Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 369/14
POSTANOWIENIE
Dnia 3 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie G. M.
oskarżonego z art. 107 § 1 kks
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 3 marca 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 lipca 2014 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w D.
z dnia 23 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Rejonowego w D. i sprawę
oskarżonego G. M. przekazuje temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
G. M. został oskarżony przez Urząd Celny w K. o to, że:
od dnia 1 października 2012 r do dnia 9 października 2012 r. urządzał w lokalu o
nazwie K. usytuowanym w D., gry mające charakter losowy na automatach: Hot
Spot nr HS 547, Multi Gaminator 42 nr CW/MGE/004, Hot Spot nr CW/HS 401, Hot
2
Spot nr CW/HS 016, bez wymaganego zezwolenia, wbrew przepisom ustawy z dnia
19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, tj. o przestępstwo z art. 107 § 1 k.k.s. w
zw. z art. 9 § 3 k.k.s.
W dniu 5 marca 2014 r. obrońca G. M. złożył do Sądu Rejonowego w D.
wniosek o umorzenie postępowania wobec braku znamion czynu zabronionego,
gdyż oskarżony nie działał umyślnie, bowiem kierował się przekonaniem o braku
bezprawności swojego zachowania (k. 262).
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2014 r., na podstawie art.
17 § 1 pkt. 2 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. umorzył postępowanie, a kosztami
procesowymi obciążył Skarb Państwa (k. 263).
W zażaleniu na to postanowienie, wniesionym na niekorzyść, Urząd Celny w
K., zarzucił obrazę prawa materialnego oraz błąd w ustaleniach faktycznych
przyjętych na podstawie orzeczenia, i wniósł o jego uchylenie.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 23 lipca 2014 r., utrzymał w mocy
zaskarżone postanowienie.
Od w/w postanowienia Sądu Okręgowego kasację złożył Prokurator
Generalny. Zaskarżył to postanowienie w całości na niekorzyść oskarżonego G. M.
i zarzucając rażące oraz mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
przepisów prawa karnego procesowego – art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 2
k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. polegające na zaniechaniu wszechstronnej kontroli
odwoławczej oraz należytego rozważenia i ustosunkowania się w uzasadnieniu
orzeczenia do wszystkich zarzutów podniesionych w środku odwoławczym, w
następstwie czego doszło do utrzymania w mocy postanowienia sądu I instancji
zapadłego z rażącą obrazą art. 339 § 3 pkt. 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1. k.k.s.,
polegającą na przeprowadzeniu oceny dowodów, skutkującym niezasadnym
umorzeniem postępowania przeciwko G. M. na podstawie art. 17 §1 pkt 2 k.p.k. w
zw. z art. 113 § 1 k.k.s., wskutek wyrażenia błędnego poglądu, że w sprawie
występuje ujemna przesłanka procesowa w postaci braku znamion czynu
zabronionego, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz utrzymanego
nim w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w D. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Uzasadniając stanowisko o braku znamion przestępstwa w zachowaniu G.
M. Sąd Rejonowy, stwierdził, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje
podstaw do przypisania zachowaniu oskarżonego umyślnego charakteru, co jest
niezbędnym warunkiem popełnienia przestępstwa określonego w art. 107 § 1 k.k.s.
Sąd Rejonowy podniósł, że G. M. podejmując decyzję o umieszczeniu
kwestionowanych urządzeń w lokalu K., nie miał świadomości bezprawności
swojego działania, bowiem swoje przekonanie o zręcznościowym charakterze
maszyn do gier opierał na tym, iż dysponował opiniami technicznymi z 2012 r.
rzeczoznawcy mgr inż. Z. S., z których wynikało, że przedmiotowe urządzenia mają
charakter zręcznościowy i w związku z tym nie podlegają rygorom ustawy o grach
hazardowych.
Sąd Rejonowy stwierdził też, że w przeświadczeniu o legalności swojego
postępowania oskarżony G. M. dodatkowo wspierał się licznymi, korzystnymi dla
niego, orzeczeniami dotyczącymi takich samych urządzeń zakwestionowanych w
innych sprawach, a to m.in. postanowieniu Sądu Rejonowego w G. z dnia 1 grudnia
2011 r., sygn. akt II Kp …/11, o częściowym uwzględnieniu zażalenia na
zatrzymanie rzeczy, postanowieniu Sądu Rejonowego w C. z dnia 25 stycznia 2012
r. sygn. III Kp …/11, o uchyleniu postanowienia Urzędu Celnego w przedmiocie
dowodów rzeczowych, postanowieniu Urzędu Celnego w B. z dnia 27 lipca 2012 r.
o umorzeniu dochodzenia z uwagi na brak znamion czynu zabronionego
określonych w art. 107 § 1 k.k.s. w działaniach polegających na urządzaniu gry na
automacie Hot - Spot nr seryjny CW/HS/230 (k. 264v).
W uzasadnieniu zażalenia Urząd Celny podniósł, że Sąd Rejonowy
niezasadnie uznał, iż G. M., opierając się na posiadanych opiniach, działał w
przekonaniu, że automaty Hot Spot i Multi Gaminator są urządzeniami
zręcznościowym, które nie podlegają rygorom ustawy o grach hazardowych.
