Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 104/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
SSA Bohdan Bieniek
w sprawie z wniosku E. B.
przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych w Warszawie
o wysokość emerytury policyjnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 grudnia 2013 r.,
1) oddala skargę kasacyjną ;
2) zasądza od odwołującej się na rzecz organu rentowego
kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 28 września 2012 r. oddalił odwołanie
E. B. od decyzji Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych w Warszawie z dnia 22 października 2009 r., ponownie ustalającej
wysokość jej emerytury policyjnej na kwotę 1.792,87 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczona nabyła prawo do emerytury
policyjnej na podstawie decyzji z dnia 9 czerwca 1998 r. Do wysługi emerytalnej
zaliczono jej 21 lat, 7 miesięcy i 2 dni służby w Policji i w Urzędzie Ochrony
Państwa. W dniu 14 maja 2009 r. Instytut Pamięci Narodowej w trybie art. 13a ust.
1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby
Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura
Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży
Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z
2013 r., poz. 667 ze zm.; dalej jako: „ustawa zaopatrzeniowa”) przedstawił
informację o przebiegu służby E. B., z której wynikało, że w okresie od 1 listopada
1976 r. do 31 lipca 1990 r. pełniła ona służbę w organach bezpieczeństwa państwa,
o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu
informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz
treści tych dokumentów (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1388; dalej
jako: „ustawa lustracyjna”), tj. w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych - Biurze „B”
oraz Departamencie I. Na podstawie tej informacji organ rentowy zaskarżoną
decyzją ustalił ponownie wysokość emerytury odwołującej się, przyjmując że okres
od 1 listopada 1976 r. do 31 lipca 1990 r., tj. 13 lat i 9 miesięcy, jest okresem
służby, o którym mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy zaopatrzeniowej, za której
każdy rok emerytura wynosi 0,7% podstawy jej wymiaru zgodnie z art. 15b ust. 1
pkt 1 tej ustawy.
Sąd pierwszej instancji decyzję organu rentowego uznał za prawidłową,
wskazując, że zgodnie z art. 2 ustawy lustracyjnej, organami bezpieczeństwa
państwa, są między innymi, instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe im jednostki terenowe w
3
wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz
w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych.
Służba odwołującej się w Biurze „B” i Departamencie I MSW była służbą w
organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu tego przepisu, wobec czego za
każdy rok tej służby emerytura wynosi 0,7% podstawy jej wymiaru, jak stanowi art.
15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej. Zdaniem Sądu Okręgowego, również
okres urlopu wychowawczego, z którego odwołująca się korzystała w okresie od 15
sierpnia 1981 r. do 15 września 1983 r., był okresem służby, o którym mowa w art.
13 ust. 1 pkt 1b ustawy zaopatrzeniowej.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając sprawę na skutek apelacji odwołującej się,
wyrokiem z dnia 5 grudnia 2013 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego wraz z
poprzedzającą go decyzją organu rentowego w ten sposób, że okres służby E. B.
od dnia 15 sierpnia 1981 r. do dnia 15 września 1983 r. liczony jest wskaźnikiem
2,6% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok tej służby, oddalając apelację w
pozostałej części.
Według Sądu odwoławczego, w okresie korzystania z urlopu
wychowawczego funkcjonariuszka jest zwolniona z wykonywania obowiązków
służbowych. Pozostaje ona w stosunku służby, zachowuje status funkcjonariuszki,
jednakże nie realizuje zadań przynależnych do określonego stanowiska
służbowego, tym samym nie pełni służby w organie bezpieczeństwa państwa w
rozumieniu art. 15b ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej, skoro realizacja
zadań na stanowisku służbowym prawnie została jej odjęta. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, pojęciu pełnienia służby w organie bezpieczeństwa państwa, jakim
posługuje się art. 15b ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej, nie można
przypisać innego znaczenia niż faktyczne wykonywanie obowiązków związanych ze
stanowiskiem zajmowanym w organie bezpieczeństwa państwa, z takim skutkiem,
że znajdujące prawną podstawę zwolnienie z obowiązku realizacji zadań i ich
niewykonywanie oznacza brak możliwości przyjęcia, iż miało miejsce pełnienie
służby w organie bezpieczeństwa państwa. Decydujące znaczenie ma kryterium
rzeczywistego w danej strukturze wykonywania obowiązków służbowych
przypisanych do danego stanowiska. W ocenie Sądu Apelacyjnego, takie, jak
przedstawione rozumienie pojęcia pełnienia służby w organie bezpieczeństwa
4
państwa, pozostaje w związku z celem ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r., która art.
