Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 23/15
POSTANOWIENIE
Dnia 26 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Jacek Sobczak
SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)
Protokolant Łukasz Biernacki
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w sprawie M. M.
skazanego z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zb. z art. 275 § 1 k.k. w zb.
z art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 26 lutego 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 września 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Zarządzeniem z dnia 26 listopada 2013 r. adwokat P. M. został wyznaczony
obrońcą z urzędu oskarżonego M. M. (k. 508).
Wyrokiem z dnia 19 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w R. uznał oskarżonego
M. M. za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów z art. 280 § 1 k.k. w zb. z
art. 158 § 1 k.k. w zb. z art. 275 § 1 k.k. w zb. z art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
oraz z art. 263 § 2 k.k. i za to skazał go na karę łączną 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
Od powyższego wyroku apelację złożył między innymi obrońca oskarżonego
M. M. (k. 1106-1111).
2
W trakcie rozprawy przed Sądem Apelacyjnym w dniu 4 września 2014 r.,
adw. P. M. wniósł o zasądzenie na jego rzecz wynagrodzenia za obronę z urzędu
oskarżonego M. M. w postępowaniu odwoławczym oświadczając, że nie została
opłacona w części, ani w całości oraz o zwrot kosztów przejazdu, przedkładając
jednocześnie spis niezbędnych wydatków opatrzony datą 4 września 2014 r. (k.
1295-1296, 1321, 1351, 1290-1294).
Wyrokiem z dnia 9 września 2014 r., Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy uznając apelacje za oczywiście bezzasadne oraz zasądził na
rzecz adw. P. M. kwotę 738 zł, w tym 23 % VAT, tytułem nieopłaconej pomocy
prawnej wykonanej w postępowaniu odwoławczym wobec oskarżonego M. M.
Ponadto zwolnił skazanego z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych
postępowania odwoławczego (k. 1301).
Pismem z dnia 9 września 2014 r. obrońca z urzędu skazanego M. M. wniósł
o zwrot niezbędnych wydatków w kwocie 190,56 zł poniesionych przez niego w
związku z przyjazdem w dniu 4 września 2014 r. na rozprawę odwoławczą przed
Sądem Apelacyjnym z siedziby kancelarii w R., według przedłożonego do akt
sprawy spisu oraz o zwolnienie, we wskazanym zakresie, skazanego M. M. od
ponoszenia kosztów procesu (k. 1307).
Postanowieniem z dnia 17 września 2014 r. Sąd Apelacyjny wniosku
obrońcy o zwrot niezbędnych wydatków nie uwzględnił. W uzasadnieniu stwierdził,
że żądanie zwrotu kosztów przejazdu z miejscowości, gdzie znajduje się siedziba
kancelarii wnioskodawcy, do siedziby Sądu Apelacyjnego jest nieuzasadnione,
gdyż nie można zaliczyć ich do „niezbędnych udokumentowanych wydatków”
obrońcy w świetle § 19 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, za takie
bowiem nie mogą być uznane wydatki związane z przyjazdem obrońcy w sytuacji,
gdy nie skorzystał on z ustanowionej w przepisie art. 84 § 2 k.p.k. możliwości
złożenia wniosku o zwolnienie go z obowiązków dokonania czynności procesowej z
zakresu obrony w sytuacji, gdy czynność miała być dokonana poza siedzibą
kancelarii obrońcy z urzędu. Jeśli więc mający taką możliwość obrońca z takim
wnioskiem nie wystąpił i podjął decyzję o swym osobistym udziale w rozprawie
3
odwoławczej, tym samym zdaniem Sądu zdecydował także i o tym, że to on z
przyznanego mu wynagrodzenia za uczestnictwo w rozprawie odwoławczej pokryje
koszty dojazdu na tę rozprawę (k. 1312).
Od powyższego postanowienia kasację na korzyść M. M. wniósł Prokurator
Generalny, który na podstawie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k., art. 537 § 1 i 2
k.p.k. oraz art. 572 k.p.k., zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 616 § 2 k.p.k. w zw. z
art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. § 19 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461), polegające na wyrażeniu błędnego
poglądu, iż warunkiem uznania wydatków adwokata za niezbędne w rozumieniu
powołanych przepisów, w przypadku realizacji czynności poza miejscem
zamieszkania lub siedziby obrońcy z urzędu, jest złożenie wniosku o wyznaczenie
innego obrońcy, o którym mowa w art. 84 § 2 zd. 2 k.p.k. oraz jego
nieuwzględnienie, w wyniku czego doszło do niezasadnej odmowy zwrotu
wydatków w kwocie 190,56 zł poniesionych przez obrońcę z urzędu w związku z
realizacją czynności w Sądzie Apelacyjnym i wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest oczywiście zasadna.
Zgodnie z treścią art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o
adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 635 ze zm.) koszty nieopłaconej
pomocy prawnej udzielanej z urzędu ponosi Skarb Państwa. W § 19, wydanego na
mocy delegacji zawartej w ust. 2 powołanego artykułu, rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) wskazano zaś,
że koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują
opłatę w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych, o których mowa jest
w rozdziałach 3-5 rozporządzenia, oraz niezbędne, udokumentowane wydatki
4
adwokata. Bezspornym jest zatem, że na koszty nieopłaconej pomocy prawnej
składają się dwa elementy, tj. opłata za czynności, zasądzana według stawek
taryfowych, będąca w istocie wynagrodzeniem adwokata za czynności
bezpośrednio związane z udzieleniem pomocy prawnej stronie, dla której został on
wyznaczony oraz niezbędne, udokumentowane wydatki. Przyznanie adwokatowi
zwrotu poniesionych przezeń wydatków wymaga przy tym ustalenia, że wydatki te
były „niezbędne”, jak również należycie "udokumentowane".
Odnosząc powyższe rozważania natury ogólnej do realiów rozpoznawanej
sprawy stwierdzić należy, że w świetle załączonych do akt sprawy dokumentów w
postaci spisu niezbędnych wydatków z dnia 4 września 2014 r. wraz z załącznikami
do pisma (k. 1290-1294), prawidłowość i rzetelność udokumentowania przez
obrońcę adw. P. M. poniesionych przezeń wydatków w kwocie 190,56 zł,
związanych z dojazdem na rozprawę apelacyjną przed Sądem Apelacyjnym z
miejscowości R., w którym siedzibę ma jego kancelaria, nie budzi wątpliwości.
Mając na uwadze zastosowane w § 19 rozporządzenia rozróżnienie części
składowych kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, nieuprawnione było przyjęcie
przez Sąd Apelacyjny, że obrońca M. M., wnosząc środek odwoławczy na jego
rzecz do sądu, którego siedziba mieściła się w miejscowości innej niż siedziba jego
kancelarii, niejako liczył się z poniesieniem stosownych wydatków z tego tytułu.
Powyższe stanowisko prowadzi bowiem w konsekwencji do uznania, że z kwoty
zasądzonej tytułem "opłaty" za udzielenie pomocy prawnej, obrońca ten powinien
był ponosić wydatki, które okazały się niezbędne dla należytego wywiązania się z
nałożonego nań obowiązku, podczas, gdy – jak już powyżej wskazano - opłata
określona w § 19 pkt 1 rozporządzenia, nie obejmuje tych wydatków. Nietrafne jest
przy tym wiązanie warunku w postaci niezbędności wydatków poniesionych przez
obrońcę z urzędu wynikających z udziału przez niego w czynnościach
procesowych, do których był uprawniony, z uprzednim złożeniem przez niego
wniosku przewidzianego w art. 84 § 2 zd. 2 k.p.k. i jego nieuwzględnienia przez
organ procesowy. To bowiem w gestii ustanowionego obrońcy z urzędu powinna
leżeć ocena, czy zamierza on uczestniczyć osobiście w czynności procesowej
przeprowadzanej poza jego siedzibą lub miejscem zamieszkania, czy też
skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 84 § 2 zd. 2 k.p.k. W uchwale 7
5
sędziów z dnia 30 września 2014 r. Sąd Najwyższy wyraził pogląd zgodnie, z
którym skoro sposób wykonywania obrony należy do suwerennej decyzji obrońcy, a
w aktualnym stanie prawnym wystąpienie z wnioskiem, o którym mowa w art. 84 §
2 zd. 2 k.p.k., jest prawem, a nie powinnością obrońcy, zatem niezłożenie takiego
wniosku przed dokonaniem czynności w miejscowości innej niż siedziba lub
miejsce zamieszkania obrońcy nie może powodować uznania, iż poniesione
przezeń z tytułu tej czynności wydatki nie były "niezbędnymi" (uchwała 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2014 r., I KZP 15/14, OSNKW 2014/10/73).
Dlatego, Sąd Apelacyjny, uznając że adwokat P. M. był należycie
umocowany do prowadzenia na etapie postępowania apelacyjnego obrony z
urzędu oskarżonego M. M., zobowiązany był ustalając koszty nieopłaconej pomocy
prawnej z urzędu w orzeczeniu kończącym postępowanie, a następnie w
orzeczeniu wydanym w trybie art. 626 § 2 k.p.k., przyznać temu obrońcy nie tylko
opłatę w stawkach określonych w § 19 pkt 1 rozporządzenia, ale ponadto dokonać
rekompensaty poniesionych przez niego wydatków, które zostały w sposób
należyty przez niego udokumentowane i miały charakter wydatków "niezbędnych"
(§ 19 pkt 2 rozporządzenia).
Podsumowując, doszło w tej sprawie do rażącej obrazy przepisów prawa
procesowego, wskazanych w skardze Prokuratora Generalnego, która miała istotny
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżone postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 17 września 2014 r. i
przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, w toku którego Sąd
uniknie uchybień będących podstawą uwzględnienia kasacji.
Kierując się powyższą argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie.