Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 kwietnia 2013 roku w S.

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko F. G.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Łobzie z dnia 24 sierpnia 2012 roku, sygn. akt I C 4/12

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Gryficach VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Łobzie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 98/13

UZASADNIENIE

Powódka (...) S.A. w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego F. G. kwoty 1662 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu podniesiono, że F. G. zawarł z (...) S.A. w W. umowę ubezpieczenia pojazdu, polisa nr (...). Składka została obliczona na podstawie wniosku pozwanego, który oświadczył, iż przez okres 36 miesięcy przed dniem zawarcia umowy ubezpieczenia nie spowodował żadnej szkody jako właściciel, użytkownik bądź kierujący pojazdem. Z uwagi na taką treść oświadczenia, powód dokonał obniżenia składki ubezpieczeniowej informując równocześnie pozwanego, iż ta informacja będzie weryfikowana z danymi zawartymi w rejestrze prowadzonym przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Po sprawdzeniu tych danych okazało się, iż pozwany w okresie 36 miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczeniowej spowodował szkody, co spowodowało konieczność rekalkulacji składki. Po jej dokonaniu do zapłaty przez pozwanego pozostała kwota 1662,00 zł., której pozwany mimo wezwania nie uiścił.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 września 2011 roku, sygn. akt VIII Nc 5787/11, Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Od powyższego nakazu zapłaty pozwany wniósł sprzeciw, w którym zaskarżył nakaz zapłaty w całości. Żądaniu pozwu zarzucił nieudowodnienie wysokości żądania określonego na kwotę 1662 zł, stosowanie w ogólnych warunkach ubezpieczenia autocasco standard niedozwolonej klauzuli umownej, bezpodstawność ze względu na odebranie od pozwanego przez agenta ubezpieczeniowego powódki oświadczenia o tym, iż przez okres 36 miesięcy przed dniem zawarcia umowy ubezpieczenia pozwany nie spowodował żadnej szkody, jako właściciel, dopiero po fakcie zawarcia umowy ubezpieczenia oraz nie udowodnienie, iż pozwany w okresie 36 miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczenia był uczestnikiem zdarzenia, jako posiadacz pojazdu bądź kierujący pojazdem.

W odpowiedzi na sprzeciw powódka przedstawiła sposób wyliczenia żądanej kwoty oraz podała jako podstawę prawną powództwa art. 471 kc podnosząc, że pozwany wywołał szkodę o równowartości udzielonej ulgi.

Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2012 roku Sąd Rejonowy w Łobzie, sygn. akt I C 4/12 upr, zasądził od pozwanego F. G. na rzecz powoda (...) S.A. w W. kwotę 1662 zł wraz z ustawowymi odsetkami poczynając od dnia 26 września 2011 roku do dnia zapłaty, a nadto kwotę 647 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych:

F. G. w dniu 3 września 2010 roku zawarł z powodowym (...) S.A. w W. umowę ubezpieczenia autocasco – AC pojazdu marki C. (...), o numerze rejestracyjnym (...). Na dowód zawarcia umowy została wystawiona polisa nr (...).

F. G. podpisując umowę ubezpieczenia oświadczył, iż w okresie 36 miesięcy przed dniem zawarcia umowy ubezpieczenia miał jedną szkodę z ubezpieczenia AC pojazdów, jako właściciel, użytkownik, bądź kierujący pojazdem. Na podstawie tych informacji ubezpieczyciel ustalił poziom dodatkowo przysługujących zniżek oraz w treści polisy poinformował pozwanego, iż ta informacja będzie weryfikowana z danymi zawartymi w rejestrze umów i szkód, prowadzonym przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Nadto F. G. został poinformowany, iż w przypadku, gdy w wyniku weryfikacji, podane w jego oświadczeniu informacje nie potwierdzą się, co miałoby wpływ na wysokość należnej składki, bądź sposobu ustalania odszkodowania AC, (...) S.A. z siedzibą w W. obciąży ubezpieczającego powstałą różnicą wraz z odsetkami ustawowymi naliczanymi od daty udzielenia ochrony ubezpieczeniowej, bądź dokona potrąceń udziału własnego ustalonego w umowie, zgodnie z zasadami określonymi w ogólnych warunkach ubezpieczenia AC.