15b wprowadziła do ustawy zaopatrzeniowej. Względy wykładni celowościowej
prowadzą do wniosku, że ograniczenie wysokości świadczeń emerytalnych nie
może dotyczyć funkcjonariuszy, którzy li tylko formalnie pozostawali w służbie w
jednostce organizacyjnej kwalifikowanej jako organ bezpieczeństwa państwa, ale
winno obejmować tych, którzy rzeczywiście pełnili służbę w tych organach,
realizując obowiązki przypisane do stanowisk, które mieściły się w danej strukturze
organizacyjnej. Skoro byli funkcjonariusze ponoszą konsekwencje pełnienia służby
w organach bezpieczeństwa państwa, ze względu na rolę tych organów, to
konsekwencje te winny rozciągać się wyłącznie na okresy służby pełnionej
faktycznie, wykonywanej, na okresy uczestniczenia w realizowaniu przez te organy
ich funkcji. W takiej sytuacji, okres korzystania przez odwołującą się z urlopu
wychowawczego powinien być liczony jako 2,6% podstawy wymiaru emerytury za
rok służby, stosownie do art. 15b ust. 1 pkt 2 ustawy zaopatrzeniowej, wobec czego
w tym zakresie wyrok Sądu Okręgowego wraz z poprzedzającą go decyzją
podlegał zmianie.
Natomiast pozostałe okresy, w których odwołująca się pełniła służbę w MSW
- Biurze […] i Departamencie […], prawidłowo zostały uznane za okresy pełnienia
służby w organach bezpieczeństwa państwa ze skutkiem uwzględnienia ich w
wysłudze emerytalnej po 0,7% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok. Sąd
pierwszej instancji nie naruszył bowiem art. 2 ustawy lustracyjnej, kwalifikując Biuro
[…] i Departament […] MSW do organów bezpieczeństwa państwa. Z art. 2 ust. 3
ustawy lustracyjnej wynika bowiem, że jednostkami Służby Bezpieczeństwa w
rozumieniu tej ustawy są te jednostki, które z mocy prawa podlegały rozwiązaniu w
chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa oraz te jednostki, które były ich
poprzedniczkami. Zgodnie zaś z art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o
Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 180 ze zm.), Służba Bezpieczeństwa
została rozwiązana z mocy prawa z dniem utworzenia Urzędu Ochrony Państwa. Z
tego wynika, że Biuro […] i Departament […] MSW jako centralne instytucje Służby
Bezpieczeństwa zostały z mocy prawa rozwiązane z dniem utworzenia Urzędu
Ochrony Państwa, wobec czego należy je uznać za organy bezpieczeństwa
państwa w rozumieniu art. 2 ustawy lustracyjnej.
5
W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd Okręgowy nie naruszył też art. 15b
ustawy zaopatrzeniowej, przyjmując, że wysokość emerytury wyliczanej za okresy
pełnienia służby w latach 1944–1990 w organach bezpieczeństwa państwa może
być niższa od 40% podstawy wymiaru tego świadczenia, albowiem stanowisko to
jest zgodne z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3
marca 2011 r., II UZP 2/11 (OSNP 2011 nr 15-16, poz. 210), która zasługuje na
pełną akceptację.
