Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 10 czerwca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny,

w składzie:

Przewodniczący: SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie: SSO Elżbieta Zalewska – Statuch. SSR (del) Robert Pabin

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2015 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z wniosku J. S. (1)

z udziałem A. S., I. M., P. G., R. C., J. G., R. G., A. G., K. B., G. M., H. D.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczki postępowania K. B.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 26 stycznia 2015 r. w sprawie I Ns 295/14

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w pkt 1 w całości na następujące: „stwierdzić, że spadek po H. G. (1) z domu C. córce J. i W. zmarłej 14 stycznia 2007 roku w W. ostatnim stałym miejscu zamieszkania nabyli: J. S. (1) z domu G. w wymiarze 9/18 (dziewięciu osiemnastych) części, na podstawie testamentu alograficznego sporządzonego przed Sekretarzem Gminy w G. w dniu 28 września 1993 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Wieluniu w dniu 31 marca 2014roku w sprawie sygn. akt I Ns 294/14 a nadto na podstawie ustawy: J. S. (1) w wymiarze 3/18 (trzech osiemnastych) części, oraz M. G., J. G., R. G., K. B., G. M. i H. D. - po 1/18 (jednej osiemnastej) części każde z nich”;

2.  ustalić, że koszty postępowania apelacyjnego ponosi każdy z uczestników w zakresie sum przez siebie wydatkowanych.

Sygn. akt I Ca 146/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 26 stycznia 2015 roku Sąd Rejonowy w Wieluniu, w sprawie sygn. akt. I Ns 295/14 stwierdził, że spadek po H. G. (1) z domu C. córce J. i W. zmarłej w dniu 14 stycznia 2007 roku w W., ostatnim stałym miejscu zamieszkania nabyła w całości córka J. S. (1) z domu G., córka S. na podstawie testamentu alograficznego sporządzonego przed Sekretarzem Gminy w G. w dniu 28 września 1993 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Wieluniu w dniu 31 marca 2014roku w sprawie o sygn. akt INs 294/15. Sąd ustalił również, że koszty postępowania ponoszą zainteresowani w zakresie dotychczas przez nich wydatkowanym.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na ustaleniach faktycznych, których istotne elementy przedstawiały się następująco:

H. G. (1)zmarła w dniu 14 stycznia 2007 roku Węglowcach, ostatnim stałym miejscu zamieszkania. W dacie śmierci była wdową. Pozostawiła po sobie córkę J. S. (1). (...) H.– B.i Z.zmarli przed nią. B. G.zmarł 14 kwietnia 1989 r. pozostawiając po sobie synów M., J.i R.. M. G.zmarł w 2011 roku pozostawiając po sobie żonę A. G.oraz dzieci: A. S., I. M., R. C.i P. G.. Z. G.zmarł 13 października 1965 r. pozostawiając po sobie dzieci: G. M., H. D.i K. B.. Żaden ze spadkobierców ustawowych H. G. (1)nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia oraz nie zrzekł się dziedziczenia. W dniu 3 sierpnia 1977 roku spadkodawczyni, w obecności dwóch świadków, złożyła wobec Sekretarza Biura Urzędu Gminy G. G. T.testament ustny. Protokół obejmujący jej ostatnią wolę został podpisany przez testatorkę, Sekretarza Gminy oraz świadków. Z treści testamentu wynika, że H. G.była współwłaścicielką wraz z B. G.gospodarstwa rolnego położonego w W.o powierzchni 9.19 Ha i cały ten majątek w 1/2 części na wypadek swojej śmierci przekazała córce J. S. (1). Przedmiotowy testament został otwarty i ogłoszony przed Sądem Rejonowym we Wieluniu w dniu 31 marca 2014r w sprawie sygn. akt. INs 294/14. W skład spadku po H. G. (1)wchodzi udział w prawie własności gospodarstwa rolnego położonego na terenie gminy G.o powierzchni około 7,5Ha. W dniu 18 stycznia 1975 roku Naczelnik Powiatu w W.wydał AWZ obejmujący w/w gospodarstwo rolne. Jako jego właściciele zostali wskazani H.i S.małżonkowie G.. Postanowieniem z dnia 23 marca 1987 roku w sprawie I Ns 147/87 Sąd Rejonowy w Kępnie stwierdził, że wchodzące w skład spadku po S. G.gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy, nabyli w 1/2 części – H. G. (1)i B. G.. Aktualnie dla przedmiotowego gospodarstwa prowadzona jest księga wieczysta (...)w której w dziale II jako współwłaściciele wpisani są: B. G.przy udziale 1/4 części oraz H. G. (1)przy udziale 3/4 części.

Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że zgodnie z treścią art. 926 § 1 Kc powołanie do spadku wynika z ustawy albo testamentu, przy czym dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przez ustawowym. W dalszej kolejności Sąd poddał wykładni przepisy art. 941 Kc i 951 § 1 Kc konkludując, że sporządzony przez H. G. (1) w dniu 28 września 1993 roku testament alograficzny został sporządzony w formie zgodniej z przepisami prawa. Zdaniem Sądu o ile animus testandi H. G. (1) był pomiędzy uczestnikami niesporny, sporna była wykładnia testamentu tj. zapisu o brzmieniu „i cały swój majątek w 1/2 części na wypadek śmierci”. Wątpliwości dotyczyły tego czy spadkodawczyni rozporządziła na rzecz J. S. (1) całością swojego majątku spadkowego czy też jedynie połową. Przywołując treść art. 948 Kc Sąd wskazał, że testament należy tłumaczyć tak aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Zdaniem Sądu testatorka podała w protokole spadkowym, że jest współwłaścicielką gospodarstwa rolnego wraz z B. G., przy czym takie określenie składników majątku należy odczytywać w oderwaniu od rzeczywistej wielkości udziałów (3/4 do 1/4). Spadkodawczyni w chwili testowania zdawała sobie sprawę, że gospodarstwo rolne należące w przeszłości do niej i jej męża, stanowi obecnie współwłasność jej i jej syna B. na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. G.. Tymczasem w ujęciu powszechnej świadomości pojęcie współwłasności oznacza wspólną własność czegoś z kimś. Mając powyższe na względzie Sąd uznał, że wykładnia testamentu dokonana z uwzględnieniem zasad doświadczenia życiowego prowadzi do konkluzji, że H. G. (1) rozporządziła nie 1/2 w majątku spadkowym tj. gospodarstwie rolnym ale całym swoim majątkiem tj. gospodarstwem rolnym wynoszącym połowę wspólnie z B. G., niezależnie od rzeczywistej wielkości jej udziałów we własności w/w gospodarstwa.

Powyższe postanowienie zaskarżył apelacją pełnomocnik K. B. zrzucając mu:

1/ naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na wynik sprawy, tj. art. 231 kpc w zw. z art. 233 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i zastąpienie jej dowolnością co doprowadziło do podjęcia rozstrzygnięcia sprzecznego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym na skutek nieuzasadnionego przyjęcia, że rozporządzenie testamentowe objęło 3/4 udziału w gospodarstwie rolnym, w sytuacji gdy rozporządzenie testamentowe dotyczyło tylko udziału w wysokości 1/2 części z całego przysługującego spadkodawcy udziału w gospodarstwie rolnym wynoszącego 3/4 części.

2/ naruszenie prawa materialnego tj.:

- art. 948 § 1 Kc poprzez błędną wykładnię, co skutkowało niewłaściwym zastosowaniem i prowadziło do przyjęcia wykładni treści testamentu sprzecznej z wolą spadkodawcy na skutek uzupełnienia brakującej treści testamentu i uznanie przez Sąd, że powołanie nastąpiło do całego majątku pomimo wyraźnego wskazania, że testament dotyczy tylko 1/2 części spadku,

- art. 948 § 2 Kc poprzez jego błędną wykładnię i utrzymanie w mocy testamentu pomimo zasadności stwierdzenia dziedziczenia na podstawie ustawy wobec bezskutecznej treści testamentu i powołania do części gospodarstwa rolnego stanowiącej 1/2 z 3/4 udziału w gospodarstwie rolnym,

- art. 926 § 3 Kc poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że pomimo powołania J. S. (1) tylko do 1/2 części majątku spadkowego Sąd uznał ją za powołaną do całości spadku, w sytuacji gdy do tej części powinno nastąpić dziedziczenie z ustawy.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty wniósł o:

- zmianę zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że spadek z mocy ustawy nabyli J. S. (1) w 1/3 części oraz M. G., J. G., R. G., G. M., K. B. i H. D. po 1/9 części,

ewentualnie

- zmianę postanowienia i stwierdzenie, że spadek co 9/18 części nabyła na podstawie testamentu J. S. (1) natomiast postała części z mocy ustawy nabyła J. S. (1) w 3/18 części oraz M. G., J. G., R. G., G. M., K. B. i H. D. po 1/18 części,

ewentualnie

- o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji,

oraz, zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz K. B. kosztów postępowania przed sądem I i II Instancji według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd Okręgowy aprobuje dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne i przyjmuje je za własne wskazując jedynie, że przyjęta w uzasadnieniu postanowienia (k.213v) data sporządzenia przez H. G. (1) testamentu alograficznego tj. 3 sierpnia 1977 roku stanowi w ocenie Sądu Okręgowego oczywistą omyłkę pisarską. Omyłka ta nie ma w sprawie żadnego znaczenia zważywszy, że w dalszej części pisemnych motywów orzeczenia (k.213v) Sąd posłużył się już prawidłową datą tj. 28 września 1993r.

Odnosząc się natomiast do podniesionych w apelacji zarzutów Sąd Okręgowy uznał za chybiony najdalej idący zarzut dotyczący naruszenia przepisu art. 948 § 2 Kpc poprzez jego błędną wykładnię i utrzymanie w mocy testamentu pomimo zasadności stwierdzenia dziedziczenia na podstawie ustawy wobec bezskutecznej treści testamentu.

Skarżący w złożonym środku odwoławczym nie powołał żadnych argumentów na poparcie tezy o bezskuteczności testamentu. Podniósł jedynie, że sporny zapis testamentowy obejmuje oświadczenie woli testatorki o innej treści aniżeli przyjęta przez Sąd I instancji. Zdaniem apelującego, Sąd bezpodstawnie przyjął, że zapis o treści „w 1/2 części” można w świetle art. 948 § 2 Kc tłumaczyć rozmaicie, podczas gdy zapis ten brzmi jednoznacznie. W tym kontekście Sąd Okręgowy podzielił zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 231 Kpc w zw. z art. 233 § 1 Kpc oraz przepisów prawa materialnego tj. art. 926 § 3 Kc i art. 948 § 1 i 2 Kc.

W pierwszej kolejności warto za Sądem Rejonowym powtórzyć, że testament należy tłumaczyć tak aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 § 1 Kc). Poza sporem pozostaje fakt, że w dacie sporządzania testamentu tj. w dniu 28 września 1993 roku jedynym majątkiem H. G. (1) był udział w gospodarstwie rolnym położonym w W., którego współwłaścicielką pozostawała od 1971 r. W toku postępowania żaden z uczestników nie przedstawił dowodów na okoliczność istnienia innych składników majątkowych testatorki. Tak więc nie ulega wątpliwości, że przedmiotem rozrządzenia testamentowego był de facto cały posiadany przez testatorkę majątek, co wynika wprost z zapisu „I cały ten majątek…”, który to zapis znalazł się bezpośrednio po jej oświadczeniu, że „…jest współwłaścicielką z B. G. gospodarstwa rolnego …” W tym stanie rzeczy brak podstaw do zastosowania w niniejszej sprawie dyrektywy interpretacyjnej wynikającej z treści art. 961 Kc. Dyrektywa ta ma bowiem zastosowanie wyłącznie w przypadku istnienia wątpliwości co do charakteru prawnego dokonanych rozrządzeń. Jeżeli rozrządzenia testatora nie budzą wątpliwości co do ich charakteru lub w drodze interpretacji testamentu charakter ten można ustalić, to wykluczone jest stosowanie tej dyrektywy (vide: Postanowienie SN z dnia 1.12.2011r. w sprawie I CSK 419/10 publ. LEX nr 1129075). Należy zatem uznać, że skoro H. G. (1) w dacie sporządzania testamentu nie posiadała innego majątku poza udziałem w gospodarstwie rolnym, to dokonane na rzecz J. S. (1) rozrządzenie testamentowe mające za przedmiot ujęty w testamencie cały majątek spadkowy, stanowi w istocie powołanie spadkobiercy w rozumieniu art. 959 Kc a nie ustanowienie zapisobiercy w rozumieniu art. 961 Kc. Dyrektywa interpretacyjna z art. 961 Kc ma bowiem zastosowanie tylko wówczas gdy spadkodawca przeznacza danej osobie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, a nie sytuację w której przedmiotem rozrządzenia są wszystkie przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku.