Ubezpieczający F. G. zobowiązał się na każde wezwanie (...) S.A. do zapłaty ustalonej w wyniku powyższego powstałej różnicy składki.

(...) S.A. z siedzibą w W. sprawdziło te dane w rejestrze umów i szkód prowadzonym przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Okazało się, iż w oświadczeniu dotyczącego AC i OC F. G. podał nieprawdziwe informacje.

Z wyżej wskazanego rejestru umów i szkód wynika, ze F. G. miał dwie szkody z ubezpieczenia AC pojazdów w okresie ostatnich 12 miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Nadto w okresie 12 miesięcy przed dniem zawarcia umowy ubezpieczenia miał jedną szkodę z ubezpieczenia OC.

(...) S.A. w W. wobec tego faktu zrekalkulowała składkę. Zgodnie z tabelą, która znajdowała się w umowie F. G. zamiast zniżki 50 %, powinien otrzymać zwyżkę 25 % sumy ubezpiczenia. Z tak obliczonej składki należnej w kwocie 2770 zł, zapłacona została przez ubezpieczającego 1108 zł, tak więc pozostało do zapłaty 1662 zł.

F. G. pismem z dnia 15 kwietnia 2011 roku oraz przedprocesowym wezwaniem do zapłaty z dnia 10 sierpnia 2011 roku został poinformowany o konieczności korekty składki.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo okazało się uzasadnione.

Sąd wskazał również, iż podstawą roszczeń powoda jest przepis art. 471 kc oraz zawarta między stronami umowa ubezpieczenia autocasco z dnia 3 września 2010 roku, polisa nr (...).

Sąd zważył, iż pozwany podpisując polisę posiadał wiedzę, iż treść jego oświadczenia będzie podlegała weryfikacji, a w razie nie potwierdzenia okoliczności mających wpływ na wysokość składki zobowiązał się on do zapłaty ustalonej w wyniku powyższego, powstałej różnicy składki. Niespornym jest w ocenie Sądu nadto, iż F. G. złożył oświadczenie niezgodne z prawdą, co miało fundamentalne znaczenie dla określenia wysokości szkody, jaką poniosła powódka.

Sąd wskazał, iż powódka domaga się naprawienia szkody na podstawie art. 471 kc wynikłej z naruszenia zobowiązania, którego źródłem jest umowa ubezpieczenia AC. Zdaniem Sądu takie żądanie jest zasadne. Szkoda powódki polega na tym, iż poprzez złożenie przez pozwanego nieprawidłowego oświadczenia otrzymał on równowartość ulgi w składce. Powstał zatem u ubezpieczyciela uszczerbek majątkowy, na który składają się: strata i utracony zysk wyrażony w konkretnej kwocie. Zatem pozwany ponosi odpowiedzialność kontraktową z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Sąd podniósł, iż świadczenie zapłaty części składki przez pozwanego zostało wprawdzie spełnione, lecz nie było ono prawidłowe, gdyż odbiegało od świadczenia wymaganego. Takie uchybienie stanowi zdaniem Sądu niewątpliwie nienależyte wykonanie zobowiązania.

Sąd Rejonowy za chybione uznał zarzuty pozwanego. W pierwszym rzędzie uznał, iż w przedmiotowej sprawie nie mają zastosowania przepisy art. 815 i 816 kc, na które powołuje się pozwany.

Zdaniem Sądu nieuzasadnionym jest również zarzut pozwanego stosowania w ogólnych warunkach ubezpieczenia autocasco standard niedozwolonej klauzuli umownej.

W ocenie Sądu bowiem zasada, iż ubezpieczycielowi przysługuje prawo żądania dopłaty udzielonej zniżki wraz z odsetkami, gdy ubezpieczający uzyskał zniżkę składki na podstawie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym nie jest niezgodna z prawem, ani nie stanowi niedozwolonej klauzuli umownej.

Dalej wskazał, iż uznanie tego zapisu za niedozwoloną klauzulę umowną doprowadziłoby do kuriozalnej sytuacji, iż każdy ubezpieczający mógłby podawać nieprawdziwe dane dotyczące zniżek i posiadając nienależne zniżki składki, korzystać z pełnej ochrony ubezpieczeniowej narażając na straty ubezpieczycieli.

Również za chybione Sąd uznał twierdzenia pozwanego, iż najpierw zawarto umowę ubezpieczenia, a dopiero po jej zwarciu agent ubezpieczeniowy Ł. F. dokonała odebrania od pozwanego oświadczenia, co do ustalenia przebiegu ubezpieczenia OC i AC/KR. Traktowanie wówczas przez pozwanego tegoż oświadczenia jako nieistotnych informacji nie mających znaczenia przy ustalaniu wysokości składki Sąd uznał za nielogiczne. Sąd podniósł również, iż jak wynika z uznanych za wiarygodne przez Sąd zeznań świadka Ł. F., powyższe oświadczenie pozwanego było składane w tym samym czasie gdy zawierana była umowa AC. Zatem wszystkie te dokumenty należy uznać za całość dokumentacji i brak jest zdaniem Sądu podstaw, aby rozdzielać w sposób wygodny dla pozwanego zbioru dokumentów stanowiących całość.

Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1662 zł wraz z ustawowymi odsetkami, poczynając od dnia 26 września 2011 roku do dnia zapłaty, zgodnie z żądaniem pozwu.

Następnie Sąd orzekając o kosztach procesu zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 647 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 600,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany i zaskarżając wyrok w całości, zarzucił Sądowi pierwszej instancji, że przedmiotowy wyrok zapadł z naruszeniem prawa skutkującym na podstawie art. 379 pkt 5 kpc nieważnością postępowania, które polegało na pozbawieniu strony pozwanej możliwości obrony jej praw przez doręczenie pisma powoda z dnia 13 sierpnia 2012 roku - odpowiedzi na sprzeciw - w dniu 28 sierpnia 2012 roku, podczas gdy wyrok w sprawie zapadł w dniu 24 sierpnia 2012 roku i strona pozwana na rozprawie, odbytej w dniu 24 sierpnia 2012 roku nie została poinformowana o fakcie wpłynięcia do akt sądowych przedmiotowego pisma zawierającego nowe twierdzenia i dowody strony powodowej.

Podnosząc powyższy zarzut skarżący wniósł o jego uchylenie, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

W przypadku nie podzielenia powyższego zarzutu, zaskarżonemu wyrokowi zarzucono:

1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a w szczególności:

a. przepisu art. 132 § l kpc, w zw. z art. 3 pkt 5 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 roku Prawo pocztowe poprzez uznanie za doręczone pisma powoda z dnia 13 sierpnia 2012 roku, podczas gdy wskazywane pismo zostało doręczone pozwanemu w dniu 28 sierpnia 2012 roku, a więc już po wydaniu w dniu 24 sierpnia 2012 roku orzeczenia w sprawie,

b. przepisu art. 232 kpc poprzez jego nienależyte zastosowanie wskutek przyjęcia, iż strona powodowa udowodniła wysokości swojego żądania, określonego na kwotę 1662 zł,

c. przepisu art. 217 § l kpc, art. 227 kpc i art. 232 kpc, polegającą na nieprzeprowadzeniu prawidłowego postępowania dowodowego, m.in. wyrażającą się w nie rozważeniu w sposób bezstronny i wszechstronny zeznań pozwanego oraz świadka Ł. F.,

d. przepisów art. 227 i art. 217 § 2 kpc wskutek pominięcia wniosku dowodowego pozwanego o „zobowiązanie powódki do przedłożenia Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Autocasco (...) ( (...)) wraz z opcjami dodatkowymi obowiązującymi w dniu 02 września 2010 r.", co naruszyło prawo pozwanego do rzetelnego procesu i wnikliwego zbadania zarówno podstaw faktycznych i prawnych zgłoszonego przez powoda roszczenia,

e. przepisu art. 233 § l kpc, w wyniku braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dowolności w jego ocenie, co skutkowało wyprowadzeniem błędnych wniosków mających wpływ na wynik rozstrzygnięcia w sprawie, m.in. wyrażającym się w bezpodstawnym przyjęciu, że pozwany F. G. miał dwie szkody z ubezpieczenia AC pojazdów w okresie ostatnich 12 miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczenia,

f. przepisu art. 328 § 2 kpc poprzez nie wskazanie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego:

a. art. 471 kc, w zw. z art. 472 kc wskutek ich niezastosowania do ustalonego stanu faktycznego, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż pozwany doprowadził do swej ekskulpacji poprzez wykazanie iż przy wykonywaniu zobowiązania dołożył należytej staranności, a więc że nie doprowadził do szkody w sposób zawiniony, a w szczególności wskutek niedbalstwa,

b. art. 5 kc przez jego niezastosowanie w sytuacji, w której zasady współżycia społecznego sprzeciwiają się dokonywaniu rekalkulacji składki ubezpieczeniowej, w sytuacji kiedy pozwany nie ponosi winy za podanie nieprawdziwych danych w oświadczeniu dotyczącego ubezpieczenia AC i OC , a nadto w sytuacji w której powód miał możliwość sprawdzenia danych zawartych w oświadczeniu pozwanego przed zawarciem umowy ubezpieczenia, a w konsekwencji tego umożliwić pozwanemu dokonanie oceny czy w zmienionych warunkach ma wolę zawarcia umowy ubezpieczenia na nowych warunkach (w wyższej stawce składki ubezpieczeniowej),

c. art. 385 ³ pkt. 9 i 11 kc, poprzez ich niezastosowanie, co sankcjonowało przyjęciem przez Sąd I instancji, że zapis „Jeżeli WARTA naliczając i pobierając składkę oparła się na nieprawdziwych informacjach podanych przez Ubezpieczającego i miało to wpływ na wysokość należnej składki, WARTA ma prawo obciążyć Ubezpieczającego powstałą różnicą wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od daty udzielenia ochrony ubezpieczeniowej" nie jest postanowieniem niedozwolonym, a w konsekwencji przyjęcie, że w/w regulacja wiąże strony umowy ubezpieczenia autocasco,

d. art. 815 § l kc, poprzez jego błędną wykładanie polegającą na przyjęciu iż w przedmiotowej sprawie nie ma zastosowania tenże przepis, a nadto iż pozwany nie podał do wiadomości ubezpieczyciela wszystkich znanych sobie okoliczności,

Nadto skarżący, na podstawie przepisów art. 381 i 382 kpc, wniósł o:

1. dopuszczenie dowodu z załączonej do apelacji koperty zawierającej adresowaną do pełnomocnika pozwanego przesyłkę z dnia 13 sierpnia 2012 roku na okoliczność doręczenia tejże przesyłki pozwanemu w dniu 28 sierpnia 2012 roku, a więc już w dacie po wydaniu wyroku w sprawie

2. zwrócenie się do operatora publicznego doręczającego przesyłkę pocztową o numerze (00) (...) o wskazanie daty doręczenia tejże przesyłki pełnomocnikowi pozwanego F. G. (na adres: (...) S.A. (...) ul. (...), (...)-(...) Ł.),

3. dopuszczenie dowodu z załączonego do apelacji zaświadczenia o przebiegu ubezpieczenia w ubezpieczeniach komunikacyjnych z dnia 28 kwietnia 2011 roku na okoliczność iż pozwany F. G. w okresie ostatnich dwunastu miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczenia miał tylko jedną szkodę z ubezpieczenia AC pojazdów, o czym prawidłowo przy zawieraniu umowy ubezpieczenia poinformował powodowego ubezpieczyciela.

Podnosząc powyższe zarzuty - w wypadku nieuwzględnienia w/w wniosków apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania procesowego, z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadną, albowiem wobec nierozpoznania przez Sąd Rejonowy istoty sprawy, koniecznym było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Przed przystąpieniem do zasadniczych rozważań w powyższej kwestii należało rozważyć zasadność jeszcze dalej idącego zarzutu apelacji, mianowicie nieważności postępowania w trybie art. 379 pkt 5 kpc. Zgodnie z jego treścią nieważność postępowania zachodzi jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw.