Odwołująca się wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
zarzucając naruszenie:
1. art. 15b ust. 1 i 2 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej,
przez ich niewłaściwe zastosowanie, czego skutkiem było
nieuwzględnienie przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury skarżącej
art. 15 ust. 1 tej ustawy, tj. „40% podstawy wymiaru emerytury po 15
latach służby”,
2. art. 15b ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, przez błędną jego wykładnię i
przyjęcie, że na jego podstawie przepisy art. 14 i 15 tej ustawy stosuje
się odpowiednio, ale z pominięciem art. 15 ust. 1 ustawy,
3. art. 15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej w związku z art. 2 ust. 3 ustawy
lustracyjnej, przez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że służba
skarżącej w Biurze […] MSW w okresie od 1 listopada 1976 r. do 31
stycznia 1987 r. była służbą w organach bezpieczeństwa państwa, w tym
w szczególności od 23 marca 1981 r. do 15 lipca 1981 r., kiedy skarżąca
przebywała na urlopie macierzyńskim.
Opierając skargę na takich podstawach, odwołująca się wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o odmowę
przyjęcia jej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie oraz o zasądzenie od
odwołującej się kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Wykładnia przepisu art. 15b ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy w zakresie dotyczącym odpowiedniego stosowania art. 15 ust. 1 in
principio tej ustawy, stanowiącego o tym, że emerytura dla funkcjonariusza, który
pozostawał w służbie przed 2 stycznia 1999 r. wynosi 40% podstawy jej wymiaru za
15 lat służby, została dokonana przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca
2011 r., II UZP 2/11 (OSNP 2011 nr 15-16, poz. 210), zgodnie z którą za każdy rok
pełnienia służby w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o
których mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej, emerytura wynosi 0,7% podstawy jej
wymiaru (art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej), co oznacza, że wysokość
emerytury wyliczanej wyłącznie za okresy pełnienia takiej służby może być niższa
od 40% podstawy wymiaru tego świadczenia. W jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy
stwierdził, między innymi, że po istotnej zmianie normatywnej obowiązującego
stanu prawnego wynikającej z dodania szczególnego, szczegółowego i odrębnego
art. 15b ustawy zaopatrzeniowej, zawarte w ust. 2 tego przepisu odesłanie do
odpowiedniego stosowania art. 14 i 15 tej ustawy oznacza, że przepisy te stosuje
się odpowiednio wyłącznie w zakresie, który nie został wyraźnie i odmiennie
uregulowany w art. 15b ust. 1. W przeciwnym razie doszłoby do pozbawienia
waloru i znaczenia normatywnego art. 15b ustawy zaopatrzeniowej, do czego nie
ma żadnych prawnych, prawniczych ani racjonalnych argumentów. Stwierdził, że
art. 15b ust. 1 pkt 1 jednoznacznie nakazuje wyliczyć emeryturę osób pełniących w
latach 1944-1990 służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w
art. 2 ustawy lustracyjnej, według obniżonego ustawowego wskaźnika 0,7%
podstawy wymiaru za każdy rok takiej służby, z jedynym wyjątkiem uregulowanym
w art. 15b ust. 3 i 4 tej ustawy. Wskazał, że nie ma żadnych podstaw ani
uzasadnienia korygowanie zasady wyliczania emerytury mundurowej od innego
wskaźnika procentowego niż 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy
rok służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w ustawie
lustracyjnej, w drodze odpowiedniego stosowania art. 15 ust. 1 in principio tej
ustawy, który przewiduje co najmniej 40% podstawę wymiaru tego świadczenia z
tytułu pozostawania w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. Jeżeli służba była
pełniona w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o których
7
mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej, to emerytura wynosi zawsze po 0,7% podstawy
wymiaru tego świadczenia za każdy rok pełnienia takiej służby (art. 15b ust. 1 pkt 1
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy), z jedynym wyjątkiem
uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4. Sąd Najwyższy odwołał się również do wykładni
celowościowo-systemowej art. 15b ust. 1 pkt 1 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 1b
ustawy zaopatrzeniowej, która nie pozwala odstąpić od niebudzącej wątpliwości
gramatyczno-językowo-logicznej wykładni art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy,
przewidującego ustalenie (liczenie) wysokości emerytury z zaopatrzenia
emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych po 0,7% podstawy wymiaru tego
świadczenia za okresy pełnienia służby w organach bezpieczeństwa PRL, o których
mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej. Przyjęcie minimalnej 40% podstawy wymiaru
emerytury za 15 lat służby przy ustalaniu wysokości emerytur z zaopatrzenia
emerytalnego służb mundurowych prowadziłoby do niedopuszczalnego, bo
bezpodstawnego podważenia waloru normatywnego i celu wprowadzenia istotnej
zmiany normatywnej wynikającej z dodania szczególnej regulacji art. 15b ustawy
zaopatrzeniowej. W porządku chronologicznym, a zatem co do zasady okresy
służby w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa
w art. 2 ustawy lustracyjnej, przypadały bowiem w okresie 15 „pierwszych”
(początkowych) lat służby stanowiącej tytuł nabycia uprawnień z zaopatrzenia
emerytalnego funkcjonariuszy, przeto wykładnia zmierzająca do zachowania co
najmniej 40% podstawy wymiaru emerytury takich osób w drodze odpowiedniego
stosowania do nich art. 15 ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej, wykluczałaby,
a co najmniej w istotny sposób ograniczałaby, ustanowioną w art. 15b ust. 1 pkt 1 w
związku z art. 13 ust. 1 pkt 1b tej ustawy zasadę wyliczania wysokości emerytury z
zastosowaniem współczynnika 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy
rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Inaczej rzecz
ujmując, żądanie stosowania tego normatywnie obniżonego przelicznika
procentowego dopiero za każdy kolejny (powyżej 15 lat) rok służby lub okres
równorzędny z taką służbą (art. 13 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej) w istocie rzeczy
wykluczałoby zastosowanie tego ustawowego przelicznika: całkowicie w przypadku
osób pobierających emerytury zaopatrzeniowe wyłącznie z tytułu pełnienia służby w
latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa PRL, o których mowa w art. 2
8
ustawy lustracyjnej; albo prowadziłoby do ograniczonego („kadłubowego”)
stosowania tego ustawowego przelicznika w przypadkach, gdyby okresy pełnienia
takiej służby podlegały uwzględnieniu do wymaganej „zaopatrzeniowej” wysługi
emerytalnej. W ocenie Sądu Najwyższego, tego typu możliwość musiałaby
jednoznacznie i wyraźnie wynikać z treści art. 15b ustawy zaopatrzeniowej, który
nie zawiera formuły, zasady ani takich możliwości interpretacyjnych, które
uzasadniałyby stanowisko, że emerytura osoby, która pełniła służbę w organach
bezpieczeństwa państwa, a których mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej, wynosi
zawsze co najmniej 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i dopiero następnie
wzrasta według wskaźników określonych tym przepisem. Sąd Najwyższy podkreślił,
że art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej nie zawiera gwarancji minimalnej co
najmniej 40% podstawy wymiaru emerytury z tytułu lub w związku z okresami
pełnienia służby w organach bezpieczeństwa PRL, o których mowa w art. 2 ustawy
lustracyjnej. Przeciwnie, w przepisie tym prawodawca kategorycznie ustanowił
jednoznacznie czytelną zasadę, że za okresy pełnienia takiej służby emerytura
wynosi 0,7% podstawy jej wymiaru (ust. 1 pkt 1), z jedynym wyjątkiem
uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4. Do wyliczenia wysokości takiej emerytury
uwzględnia się ponadto po 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub
okresów równorzędnych ze służbą, o której mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz
pkt 2-4, z wyłączeniem jednak okresów równorzędnych służby w organach
bezpieczeństwa państwa (art. 13 ust. 1 pkt 1b), które uwzględniane są na zasadzie
wynikającej z art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, tj. po 0,7% podstawy
wymiaru tego świadczenia. Odpowiednie stosowanie art. 14 i 15 ustawy do osób
pełniących służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2
ustawy lustracyjnej, oznacza zatem tylko uzyskanie przewidzianych w art. 14 i 15
wzrostów lub zwiększeń (przywilejów) emerytalnych z zaopatrzenia emerytalnego
funkcjonariuszy z tytułu i za okresy innej służby - niż służba w ustawowo
wskazanych organach bezpieczeństwa państwa, w tym przywilejów wynikających z
korzystnego (uprzywilejowanego) traktowania między innymi okresów
poprzedzających lub przypadających po zwolnieniu ze służby przy ustalaniu
wysokości tzw. emerytur mundurowych. Wyrażona w art. 15 ust. 1 in principio
ustawy zaopatrzeniowej zasada przysługiwania co najmniej 40% podstawy wymiaru
9
emerytury za 15 lat służby dotyczy wprawdzie okresów pozostawania w służbie
przed dniem 2 stycznia 1999 r., ale nie ma zastosowania do okresów
równorzędnych z taką służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1b tej ustawy.
