Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 października 2014 roku Sąd Rejonowy w Kutnie w sprawie z wniosku A. P. z udziałem M. P. o dział spadku i zniesienie współwłasności ustalił, iż w skład spadku po N. P. i J. P. wchodzi gospodarstwo rolne obejmujące składniki szczegółowo wymienione w punktach 1)-47) postanowienia (punkt I), ustalił, że w skład spadku po N. P. wchodzi ponadto udział 1/15 w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej zabudowanej składającej się z działki gruntu nr (...) o powierzchni 0,1984 ha oraz w prawie własności budynku stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności, położonych w W., o wskazanej wartości i nr księgi wieczystej (punkt II), dokonał działu spadku po N. P. i J. P. oraz zniósł współwłasność ciągnika rolniczego F. zt303-d o wartości 8.000 zł, w sposób ujęty w punktach 1) i 2) postanowienia (punkt III), zasądził od uczestnika postępowania M. P. na rzecz wnioskodawcy A. P. tytułem dopłaty kwotę 286.551,50 zł płatną w terminie jednego roku od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności (punkt IV), zobowiązał uczestnika postępowania M. P. do wydania na rzecz wnioskodawcy A. P. w terminie jednego miesiąca od daty uprawomocnienia orzeczenia wskazanych nieruchomości oraz składników majątku (punkt V), a nadto orzekł o kosztach procesu (punkt VI, VII oraz VIII).

Apelację od powyższego orzeczenia złożył uczestnik postępowania M. P., zaskarżając je częściowo, tj. w zakresie ustalenia składników majątkowych wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego, przyznania A. P. ruchomości stanowiących własność M. P. (a więc nie będących przedmiotem działu) oraz przyznania A. P. zamiast M. P. nieruchomości ujętych w punkcie I, podpunkcie 2)-5) zaskarżonego postanowienia, a także przyznania M. P. nieruchomości rolnej zabudowanej, stanowiącej działkę nr (...) położonej w Ż. w zakresie zawyżenia jej wartości. Apelujący M. P. zaskarżył również punkt IV, V i VII postanowienia.

Postawione przez apelującego zarzuty naruszenia prawa procesowego w istocie sprowadzały się do kwestionowania dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny materiału dowodowego (art. 233 k.p.c.). M. P. wskazał na dowolną w miejsce swobodnej ocenę materiału dowodowego, a w konsekwencji wadliwie ustalenie przez Sąd Rejonowy, że składniki majątkowe w postaci ruchomości wymienionych w punkcie I podpunkcie 13), 14), 21), 27), 28), 34), 45), 46) skarżonego orzeczenia należą do spadku (podczas gdy są one własnością M. P.), pominięcie dokonanych przez niego nakładów na budynek mieszkalny na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w Ż. w kwocie 183.190,86 zł, nakładów na budynki gospodarcze na ww. nieruchomości o wartości 20.585,30 zł, nakładów na samochód osobowy T. (...) o wartości 2.000,00 zł oraz pozostałych nakładów w łącznej kwocie 56.630,00 zł na inne wskazane przez skarżącego ruchomości, a także pominięcie przy wyliczeniu schedy spadkowej A. P. uczynionych na jego rzecz przez spadkodawców darowizn w kwocie łącznej 470.100,00 zł.

W ramach ww. zarzutu, skarżący podniósł również wadliwe ustalenie wartości przyznanej mu nieruchomości rolnej w Ż. poprzez jej znaczne zawyżenie, a to wskutek oparcia się na wadliwej i zdezaktualizowanej opinii biegłego z zakresu szacowania (...). Wskazał również, że nieprawidłowym było oddalenie przez Sąd Rejonowy złożonych przez niego wniosków o: dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu szacowania nieruchomości celem określenia wartości budynków gospodarczych oraz wartości nieruchomości zabudowanej oznaczonej jako działka nr (...), udzielenie dodatkowego terminu na odniesienie się do opinii biegłego M. J. i odroczenie rozprawy wyznaczonej na 23 września 2014 r., wezwanie biegłego M. J. na rozprawę celem przesłuchania, sporządzenie oceny opinii biegłego M. J. przez organizację zawodową rzeczoznawców majątkowych, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety na okoliczność zaprojektowania podziału działki nr (...) i przyznania A. P. działki zabudowanej większym budynkiem mieszkalnym i rozliczenia jej wartości przy podziale, dopuszczenie dowodów wskazanych w piśmie z dnia 10 września 2014 r. oraz na rozprawie w dniu 22 września 2014 r.