Sytuacja taka nie ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, w związku z doręczeniem pełnomocnikowi pozwanego odpisu pisma procesowego powoda - odpowiedzi na sprzeciw z dnia 13 sierpnia 2012 roku, w dniu 28 sierpnia 2012 roku, to jest już po zamknięciu rozprawy i wydaniu zaskarżonego wyroku, co miało miejsce w dniu 24 sierpnia 2012 roku.

Zgodnie z treścią art. 132 § 1 kpc w toku sprawy adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism procesowych z załącznikami. Do pisma procesowego wniesionego do sądu dołącza się dowód doręczenia drugiej stronie odpisu albo dowód jego wysłania przesyłką poleconą.

Powód zgodnie z tą regulacją do ww. pisma dołączył dowód nadania go przesyłka polecą na adres pełnomocnika pozwanego - w dniu 14 sierpnia 2012 roku.

Przewodniczący na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2012 roku powinien był ustalić, czy pismo to dotarło do tego ostatniego, tym bardziej, że pełnomocnik pozwanego na tej rozprawie w żaden sposób się do niego nie ustosunkowywał.

Niemniej powyższe zaniedbanie w żadnym razie nie skutkowało pozbawieniem pozwanego możności obrony jego praw, a co najwyżej ograniczeniem w tym zakresie, przejawiającym się w konieczności ustosunkowania się do twierdzeń i dowodów zgłoszonych w tym piśmie w apelacji. W takim przypadku brak byłoby podstaw do pominięcia twierdzeń i dowodów zgłoszonych w takim ustosunkowaniu się, na podstawie art. 381 kpc.

Wskazania tu wymaga, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 czerwca 2012 roku (II PK 273/11, LEX nr 1226842) w pełni przekonywająco wywiódł, że niedoręczenie stronie odpisu pisma procesowego przeciwnika z reguły nie pozbawia strony możliwości obrony jej praw i nie powoduje nieważności postępowania z przyczyn określonych w art. 379 pkt 5 kpc. Pozbawienie takie następuje jedynie wówczas, gdy z winy sądu albo strony przeciwnej, strona w ogóle nie mogła działać i nie miała możliwości podjęcia przed sądem obrony swoich praw.

Sąd Rejonowy jednakowoż doprowadził do nierozpoznania istoty sprawy w ten sposób, że orzekł o roszczeniu odszkodowawczym strony powodowej, wywodzonym z treści art. 471 kc, w sytuacji gdy w okolicznościach sprawy mogło i powinno być rozpoznane jedynie pierwotnie zgłoszone w pozwie powództwo o zapłatę uzupełniającej (zrekalkulowanej) składki z tytułu umowy ubezpieczenia AC łączącej strony, a więc świadczenia pozwanego z tej umowy.

Powództwo w takim kształcie zostało bezsprzecznie zgłoszonym w pozwie. Jest ono co do rodzaju świadczenia, przesłanek i w konsekwencji także podstawy faktycznej innym niż powództwo o zapłatę odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z tej samej umowy.

Zgłaszając w piśmie z dnia 13 sierpnia 2012 roku powództwo o zapłatę odszkodowania, strona powodowa dokonała, więc w istocie zmiany powództwa, co jest w postępowaniu uproszczonym niedopuszczalnym. Zgodnie, bowiem z treścią art. 505 ⁴ § 1 zdanie pierwsze kpc zmiana powództwa jest niedopuszczalna. Niczego nie zmienia tu okoliczność, że powódka dochodziła odszkodowania w kwocie identycznej z określoną w pozwie.

W konsekwencji Sąd winien był rozpoznać pierwotnie zgłoszone powództwo o zapłatę świadczenia pozwanego z umowy ubezpieczenia AC, czego całkowicie poniechał, nierozpoznając w ten sposób istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 kpc.

W związku z powyższym zbędnym jest odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji i ocenianie w ich świetle zasadności ustaleń faktycznych i rozważań Sądu pierwszej instancji.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy winien odnieść się do stanowiska pozwanego zawartego w apelacji i rozważyć zasadność zgłoszonych tam wniosków dowodowych, a następnie rozpoznać powództwo w opisanym powyżej pierwotnym kształcie.

Podsumowując, na podstawie art. 386 § 4 kpc, orzeczono jak w sentencji.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 108 § 2 kpc.