Tylko okresy równorzędne, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4,
uwzględnia się do wyliczenia wysokości emerytury z przelicznikiem 2,6% podstawy
jej wymiaru (art. 15b ust. 1 pkt 2 ustawy zaopatrzeniowej), natomiast okresy
równorzędne, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1b tej ustawy, tj. okresy pełnienia
służby w latach 1944-1990 w strukturach bezpieczeństwa państwa, o których mowa
w art. 2 ustawy lustracyjnej, podlegają przeliczeniu wskaźnikiem 0,7% za każdy rok
takiej służby na podstawie art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną w
pełni akceptuje przywołaną uchwałę i motywy jej podjęcia, wobec czego nie
znajduje podstaw do uwzględnienia zarzutów naruszenia art. 15b ust. 1 i 2 w
związku z art. 15 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, przez ich niewłaściwe
zastosowanie, czego skutkiem było nieuwzględnienie przy ustalaniu podstawy
wymiaru emerytury skarżącej art. 15 ust. 1 tej ustawy, tj. „40% podstawy wymiaru
emerytury po 15 latach służby” oraz art. 15b ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, przez
błędną jego wykładnię i przyjęcie, że na jego podstawie przepisy art. 14 i 15 tej
ustawy stosuje się odpowiednio, ale z pominięciem art. 15 ust. 1 ustawy.
Nie ma też przesłanek do uznania za uzasadniony zarzutu naruszenia art.
15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej w związku z art. 2 ust. 3 ustawy lustracyjnej,
przez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że służba skarżącej w Biurze […] MSW
w okresie od 1 listopada 1976 r. do 31 stycznia 1987 r. była służbą w organach
bezpieczeństwa państwa, w tym w szczególności od 23 marca 1981 r. do 15 lipca
1981 r., kiedy skarżąca przebywała na urlopie macierzyńskim.
Sąd Apelacyjny trafnie bowiem zakwalifikował Biuro […] MSW, w którym
odwołująca się pełniła służbę, jako organ bezpieczeństwa państwa. Wyliczenie
organów bezpieczeństwa państwa zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej jest
mało precyzyjne, co dotyczy w szczególności pkt 5, który operuje wymagającymi
wykładni sformułowaniami: „instytucji centralnych Służby Bezpieczeństwa
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych” oraz „podległych im jednostek terenowych w
wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych Komendach Milicji Obywatelskiej oraz
10
wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych”. Na
potrzeby ustawy lustracyjnej pojęcie jednostek Służby Bezpieczeństwa zostało
zdefiniowane w jej art. 2 ust. 3. Takimi jednostkami są te jednostki Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych, które z mocy prawa podlegały rozwiązaniu w chwili
zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, oraz te jednostki, które były ich
poprzedniczkami. Wobec tego wykładając treść art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy należy
odwołać się do tej ustawowej definicji. Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony
przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w orzeczeniu z dnia 14 maja 2010 r., II AKa
108/10 (LEX nr 833269), że sam przepis art. 2 ust. 3 ustawy o ujawnianiu
informacji, jako zawierający legalną definicję pojęcia jednostki Służby
Bezpieczeństwa, jest wystarczający do rozstrzygnięcia, czy dana jednostka
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest jednostką Służby Bezpieczeństwa
(centralną bądź terenową), a zarazem organem bezpieczeństwa państwa w
rozumieniu ustawy lustracyjnej. Trafny jest bowiem wywód, że w praktyce nie jest
możliwe w oparciu o akceptowane metody wykładni (a zatem z wyłączeniem
możliwości wyprowadzania wniosków pomocnych przy interpretacji aktów prawnych
wyższego rzędu z aktów niższego rzędu, jak i możliwości ustalenia treści normy
ustawowej z odwołaniem się do aktów-dokumentów tajnych tworzonych na użytek
aparatu bezpieczeństwa państwa) wykazanie, że dany podmiot był instytucją
centralną lub terenową Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej. Wobec tego, to przepis art. 2
ust. 3 tej ustawy powinien służyć ustaleniu, czy dana jednostka MSW jest centralną
bądź terenową jednostką Służby Bezpieczeństwa a zarazem organem
bezpieczeństwa państwa.
Jak prawidłowo przyjęto w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, Biuro […]
MSW odpowiada kryteriom powyższego przepisu. Zostało, tak jak Sąd odwoławczy
trafnie wywiódł, rozwiązane w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa.
Utworzenie nowych jednostek organizacyjnych w Urzędzie Ochrony Państwa i
Komendzie Głównej Policji, które przejęły zadania dawnego Biura […] i podległych
mu terenowych jednostek organizacyjnych (w ramach rozdzielenia kompetencji, o
czym mowa w art. 129 ust. 2, art. 130 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie
Ochrony Państwa), nie oznacza zachowania tych jednostek w dotychczasowym,
11
niezmienionym stanie formalno-prawnym. O rozwiązaniu w 1990 r. Biura […] jako
jednostki centralnej Służby Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
świadczy jednoznacznie treść rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca
1990 r. w sprawie nadania statutu organizacyjnego Ministerstwu Spraw
Wewnętrznych (Dz.U. Nr 49, poz. 288). Statut nie wymienia już Biura jako
działającej w Ministerstwie komórki organizacyjnej. Wcześniej Biuro działało w
Ministerstwie Spraw Wewnętrznych zgodnie ze statutem organizacyjnym MSW,
stanowiącym załącznik do uchwały Nr 144/83 Rady Ministrów z dnia 21
października 1983 r. Było wymienione w jego § 6 ust. 2 pkt 16. Okoliczność, że
zadania Biura tymczasowo, do zakończenia reorganizacji Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych, pozostały niezmienione (§ 6 zarządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 10 maja 1990 r., wydanego w celu wykonania postanowień
art. 129 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa), nie jest
równoznaczna z tym, że Biuro jako instytucja centralna Służby Bezpieczeństwa, nie
zostało rozwiązane z mocy prawa.
Dla stwierdzenia, że odwołująca się pełniła służbę w organach
bezpieczeństwa państwa nie ma też znaczenia, że do jej obowiązków należały
wyłącznie czynności biurowe, co zostało podniesione w skardze kasacyjnej. Z art.
15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej wynika bowiem, że dotyczy on osoby, która
pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2
ustawy lustracyjnej, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r.
Przepis ten nie odnosi się w ogóle do wykonywanych przez funkcjonariusza
czynności. Krąg podmiotowy adresatów unormowania wyznacza - poza
pozostawaniem w służbie przed 2 stycznia 1999 r. - jako jedyne kryterium pełnienie
służby w organie bezpieczeństwa państwa. Do odmiennych wniosków nie prowadzi
również wykładnia art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy zaopatrzeniowej, który stanowi o
równorzędnym ze służbą w Policji, na zasadach z art. 15b, traktowaniu okresów
służby w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa. Nie
ma zatem żadnych podstaw do przyjęcia, że na potrzeby ponownego, w tym
przypadku, ustalenia wysokości emerytury policyjnej rodzaj wykonywanych zadań
decyduje o tym, czy funkcjonariusz pełnił służbę w organie bezpieczeństwa
państwa, jeśli tę służbę w tak kwalifikowanej jednostce organizacyjnej pełnił.
