Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 lipca 2015 r. w B.

sprawy z odwołania I. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do niezrealizowanego świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 października 2014 r. sygn. akt IV U 5419/14

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 1868/14

UZASADNIENIE

Decyzją dnia 10 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił I. S. (1) prawa do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym mężu D. S. (1) za styczeń 2014 r. W jej uzasadnieniu organ rentowy powołał się na treść art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w świetle którego organ rentowy nie ma podstaw do żądania zwrotu świadczenia przekazanego na rachunek w miesiącu, którym nastąpił zgon świadczeniobiorcy. Zwrócił uwagę, że świadczenie za styczeń 2014 r. zostało przekazane na rachunek w banku. Mąż odwołującej zmarł dnia 6 stycznia 2014 r., a świadczenie za styczeń 2014 r. zostało przekazane na rachunek bankowy.

I. S. (2) w odwołaniu od powyższej decyzji domagała się wypłaty emerytury męża. Podała, że mąż zmarł dnia 6 stycznia 2014 r., zaś rachunek został zlikwidowany 7 stycznia 2014 r. Wniosła o wypłatę tego świadczenia na swój adres.

Wyrokiem z dnia 23 października 2014r. Sad Okręgowy w Olsztynie zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał I. S. (1) prawo do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym mężu D. S. (1) za miesiąc styczeń 2014r.

Sąd Okręgowy ustalił , iż mąż wnioskodawczym D. S. (1), ur. dnia (...) był uprawniony do emerytury od dnia 1 sierpnia 2007 r. a świadczenie to organ rentowy wypłacał w terminie płatności ustalonym na 15- tego dnia każdego miesiąca ( zaświadczenie -k-15, plik-1 akt ZUS.). I. S. (1) jest uprawniona do emerytury od dnia 30 marca 2008 r. Dnia 6 stycznia 2014 r., mąż wnioskodawczyni zmarł. W dniu 10 stycznia 2014r. I. S. (2) wystąpiła do ZUS o wypłatę niezrealizowanego świadczenia po zmarłym mężu informując , iż z dniem 7 stycznia 2014r. rachunek bankowy zmarłego męża został zamknięty.

Sąd Okręgowy wskazał, iż zagadnienie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-rentowych z ubezpieczenia społecznego oraz egzekucji i potrąceń z tych świadczeń regulują przepisy art. 138-144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2013 r. 1440 ze zm. t ,j.). Organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji powoływał się na przepis art. 138a powołanej ustawy, zgodnie z którym podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Obowiązujący od dnia 1 lipca 2004 r. art. 138a ustawy nakładał na banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe obowiązek zwrotu organom rentowym kwot świadczeń przekazanych za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Przy czym z dniem 7 października 2013 r. rozszerzono zakres podmiotowy art. 138a, obejmując nim podmiot prowadzący rachunek płatniczy, bank i spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawcę instrumentu płatniczego. W razie bezpodstawnej odmowy zwrotu organ rentowy wydaje decyzję obciążającą, która - po uprawomocnieniu się - stanowi podstawę do ściągnięcia żądanych kwot w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zatem założeniem omawianej regulacji jest umożliwienie organom rentowym odzyskania świadczeń wypłaconych, mimo ustania do nich prawa.

Brzmienie powyższego przepisu nie może budzić wątpliwości i w ocenie Sądu Okręgowego i przesądza o konieczności zmiany zaskarżonej decyzji i uwzględnienia odwołania skarżącej. Zdaniem Sądu Okręgowego Wbrew stanowisku ZUS - rację ma bank, w którym zmarły D. S. (1) posiadał swój rachunek indywidualny, na który wpłynęła kwota należnego świadczenia emerytalnego za styczeń 2014 r. Bank ten słusznie argumentował w odpowiedzi na wezwanie ZUS do zwrotu świadczenia po zgonie, że jako instytucja finansowa - w świetle art. 138 a ustawy emerytalnej - nie ma obowiązku jej zwrotu do organu rentowego.

D. S. (1) zmarł dnia 6 stycznia 2014 r., a już dzień później jego małżonka dokonała zamknięcia rachunku w banku. Jednocześnie dnia 10 stycznia 2014 r. złożyła do ZUS wniosek o wypłatę niezrealizowanego świadczenia informując, że dnia 7 stycznia 2014 r. rachunek jej zmarłego męża został zamknięty. Mimo posiadania tych danych, organ rentowy w dniu 14 stycznia 2014 r. przesłał do banku przelew należnego świadczenia emerytalnego dla D. S. (1) za styczeń 2014 r. W konsekwencji, w przekonaniu Sądu Okręgowego odwołująca zasadnie domaga się od ZUS wypłaty należnej emerytury za styczeń 2014 r. Zawiadomiła bowiem pozwanego dużo wcześniej przed ustalonym terminem płatności emerytury (ustalonym na 15-tego dnia każdego miesiąca) o śmierci męża i zamknięciu jego rachunku, a mimo to pozwany w dniu 14 stycznia 2014 r. - dzień przed terminem płatności przelał kwotę świadczenia emerytalnego na rachunek zmarłego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. uwzględnił odwołanie orzekł jak w wyroku.

We wniesionej apelacji organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości i zarzucił mu ;

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 w zw. z 328 §2 k.p.c. i 3 k.p.c. poprzez brak rozważania wszystkich dowodów;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

a.  art. 136 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2013 r. 1440 ze zm. t ,j.). poprzez przyznanie I. S. (2) prawa do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym mężu za miesiąc styczeń 2014r. ;

b.  art. 138a ust. 1 ustawy poprzez przyjęcie, iż istnieją podstawy do żądania zwrotu świadczenia przekazanego na rachunek bankowy w miesiącu, w którym emeryt zmarł i za który przysługuje świadczenie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

W sprawie jak się zdaje zarówno organ rentowy jak Sąd Okręgowy wadliwe zdefiniowali problem, który wymagał rozstrzygnięcia. W świetle bowiem okoliczności w sprawie niespornych organ rentowy nie kwestionował prawa wnioskodawczyni – małżonki zmarłego D. S. (1) do niezrealizowanego świadczenia wynikającego z art. 136 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2013 r. 1440 ze zm. t ,j.) skoro usiłował spełnić to świadczenie przelewając środki na rachunek bankowy zmarłego. Bezspornym w sprawie jest , iż we wniosku złożonym w organie rentowym w dniu 10 stycznia 2014r. o wypłatę zrealizowanego świadczenia wnioskodawczyni I. S. (1) wnosiła o wypłatę tego świadczenia na wskazany we wniosku adres zameldowania. Do wniosku dołączyła przy tym akt zgonu męża wskazując datę jego śmierci ( 06.01.2014 r.) . Co więcej również w dniu 10 stycznia 2014 r. złożyła wniosek o wypłatę pogrzebowego i również w tym wniosku nie podała konta, na które miałaby nastąpić wypłata. Zaskarżona decyzja nie kwestionuje w istocie prawa skarżącej do niezrealizowanego świadczenia, a jedynie wskazuje, iż świadczenie to zostało przelane na konto męża, a zatem organ twierdzi , iż przedmiotowe świadczenie już wypłacił. W sprawie zatem nie mamy do czynienia z kwestionowaniem przez organ rentowy prawa skarżącej do przedmiotowego świadczenia, lecz z twierdzeniem, iż świadczenie to zostało spełnione i z tej przyczyny już nie przysługuje. Rozstrzygnięcie zatem apelacji, a wcześniej odwołania uzależnione było od odpowiedzi na pytanie czy w istocie organ rentowy spełnił właściwie swoje zobowiązanie, czy też nie. Zważywszy na to, iż uprawniona do świadczenia wskazała we wniosku złożonym przed jego spełnieniem ( co przyznaje w apelacji organ rentowy) sposób spełnienia świadczenia poprzez przekazanie środków na adres zameldowania (k.10 a.r.) nie można uznać , że organ rentowy spełnił świadczenie prawidłowo. Skoro bowiem do świadczenia uprawniona jest wnioskodawczyni, a spełnienia świadczenia dokonano na rachunek zmarłego męża ( abstrahując już od okoliczności nie do końca wyjaśnionej czy został on w dniu 7 stycznia 2014r. zamknięty) to nie można przyjąć zwolnienia się przez organ rentowy z swojego zobowiązania. Środki bowiem zgormadzone na rachunku bankowym podlegają zasadniczo dziedziczeniu ( wyjąwszy środki o których mowa a w art. 55 ust.3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Dz.U.2015.128 j.t. ) na zasadach ogólnych po ustaleniu kręgu spadkobierców i składu spadku, co może oznaczyć z punktu widzenia wnioskodawczyni konieczność toczenia sporów, iż przelania kwota nie wchodzi w skład spadku lecz jest jej należna z innego tytułu. W konsekwencji czego to ona musiałby ponosić skutki niewłaściwego spełnienia świadczenia ( sprzeczanie z wnioskiem skarżącej ). W tych okolicznościach uznać należało, iż zapadły wyrok mimo częściowo błędnego uzasadnienia jest trafny , i należy go rozumieć w ten sposób, iż organ rentowy winien prawidłowo spełnić świadczenie zgodnie z wnioskiem skarżącej przesłać kwotę należnego niezrealizowanego świadczenia na jej adres – bowiem jego zobowiązanie z tytułu wypłaty niezrealizowanego świadczenia nie wygasło, skoro spełniono je wadliwe. Nie oznacza to oczywiście ,iż organ nie powinien podjąć kroków do odzyskania świadczenia wadliwego spełnionego w dniu 14 stycznia 2014r. poprzez przelanie na rachunek bankowy należący do zmarłego. Oczywiste jest bowiem, iż skarżąca nie może uzyskać niezrealizowanego świadczenia 2-krotnie, ani środków tych nie może sobie zatrzymać bank. Problemem w sprawie jest niewątpliwe tajemnica bankowa, którą zasłania się bank w świetle akt rentowych, a która uniemożliwia w niniejszym postępowaniu żądaniu od banku informacji dotyczących konta zmarłego ( art. poczynienia ustaleń co do art. 105 ust. 1. pkt 2 d) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe ( Dz.U.2015.128 j.t. ) pozwala żądać od banku informacji przez sąd tylko w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym. Powołanie się przez bank na art. 138a ustawy ma tylko takie znaczenie, iż nie będzie możliwe odzyskanie od banku spornej kwoty w drodze ściągnięcia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, na podstawie prawomocnej decyzji organu rentowego. Nie przesądzając sprawy w tym zakresie nie jest wykluczone odzyskanie spełnionego wadliwe świadczenia w dniu 14 stycznia 2014r. niezależnie od tego , kto odniósł korzyść z tego tytułu bez podstawy prawnej. Jest rzeczą w zasadzie wtórną czy jest to bank czy też spadkobiercy zmarłego D. S. (2), rozważania w tym zakresie nie są konieczne do rozstrzygnięcia sprawy.

W tym stanie rzeczy na zasadzie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie