Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 2015 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa E. M.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej we W.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 9 grudnia 2014 r., sygn. akt I C 308/14,

1)  oddala apelację;

2)  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Częstochowie na rzecz adwokata Ł. S. 1 439,10 (tysiąc czterysta trzydzieści dziewięć i 10/100) złotych, w tym 269,10 (dwieście sześćdziesiąt dziewięć) złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 232/15

UZASADNIENIE

Powódka E. M. po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa domagała się nakazania pozwanemu Bankowi (...) Spółce Akcyjnej we W. zaniechania działań naruszających dobra osobiste powódki, polegających na przesyłaniu jej korespondencji z żądaniem zapłaty spełnionego świadczenia oraz wykonywaniu telefonów z tym samym żądaniem, które to działania wywołują u powódki uczucie poniżenia, upokorzenia, lęku i wpływają niekorzystnie na jej stan zdrowia oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych (...) z siedzibą w B. przy ul. (...) kwoty 10 000 zł za naruszenie dóbr osobistych powódki. W uzasadnieniu powódka podniosła, iż pozwany narusza jej dobra osobiste poprzez wzywanie do zapłaty świadczenia z tytułu zaciągniętego w Banku (...) kredytu na zakup lampy leczniczej, które zdaniem powódki zostało w całości spełnione. Wskazywała, że jest osobą chorą i niepełnosprawną intelektualnie, pobiera silne leki psychotropowe, a żądania zapłaty kierowane przez pozwanego wywołują u niej pogorszenie stanu zdrowia poprzez wzrost napięcia nerwowego. Podnosiła nadto, że pozwany nęka ją telefonicznie i pisemnie, żądając spłaty odsetek, mimo wywiązanie się z umowy, czym powoduje u niej poczucie szykanowania i poniżenia; zdaniem powódki takie traktowanie naraża na szwank jej dobre imię.

Pozwany Bank (...) Spółka Akcyjna we W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zarzucił, iż powódka nadal pozostaje dłużnikiem Banku na kwotę 353,02zł, zaś pozwany realizuje proces odzysku wierzytelności zgodnie z przepisami prawa. Z najdalej posuniętej ostrożności, pozwany zakwestionował też wysokość żądanego zadośćuczynienia.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 grudnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Częstochowie w pkt 1 oddalił powództwo; w pkt 2 nie obciążył powódki E. M. kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego Bank (...) Spółkę Akcyjną we W.; w pkt 3 zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie na rzecz adwokata Ł. S. (S.) kwotę 1 918 zł 80 gr (jeden tysiąc dziewięćset osiemnaście złotych osiemdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, w tym kwotę 358 zł 80 gr (trzysta pięćdziesiąt osiem złotych osiemdziesiąt groszy) tytułem podatku od towarów i usług.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka E. M. zawarła z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W., którego następcą jest pozwany Bank (...) Spółka Akcyjna we W., reprezentowanym przez (...) S.A. w L., umowę kredytu nr (...) z dnia 17 lutego 2011r., na podstawie której Bank udzielił powódce kredytu w kwocie 3401,92zł na sfinansowanie zakupu towaru o nazwie (...) o wartości 3290zł i opłaty przygotowawczej w kwocie 111,92zł. Oprocentowanie kredytu wynosiło 9,9% w stosunku rocznym i było stałe. Powódka jako kredytobiorca zobowiązała się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 24 ratach miesięcznych. Zgodnie z umową, odsetki od zadłużenia naliczane były od dnia uruchomienia kredytu do dnia poprzedzającego całkowitą jego spłatę włącznie. Sąd Okręgowy ustalił nadto wskazany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przebieg umownej kolejności zarachowania wpływających spłat oraz stwierdził, że w przypadku braku wpłaty w terminie na mocy umowy pozwany uprawniony był do podejmowania działań upominawczych, których koszt każdorazowo ponosi kredytobiorca w następującej wysokości: koszty upomnienia SMS 2zł, koszty upomnienia telefonicznego 9zł, koszty przygotowania i wysyłki korespondencji upominawczej 20zł, koszty wizyty windykatora w miejscu zamieszkania lub pracy w kwocie 7zł, opłata za przekazanie sprawy do windykacji do zewnętrznej firmy windykacyjnej 40zł. Miesięcznie Bank był uprawniony do wysłania do kredytobiorcy dwóch wiadomości SMS, czterech upomnień telefonicznych, dwóch korespondencji upominawczych oraz zlecenia przeprowadzenia dwóch wizyt windykatora i przekazania sprawy do zewnętrznej firmy windykacyjnej na koszt kredytobiorcy. Za czynności ponad ustalone limity nie mogły być pobierane opłaty.