12
Powyższy pogląd w pełni znajduje potwierdzenie w rozważaniach Trybunału
Konstytucyjnego, zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 lutego 2010 r.,
K 6/09 (OTK-ZU Seria A 2010 nr 2, poz. 15). Trybunał w pkt 6.2 rozważań
prawnych podał, że: „(...) W żadnym przypadku wybór służby w tajnej policji
politycznej państwa komunistycznego nie zasługuje na aprobatę, niezależnie od
komórki organizacyjnej i stanowiska służbowego funkcjonariusza." (...). Według
Trybunału, ustawodawca negatywnie ocenił sam fakt podjęcia służby w organach
bezpieczeństwa Polski Ludowej - ze względu na jednoznacznie ujemną ocenę tych
organów. Bez znaczenia pozostaje więc okoliczność rodzaju zadań realizowanych
przez funkcjonariusza w ramach służby w organie bezpieczeństwa państwa.
Wynika to zresztą wprost z tej części rozważań Trybunału, w której dokonywana
jest ocena zgodności art. 13 ust. 1 pkt 1b i art. 15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej z
art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał nie zakwestionował przyjęcia przez
ustawodawcę jako różniącej istotnie funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa
Polski Ludowej od pozostałych funkcjonariuszy służb mundurowych przed 1990 r.
cechy w postaci ich służby w określonych w ustawie organach bezpieczeństwa
państwa w latach 1944-1990. Uznanie tej cechy za istotną, według Trybunału,
znajduje podstawę w zasadzie sprawiedliwości społecznej i preambule Konstytucji.
Reasumując, w świetle obowiązującego prawa brak uzasadnionych podstaw do
przyjęcia, że oprócz kryterium pełnienia służby w organie bezpieczeństwa państwa,
doniosłość prawną dla ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego ma
przesłanka w postaci rodzaju wykonywanych przez funkcjonariusza zadań w tym
organie.
Twierdzenia skarżącej odnośnie do niemożliwości uznania, że przebywając
na urlopie macierzyńskim w okresie od 23 marca 1981 r. do 15 lipca 1981 r. pełniła
służbę w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 15b ust. 1 ustawy
zaopatrzeniowej w związku z art. 2 ust. 3 ustawy lustracyjnej, nie poddają się
natomiast kontroli kasacyjnej. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Z przytoczonego
przepisu wynika wniosek, że obejmuje on wszystkie twierdzenia skarżącego, które
dotyczą wadliwości w określeniu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a więc
przebiegu zdarzeń lub stanów rzeczywistości oraz oceny mocy i wiarygodności
13
dowodów, prowadzących do ustalenia faktów. Wyłączenie to dotyczy całej sfery
ocennej, a zatem objętej zasadą swobodnej oceny dowodów, w związku z czym
odnosi się również do art. 228 § 1 k.p.c. (fakty powszechnie znane nie wymagają
dowodu), czyli tzw. bezdowodowego ustalania faktów” (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CSK 146/06, niepublikowane i wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 404/07, niepublikowany).
Oznacza to, że spór o ocenę poszczególnych dowodów i ustalenie stanu
faktycznego nie może być przenoszony do postępowania przed Sądem
Najwyższym, który jest związany - zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. - ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 228/08, niepublikowany).
Przebieg służby skarżącej należy do ustaleń faktycznych. W tych ustaleniach brak
jest informacji o tym, że we wskazanym okresie odwołująca się korzystała z urlopu
macierzyńskiego (wykazano tylko okres korzystania z urlopu wychowawczego,
który został oceniony przez Sąd Apelacyjny). Skarżąca w całym postępowaniu
przed Sądami obu instancji nigdy nie wskazywała na okoliczność korzystania z
urlopu macierzyńskiego w okresie swej pracy w organach bezpieczeństwa
państwa, a w postępowaniu kasacyjnym, jak wskazano, nie ma możliwości
uzupełnienia o ten element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, niezależnie od
tego, że skarga kasacyjna opiera się wyłącznie na zarzutach naruszenia prawa
materialnego, które nie mogą służyć podważaniu ustaleń faktycznych poczynionych
przez Sąd drugiej instancji.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i
art. 39821
w związku z art. 108 § 1 k.p.c.).