Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 września 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku A. Ż. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji wnioskodawczyni A. Ż. N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 listopada 2011 r. sygn. akt VIII U 1025/11

u c h y l a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i sprawę przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K. do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt III AUa 206/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I. oddalił odwołanie A. Ż. N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 13 kwietnia 2011 r. stwierdzającej, że podlega ona ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od dnia 1 listopada 2005 r. do 31 marca 2009 r., zaś w punkcie II. zasądził od wnioskodawczyni A. Ż. N.na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 60,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Jako okoliczności bezsporne Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawczyni A. Ż. N.od dnia 15 marca 1991 r. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie techniki dentystycznej. Zgłosiła się ona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego okresach co najmniej od dnia 1 stycznia 1999 r. do 31 maja 2003 r., od dnia 16 czerwca 2003 r. do 31 października 2003 r. i od dnia 17 listopada 2003 r. do 31 listopada 2003 r., zaś tylko do ubezpieczenia zdrowotnego w okresie od dnia 1 grudnia 2003 r. do 1 listopada 2005 r. Natomiast w okresie od dnia 1 grudnia 2003 r. do 31 marca 2009 r. wnioskodawczyni była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek (...) W. (...) sp. jawna z tytułu umowy zlecenia. Jednakże w okresie od listopada 2005 r. do marca 2009 r. z umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne była niższa od najniższej podstawy wymiaru składek obowiązujących wnioskodawczynię z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. następnie, od dnia 1 kwietnia 2009 r. wnioskodawczyni została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/2 etatu i osiągała co najmniej obowiązujące minimalne wynagrodzenie w przeliczeniu na okres miesiąca. Pismem z dnia 8 marca 2011 r. organ rentowy poinformował wnioskodawczynię o obowiązku dokonania poprawnego zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W odpowiedzi na powyższe, pismem z dnia 29 marca 2011 r. wnioskodawczyni podniosła, że w przypadku równoczesnego podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej oraz umowy zlecenia, możliwe jest opłacanie składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej tylko na ubezpieczenie zdrowotne.

Nadto ustalił Sąd Okręgowy, że wnioskodawczyni w składanych dokumentach zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego (ZUS, ZUA i ZUS ZZA) podała kod tytułu ubezpieczenia (0510 00), który oznacza osobę prowadzącą działalność gospodarczą, a brak jest korekt jej dokumentów zgłoszeniowych z kodem tytułu ubezpieczenia (0540 00), oznaczającym osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu. W pierwotnie składanych dokumentach rozliczeniowych (ZUS DRA, ZUS RNA i ZUS RCA) za okres od stycznia 1999 r. do lutego 2011 r. wnioskodawczyni rozliczając składki na własne ubezpieczenie wykazała kod ubezpieczenia 0510 00. Dopiero w kwietniu i maju 2011 r. dokonała korekty ze zmianą kodu na 0540 00 za okres od grudnia 2003 r. do lutego 2011 r. Natomiast deklaracje rozliczeniowe ZUS DRA od marca do września 2011 r. zostały złożone tylko z kodem tytułu ubezpieczenia 0540 00.

Sąd Okręgowy oparł powyższe ustalenia na dokumentacji zawartej w aktach, a w szczególności na piśmie organu rentowego z dnia 13 października 2011 r., które jednoznacznie wskazuje, że wnioskodawczyni zgłosiła do ewidencji działalności gospodarczej swoją działalność podając kod ubezpieczenia, oznaczający osobę prowadzącą działalność gospodarczą, a stosownych korekt dokonała dopiero w kwietniu i maju 2011 r. Za wiarygodne uznał także Sąd Okręgowy zeznania wnioskodawczyni, albowiem ocenił jej jako spójne i logiczne, a nadto korespondujące z pozostałym materiałem dowodowym.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Wnioskodawczyni zgłosiła się bowiem do ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, wskazując kod 0510 00, a dopiero w kwietniu i maju 2011 r. dokonała korekty dokumentów podając, że wykonuje wolny zawód i wskazała odpowiedni kod 0540 00. Słusznie więc przyjął organ rentowy w oparciu o dokonane dokumenty zgłoszeniowe, że w spornym okresie od dnia 1 listopada 2005 r. do 31 marca 2009 r. wnioskodawczyni winna być traktowana jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. Skoro zaś w tym okresie z tytułu wykonywania umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne była niższa od obowiązującej najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą, to wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu jednocześnie wykonywanej działalności gospodarczej, co wynika z treści art. 9 ust. 2a oraz art. 6 ust. 1 pkt. 4 w zw. z art. 8 ust. 6 pkt. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wywiodła wnioskodawczyni A. Ż. N.. Zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 8 ust. 6 pkt 3 oraz art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie lub niewłaściwe zastosowanie na tle ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Wskazując na tak sformatowane zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i stwierdzenie, że w spornym okresie nie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelująca podniosła m.in., że Sąd pierwszej instancji nie zanegował przedstawionej przez nią wykładni art. 8 ust. 6 pkt 3 oraz art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która stwarza po stronie osoby prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie wolnego zawodu i wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia, możliwość wyboru tytułu ubezpieczenia społecznego w oparciu o art. 9 ust. 2 tej ustawy, tj. bez względu na wysokość uzyskiwanych przychodów, nawet wówczas gdy osoba taka uzyskuje wpis w ewidencji działalności gospodarczej. Zaś organ rentowy nie kwestionował faktu, iż faktycznie wykonywała ona wolny zawód oraz że dokonała korekt zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego w zakresie kodu właściwego dla prowadzonej działalności w ramach wolnego zawodu. Organ rentowy stwierdził jedynie, że w jej przypadku nie ma prawa wyboru tytułu ubezpieczenia.