Jak stwierdzono, powódka spłacając raty kredytu nie zachowywała terminu do 10-go dnia każdego miesiąca, często spłacała poszczególne raty kredytu z przekroczeniem wyznaczonych terminów płatności o kilka dni, a niektóre raty były wpłacane dopiero wraz z ratą należną za kolejny miesiąc. Ostateczny termin spłaty kredytu mijał w lutym 2013r., a powódka ostatnią ratę uiściła 16 maja 2013r.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w związku z opóźnieniami we wpłatach poszczególnych rat powódka otrzymała pisemne informacje o zleceniu czynności windykacyjnych, monity i wezwania do uregulowania zadłużenia z dni: 27 lipca 2012r. i 3 sierpnia 2012r., 28 stycznia 2013r., 25 lutego 2013r. oraz z dnia 6 maja 2013r., w okresie zalegania z płatnościami. Po spłaceniu wszystkich rat przez powódkę, pozwany wystosował do powódki pismo z 7 listopada 2013r., w którym informował, że pozostała do spłaty kwota 353,02zł obejmuje koszty upomnień sms, wezwań pisemnych oraz czynności windykatora i odsetki karne.

Jak ustalono, powódka od 3 kwietnia 2012r. pozostaje pod opieką Poradni (...) w C. z powodu zaburzeń adaptacyjnych u osoby z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym. Systematycznie zażywa leki.

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dokumenty, znajdujące się w aktach sprawy, przesłuchanie powódki oraz zeznania świadka A. K..

W tym stanie rzeczy uznał Sąd Okręgowy, iż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Stwierdził, że działanie pozwanego ” Banku (...) Spółki Akcyjnej” we W. polegające na wezwaniu kredytobiorcy do zapłaty mieściło się w granicach przyznanych prawem, nie nosiło cech bezprawności, było bowiem działaniem w ramach porządku prawnego. Uznał, że nie można kwalifikować wezwań i upomnień pozwanego jako działania naruszającego dobra osobiste powódki.

Zważył Sąd, że dobra osobiste są nieodłącznie związane z istotą człowieka, jego naturą, stanowią o jego wyjątkowości, integralności fizycznej i psychicznej, godności i nie poddają się wycenie w ekonomicznych miernikach wartości. Wskazał na szczególny związek dobra osobistego z naturą człowieka, który wyłącza jego zdaniem możliwość ujmowania w tych kategoriach dóbr innego rodzaju, które wprawdzie wpływają na jakość bytu, ale nie wywodzą się z istoty człowieczeństwa.

Sąd Okręgowy zważył, że w ramach istniejących instrumentów ochrony cywilnoprawnej ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z odpowiednią ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do poszerzania katalogu tych dóbr.

W ocenie Sądu treść wezwań kierowanych do powódki nie zawierała w odniesieniu do niej żadnych stwierdzeń obraźliwych, wulgarnych czy oszczerczych, które wykraczałyby poza meritum sprawy i godziły w godność osobistą, część czy dobre imię powódki. Wskazał, że ocena, czy dobro osobiste człowieka zostało zagrożone bądź naruszone, musi być dokonana przy stosowaniu kryteriów obiektywnych, a więc przy użyciu pewnych wzorców obiektywnych. Jego zdaniem to nie subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale obiektywna reakcja opinii publicznej jest tu decydująca.

Przyjął więc, że powódka mogła doznać przykrych odczuć po przeczytaniu ostatniego wezwania, jeżeli nie poczuwała się do obowiązku spłaty odsetek i kosztów upomnień, ale jednakże ten dyskomfort psychiczny nie był wystarczającą podstawą do poszukiwania sądowej ochrony dóbr osobistych. Zważył bowiem, iż przy dokonywaniu oceny działania strony pozwanej należy mieć na uwadze konieczność zachowania należytych proporcji oraz umiaru i chociaż dobra osobiste są szczególnie cenne, nie powinno się nadużywać instrumentów prawnych dla ich ochrony przypadkach incydentalnych, dotyczących wyłącznie subiektywnych odczuć osoby dotkniętej zachowaniem innej osoby.

Zdaniem Sądu Okręgowego zachowanie pozwanego wobec powódki stosownie do wykazanych przez stronę powodową okoliczności, nie nosiło cech nękania, tj. zachowań polegających na nieustannym i istotnym naruszaniu prywatności powódki i wzbudzaniu u niej uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia, niezgodnie z zasadami współżycia społecznego, dobrymi obyczajami, wymuszając na niej przez nękanie w różny sposób spłatę długu.

Uznał, że z przedłożonych pism wynika, iż po zapłaceniu ostatniej raty kredytu, tj. po 16 maja 2013r. powódka otrzymała od pozwanego tylko jedno wezwanie z dnia 7 listopada 2013r., w którym została wezwana do zapłaty kwoty 353,02zł obejmującej kwotę kosztów i upomnień oraz odsetki karne, więc powódka nie była wzywana do zapłaty rat kredytu, tj. zapłaty spłaconego jej zdanie długu, ale do zapłaty narosłych odsetek za opóźnienie oraz kosztów windykacji i upomnień.

Wcześniejsze monity i wezwania do zapłaty kierowane do powódki ocenił jako uzasadnione każdorazowymi opóźnieniami w spłacie kolejnych rat. Zaznaczył, że powódka nie była w stanie podać szczegółowych okoliczności związanych z konkretnymi wizytami indykatorów czy telefonicznymi rozmowami w tej sprawie, nie pamiętała ilości i treści pisemnych wezwań do zapłaty, zatem nie postrzegała ich jako szczególnie uciążliwe, podobnie jak świadek A. K. oraz nie wykazała, aby skutecznie została zwolniona z długu w zakresie odsetek przez osoby uprawnione, zaś zmiany umowy wymagały pisemnej zgody obu stron. Z tych przyczyn powództwo oddalono.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c., mając na uwadze sytuację życiową, stan zdrowia i sytuację materialną powódki, która utrzymuje się wyłącznie z renty socjalnej w wysokości 426zł miesięcznie.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu orzeczono na podstawie § 2 ust. 1, 2 i 3, §4 ust. 1, § 6 pkt 4, § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka, wskazując, iż zaskarża go w całości, jednakże zawierając zarzuty odnoszące się wyłącznie do jego pkt 1. Domagała się jego zmiany i uwzględnienia powództwa w całości, względnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania za obie instancje. W wypadku oddalenia apelacji wnosiła o nieobciążanie jej kosztami postępowania.

Zarzucała skarżąca sprzeczność ustaleń sądu ze zgromadzonym materiałem dowodowym, polegającą na przyjęciu, iż powódka nie wykazała należycie zachowań pozwanego, które uważa za szykanujące, podczas gdy już w pozwie wskazała zachowania pozwanego wywołujące u niej stany lękowe oraz przedłożyła kierowaną do niej korespondencję. Podnosiła nadto, iż przy wyrokowaniu naruszono przepisy postępowania w postaci art. 233 k.p.c. poprzez wykroczenie poza granice swobodnej oceny dowodów w zakresie, w jakim Sąd uznał, iż działania pozwanego nie nosiły znamion nękania w oparciu wyłącznie o zobiektywizowane kryteria, podczas gdy istotne dla oceny są także subiektywne odczucia powódki, które wyraźnie podnosiła w pozwie. Podkreślała, że zignorowano jej szczególną wrażliwość spowodowaną schorzeniami natury psychicznej i wymagającymi leczenia farmakologicznego, wobec czego dla niej działania pozwanego miały charakter stygmatyzujący, a wezwania do zapłaty powodowały stany lękowe i poczucie szykanowania.

Motywowała powódka, że forma pism kierowanych do niej przez pozwanego i firmę windykacyjną, podkreślenia oraz ostrzegawcze loga graficzne powodowały u niej, jako u osoby o szczególnej wrażliwości, poczucie zagrożenia.

