Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 118/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z odwołania A. D.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.
z udziałem zainteresowanego A. M.
o przeniesienie na członków zarządu odpowiedzialności spółki za składki na
ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 maja 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w S. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 1 lutego 2011 r. i
2
stwierdził, że A. D. - jako wspólnik P. spółki jawnej z siedzibą w S. - nie odpowiada
solidarnie ze spółką oraz A. M. całym swoim majątkiem za zaległości z tytułu
nieopłaconych przez spółkę i pozostałego wspólnika kosztów egzekucyjnych
wynikających z działalności spółki za okres od marca 2006 r. do listopada 2007 r.
W sprawie ustalono, że tytułami wykonawczymi wystawionymi w dniu 29
lipca 2008 r. Dyrektor Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S., działając
w charakterze organu egzekucyjnego, wszczął egzekucję administracyjną
przeciwko P. spółce jawnej w likwidacji A. D. i A. M., przez zajęcie rachunku
bankowego. Zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego
wierzytelność z rachunku bankowego dłużnika zajętej wierzytelności wystosowane
zostało do Banku […] S.A. Centrali Usług Oddział w W. Odpowiedzialność
wspólników spółki za jej zaległości składkowe została przesądzona decyzją organu
rentowego z dnia 8 lipca 2009 r. W dniu 30 października 2009 r. między płatnikiem
a organem rentowym został zawarty układ ratalny, a postępowanie egzekucyjne
zostało zawieszone. Należności objęte układem ratalnym zostały całkowicie
spłacone. Na koncie spółki pozostała niedopłata z tytułu kosztów egzekucyjnych na
kwotę 16.929,74 zł. Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych P. spółka jawna A. D. i
A. M. z siedzibą w S. w okresie od 6 lutego 1995 r. do 5 listopada 2009 r.
współpracowało z Bankiem S.A. z siedzibą we W., posiadając rachunek bankowy w
3 Oddziale tego Banku w S.
W oparciu o tak poczynione ustalenia i powołując się na treść art. 115 i art.
107 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2013 r., poz. 1442 ze zm., dalej jako ustawa systemowa) oraz art. 64 § 9 i 10
ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1619 ze zm.), Sąd Okręgowy stanął na
stanowisku, że w sprawie wyjaśnienia wymagała kwestia, czy istniały dostateczne
podstawy prawne do przeniesienia na odwołującego się odpowiedzialności za
zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych nieopłaconych przez spółkę. W ocenie
Sądu pierwszej instancji, obowiązek uiszczenia kosztów egzekucyjnych przez
płatnika w ogóle nie powstał. W świetle bowiem art. 80 § 1 ustawy o postępowaniu
3
egzekucyjnym w administracji, dla skutecznego zajęcia wierzytelności z rachunku
bankowego nie wystarczy przesłanie zawiadomienia o zajęciu do centrali banku,
lecz musi ono zostać skierowane do stosownego jego oddziału, ponieważ - gdy
zawiadomienie otrzyma niewłaściwy oddział - zajęcie nie będzie mogło zostać
zrealizowanie, a samo zawiadomienie powinno zostać zwrócone przez adresata
organowi egzekucyjnemu z informacją, że oddział ten nie prowadzi dla wskazanego
zobowiązanego rachunku bankowego. Z uwagi na zakres związania tajemnicą
bankową, bank z własnej inicjatywy nie może wskazać oddziału prowadzącego
rachunek zobowiązanego. Tymczasem - jak wynika z treści sporządzonych przez
organ egzekucyjny zawiadomień „o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego
wierzytelność z rachunku bankowego u dłużnika zajętej wierzytelności będącego
bankiem” - zawiadomienia te we wszystkich przypadkach zostały wystosowane do
Centrali Banku S.A we W., a nie do właściwego 3 Oddziału tego Banku w S., gdzie
płatnik posiadał rachunek bankowy. Doręczenie przez organ egzekucyjny
zawiadomienia o zajęciu jedynie centrali banku nie czyni zadość obowiązkowi
organu egzekucyjnego, o którym stanowi art. 80 § 1 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji. Skoro w postępowaniu egzekucyjnym nie doszło do
prawidłowego doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu, co jest podstawowym
warunkiem prawidłowości i skuteczności zajęcia rachunku bankowego oraz
powstania obowiązku uiszczenia opłat za dokonane czynności egzekucyjne, to po
stronie płatnika nie powstał obowiązek uiszczenia kosztów egzekucyjnych w kwocie
16.929,74 zł.
Wyrokiem z dnia 8 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny, w uwzględnieniu apelacji
organu rentowego, zmienił powyższy wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd drugiej instancji, po uzupełnieniu postępowania dowodowego, ustalił, że
- zgodnie z regulaminem organizacyjnym - Departament Usług Centralnych Banku
[…] S.A. z siedzibą w W. stanowi wydzieloną - w ramach struktur organizacyjnych
Banku - komórkę, która obsługuje zajęcia egzekucyjne z rachunków bankowych w
imieniu wszystkich oddziałów […] S.A. W ocenie Sądu odwoławczego, jednostka ta
była zatem upoważniona do przyjęcia spornych zajęć egzekucyjnych. Zdaniem tego
Sądu, skierowanie zajęcia do oddziału, w którym jest prowadzony rachunek
bankowy dłużnika nie zawsze będzie prawidłowe, gdyż w sytuacji, gdy centrala lub
4
inna wyodrębniona komórka organizacyjna banku jest wyłącznie upoważniona do
obsługi zajęć egzekucyjnych wszystkich rachunków w banku, to ta jednostka będzie
tą właściwą, a nie pozbawiony tej kompetencji oddział. W tym ostatnim przypadku
oddział odmawia przyjęcia zajęcia do realizacji, co powoduje, że zawiadomienie o
zajęciu jest bezskuteczne. W rozumieniu art. 80 § 1 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, oddziałem właściwym jest ten oddział, który został
wyposażony do określonej czynności bankowej zgodnie z wewnętrznymi
przepisami banku (w tym przypadku - do realizacji zajęć egzekucyjnych). Oznacza
to, że nie zawsze właściwym jest oddział, w którym jest prowadzony rachunek
dłużnika. W przeciwnym razie, zajęcia dokonywane w oddziałach, które nie są
wyposażone w kompetencje do ich przyjmowania byłyby nieskuteczne, gdyż nie
dochodziłoby w nich do realizacji zajęć. Skoro Departament Usług Centralnych
Banku […] S.A. w W. był jednostką właściwą do centralnej obsługi zajęć, a nie
oddział Banku w S., w którym był prowadzony rachunek dłużnej spółki, to organ
egzekucyjny prawidłowo przesłał zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z
rachunku bankowego do tego Departamentu. Do zajęcia wierzytelności z rachunku
bankowego doszło z chwilą doręczenia Bankowi zawiadomienia o zajęciu. Skoro
zajęcie było prawidłowe, a dłużna spółka została zawiadomiona o zajęciu, to tym
samym A. D. powinien uiścić koszty egzekucyjne, które są egzekwowane w oparciu
o tytuł wykonawczy wystawiony na dochodzoną należność główną i związane z nią
odsetki.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku A. D. zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 80 § 1
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wskutek przyjęcia, że przesłanie
zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku
bankowego do centrali zajmującej się, zgodnie z wewnętrznymi regulacjami banku,
realizacją zajęć egzekucyjnych w banku posiadającym oddziały jest prawidłowe i
powoduje skuteczne zajęcie rachunku bankowego zobowiązanego. Skarżący
wskazał również - „z daleko idącej ostrożności procesowej” - że przy przyjęciu, iż
art. 80 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest przepisem
postępowania w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., to jego naruszenie nastąpiło
w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy.
5
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy „przez zmianę zaskarżonej decyzji”, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona.
Zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. skargę kasacyjną można oprzeć na dwóch
podstawach: naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz naruszenia przepisów postępowania, jeżeli
uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2). W myśl art. 3984
§
1 pkt 2 k.p.c., skarga kasacyjna powinna zawierać przytoczenie podstaw
kasacyjnych i ich uzasadnienie. Ponieważ Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach przytoczonych podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.), przeto
skarżącego obciąża obowiązek właściwego ich powołania. Skarżący nie może więc
zarzucać naruszenia tego samego przepisu prawa w ramach alternatywnie
powołanych podstaw kasacyjnych, przerzucając na Sąd Najwyższy ciężar wyboru
jednej z nich. O ile bowiem w wypadku podstawy wymienionej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. konieczne jest oznaczenie przez skarżącego przepisu prawa materialnego i
postaci jego naruszenia (czy został przez sąd błędnie wyłożony lub niewłaściwie
zastosowany, z wyjaśnieniem, jak powinien być rozumiany i stosowany), to w
wypadku podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. nieodzowne jest wskazanie
konkretnych przepisów postępowania, które miały ulec naruszeniu przez sąd
drugiej instancji i istotnego wpływu, jaki mogło to wywrzeć na wynik sprawy.
Ponadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nie jest możliwe
naruszenie prawa materialnego jednocześnie przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, ponieważ są to dwie różne postacie naruszenia i każda z nich
wymaga odrębnego wykazania. Naruszenie prawa materialnego będące
następstwem błędnej wykładni polega bowiem na mylnym rozumieniu treści
zastosowanego przepisu, natomiast naruszenie prawa materialnego przez
niewłaściwe zastosowanie oznacza błąd w subsumcji, a więc błąd w podciąganiu
konkretnego stanu faktycznego pod abstrakcyjny stan faktyczny zawarty w normie
6
prawnej (por. np. wyroki z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 3/01, LEX nr 560559; z dnia
15 lipca 2010 r., IV CSK 138/10, LEX nr 621347 oraz z dnia 5 września 2012 r.,
IV CSK 91/12, LEX nr 1275009 i powołane w nich orzeczenia). Nie może być zatem
uznane za prawidłowe i skuteczne powołanie przez skarżącego podstaw skargi
kasacyjnej, w ramach których raz zarzuca on obrazę art. 80 § 1 ustawy o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji jednocześnie przez jego błędną
wykładnię (mylne rozumienie jego treści) i niewłaściwe zastosowanie (niewłaściwą
subsumcję), a raz - „z daleko idącej ostrożności ostrożności procesowej” - uznaje
go za przepis postępowania, którego naruszenie miało istotny wpływ na wynik
sprawy.
Istotniejsze jest jednak to, że art. 80 § 1 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, określający sposób zajęcia wierzytelności z
rachunku bankowego przez organ egzekucji administracyjnej, nie jest ani
przepisem postępowania, o którym stanowi art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., ani przepisem
prawa materialnego w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. i z tej przyczyny nie
może stanowić podstawy skargi kasacyjnej (por. również w tym zakresie
uzasadnienia: uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2011 r., I UZP 3/10, OSNP 2011 nr 17-18, poz. 233, postanowienia tego Sądu z
dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252 oraz
wyroków z dnia 14 lutego 2008 r., I UK 206/07, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 125, z
dnia 21 stycznia 2013 r., II UK 164/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 261 oraz z dnia 8
stycznia 2014 r., II UK 242/13, LEX nr 1415119 i powołane w nich orzeczenia).
Uszło uwadze skarżącego, że od momentu wniesienia do sądu odwołania od
decyzji organu rentowego, rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną,
podlegającą rozstrzygnięciu według zasad właściwych dla tej kategorii spraw.
Skoro sąd orzekający w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych może
stosować jedynie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, to w sferze zarzutów
proceduralnych skarga kasacyjna musi się opierać na podstawie naruszenia
przepisów postępowania cywilnego (art. 3983
§ 1 pkt 2 w związku z art. 1 k.p.c.), do
których niewątpliwie nie należą przepisy regulujące tryb postępowania mającego za
przedmiot egzekucję administracyjną, gdyż nie dotyczą one sposobu procedowania
przez sąd w postępowaniu cywilnym. Skarżący pomija także, że przepisem prawa
7
materialnego w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. jest przepis stanowiący
podstawę orzekania przez sąd w postępowaniu cywilnym o prawach i obowiązkach
stron stosunku prawnego (tu: ubezpieczenia społecznego). W sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych sąd orzeka o istocie przedmiotu odwołania, jaką stanowi
istnienie (nieistnienie) wynikającego z przepisów prawa materialnego określonego
prawa lub zobowiązania stwierdzonego lub ukształtowanego decyzją organu
rentowego. Na gruncie sprawy, w której wniesiona została niniejsza skarga
kasacyjna, oznacza to, że jej istotą była prawidłowość przeniesienia na skarżącego
decyzją organu rentowego z dnia 1 lutego 2011 r. odpowiedzialności z tytułu
nieopłaconych przez spółkę kosztów egzekucyjnych. Podstawy materialnoprawnej
odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej za zaległości spółki nie stanowią
przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Sąd pierwszej
instancji jako podstawę tej odpowiedzialności wskazał art. 107 § 2 pkt 4 i art. 115
Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy systemowej i ta kwalifikacja
prawna nie została przez Sąd odwoławczy zakwestionowana. Skarżący nie wskazał
w kasacyjnej podstawie naruszenia prawa materialnego przepisów, z których
wypływało jego materialnoprawne żądanie stwierdzenia nieistnienia zobowiązania
powstałego wskutek wydania przez organ rentowy wadliwej - w jego ocenie -
decyzji, poprzestając na postawieniu zarzutu wadliwego prowadzenia przez organ
rentowy administracyjnego postępowania egzekucyjnego, które co prawda podlega
uwzględnieniu przy ocenie zasadności zgłoszonego przez skarżącego żądania, ale
nie stanowi jego materialnoprawnej podstawy.
Z powyższy względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.