Skarżący wniósł o rozpoznanie w trybie art. 380 k.p.c. postanowień o oddaleniu ww. wniosków dowodowych.

W zakresie zarzucanych Sądowi Rejonowemu naruszeń prawa materialnego, skarżący wywiódł, iż zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez dokonany w niniejszej sprawie podział między współwłaścicieli jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, a to stanowi o naruszeniu art. 211 i 214 w zw. z art. 1070 k.c. poprzez niezastosowanie tych przepisów. Nadto, Sąd Rejonowy, zdaniem skarżącego, naruszył art. 207 i art. 1039 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie przez Sąd nakładów i darowizn, art. 405 k.c. przez jego niezastosowanie (bezpodstawne wzbogacenie wnioskodawcy, który nie ponosił nakładów) oraz art. 214 § 4 k.c. przez jego niezastosowanie w zakresie, w jakim Sąd nie zarządził sprzedaży licytacyjnej działki nr (...), której wydzielenia żądał M. P..

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę zaskarżonej części postanowienia poprzez: wyłączenie ze spadku będących własnością M. P. składników majątkowych, ustalenie wartości przyznanej M. P. nieruchomości na kwotę 1.198.146 zł, przyznanie M. P. pozostałych wchodzących w skład spadku nieruchomości, a A. P. przyznanie udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w W. i pozostałych wchodzących w skład gospodarstwa ruchomości, z wyjątkiem dwóch ciągników rolniczych Z. oraz ciągnika F.. Dodatkowo, M. P. wniósł o ustalenie, że A. P. otrzymał od spadkodawców darowizny, podlegające zaliczeniu na schedę spadkową w kwocie łącznej 470.100 zł oraz zasądzenie od M. P. na rzecz A. P. zmiarkowanej kwoty 350.000 zł tytułem dopłaty rozłożonej na raty lub z odroczonym terminem płatności o 3 lata od uprawomocnienia się postanowienia oraz zasądzenie kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Z przedmiotowym orzeczeniem nie zgodził się również wnioskodawca A. P., który zaskarżył je apelacją w części obejmującej podział wchodzących w skład spadku ruchomości, zasądzenie od uczestnika M. P. na rzecz wnioskodawcy A. P. dopłaty w kwocie 286.551,50 zł oraz zobowiązanie uczestnika M. P. do wydania wnioskodawcy A. P. przyznanych temu ostatniemu, a niechcianych przez niego ruchomości. Wnioskodawca A. P. zarzucił Sądowi Rejonowemu rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., a to przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że wobec zgłoszenia przez wnioskodawcę zamiaru prowadzenia gospodarstwa rolnego na przyznanych mu działkach rolnych, koniecznym jest przyznanie na jego wyłączną własność większej części ruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, podczas gdy prowadzenie działalności rolnej może polegać na wykorzystaniu wyspecjalizowanych firm, mających własne urządzenia oraz błędne uznanie, że do prowadzenia dotychczasowej działalności gospodarczej przez M. P. niezbędne jest wyłącznie korzystanie z dwóch ciągników rolniczych Z., a nie ma potrzeby korzystania z innych ruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Nadto, wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 211 k.c. w zw. z art. 212 § 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie zasadności przyznania wnioskodawcy ruchomości o łącznej wartości 130.300,00 zł, podczas gdy podział rzeczy powinien nastąpić poprzez przyznanie wszystkich ruchomości wchodzących w skład spadkowego gospodarstwa rolnego na wyłączną własność uczestnika M. P., a w konsekwencji zwiększenie zasądzonej od M. P. na rzecz A. P. dopłaty o kwotę 130.300,00 zł.

W konkluzji do powyższych zarzutów A. P. wniósł o zmianę skarżonego orzeczenia w ten sposób, że wszystkie ruchomości wchodzące w skład gospodarstwa rolnego, a wymienione w punkcie I. podpunkt od 6) do 8) oraz od 10) do 47) zaskarżonego postanowienia oraz ciągnik rolniczy F. Z.-D przyznać na wyłączną własność M. P., a wysokość zasądzonej od M. P. na rzecz A. P. dopłaty zwiększyć do kwoty 416.851,00 zł, płatnej w terminie roku od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie ww. sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od M. P. na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje podlegały oddaleniu.

Wstępnie stwierdzić należy, że zarówno wnioskodawca A. P., jak i uczestnik postępowania M. P., skarżąc postanowienie Sądu Rejonowego nie zgadzali się m.in. z rozstrzygnięciem w zakresie punktu III., który dotyczył sposobu działu spadku, przy czym każdy z nich uważał, iż wchodzące w skład gospodarstwa rolnego ruchomości ujęte w punkcie I, podpunkt 8) oraz od 10) do 47) postanowienia powinny przypaść drugiemu, a M. P. wskazywał dodatkowo, że podział nieruchomości rolnych pomiędzy współwłaścicieli jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i wnioskował o przyznanie mu wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa (opisanych w punkcie I, podpunkt. 2)-5) postanowienia). Nadto, M. P. skarżył ustalony przez Sąd skład spadku, twierdząc, iż część maszyn jest jego wyłączną własnością. Obaj apelujący nie zgodzili się również z wysokością zasądzonej od M. P. na rzecz A. P. dopłaty, przy czym M. P. wnosił o jej zmniejszenie w związku z niższą niż ustalona wartością przyznanej mu nieruchomości, a A. P. o jej zwiększenie w związku z postulowanym przyznaniem wszystkich ruchomości M. P..

Badając argumentację każdego z apelujących Sąd Okręgowy zważył, że zasadność żądań skarżących w powyższym zakresie zależała od zbadania zarówno tego, czy Sąd Rejonowy w prawidłowy sposób ustalił skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi w niniejszej sprawie, jak i od tego, czy w prawidłowy sposób dokonał podziału wspólnego majątku i wzajemnych rozliczeń pomiędzy spadkobiercami A. P. i M. P..

W tym miejscu wskazać należy, iż Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własny ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny. Wbrew stanowisku obydwu apelacji, Sąd Rejonowy dokonał bowiem prawidłowej, gdyż odpowiadającej wymogom art. 233 § 1 k.p.c., oceny dowodów, w oparciu o którą wyprowadził także trafne wnioski jurydyczne, których w żadnej mierze nie podważają zastrzeżenia apelacji.

W myśl art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena dowodów polega na ich zbadaniu i podjęciu decyzji, czy została wykazana prawdziwość faktów, z których strony wywodzą skutki prawne. Celem Sądu jest tu dokonanie określonych ustaleń faktycznych, pozytywnych bądź negatywnych i ostateczne ustalenie stanu faktycznego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia.

Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia ze świadkami, stronami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań między podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji.

Jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami, lub gdy wnioskowanie Sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych to przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

Rozpoznając apelację uczestnika M. P., Sąd Okręgowy w pierwszym rzędzie zważył, iż podniesione przez niego zarzuty stanowią w istocie powtórzenie wątpliwości zgłoszonych w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, które wyczerpująco zostały omówione w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia.

W szczególności Sąd Rejonowy w sposób w pełni prawidłowy ustalił, że w skład gospodarstwa rolnego należącego spadku po N. P. i J. P. wchodzą: siewnik zbożowy MAZUR 5, siewnik nawozów (...), opryskiwacz polowy (...), pług półzawieszany (...) 4 –skibowy, pług zagonowy 4-skibowy, sadzarkę ziemniaków, bron - włóki ,,3”, oraz kultywator sprężysty i brono-talerzowego zestawu (ruchomości wymienione w punkcie I podpunkcie 13), 14), 21), 27), 28), 34), 45), 46) skarżonego orzeczenia). Formułując zarzut w tej materii M. P., nie wskazał żadnych okoliczności mogących podważyć dokonaną w tym względzie przez Sąd Rejonowy ocenę dowodów. Analiza zgromadzonego materiału dowodowego nakazuje zaś w pełni podzielić zapatrywanie Sądu I Instancji, że środki na zakup ww. maszyn pochodziły z dochodu, jaki został wypracowany w gospodarstwie rolnym, a więc nie stanowiły one wyłącznej własności M. P.. M. P. nie wykazał, przy tym, że posiadał własne środki na zakup maszyn rolniczych. Przeciwnie, już samo stwierdzenie M. P., który przyznał, że środki na zakup ww. maszyn pochodziły częściowo z tego, co zostało wypracowane na gospodarstwie razem z rodzicami, a częściowo z handlu ziemniakami i cebulą uprawianymi w gospodarstwie spadkodawców, wskazuje na wiarygodność przyjętej przez Sąd tezy.

Podobnie niezasadnym, w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, okazał się zarzut nieustalenia przez Sąd Rejonowy faktu i wysokości poczynionych przez M. P. nakładów na majątek wspólny, tj. budynek mieszkalny oraz budynki gospodarcze na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w Ż., samochód osobowy T. (...) oraz inne ruchomości w kwocie odpowiednio: 183.190,86 zł, 20.585,30 zł, 2.000,00 zł oraz 56.630,00 zł. Nakłady takie, jeśli były czynione, pochodziły ze środków stanowiących dochód gospodarstwa rolnego, czyli z majątku spadkodawców, a w ograniczonym zakresie (koszty okien i dachu na budynku mieszkalnym oraz koszt remontu domu) ze środków przekazanych przez A. P..

Nieudowodnionym pozostawało również twierdzenie M. P. o otrzymaniu przez A. P. darowizny w kwocie przekraczającej uznaną przez samego A. P., tj. ponad kwotę 74.000,00 zł.

W tym zakresie należy podkreślić, że skoro M. P. wskazał, że poniósł określone nakłady na nieruchomość, a A. P. w ramach darowizny od spadkodawców otrzymał kwotę 470.100,00 zł, to winien te okoliczności udowodnić. Powinność ta spoczywa na skarżącym zgodnie z regulacją art 6 k.c., zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Z art. 232 k.p.c. wynika natomiast, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Przytoczone zaś przez M. P. okoliczności faktyczne nie zostały poparte materiałem dowodowym, który umożliwiłby Sądowi - po dokonaniu ich swobodnej oceny -uznać zasadność roszczeń skarżącego o rozliczenie nakładów we wskazanych kwotach i zaliczenie na poczet schedy spadkowej darowizny w kwocie przekraczającej 74.000,00 zł.

W dalszej kolejności należy również stwierdzić brak jakichkolwiek podstaw do zakwestionowania trafności ustalenia przez Sąd Rejonowy wartości nieruchomości rolnej zabudowanej, położonej w Ż., składającej się z działek nr (...), dla której V Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Kutnie prowadzi księgę wieczystą (...) w oparciu o opinię biegłego z zakresu szacowania (...) z dnia 10 lipca 2014 r. Wbrew zarzutom M. P., Sąd Rejonowy ustalił wartość ww. nieruchomości w oparciu o aktualną, bo sporządzoną w dniu 10 lipca 2014 r., opinię pisemną uzupełniającą ww. biegłego (k. 374- 423). Pomiędzy jej wydaniem, a wydaniem zaskarżonego orzeczenia, nie upłynął zatem okres, który ją dezaktualizował, tj. 12 miesięcy od daty jej sporządzenia (art. 156, ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 518).

Nie może przy tym ostać się zarzut błędnej metody przyjętej do wyceny przedmiotowej nieruchomości, a to podejścia porównawczego metodą porównania parami w miejsce kosztowego, a także brak uwzględnienia do wyceny nieruchomości transakcji dokonanych na lokalnym rynku. Kwestię powyższą należycie i szczegółowo uzasadnił Sąd Rejonowy w pisemnych motywach zaskarżonego rozstrzygnięcia, co czyni zbędnym powielanie jej w tym miejscu uzasadnienia. Warto jedynie podkreślić, iż rzeczą biegłego rzeczoznawcy majątkowego jest wybór podejścia, metody i techniki szacowania nieruchomości (art. 154, ust. 1-3 ustawy o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r., tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 518), a w sprawie niniejszej biegły M. J. należycie uzasadnił wybór metody wyceny, tj. porównywania parami w podejściu porównawczym (k. 384-385).

Podobnie, na pełną aprobatę zasługiwała opinia biegłego F. W., który szczegółowo opisał wszystkie działki wchodzące w skład gospodarstwa rolnego oraz (wbrew zarzutom M. P.) dokonał oceny możliwości podziału spadkowego gospodarstwa rolnego z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej, w szczególności poprzez przyznanie poszczególnych działek rolnych na rzecz wnioskodawcy, bądź uczestnika postępowania.

