Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 15/15
POSTANOWIENIE
Dnia 24 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Karol Weitz
w sprawie z wniosku E. S. i U. S.
przy uczestnictwie E. K. i innych,
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 kwietnia 2015 r.,
zażalenia wnioskodawców
na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 3 listopada 2014 r.,
oraz na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 25 listopada 2014 r.
1. odrzuca zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 3 listopada 2014 r., sygn. akt […];
2. odrzuca zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 25 listopada 2014 r., sygn. akt […]w części odrzucającej
zażalenie;
3. uchyla postanowienie Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 25
listopada 2014 r., sygn. akt […]w części odrzucającej skargę
kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia 4 lipca 2014 r. oddalił apelację
wnioskodawców wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia
26 listopada 2013 r. w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia. Wnioskodawcy wnieśli
skargę kasacyjną na to postanowienie wraz z wnioskiem o zwolnienie ich od
kosztów sądowych. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 r.
oddalił ten wniosek. Wnioskodawcy wnieśli zażalenie na to postanowienie. Sąd
Okręgowy postanowieniem z dnia 25 listopada 2014 r. odrzucił zażalenie
wnioskodawców na postanowienie z dnia 3 listopada 2014 r. oraz odrzucił skargę
kasacyjną na postanowienie z dnia 4 lipca 2014 r. Podstawą odrzucenia zażalenia
było stwierdzenie, że na wydane przez sąd drugiej instancji postanowienie
o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych nie przysługuje zażalenie. Natomiast
podstawą odrzucenia skargi kasacyjnej było stwierdzenie, że nie została ona
opłacona. Sąd podkreślił, że w odniesieniu do wnoszonych przez profesjonalnych
pełnomocników środków prawnych, jeśli należy się od nich opłata stała albo
proporcjonalna i opłata ta nie zostanie wniesiona, sąd nie wzywa do uzupełnienia,
lecz środek odrzuca (art. 1302
§ 1 k.p.c.). W wypadku gdy składany środek prawny
zawiera wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, to, w razie oddalenia tego
wniosku, termin do wniesienia opłaty biegnie od dostarczenia skarżącemu odpisu
postanowienia o oddaleniu tego wniosku.
Wnioskodawcy wnieśli do Sądu Najwyższego zażalenie na postanowienie
Sądu Okręgowego z dnia 25 listopada 2014 r. oraz, w tym samym piśmie, wnieśli
zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Co do zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada
2014 r. o odmowie zwolnienia wnioskodawców od kosztów postępowania
kasacyjnego, należy zauważyć, że wnioskodawcy ponownie skarżą to
postanowienie – pierwsze zażalenie zostało przez nich skierowane do Sądu
Apelacyjnego i zostało odrzucone postanowieniem Sądu Okręgowego w Ł. z dnia
25 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Ł. podkreślił, że jest to postanowienie
wydane przez sąd drugiej instancji, a na takie postanowienie nie przysługuje
zażalenie. Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada 2014
3
r. także podlega odrzuceniu przez Sąd Najwyższy. Dopuszczalność złożenia
zażalenia do Sądu Najwyższego jest wyjątkiem, a nie zasadą. W konsekwencji
zamieszczony w art. 3941
§ 1, § 11
i § 2 k.p.c. katalog postanowień sądu drugiej
instancji podlegających zaskarżeniu do Sądu Najwyższego należy wykładać ściśle.
W katalogu tym nie ma zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji w
przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych, zatem na takie postanowienie
zażalenie do Sądu Najwyższego nie przysługuje, a wniesione zażalenie podlega
odrzuceniu.
Co do postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 25 listopada 2014 r.
o odrzuceniu zażalenia wnioskodawców, skarżący uzasadniają swój zarzut,
podnosząc naruszenie art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. Twierdzą, że wydane przez sąd
odwoławczy postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów
sądowych w postępowaniu kasacyjnym jest orzeczeniem wydanym przez sąd
pierwszej instancji, bowiem wcześniej kwestia ta nie mogła być badana przez
żaden sąd. Odwołują się w związku z tym do konstytucyjnej zasady
dwuinstancyjności postępowania sądowego, a zwłaszcza do wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 27 marca 2007 r., SK 3/05 (OTK-A 2007, nr 3, poz. 32),
w którym uznano orzekanie przez sąd odwoławczy o kosztach procesu za
orzekanie po raz pierwszy w tej materii, co wiązało się z przyjęciem, że Konstytucja
wymaga zaskarżalności postanowienia w tym przedmiocie. Skarżący uważają, że
Konstytucja wymaga, aby na postanowienie wydane przez sąd odwoławczy
o odmowie zwolnienia z kosztów sądowych przysługiwało zażalenie. Należy
w związku z tym podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 31 marca
2009 r., SK 19/08 (OTK-A 2009, nr 3, poz. 29) orzekał w sprawie zgodności art.