Zakwestionowano trafność przeprowadzonej przez Sąd oceny opinii w aspekcie ich
przydatności dla poczynionych w sprawie ustaleń akcentując, iż zostały one
wydane na prywatne zamówienie i dotyczą bliżej indywidualnie nieokreślonych
urządzeń o zbieżnych z zakwestionowanymi maszynami nazwach, przy
równoczesnym pominięciu opinii wywołanej przez Urząd Celny I, z której wynikało,
4
że automaty ujęte w zarzucie podlegają przepisom ustawy o grach hazardowych (k.
150- 163,165 - 169). Nadto skarżący podkreślał, iż prawna dopuszczalność
umorzenia postępowania, na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., przed rozprawą
uzależniona jest od uprzedniego stwierdzenia, że zarówno opis zarzucanego
oskarżonemu czynu jednoznacznie wskazuje na brak znamion przestępstwa, jak i
treść zgromadzonych dowodów przemawia za tym w sposób niebudzący
wątpliwości.
Po rozpoznaniu tego zażalenia Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swojego
postanowienia odnosząc się do kwestii, podniesionych w zażaleniu wskazał, że sąd
I instancji prawidłowo ustalił, iż oskarżonemu G. M. nie można przypisać winy, co
oznacza, iż stosownie do treści art. 1 § 3 k.k.s. nie popełnił on zarzucanego mu
aktem oskarżenia przestępstwa skarbowego. Sąd odwoławczy podkreślił, że
konstrukcja przepisu art. 107 k.k.s. nie przewiduje możliwości popełnienia tego
przestępstwa w postaci nieumyślnej. Dla pociągnięcia do odpowiedzialności karnej
- skarbowej z tego tytułu konieczne jest bowiem wykazanie przez oskarżyciela, iż
działanie sprawcy miało charakter umyślny, tj. że sprawca był świadomy
postępowania wbrew przepisom ustawy. Podniósł, że Sąd Rejonowy w oparciu o
zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w szczególności na podstawie
przedłożonych przez oskarżyciela dokumentów, oraz dokumentów załączonych
przez oskarżonego, prawidłowo ocenił, iż oskarżonemu nie można przypisać winy
zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym, gdyż oskarżony dołożył
wszelkiej staranności, aby przed urządzeniem gry na automacie sprawdzić czy
spełnia on wymagania do prowadzenia gry bez konieczności uzyskania koncesji,
bądź zezwolenia zgodnie z przepisami ustawy o grach hazardowych. W dalszej
części uzasadnienia Sąd Okręgowy podkreślił, że oskarżony G. M. uzyskał od
biegłego sądowego opinie, z których jasno i w sposób nie budzący wątpliwości
wynikało, iż urządzenia Hot Spot i Multi Gaminator, są urządzeniami technicznymi
nie służącymi do gry hazardowej. Zarazem jako nieuzasadnione Sąd Okręgowy
ocenił twierdzenia oskarżyciela, odnośnie tego, iż ta opinia, z uwagi na jej prywatny
charakter, nie ma mocy charakteru obiektywnego. Wskazana okoliczność, zdaniem
Sądu Okręgowego, nie może być bowiem brana pod uwagę przy ocenie zamiaru
oskarżonego, ponieważ z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania i
5
doświadczenia życiowego trudno oczekiwać, aby osoba składająca zamówienie o
wydanie opinii przez fachowca zajmującego się daną dziedziną i posiadającego w
tej mierze wiadomości specjalne, powinna powziąć uzasadnione wątpliwości co do
znaczenia takiej opinii (k.292).
Rację ma Prokurator Generalnej gdy podnosi, że omówione postanowienie Sądu
Okręgowego zostało wydane z rażącym naruszeniem przepisów prawa
procesowego wskazanych w zarzucie kasacji.
Poza sporem jest bowiem, że zakres wstępnej kontroli oskarżenia,
przeprowadzanej w trybie art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k., nie obejmuje merytorycznej
oceny poszczególnych dowodów oraz ich wartościowania i przesądzania o winie
oskarżonego.
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 września 2005 r., V KK 143/05,
Sąd Najwyższy stwierdził, że umorzenie postępowania przed rozprawą na
posiedzeniu w trybie art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k. może nastąpić w oparciu o art. 17 § 1
pkt 2 k.p.k. tylko wówczas, gdy w sposób oczywisty z zebranego w postępowaniu
przygotowawczym materiału dowodowego wynika, że zarzucony oskarżonemu
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego. Takie orzeczenie opierać się musi
wyłącznie na niebudzących wątpliwości materiałach postępowania
przygotowawczego. Gdy jednak zebrane dowody nie mają jednoznacznego wyrazu,
gdy dokonanie trafnych ustaleń faktycznych, co do istotnych okoliczności czynu
wymaga gruntownego zbadania i wieloaspektowej krytycznej oceny materiału
dowodowego, to oczywiste jest, że umorzenie postępowania na posiedzeniu przed
rozprawą nie jest dopuszczalne (R-OSNKW 2005, poz. 1650).