Tak więc skoro trafnie Sąd Rejonowy uznał, że przedmiotem rozrządzenia testamentowego było powołanie spadkobiercy w osobie J. S. (1), kluczowe stało się udzielnie odpowiedzi na pytanie czy spadkobierczyni powołana została do całości czy też do części spadku.

W tym zakresie Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu I instancji i przyznał rację apelującemu, iż treść zapisu „I cały ten majątek w 1/2 części …” wskazuje jednoznacznie, że wolą testatorki było przekazanie córce 1/2 części w całym majątku spadkowym, a nie przekazanie całego majątku, wynoszącego zdaniem testatorki 1/2 część w całości gospodarstwa. Przyjęta przez Sąd Rejonowy wykładnia testamentu opiera się na założeniu, że H. G. (1)nie była w chwili testowania świadoma rzeczywistej wysokości jej udziału w gospodarstwie (tj. 3/4) i błędnie zakładała, że jest współwłaścicielką jedynie połowy, którą na wypadek śmierci przekazała córce. Tym nie mniej tego rodzaju wykładnia jest całkowicie dowolna. Nie znajduje oparcia ani w treści testamentu ani w pozostałym materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie. Wręcz przeciwnie, analiza akt księgi wieczystej SR1W/00091475/1 prowadzi do wniosku, że H. G. (1)co najmniej od 1987 roku doskonale wiedziała, że jej udział w gospodarstwie wynosi 3/4 części. Na k. 10 wskazanych akt zalega bowiem podpisane przez testatorkę zwrotne potwierdzenie odbioru postanowienia PBN w K.z dnia 29 kwietnia 1987 r. w którym precyzyjnie określony został udział H. G.wpisany do działu II Księgi Wieczystej. Tak więc całkowicie nieuprawniona stała się konkluzja Sądu Rejonowego uczyniona wbrew literalnemu brzmieniu zapisu testamentowego, że wolą testatorki było przekazanie córce całego swojego udziału w gospodarstwie. Skoro bowiem H. G. (1)wiedziała, że jej udział w gospodarstwie wynosi 3/4 części to chcąc go przekazać córce w całości, nie wskazywałby, że wynosi on 1/2 część. Tak więc jedyną możliwą do zaakceptowania wykładnią spornej treści testamentu jest interpretacja dokonana zgodnie z jego literalnym brzmieniem i uznanie, że przedmiotem powołania J. S.była 1/2 część spadku, składającego się z udziału H. G. (1)w gospodarstwie rolnym. Nie bez znaczenia w sprawie pozostaje również fakt, że na taką właśnie wolę testatorki wskazywała J. S. (1)we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. W ocenie Sądu Okręgowego w świetle zasad doświadczenia życiowego należy uznać, że wnioskodawczyni, która otrzymała testament od swojej matki doskonale znała jej rzeczywistą wolę i wyraziła ją w treści wniosku inicjującego niniejsze postępowanie.

W konsekwencji, odnosząc się do sformułowanego w treści apelacji żądania Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w pkt 1 i na postawie art. 926 § 3 Kc, art. 931 § 1 i 2 Kc, art. 948 § 1 Kc, 951 § 1 i 2 Kc oraz art. 959 Kc stwierdził, że spadek po H. G. (1) z domu C. córce J. i W. zamarłej 14 stycznia 2007 roku w W. ostatnim stałym miejscu zamieszkania nabyli: J. S. (1) z domu G. w wymiarze 9/18 części na podstawie testamentu alograficznego sporządzonego przed Sekretarzem Gminy w G. w dniu 28 września 1993 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Wieluniu a dniu 31 marca 2014roku w sprawie sygn. akt. I Ns 294/14 a nadto na podstawie ustawy J. S. (1) w wymiarze 3/18 części oraz M. G., J. G., R. G., G. M., K. B. i H. D. po 1/18 części każde z nich.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.