3941
§ 2 k.p.c., w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), w zakresie,
w jakim przepis ten uniemożliwia zaskarżenie postanowienia o odmowie
zwolnienia od kosztów sądowych wydanego po raz pierwszy przez sąd drugiej
instancji, z art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Trybunał
Konstytucyjny uznał badany przepis za zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku
z art. 176 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu podkreślił, że Konstytucja nie
4
gwarantuje prawa do bezpłatnego postępowania sądowego, a zwolnienie od
kosztów sądowych nie stanowi odrębnej sprawy objętej gwarancjami
konstytucyjnymi (w tym gwarancją dwuinstancyjności). Dodał, że zwolnienie od
kosztów sądowych nie stanowi aktu wymierzania sprawiedliwości, lecz akt
administrowania środkami budżetowymi. W konsekwencji rozstrzygnięcie
w przedmiocie zwolnienia od kosztów nie stanowi samodzielnej sprawy
w rozumieniu Konstytucji, zatem nie mają do niego zastosowania konstytucyjne
gwarancje co do rozstrzygania spraw, w tym gwarancja dwuinstancyjności
postępowania. Sąd rozstrzygający po raz pierwszy o kosztach sądowych nie może
zostać uznany z tego tylko względu za sąd pierwszej instancji. Argumentacja
Trybunału Konstytucyjnego prowadzi do wniosku, że nie jest dopuszczalne
składanie zażalenia na rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji co do zwolnienia od
kosztów sądowych, choćby w tej kwestii merytorycznie orzekano po raz pierwszy,
a jeżeli, jak w niniejszej sprawie, dojdzie do złożenia takiego zażalenia, to podlega
ono odrzuceniu.
Co do postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 25 listopada 2014 r.
o odrzuceniu skargi kasacyjnej wnioskodawców należy, podkreślić, że w tym
zakresie zażalenie do Sądu Najwyższego oczywiście przysługuje (art. 3941
§ 1
k.p.c.). Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną jako nieopłaconą. Stwierdził,
powołując się na art. 112 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.), że w świetle tego przepisu nie
wzywa się strony po prawomocnym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych do opłacenia pisma, lecz termin tygodniowy do wniesienia opłaty biegnie
od daty doręczenia stronie postanowienia o oddaleniu. W szczególności biegu tego
terminu nie przerywa wniesienie w tym terminie niedopuszczalnego zażalenia na
oddalenie wniosku o zwolnieniu od kosztów sądowych. Ze stanowiskiem tym nie
zgodzili się skarżący i podnieśli, że wskutek uchylenia art. 1302
§ 3 k.p.c., w razie
wniesienia, nawet przez profesjonalnego pełnomocnika, nieopłaconej skargi
kasacyjnej, sąd musi zastosować art. 1302
§ 1 k.p.c., z którego wynika, że taka
skarga nie może być odrzucona, lecz powinna zostać zwrócona, a w świetle art.
1302
§ 2 k.p.c. może jeszcze zostać należycie opłacona i wywoła skutek od daty
pierwotnego wniesienia.
5
W analogicznej sprawie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 kwietnia
2013 r., IV CZ 25/13 (nie publ.) stwierdził, że nieobowiązujący od dnia 1 lipca
2009 r. art. 1302
§ 2 k.p.c. stanowiący, że sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie
opłaty m.in. środki odwoławcze i środki zaskarżenia wniesione przez adwokata lub
radcę prawnego podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej
od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, został uchylony
ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571). Ustawa ta
weszła w życie z dniem 1 lipca 2009 r., a przepis przejściowy (art. 8 ust. 1) stanowi,
że przepisy ustawy stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia
w życie. Wykładnia tego przepisu nie może być dokonywana bez uwzględnienia
zmian w k.p.c. dotyczących postępowania kasacyjnego, wprowadzonych ustawą
z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804). W następstwie tych zmian
postępowanie kasacyjne utraciło charakter postępowania w trzeciej instancji,
skarga kasacyjna stała się instrumentem kontroli zgodności z prawem
prawomocnych orzeczeń. Ten szczególny charakter postępowania kasacyjnego
prowadzi do wniosku, że złożenie skargi kasacyjnej po dniu 1 lipca 2009 r. jest,
w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz.
1571), nowym postępowaniem wszczętym po dniu jej wejścia w życie. Oznacza to
tym samym, że do postępowania wywołanego taką skargą mają zastosowanie
przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym tą ustawą.
Takie też stanowisko zostało wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(por. postanowienia z dnia 8 stycznia 2010 r. IV CZ 107/09, z dnia 3 lutego 2010 r.
II CZ 91/09, z dnia 3 lutego 2010 r. II CZ 79/09, z dnia 24 listopada 2010 r., II CZ
128/10). Jego konsekwencją była potrzeba rozważenia skutków uchylenia art. 1302
§ 3 k.p.c., skoro przepis ten nie znajduje zastosowania do skarg kasacyjnych
wniesionych po dniu 1 lipca 2009 r. Zagadnienie to stało się przedmiotem uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., II UZP 4/10,
której Sąd Najwyższy postanowił nadać moc zasady prawnej. Według tej uchwały,
nieopłacona skarga kasacyjna złożona przez adwokata lub radcę prawnego
6
po wejściu z życie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571)
podlega odrzuceniu w razie niewykonania zarządzenia wzywającego do opłacenia
skargi (art. 3986
§ 2 w związku z art. 130 § 1 k.p.c.).
W niniejszej sprawie sąd drugiej instancji, po oddaleniu wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej, powinien wydać
zarządzenie wzywające do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej. Nieprawidłowo
zatem Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną bez wezwania do wniesienia
od niej opłaty.
Z przedstawionych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 3986
§ 3 i art.
39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 1 i § 3 k.p.c.).