
popełnionych po dniu 7 czerwca 2010 r.
Powyższe uchybienia również umknęły uwadze Sądu Okręgowego w Ś.,
który w zakresie orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności o charakterze
bezwzględnym obejmującej prawomocne skazania w sprawach … 274/09 i …
282/10 Sądu Rejonowego w C. (pkt. II wyroku łącznego), zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy mimo, że wspomniana kara łączna orzeczona w wyroku łącznym
Sądu I instancji powstała z połączenia kar pozbawienia wolności, z których jedna
została warunkowo zawieszona, w sytuacji gdy ze względu na układ temporalny
dat przestępstw objętych przywołanymi wyrokami jednostkowymi stosowanie art. 89
a § 1 k.k. jako normy o charakterze materialnoprawnym było niedopuszczalne z
uwagi na reguły intertemporalne określone w art. 4 § 1 k.k. (zob. uchwała SN z dnia
7
28 listopada 2013 r., I KZP 13/13, OSNKW 2013/12/100, wyrok SN z dnia 9
stycznia 2015 r., IV KK 224/14, LEX nr 1622330). Biorąc pod uwagę, że apelacja w
tej sprawie została wniesiona na korzyść skazanego, Sąd odwoławczy w
odniesieniu do prawomocnych skazań opisanych w pkt. II wyroku łącznego,
powinien był rozważyć możliwość orzeczenia wobec J. K. kary łącznej pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na zasadach określonych w
art. 89 § 1 k.k. w zw. z art. 69 § 1 k.k., zaś przy stwierdzeniu braku podstaw do
zastosowania art. 69 k.k., na podstawie art. 572 k.p.k. uchylić zaskarżony wyrok w
części i umorzyć postępowanie o wydanie wyroku łącznego co do objęcia nim
prawomocnych skazań J. K. wyrokami Sądu Rejonowego w C. w sprawach …
274/09 i … 282/10.
Wprawdzie apelacja obrońcy skazanego dotyczyła jedynie rozstrzygnięcia o
karze, a zatem nie kwestionowała wskazanych wyżej uchybień Sądu I instancji,
jednak zgodnie z treścią art. 433 § 1 k.p.k., w jego aktualnym brzmieniu, sąd
odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie
szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Oznacza to, że zakres kontroli
odwoławczej wyznaczają nie tylko granice środka odwoławczego ale również te
przepisy, które pozwalają na orzekanie niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów, a zatem normy wynikające z treści art. 434 § 2, 435, 439,
440 i 455 k.p.k.
W analizowanej sprawie Sąd I instancji wymierzył skazanemu w pkt. II
wyroku łącznego karę łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania, przy braku podstawy normatywnej do takiego postąpienia, a tym
samym naruszył przepisy prawa materialnego, tj. art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 § 1 a
k.k. Charakter tego uchybienia oraz jego istotny wpływ na treść wyroku Sądu I
instancji pozwala wyprowadzić wniosek o rażącej niesprawiedliwości tej części
wyroku łącznego. Zatem, trafne jest stanowisko autora kasacji, że Sąd odwoławczy
w sposób rażący naruszył dyspozycję art. 433 § 1 k.k. w zw. z art. 440 k.p.k.,
ponieważ wbrew obowiązkowi wyznaczonemu treścią art. 440 k.p.k. nie zbadał czy
utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, co
przy prawidłowej kontroli instancyjnej zaskarżonego wyroku oraz układzie
procesowym w postaci apelacji wniesionej na korzyść skazanego, umożliwiłoby
8
Sądowi odwoławczemu, w trybie tego przepisu, dokonanie niezbędnych zmian
zaskarżonego wyroku Sądu I instancji poza granicami zaskarżenia i podniesionych
zarzutów (por. wyrok SN z dnia 26 marca 2013 r. sygn. V KK 10/13, LEX nr
1293866).
Z tego powodu Sąd Najwyższy rozpoznając kasację w granicach
przewidzianych w art. 536 k.p.k., na podstawie art. 537 § 2 k.p.k., uchylił
zaskarżony wyrok jedynie w części utrzymującej w mocy wyrok łączny Sądu
Rejonowego w W., sygn. akt … 516/13, w odniesieniu do kary łącznej pozbawienia
wolności orzeczonej w pkt. II i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ś. w postępowaniu odwoławczym, ponieważ
art. 440 k.p.k. pozwala na skorygowanie uchybień zawartych w orzeczeniu Sądu I
instancji na korzyść oskarżonego już na etapie postępowania odwoławczego, bez
potrzeby wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.
W postępowaniu ponownym Sąd odwoławczy orzekając w trybie art. 440
k.p.k., przy rozstrzyganiu możliwości objęcia wyrokiem łącznym prawomocnych
skazań J. K. wyrokami Sądu Rejonowego w C. w sprawach … 274/09 i … 282/10,
stosownie do treści art. 442 k.p.k., uwzględni przedstawione wyżej zapatrywania
prawne, mając na uwadze zakres obowiązywania pośredniego zakazu
reformationis in peius (art. 443 k.p.k.).
O kosztach sądowych postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy
rozstrzygnął na podstawie art. 638 k.p.k.