Sąd Apelacyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona, chociaż z innych przyczyn niż w niej wskazane.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji w ślad za organem rentowym nieprawidłowo uznał, że istotę sporu w niniejszej sprawie stanowi kwestia rozstrzygnięcia tytułu podlegania przez wnioskodawczynię A. Ż. N. ubezpieczeniom społecznym wobec jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i wykonywania umowy zlecenia, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia jest niższa od obowiązującej najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą (tj. w oparciu treść o art. 9 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Dlatego też treść zaskarżonej decyzji, a w konsekwencji również sentencja orzeczenia całkowicie rozmija się z przedmiotem rozpoznania niniejszej sprawy.

W pierwszym rzędzie wyjaśnienia wymagało, z jakiego powodu organ rentowy rozstrzygnął o tytule ubezpieczenia społecznego wnioskodawczyni, a także z jakiej treści żądaniem wnioskodawczyni występowała do organu rentowego, bowiem zostało to całkowicie pominięte zarówno w motywach zaskarżonego wyroku, jak i w uzasadnieniu decyzji organu rentowego z dnia 13 kwietnia 2011 r. Podkreślenia wymaga również, że postępowanie przed organem rentowym w sprawach ubezpieczeń społecznych dotyczy ubezpieczonych, którzy mają prawo (jako strona) przedstawić swoje stanowisko. Gdy zaś ubezpieczony dokładnie określa swoje żądanie i przedstawia czego się domaga, nie jest rzeczą organu rentowego wydanie rozstrzygnięcia, które pozostaje w oderwaniu od podniesionych przez ubezpieczonego żądań czy wniosków. Nawet jeśli organ rentowy wydaje decyzje odmowną ma obowiązek podniesione żądania rozpatrzyć i się do nich ustosunkować.

Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, na tle okoliczności niniejszej sprawy nie budziło wątpliwości, także organu rentowego, że od samego początku (tj. od dnia 15 marca 1991 r.) wnioskodawczyni prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wolnego zawodu (techniki dentystycznej), choć nie od początku prowadzenia tej działalności zgłaszała (w rejestrze czy w organie rentowym) wykonywanie wolnego zawodu i w dokumentach rozliczeniowych tak oznaczała wykonywaną działalność. Wręcz przeciwnie, w dokumentacji zgłoszeniowej do ubezpieczeń społecznych (ZUS DRA, ZUS RNA i ZUS RCA) podała kod ubezpieczenia wskazujący, iż prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a nie wykonywanie wolnego zawodu. Jednakże w kwietniu i maju 2001 r. złożyła korektę tych dokumentów za okres od grudnia 2003 r. do lutego 2011 r. (a więc także za sporny w sprawie niniejsze okres od listopada 2005 r. do marca 2009 r.) z prawidłowym kodem ubezpieczenia dla osób wykonujących wolny zawód. Wprost domagała się więc aby organ rentowy dokonał korekty jej tytułu ubezpieczenia z wcześniej zgłoszonej pozarolniczej działalności gospodarczej na wykonywanie wolnego zawodu. Natomiast w zaskarżonej decyzji z dnia 13 kwietnia 2011 r. organ rentowy całkowicie pominął to żądanie, czyli w istocie wniosek o zgłoszenie jej do ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania wolnego zawodu, a rozstrzygnął jedynie kwestię czy jako osoba prowadząca działalność gospodarczą (co już z góry założył) i jednocześnie wykonująca umowę zlecenia, nie spełnia przesłanki do dokonania wyboru tytułu do ubezpieczenia społecznego. Tymczasem zadaniem organu rentowego było stwierdzenie, czy według istniejącego stanu faktycznego uwzględniającego złożone korekty, zaistniały przesłanki do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia, czy też wykonywania wolnego zawodu, co winno znaleźć swoje odzwierciedlenie w treści decyzji organu rentowego. Ma to swoje konsekwencje, albowiem o ile za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w definicji zawartej w art. 8 ust. 6, uważa nie tylko osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (art. 8 ust. 6 pkt 1), ale także inne grupy, w tym m.in. osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu (art. 8 ust. 6 pkt 3), to jednak inaczej te grupy osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą traktuje w zakresie możliwości wyboru tytułu ubezpieczenia społecznego w razie jego zbiegu innym tytułem do tego ubezpieczenia

