Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 sierpnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Antoni Smus

Sędziowie SSO Joanna Składowska

SSR del. Magdalena Kościarz

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2015 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa (...) Spółki z o.o. w C.

przeciwko K. T. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 8 kwietnia 2015 roku, sygnatura akt I C 985/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od K. T. (1) na rzecz (...) Spółki z o.o. w C. 1500 (jeden tysiąc pięćset) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym;

3.  przyznaje radcy prawnemu B. P. zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym w wysokości (...) (jeden tysiąc osiemset czterdzieści pięć) złotych brutto, którą nakazuje wypłacić z funduszy Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli.

Sygn. akt I Ca 213/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2015r., Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. umowę darowizny prawa użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego jako działka nr (...) o obszarze 5 arów 97 m ² położonego przy ul. (...) w Z. wraz z własnością znajdujących się na gruncie naniesień – objętych księgą wieczystą (...), zawartą w dniu 19 marca 2013r. przed notariuszem R. B. (Rep. A 1335/2013) pomiędzy A. T. i B. T. a pozwanym K. T. (1), któremu to powodowi przysługuje wobec A. T. i B. T. wierzytelność pieniężna stwierdzona tytułem wykonawczym w postaci prawomocnego nakazu zapłaty z dnia 17 października 2013r., wydanego w sprawie VIII GNc 3543/13 przez Sąd Rejonowy w Częstochowie, opatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem tegoż Sądu z dnia 28 listopada 2013r. Jednocześnie Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3 317 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 2 400 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

A. i B. małżonkowie T. prowadzili w miejscowości C. pod firmą (...) s.c.działalność gospodarczą, w związku z którą zaciągnęli wobec (...) M. S., P. A. Sp. j. w P. zobowiązanie w wysokości 21 401,02 złotych objęte fakturą VAT nr (...) z dnia 4 lutego 2013r. z terminem płatności na 25 lutego 2013r. Z zobowiązania tego zaspokoili należność w wysokości 7 000 złotych, pozostała jego część nie została zaś uregulowana. W dniu 20 czerwca 2013r. w/w spółka jawna dokonała cesji przysługującej jej względem małżonków T. wierzytelności na rzecz powoda (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w C.. Nakazem zapłaty Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie VIII GNc 3543/13 zasądził należność na rzecz cesjonariusza. W oparciu o uzyskany tytuł wykonawczy powodowa spółka wszczęła przeciwko dłużnikom postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika S. przy Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli A. N. w sprawie Km 3467/13. Egzekucja ta była bezskuteczna – w październiku 2014r. komornik wezwał wierzyciela w trybie art. 827 k.p.c., wskazując na podstawy do umorzenia egzekucji w oparciu o art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.

Pierwsze postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikom w związku z innymi zadłużeniami powstałymi w wyniku prowadzonej działalności wszczęte zostało w dniu 12 listopada 2012r. Na styczeń 2014r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli A. N. prowadził przeciwko małżonkom T. 14 spraw egzekucyjnych przy zadłużeniu przekraczającym 700 000 złotych. Częściowo zadłużenie to zredukowane zostało sumą 295 000 złotych uzyskaną z licytacyjnej sprzedaży nieruchomości gruntowej, na której prowadzona była przez dłużników działalność gospodarcza.

A.i B.małżonkom T.przysługiwało prawo użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego jako działka nr (...)o obszarze 5 arów 97 m ² położonego przy ul. (...)w Z.wraz z własnością znajdujących się na gruncie naniesień – objętych księgą wieczystą (...). Nieruchomość niniejsza stanowiła centrum życiowe małżonków T., na której zamieszkiwali wspólnie z synem K. T. (1). Umową zawartą w dniu 19 marca 2013r. przed notariuszem R. B.(Rep. A (...)) małżonkowie A. T.i B. T.darowali swojemu synowi K. T. (1)prawa do nieruchomości przy ul. (...)w Z..

Dłużnicy obecnie czasowo przebywają w W.. W toku postępowania egzekucyjnego nie wskazali komornikowi charakteru prac dorywczych, którymi się zajmują.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, powództwo jest zasadne i podlega uwzględnieniu w całości wobec zaistnienia podstaw faktycznych uzasadniających skorzystanie przez powoda, jako następcy prawnego wierzyciela A. T. i B. T. z ochrony istniejącej wierzytelności w oparciu o przepisy dotyczące skargi pauliańskiej, tj. art. 527 i n. k.c.