Poza wskazanymi wyżej, skarżący nie podniósł innych zarzutów przeciwko ww. opiniom. Samo zaś niezadowolenie M. P. z opinii i przekonanie o konieczności zastosowania innej niż przyjął biegły M. J. metody wyceny nie może stanowić o skuteczności zarzutu naruszenia art. 278 k.p.c. i 233 k.p.c. Z tego też względu Sąd Rejonowy słusznie oddalił szereg wniosków dowodowych składanych przez skarżącego, a to: dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu szacowania nieruchomości celem określenia wartości budynków gospodarczych oraz wartości nieruchomości zabudowanej oznaczonej jako działka nr (...), sporządzenie oceny opinii biegłego M. J. przez organizację zawodową rzeczoznawców majątkowych, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety na okoliczność zaprojektowania podziału działki nr (...) i przyznania A. P. działki zabudowanej większym budynkiem mieszkalnym i rozliczenia jej wartości przy podziale, dopuszczenie dowodów wskazanych w piśmie z dnia 10 września 2014 r. oraz na rozprawie w dniu 22 września 2014 r.

Wobec ustosunkowania się przez M. P. w piśmie z dnia 10 września 2014 r. do opinii biegłego M. J. i niezłożenia innych poza wcześniej już podniesionymi do tej opinii zarzutami, zasadnym było oddalenie przez Sąd Rejonowy wniosków M. P. o udzielenie dodatkowego terminu na odniesienie się do opinii biegłego J. i odroczenie rozprawy wyznaczonej na 23 września 2014 r., wezwanie biegłego M. J. na rozprawę celem przesłuchania.

Mając wszystko powyższe na uwadze uznać należy, że skarżący nie przedstawił jakichkolwiek merytorycznych argumentów, które podważałyby prawidłowość poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń. Odmienne stanowisko prezentowane w apelacji ma walor jedynie polemiki z wnioskami uzasadnienia i wprost przesądza o bezzasadności podniesionych zarzutów. Przyjmując, że Sąd Rejonowy w prawidłowy sposób ustalił skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi w niniejszej sprawie, w dalszej kolejności należało odnieść się do kwestionowanego sposobu podziału wspólnego majątku i wzajemnych rozliczeń pomiędzy spadkobiercami A. P. i M. P..

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zarówno M. P. jak i A. P. wyrazili chęć prowadzenia gospodarstwa rolnego na działkach wchodzących w jego skład. Jednocześnie, obydwoje kwestionowali dokonany podział gospodarstwa rolnego, przy czym M. P. domagał się przyznania wszystkich nieruchomości stanowiących składniki gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku, natomiast A. P. kwestionował zasadność przyznania mu składników ruchomych. Uzasadniając powyższe, M. P. podniósł, iż dokonany podział gospodarstwa jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, gdyż uniemożliwia ciągłość gospodarowania, realizacji umów kontraktacji, zmienności upraw oraz jest sprzeczny z art. 214 § 4 k.c. w zakresie, w jakim Sąd nie zarządził sprzedaży licytacyjnej działki nr (...), której wydzielenia żądał M. P.. A. P. wskazał natomiast, że do prowadzenia gospodarstwa rolnego nie potrzebuje przyznanych mu ruchomości (maszyn), gdyż zamierza prowadzić to gospodarstwo przy wykorzystaniu firm specjalizujących się w takim prowadzeniu korzystających z własnych maszyn.

Zgodnie z art. 1070 k.c., w razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności. Komentowany przepis odsyła w kwestii dopuszczalności działu spadku obejmującego gospodarstwo rolne poprzez jego podział do przepisów art. 213-218 k.c. Stosownie zaś do art. 213 k.c., jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. Konsekwencje braku takiej zgody, w tym możliwość sprzedaży licytacyjnej gospodarstwa rolnego, określa art. 214 k.c.

Z powyższego wynika, że najbardziej pożądanym sposobem wyjścia ze współwłasności gospodarstwa rolnego jest jego podział, o ile nie narusza zasad prawidłowej gospodarki rolnej. W niniejszej sprawie biegły F. W. stwierdził, że iż podział wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego poprzez przyznanie poszczególnych działek rolnych wnioskodawcy i uczestnikowi postępowania, czy też przyznanie grup tych działek, jest zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Każdy ze współwłaścicieli otrzyma bowiem fizycznie część majątku na własność, wnioskodawca i uczestnik postępowania mogą odrębnie prowadzić na przydzielonych im działkach uprawy rolne. W tym wypadku nie są dzielone działki, nie jest pomniejszana ich powierzchnia, tylko poszczególne działki są przydzielane właścicielom.

Należy zgodzić się z taką argumentacją. Dokonany przez Sąd Rejonowy, w świetle opinii biegłego F. W., podział nie prowadzi do powstawania gospodarstw rolnych niezdolnych do produkcji rolnej, wskutek ich nadmiernego rozdrobnienia, ani też nie obciąża powstałego gospodarstwa rolnego nadmierną spłatą spadkową obniżającą zdolność produkcyjną tegoż gospodarstwa, a zatem spełnia założenia ustawodawcy leżące u podstaw wprowadzonej regulacji. Ocena dopuszczalności podziału gospodarstw rolnych przez pryzmat zasady prawidłowej gospodarki rolnej nie może także pomijać przynależności tychże nieruchomości rolnych, a więc m.in. służących prowadzeniu tego gospodarstwa urządzeń.

Należy mieć bowiem na uwadze, że gospodarstwo rolne to nie tylko grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, ale też urządzenia i inwentarz, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 55 ³ k.c.). W związku z tym podział gospodarstwa rolnego obejmuje nie tylko nieruchomości, ale także wchodzące w skład gospodarstwa urządzenia. Nie może być przy tym tak, jak sugeruje M. P., że część ze składników wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, których nie chce objąć żaden ze współwłaścicieli (ewentualnie wydzielona część działki nr (...)), powinna zostać sprzedana w drodze licytacji. Cywilny dział spadku (a więc sprzedaż licytacyjna) stanowi ostateczny sposób wyjścia spadkobierców ze wspólności majątku spadkowego. Sąd może sięgnąć po ten instrument, m.in. w przypadku gdy żaden za współspadkobierców nie zgodzi się na przyznanie mu – niedającego się podzielić w naturze – przedmiotu stanowiącego jedyny lub najważniejszy składnik należącego do spadku gospodarstwa rolnego (art. 688 w zw. z art. 622 § 2 k.p.c. i art. 1035 w zw. z art. 212 § 2 k.c.). To samo odnosi się do przyznanych A. P. ruchomości w postaci maszyn i urządzeń wskazanych w punkcie I, podpunkt 8) i 10) – 47) zaskarżonego postanowienia. Sąd Rejonowy mając na uwadze kompleksowy i zgodny z zasadami gospodarski rolnej podział gospodarstwa rolnego, rozdzielił pomiędzy wnioskodawcę i uczestnika postępowania także maszyny i urządzenia służące prowadzeniu tego gospodarstwa. Nie byłoby zasadnym, przyznanie jedynie M. P. wszystkich ruchomości, podczas gdy A. P. otrzymując w celu prowadzenia gospodarstwa rolnego nieruchomości rolnych składających się z działki nr (...) w Ż., działki nr (...) w M. oraz działki nr (...) położoną w D., pozostałby bez koniecznych w tym celu maszyn. Sytuacji nie zmienia okoliczność, iż A. P. chciał prowadzić gospodarstwo rolne z wykorzystaniem maszyn wynajętych firm. Po pierwsze, nie będzie zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej taki podział gospodarstwa rolnego, w wyniku którego powstanie część, która ze względu na swój obszar oraz brak specjalistycznych maszyn, już na starcie miałaby obniżoną zdolność produkcyjną albo byłaby wyłączona z produkcji rolnej. Po wtóre zaś, podział gospodarstwa rolnego nie może prowadzić do obciążenia nowo powstałego gospodarstwa rolnego nadmierną spłatą spadkową obniżającą jego zdolność produkcyjną.

Ze względu na powyższe, uznać należy dokonany przez Sąd Rejonowy podział gospodarstwa rolnego za prawidłowy, a zarzuty naruszenia prawa materialnego za chybione.

W związku z tym, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c., oddalił obie apelacje jako nieuzasadnione.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o art.520 §1 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c., uznając, że w sprawie nie wystąpiły takie okoliczności, które uzasadniałyby odstąpienie od zasady, że każdy z uczestników ponosi we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.