Wskazywała apelująca nadto, iż Sąd Okręgowy niesłusznie oparł rozstrzygnięcie wyłącznie na kryteriach obiektywnych, pomijając jej stan psychiczny i schorzenia, ignorując w ten sposób kryteria subiektywne. Podnosiła, iż działania pozwanego wywołały u niej stany lękowe, a kierowanie do niej wezwania spowodowały poczucie osaczenia i pogorszenie jej stanu zdrowia.

Pozwany wniósł o oddalenia apelacji powódki i obciążenie jej kosztami procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż stan faktyczny w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sporu w niniejszej sprawie został przez Sąd Okręgowy ustalony prawidłowo, zgodnie z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, oferowanego przez strony postępowania reprezentowane przez wykwalifikowanych pełnomocników. Stąd ustalenia te wypadało w pełni zaakceptować, przyjmując za własne, bez zbędnej konieczności ponownego ich przytaczania.

Nie doszło zdaniem Sądu Apelacyjnego do zarzucanej w apelacji sprzeczności ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego; zasadnie uznał Sąd pierwszej instancji bowiem, iż działania podejmowane względem powódki przez pozwanego nie powodowały naruszenia jej dóbr osobistych.

Analizując treść, formę graficzną oraz ilość i daty wysyłania do powódki pism wzywających do zapłaty i informujących o wystąpieniu oraz wysokości zadłużenia, a także charakter i częstotliwość podejmowania czynności windykacyjnych, uznał Sąd Apelacyjny za Sądem Okręgowym, iż nie nosiły one znamion działań bezprawnych, naruszających dobra osobiste powódki.

Faktycznie zawierały one bowiem ścisłe informacje i dane o aktualnym stanie zadłużenia powódki, jego umownych konsekwencjach oraz dalszym przebiegu postępowania, a ich forma graficzna miała na celu podkreślenie najistotniejszych treści oraz przejrzystość korespondencji. Naruszenia prawa czy zasad współżycia społecznego nie sposób było się tu dopatrzyć, a powyższe ustalenie nie leżało w sprzeczności z zaoferowanym materiałem dowodowym, jak chciała tego skarżąca.

Nie sposób przyjąć zdaniem Sądu Odwoławczego, by takie realizowanie uprawnień umownych przez pozwanego, w terminach i w sposób przewidziany w umowie, w sytuacjach wywołanych działaniami i zaniechaniami powódki, stanowiło naruszenie jej dóbr osobistych, nawet wobec powoływanej w apelacji szczególnej wrażliwości związaniem ze stanem zdrowia psychicznego.

W istocie podejmowane przez pozwanego działania pozostawały w granicach jego umownych uprawnień oraz przyjętych zwyczajowo w takich sytuacjach procedur; jakichkolwiek nadużyć czy szykan mogących powodować naruszenie dóbr osobistych po stronie powodowej Sąd Apelacyjny się nie dopatrzył.

Dokumentacja złożona do akt sprawy oraz osobowe środki dowodowe nie uzasadniały przyjęcia bezprawności działań pozwanego oraz dopuszczenia się naruszenia dóbr osobistych powódki poprzez spowodowanie u niej poczucia zagrożenia, bycia szykanowaną, narażoną na utratę dobrej opinii w środowisku. Nadmienić w tym miejscu wypada, iż pozwany należycie wykazał brak bezprawności swoich działań, rozumianej jako zachowanie sprzeczne z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 listopada 2014 r., I ACa 563/14, Lex nr 1554648), powódka zaś nie wykazała takich jego czynności, które powodowałyby naruszenie jej dóbr osobistych.

Korespondencja kierowana do powódki oraz wykazane działania pozwanego podejmowane w świetle jej okresowego oraz ostatecznego zadłużenia kredytowego, wbrew zarzutom apelującej, nie miały charakteru nękania, jak chciała tego skarżąca. Nie doszło tu nadto, zdaniem Sądu Apelacyjnego, do naruszenia przepisów postępowania w postaci art. 233 kpc. Dowody zostały bowiem poddane wszechstronnej ocenie, zaś waloryzacja ta była zasadna; właściwie odebrano bowiem treść analizowanych dokumentów i ich znaczenie, podobnie jak dane wynikające z osobowych środków dowodowych. Nadmienić wypada, że zarzut ten w istocie dotyczył oceny prawnej ustalonego staniu faktycznego i także jako taki winien zostać rozpatrzony; z wynikiem negatywnym.