Jak wynika z treści art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10 (a więc także prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą we wszystkich formach wymienionych w art. 8 ust. 6), jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Natomiast regulacja art. 9 ust 2a tej ustawy – wyłączająca możliwość dokonania wyboru ubezpieczenia, o którym mowa w art. 9 ust. 2 (jeżeli z tytułu wykonywania umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpracy przy wykonywaniu tych umów podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność) – dotyczy jedynie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Skoro zaś w niniejszej sprawie żądania wnioskodawczyni i składane przez nią korekty były skierowane wyraźnie na zgłoszenie jej do ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania wolnego zawodu, to było obowiązkiem organu rentowego w pierwszej kolejności wyraźne i jednoznaczne rozstrzygnięcie kwestii, czy korekty zgłoszenia prowadziły do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu i czy tej formy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dotyczy wyłączenie możliwości dokonania wyboru tytułu ubezpieczenia, o której mowa w art. 9 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czy też pozwala na taki wybór w oparciu o art. 9 ust. 2 tej ustawy. W zaskarżonej decyzji, wydanej w wyniku wszczęcia postępowania wyjaśniającego – podczas którego apelująca dokonała korekt deklaracji ubezpieczeniowych - tego rozstrzygnięcia brak, co prowadzi do wniosku, iż organ rentowy nie rozpoznał istoty sprawy, a Sąd pierwszej instancji okoliczności tych, podnoszonych już w odwołaniu - w ogóle nie wziął pod uwagę. W konsekwencji sprawa wymaga ponownego rozpoznania i to jeszcze w postępowaniu przed organem rentowym.

Powyższy brak organ rentowy będzie zobowiązany uzupełnić przy ponownym rozpoznaniu sprawy, albowiem tylko rozstrzygnięcie organu rentowego w tym przedmiocie może prowadzić do kontroli zaskarżonej decyzji w tym zakresie. W przeciwnym zaś razie, przedstawione przez wnioskodawczyni okoliczności faktyczne i żądania pozostałyby nierozpoznane. Sąd ubezpieczeń społecznych jest zawsze związany treścią zaskarżonej decyzji, której przedmiot rozstrzygnięcia wyznacza zakres rozpoznania sprawy, a sąd nie może rozstrzygnąć w kwestii, która nie była przedmiotem kontrolowanej decyzji. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych musi być poprzedzone decyzją organu administracyjnego – orzeczeniem, które jednocześnie stanowi wyraz stanowiska tego organu jako strony. W rzeczywistości, zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, sąd nie rozstrzyga o zasadności materialnoprawnych wniosków składanych temu sądowi, bowiem nawet w toku postępowania sądowego nie działa w zastępstwie organu rentowego, lecz dokonuje kontroli rozstrzygnięć (decyzji) tego organu w granicach jej treści i przedmiotu. Zatem kwestie nie wyrażone w decyzji organu rentowego nie mogą być przedmiotem rozstrzygnięcia sądu ubezpieczeń społecznych. Skoro zaś w sprawie niniejszej organ rentowy pomijając całkowicie fakt wykonywania przez wnioskodawczynię wolnego zawodu (korektę zgłoszenia tej formy wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej do ubezpieczenia społecznego) oraz kwestię możliwości wyboru tytułu ubezpieczenia w razie jednoczesnego wykonywania umowy zlecenia ( której brak w aktach ubezpieczeniowych ), nie wydał żadnego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, a zatem nie rozpoznał kwestii, która była przedmiotem sprawy.

Rozważenia wymaga, czy wobec treści art. 9 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wnioskodawczyni jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w ramach wykonywania wolnego zawodu i spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z innego tytułu (w jej przypadku wykonywania umowy zlecenia), ma możliwość wyboru tytułu ubezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 9 ust. 2 tej ustawy. W szczególności czy z zawartego w tym przepisie odesłania do art. 8 ust. 6 pkt 1 omawianej ustawy wynika, iż dotyczy on jedynie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, czy też innych form prowadzenia działalności gospodarczej ujętych w art. 8 ust. 6, w tym wykonywania wolnego zawodu. Sposób sformułowania tego przepisu wydaje się świadczyć o dążeniu ustawodawcy do dokładnego określenia kręgu adresatów tego unormowania. Na podobne rozróżnienie form prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej zawarte w art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) zwrócił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2011 r. (I UK 18/11, OSNP 2012 Nr 15-16, poz. 200), rozważając możliwość pozostania w ubezpieczeniu społecznym rolników osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a nie osób prowadzących innego rodzaju działalność pozarolniczą, w myśl przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych – w tym także osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu. Rozstrzygnięcie tej kwestii będzie należało w pierwszej kolejności do organu rentowego, co winno znaleźć wyraz w treści decyzji. Zaś kontrola stanowiska organu rentowego przez sąd ubezpieczeń społecznych będzie możliwa dopiero w razie ewentualnego odwołania od rozstrzygnięcia organu rentowego zawartego w decyzji.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 477 ^14a k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazał sprawę temu organowi do ponownego rozpoznania.