Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o emeryturę

na skutek apelacji J. S.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy

z dnia 19 października 2011 r. sygn. akt V U 995/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Legnicy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie J. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 19 lipca 2011 r. odmawiającej przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

J. S., urodził się 18 lipca 1951 r. Na dzień 1 stycznia 1999 r. wykazał 28 lat, 10 miesięcy i 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Wnioskodawca nie przystąpił do OFE i nie pozostaje w stosunku pracy, który rozwiązał w dniu 14 grudnia 2000 r.

Wnioskodawca, w okresie od 10 stycznia 1970 r. do 14 grudnia 2000 r. był zatrudniony w (...) S.A. w C. w pełnym wymiarze czasu pracy.

Od 10 stycznia 1970 r. do 31 marca 1984 r. J. S. był zatrudniony na stanowisku pracownika fizycznego oraz montera na wydziale P2.

W okresie pierwszych czterech lat (do marca 1974 r.) wnioskodawca pracował jako lakiernik i zajmował się lakierowaniem ramek, drzwiczek i innych elementów piekarników, parników i części do pralek. Pracował 8 godzin dziennie. Lakierowanie odbywało się przy użyciu aparatów natryskowych ręcznych, tzw. pistoletów. Do lakierowania używano farby sterynowanej i ogólnie stosowanego rozpuszczalnika. Jeżeli zaszła taka potrzeba używano farb i rozpuszczalników nitro. Elementy, które miały być lakierowane były wcześniej odtłuszczane i myte przez pomocników. Po lakierowaniu elementy te były wypalane w piecu.

W okresie od kwietnia 1974 r. do lipca 1979 r. wnioskodawca pracował przy montażu parników. Praca ta polegała na tym, iż brał palenisko od spawaczy, malował obręcz farbą sterynowaną, zakładał kocioł, następnie drzwiczki i całość skręcał. Następnie, od lipca 1979 r. do marca 1984 r. wnioskodawca pracował jako monter kabin do ciągników Ursus na wydziale P2 i wykonywał wszystkie prace związane z zamontowaniem szyby w kabinie. Jego praca polegała na tym, że najpierw zakładał uszczelki na szyby, następnie osłonę dolną na kabinę, gwintował określone elementy i skręcał je przy użyciu śrub.

W okresie od 1 kwietnia 1984 r. do 31 maja 1987 r. wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku spawacza na wydziale P2 (z wyjątkiem okresu od 26 stycznia 1987 r. do 14 lutego 1987 r., kiedy został skierowany do pracy na stanowisku montera na wydziale P1). W okresie tym wnioskodawca wykonywał prace spawalnicze przy spawaniu kabin ciągnikowych. Spawał palnikiem acetylenowym. Wnioskodawca zajmował się m.in. spawaniem wsporników do kabin i ich ram. Praca odbywała się w sposób "taśmowy", np. gdy jeden pracownik spawał górne elementy kabiny, wnioskodawca spawał dolne.

Od 1 czerwca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r. wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku operatora bębnów i myjek. Pracował na wydziale P4. Wskazane urządzenia służyły do ścierania na mokro elementów metalowych do łańcuchów. Wnioskodawca wykonywał prace związane z oczyszczaniem i obrabianiem elementów metalowych. Praca ta przebiegała w ten sposób, że pracownicy na wydziale najpierw otrzymywali gotowy metal z produkcji, następnie konieczne było jego umycie oraz "przebębnowanie", tj. przepuszczenie przez bębny o wymiarach 1,20m/0,5m, które przy użyciu piasku, wody i substancji chemicznych szlifowały poszczególne elementy. Bębny te były w ciągłym ruchu, napędzane elektrycznie. Na wskazanym wydziale było ich około 30. Po "przebębnowaniu" elementy były przekazywane na obróbkę cieplną, gdzie były hartowane. Następnie należało je prześrutować. Efektem tej pracy miało być oczyszczenie elementów. Wnioskodawca pracował wraz z dwoma innymi pracownikami, przy czym jedna osoba pracowała przy myjkach, druga wykonywała określone czynności przed wsypywaniem substancji chemicznych do bębnów, trzecia przy automacie na metalowy śrut. Pracownicy zmieniali co tydzień stanowiska, aby praca nie była monotonna. W okresie tym, ubezpieczony sporadycznie - w zastępstwie innego pracownika - zajmował się także obsługą pieców indukcyjnych, znajdujących się na wydziale P4. Obsługa ta polegała na tym, że do pieca wkładało się sworznie, celem zmiękczenia ich końcówek tak, by można je było zacisnąć przy układaniu łańcucha. Następnie sworznie te były wysypywane i transportowane wózkiem na montaż. Zdarzało się też, np. w razie awarii elektryczności, że wnioskodawca był kierowany do prac porządkowych.

W dniu 20 czerwca 2011 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury. Decyzją z dnia 19 lipca 2011 r. organ rentowy odmówił J. S. prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udowodnił żadnego okresu takiej pracy, wobec wymaganych 15 lat.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, powołując się na przepisy art. 184 i 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uznał, że odwołanie wnioskodawcy nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem nie udowodnił on wymaganego przepisami okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sąd ten stwierdził, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca w okresie od 10 stycznia 1970 r. do marca 1974 r. pracował jako lakiernik, a wykonywany przez niego rodzaj prac odpowiada pracom określonym w wykazie A, dziale XIV pod poz. 17 załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. – lakierowanie natryskowe – niezhermetyzowane). Dodatkowo w ocenie tego Sądu za pracę w warunkach szczególnych należało także uznać zatrudnienie wykonywane przez wnioskodawcę w okresie od 1 kwietnia 1984 r. do 31 maja 1987 r., kiedy pracował jako spawacz, tj. wykonywał prace wskazane w Wykazie A, dziale XIV pod poz. 12 załącznika do ww. rozporządzenia. Sąd I instancji nie uznał natomiast za prace wykonywane w warunkach szczególnych zatrudnienia w okresie od lipca 1979 r. do marca 1984 r. kiedy wnioskodawca pracował jako monter oraz w okresie od 1 czerwca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r., kiedy wnioskodawca wykonywał pracę operatora bębnów i myjek. Prace te bowiem zostały wymienione jedynie w zarządzeniach resortowych i nie wyszczególniono ich w cytowanym wyżej rozporządzeniu. Sąd ten stwierdził, że uznane za pracę w warunkach szczególnych okresy są niewystarczające do przyznania emerytury z tego tytułu.

Od powyższego wyroku apelację złożył wnioskodawca, zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), a tym samym wykazu A działu IV poz. 39 stanowiącego załącznik do niniejszego rozporządzenia i przyjęcie, że prace wykonywane przez wnioskodawcę w okresie od 1 czerwca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r. nie zostały wyszczególnione w tym Wykazie, a także naruszenie art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) przez przyjęcie, że wnioskodawcy nie przysługuje emerytura.

Wskazując na te zarzuty apelujący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie wnioskodawcy emerytury od dnia 18 lipca 2011 r.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że wbrew stanowisku zajętemu przez Sąd Okręgowy, J. S., który w okresie od 1 czerwca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r., jako operator bębnów i myjek, pracował w warunkach szczególnych, a stanowisko to odpowiadało pracom wymienionym w Wykazie A dziale IV pod poz. 39 załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. Apelujący podniósł, że Sąd pominął okoliczność, że charakter prac, o których mowa w poz. 39 zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego w zupełności odpowiada poz. 39 wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącego Sąd I instancji przeprowadził właściwe i wszechstronne postępowanie dowodowe, na podstawie którego ustalił istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty. Sąd ten zastosował także prawidłowe przepisy prawne, które przytoczył i przeanalizował w pisemnym uzasadnieniu wyroku, a Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się ich naruszenia i w pełni przychyla się zarówno do wykładni tych przepisów dokonanej przez Sąd Okręgowy, jaki i poczynionych przez ten Sąd ustaleń.

Poza sporem było, że J. S., mający ukończone 60 lat, posiada ogólny staż ubezpieczenia wynoszący 28 lat, 10 miesięcy oraz 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych, a ponadto nie pozostaje w zatrudnieniu i nie przystąpił do OFE. Sporna kwestia dotyczyła ustalenia, czy wnioskodawca udowodnił wymagany do przyznania mu świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku staż pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, przy czym na etapie postępowania apelacyjnego spór ten został zawężony do nieuznanego przez organ rentowy okresu zatrudnienia w (...) S.A. w C. w okresie od 1 czerwca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku operatora bębnów i myjek.

W sprawie ustalenia zatem wymagało, czy J. S. faktycznie w spornym okresie wykonywał, stale i w pełnym wymiarze czasu, pracę w szczególnych warunkach na stanowisku uprawniającym do przejścia na emeryturę w obniżonym wieku.

Należy wskazać, że przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.:Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) umożliwia mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m. in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat.

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 omawianego art. 184 ustawy).

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, 43 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Rozporządzenie stanowiło akt wykonawczy do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r., nr 40, poz. 267). Utrzymane w większości w mocy przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 ust. 4 tej ustawy) przepisy rozporządzenia określają rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. § 1 ust. 2, rozporządzenia zawiera, co prawda, upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalania w podległych i nadzorowanych zakładach stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B rozporządzenia. Zauważyć należy jednak, że wskazane podmioty nie mogą kreować tych stanowisk pracy w sposób dowolny. Zarządzenie resortowe musi być, wobec powyższego, dostosowane do rozporządzenia Rady Ministrów, w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Dla uznania zatem konkretnego rodzaju lub stanowiska pracy za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze decydujące znaczenie ma to, czy jest to praca wymieniona w rozporządzeniu oraz w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia, natomiast wykazy stanowisk ustalane przez właściwe podmioty w odniesieniu do podległych zakładów pracy mają jedynie charakter techniczno-porządkujący.

W postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów, nie obowiązują ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. nr 10, poz. 49 ze zm.). Jednak zauważyć należy, że w rozporządzeniu przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia – świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero, gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

W aktach osobowych wnioskodawcy z (...) S.A. w C. znajduje się, co prawda, świadectwo pracy w warunkach szczególnych wystawione przez pracodawcę po ustaniu stosunku pracy, z którego wynika, że ubezpieczony w okresie od 1 czerwca 1987 r. do 14 grudnia 2000 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace operatora bębnów i myjek, jednak pracodawca wskazał to stanowisko, jako wymienione w Wykazie A, dział IV, poz. 39 pkt 5 załącznika nr 1/90 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego – operator procesów chemicznych, a pamiętać należy, że świadectwo pracy jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jak każdy dokument prywatny świadectwo pracy podlega ocenie sądu zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Tymczasem rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w wykazie A określa, jako prace w warunkach szczególnych, oczyszczanie albo naprawianie aparatów lub pojemników (np. cystern, zbiorników itp.) po produktach toksycznych, żrących i parzących oraz prace wewnątrz cystern, kotłów, zbiorników, aparatów i kanałów technologicznych (dział IV poz. 39).

Jakkolwiek wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym, ale trzeba pamiętać, że dla określenia, czy praca była wykonywana przez ubezpieczonego w warunkach szczególnych podstawowe znaczenie mają wykazy zawarte w załączniku A do rozporządzenia. W sprawie, w ww. akcie resortowym, wymienione zostało stanowisko operatora procesów chemicznych, przy czym z dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy oraz ze złożonych przez niego wyjaśnień wynika, że w spornym okresie zajmował stanowisko operatora bębnów i myjek. Charakter owej pracy został określony przez świadków zeznających w sprawie, którzy w spornym okresie byli współpracownikami wnioskodawcy, w tym przede wszystkim Z. M., B. S. oraz W. Ł.. Z zeznań tych osób, które słusznie zostały przez Sąd Okręgowy uznane za wiarygodne, jako zbieżne ze sobą i logiczne wynika, że praca wnioskodawcy polegała na obsłudze bębnów i myjek, które to urządzenia służyły do ścierania na mokro elementów metalowych od łańcuchów. Jakkolwiek oczyszczania tych elementów dokonywało się przy użyciu piasku, wody oraz chemikaliów, tak był to jeden z etapów procesu, składającego się na pracę wnioskodawcy. Pozostałe etapy dotyczyły m. in. czynności dokonywanych przed wsypywaniem powyższych substancji do bębnów oraz obsługi automatu na metalowy śrut, przy czym pracownicy wymieniali się przy wykonywaniu czynności w poszczególnych etapach, by zapobiec monotonii wykonywanej pracy.

Zważywszy na wskazane wyżej okoliczności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, słusznie Sąd Okręgowy przyjął, że wykonywana w spornym okresie przez wnioskodawcę praca nie była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych wymienioną w wykazach będących załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sam fakt bowiem wskazania, że była to praca odpowiadająca pracom wymienionym w akcie resortowym, nie uzasadnia takiego przyjęcia, gdy z pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika wniosek przeciwny. W sprawie, jakkolwiek prace zaliczone do tych wykonywanych w warunkach szczególnych zarówno w zarządzeniu, na które powołuje się apelujący, jak i ww. rozporządzeniu określone zostały jako „oczyszczanie albo naprawianie aparatów lub pojemników np. cystern, zbiorników itp.) po produktach toksycznych, żrących, parzących oraz prace wewnątrz cystern, kotłów, zbiorników, aparatów i kanałów technologicznych, tak ich charakter nie uprawniał do przyjęcia, że była to praca, po pierwsze przy oczyszczaniu lub naprawianiu cystern lub zbiorników, a po drugie, że wnioskodawca dokonywał czyszczenia „po produktach toksycznych” itd. Nie można uznać bowiem, że praca, będąca jedynie elementem procesu, w postaci oczyszczania elementów (nie pojemników, czy aparatów) przy użyciu nie tylko chemikaliów, ale i wody oraz piasku jest tą, wymienioną w wykazie A w dziale IV pod pozycją 39 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Ustawodawca kwalifikując wymienione w tej pozycji prace miał bowiem na uwadze ich szczególną szkodliwość dla zdrowia z uwagi na bezpośredni kontakt m. in. z substancjami toksycznymi, czego w przypadku wnioskodawcy nie można stwierdzić.

Wobec tego zatem, że J. S. nie wykazał spełnienia jednego z niezbędnych warunków do przyznania spornego świadczenia, tj. co najmniej 15 – letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, wynikającego z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, słusznie Sąd Okręgowy uznał, że prawo do emerytury wnioskodawcy nie przysługuje.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację wnioskodawcy jako bezzasadną.

Orzeczenie o kosztach wydane zostało na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002, nr 163, poz. 1349 ze zm.).

R.S.