Trafna jest konstatacja Prokuratora Generalnego, że w niniejszej sprawie
brak było podstaw do umorzenia postępowania bez przeprowadzenia rozprawy,
albowiem zgromadzony materiał dowodowy, w zakresie odnoszącym się do
istotnych okoliczności czynu zarzucanego G. M., nie ma jednoznacznego
charakteru.
Przecież Sąd Rejonowy dokonał oceny zgromadzonych dowodów, w
aspekcie winy G. M., w sytuacji, gdy nie dysponował wyjaśnieniami oskarżonego
(przez sądem nie udzielono mu głosu a w postępowaniu przygotowawczym
skorzystał z prawa do odmowy złożenia wyjaśnień). Waloru pisemnych wyjaśnień,
6
o których mowa w art. 176 § 1 k.p.k., z pewnością nie może spełniać sporządzone
drukiem komputerowym oświadczenie podejrzanego G. M. noszące datę 1 sierpnia
2013 r., załączone do protokołu przesłuchania (k. 185-185v). Zgodnie z tym
protokołem, czynność przesłuchania trwała, wraz z odebraniem danych
osobowych, niespełna 30 minut. Nie jest zatem możliwe aby w jej toku, przy
obecności funkcjonariusza organu procesowego i w warunkach wyłączających
możliwość kontaktowania się z innymi osobami podejrzany, złożył pisemne
dwustronicowe wyjaśnienia, które zawierają szczegóły takie jak daty i sygnatury
orzeczeń (k. 185v). Opisany dokument nie może więc zastępować dowodu z
wyjaśnień oskarżonego.
Oprócz tego, w skład materiału dowodowego, będącego przedmiotem
osądu, wchodziły opinie zawierające wzajemnie wykluczające się wnioski co do
charakteru urządzenia Hot Spot i Multi Gaminator. Stanowisko w kwestii
niemożności przypisania oskarżonemu umyślnego działania Sąd Rejonowy zajął
opierając się wyłącznie na opiniach uznających przedmiotowe urządzenie za
automat o charakterze zręcznościowym, nieposiadający funkcji umożliwiającej
prowadzenie gier o charakterze losowym.
Opinie te zostały sporządzone przez rzeczoznawcę - biegłego z listy Prezesa
Sądu Okręgowego z dziedziny m. in. automatów elektronicznych do gier
zabawowych, zręcznościowych i losowych mgr inż. Z. S. i nie dotyczą
zindywidualizowanych egzemplarzy automatów do gier zabezpieczonych w
postępowaniu. Stanowią jedynie opinie techniczne do określonego nazwą modelu
urządzenia Hot Spot oraz Multi Gaminator. Równocześnie Sąd nie odniósł się, do
wywołanej w niniejszej sprawie opinii biegłego sądowego z zakresu informatyki,
telekomunikacji i automatów do gier, mgr inż. R. R., z której wynikało, iż badane
konkretnie zindywidualizowane automaty typu Hot Spot i Multi Gaminator są
urządzeniami elektronicznymi, w których zainstalowany program umożliwia
rozgrywanie gier o charakterze losowym w rozumieniu ustawy o grach
hazardowych (k. 150- 162 i 165 - 168).
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego,
nie dostrzegł, że Sąd ten dokonał niedopuszczalnej w ramach trybu określonego w
7
art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k. oceny dowodów, a nadto potraktował zebrane dowody w
sposób wybiórczy.
Sąd Okręgowy w swoim uzasadnieniu nie odniósł się do wywodów
skarżącego o pominięciu przez sąd meriti dowodu z opinii biegłego R. R.
Równocześnie Sąd ten zaakceptował fakt dokonania przez Sąd I instancji ustaleń
odnoszących się do zamiaru oskarżonego wyłącznie w oparciu o opinię
pozaprocesową wydaną przez rzeczoznawcę i dotyczącą określonego modelu
automatów, nie dysponując przy tym wyjaśnieniami G. M., który - czego nie można
wykluczyć – mógłby zdecydować się na złożenie dowodowo przydatnych wyjaśnień
przed sądem. Sąd Okręgowy nie odniósł się także do argumentów z zażalenia
odnośnie niewykorzystania przez oskarżonego trybu art. 2 ust. 6 ustawy o grach
hazardowych, który pozwalał na uzyskanie decyzji Ministra Finansów ostatecznie
ustalającej charakter urządzeń którymi się posługiwał. W kontekście przypadków
kwestionowania legalności automatów do gier w wielu sprawach dotyczących
działalności oskarżonego na rozległym terenie byłoby to zachowanie racjonalne i
świadczące o braku zgody na ewentualność naruszania prawa. Przy rozważaniach
co do kwestii umyślności w działaniu oskarżonego, Sądy obu instancji nie wzięły
pod uwagę, że fakt zlecania i kompletowania opinii prywatnych, przy braku
wykorzystania sposobów prawem przewidzianych, może prowadzić do wniosku, że
oskarżony miał świadomość charakteru posiadanych automatów do gier (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2014 r., sygn. V KK 344/13, opubl. www.sn.pl)
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy, z mocy art. 537 § 2 k.p.k., orzekł jak w
postanowieniu.