Nie sposób bowiem przyjąć że informacje o stanie zadłużenia, konsekwencji opóźnień oraz wezwania do zapłaty zaległości w formie pism, rozmów telefonicznych, wiadomości sms, naruszały dobra osobiste powódki jako dłużniczki, jak wnosiła o to powódka. Były one bowiem, co do formy, treści i częstotliwości, naturalną konsekwencją cząstkowych i ostatecznych zadłużeń powódki, przewidzianą zresztą umowie kredytowej i nie wykraczały poza przewidziane w niej granice dla położenia powódki jako dłużniczki, nie mogły więc prowadzić także do nieuzasadnionego pogorszenia jej pozytywnej opinii w środowisku, jak podnosiła skarżąca w toku procesu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w składzie rozpatrującym niniejszą sprawę ponadto trudno przyjąć zasadność zastosowania innych kryteriów tej oceny, niż obiektywne, jak chciałaby tego apelująca, gdyż o bezprawności decydować tu winny wyłącznie obiektywne mierniki (zob.: Szpunar A.: Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, s. 214).

Ocena czy określone czynności powodowały naruszenie czyjejś godności osobistej, wymaga więc odniesienia się do powszechnie obowiązujących kryteriów niezależnych, nie zaś do subiektywnych odczuć powódki, nawet cierpiącej na liczne schorzenia psychiczne.

Przyjąć wypada, że godność człowieka konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi, a miernikiem oceny, czy doszło do naruszenia godności jest przede wszystkim stanowisko opinii publicznej, będącej wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu, a wzorców, które powinny stanowić docelowy punkt odniesienia dokonywanej oceny, dostarczają zapatrywania rozsądnie i uczciwie myślących ludzi (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1989 r., I CR 143/89, OSP z 1990 r. nr 9, poz. 330; z dnia 4 kwietnia 2001 r., III CKN 323/00, Monitor Prawniczy z 2012 r. nr 22 poz. 1208).

Działania podejmowane przez pozwanego w swej treści, formie i częstotliwości, należało więc uznać za pozostające w granicach prawa i zasad współżycia społecznego oraz za uzasadnione sytuacją spowodowaną przez samą powódkę, stanowiące ich naturalną konsekwencję, która nastąpiłaby także w odniesieniu do każdego podmiotu będącego stroną umowy kredytowej w identycznym położeniu; odczucia zatem powódki, które generalnie komunikowała i uznawała za szczególnie ją dyskryminujące, nie były uzasadnione.

Tak więc uznał Sąd Apelacyjny, iż Sąd pierwszej instancji słusznie stwierdził, że pozwany nie naruszył dóbr osobistych powódki, a jego działania nie były bezprawne, co w konsekwencji oznaczało bezzasadność żądania zarówno zapłaty sumy pieniężnej z art. 448 k.c., jak i zobowiązania z art. 24 § 1 k.c.

Trafności tego rozstrzygnięcia żaden z zarzutów podnoszonych w apelacji, ani też warunki brane pod uwagę z urzędu, nie były w stanie wzruszyć.

Z tych oto przyczyn oddalono bezzasadną apelację powódki, na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o przepis art. 102 k.p.c., uznając, iż w niniejszej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, pozwalający na zastosowanie dobrodziejstwa nieobciążania strony przegrywającej obowiązkiem ich poniesienia. Sąd Apelacyjny miał przy tym na uwadze szczególny charakter niniejszej sprawy, dotyczącej zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych oraz trudną sytuację życiową i materialną powódki, cierpiącej z powodu zaburzeń adaptacyjnych u osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym oraz dysponującej niewielkimi, wyżej ustalonymi, środkami utrzymania.

Pełnomocnikowi powódki ustanowionemu z urzędu przyznano ze środków Skarbu Państwa wynagrodzenie za reprezentację jej interesów w postępowaniu apelacyjnym, obliczone zgodnie z § 19 pkt 1 w związku z § 6 pkt 4 w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 13 ust. 1 pkt 2 oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r., ustalając jego wysokość wraz z należnym podatkiem VAT.