Z uwagi na to, iż K. T. (1)jest synem małżonków A. T.i B. T., powód nie musiał wykazywać złej wiary pozwanego, korzystając w tym zakresie z domniemania przewidzianego w art. 528 k.c.

Sąd Rejonowy odmówił przy tym wiarygodności dokumentowi prywatnemu w postaci pisemnego oświadczenia datowanego na dzień 22 marca 2013r., wskazując, że brak jest możliwości zweryfikowania, kiedy niniejszy dokument został rzeczywiście sporządzony, a jego nagłe pojawienie się w toku procesu wskazuje raczej, iż powstał wyłącznie na jego potrzeby. W ocenie Sądu pierwszej instancji, nawet jednak rzeczywiste istnienie okoliczności wskazanych w niniejszym dokumencie nie zmienia oceny charakteru czynności prawnej dokonanej przez pozwanego z rodzicami w dniu 19 marca 2013r., z uwagi na dysproporcję wartości świadczeń.

W ocenie Sądu Rejonowego, zaskarżona czynność skutkowała niewypłacalnością małżonków T., którzy wyzbyli się najbardziej wartościowego składnika swojego majątku, w sytuacji gdy byli już zadłużeni.

Dysponując aktami komorniczymi Km 3467/13, Sąd ostatecznie zdecydował o pominięciu dowodu z przesłuchania świadka A. T., uznając w oparciu o art. 217 § 3 k.p.c., że ponowienie tego wniosku zmierza jedynie do przedłużenia procesu, zwłaszcza w sytuacji nieusprawiedliwionego niestawiennictwa A. T. wezwanego w charakterze świadka na termin rozprawy z dnia 8 kwietnia 2015r.

Zdaniem Sądu pierwszej instanjci, pokrzywdzenie powoda, jako wierzyciela małżonków T., jednoznacznie wynika z niemożliwości zaspokojenia swojej należności, w tym w trybie postępowania egzekucyjnego prowadzonego w sprawie Km 3467/13 przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli A. N.. Jak wynika z akt komorniczych, egzekucja jest bezskuteczna od grudnia 2013r. Z tych względów gołosłowne pozostają zapewnienia pozwanego, iż możliwe jest wskazanie przez dłużników składników majątkowych do zaspokojenia powoda, jako wierzyciela. Dłużnicy przebywają obecnie w W. i ani w toku obecnego procesu, ani w toku postępowania egzekucyjnego nie wskazali dokładnego miejsca swojego pobytu. Tym samym twierdzenia pozwanego, iż możliwe jest zaspokojenie się wierzyciela z dochodów uzyskiwanych przez jego rodziców z prac dorywczych pozostaje iluzją faktyczną i prawną. Dłużnik A. T. towarzyszył pozwanemu na terminie rozprawy w dniu 28 stycznia 2015r. i był dobrze zorientowany co do żądań powoda, ich podstaw faktycznych. Mimo to przez kolejne miesiące nie podjął żadnych działań ukierunkowanych na zaspokojenie wierzyciela. Brak niniejszych działań zwalania w zasadzie Sąd od oceny powództwa przez pryzmat art. 5 k.c. Sąd Rejonowy zauważył także, że ewentualne czasowe pozbawienie w chwili obecnej powodowej spółki możliwości ochrony w trybie skargi paulińskiej, prowadziłoby do niedopuszczalnego unicestwienia tej ochrony, mając na względzie prekluzyjny termin z art. 534 k.c.

Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt 1 i 2. Podniósł zarzuty naruszenie następujących przepisów:

1.  prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy:

- art. 233 § 1 k.p.c. w sposób polegający na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, w konsekwencji czego Sąd pierwszej instancji nie rozważył wszechstronnie zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjął, iż:

a. czynność prawna dokonana na podstawie umowy zatytułowanej jako darowizna została dokonana w celu pokrzywdzenia powoda, podczas gdy w istocie umowa ta została zwarta w celu dokonania rozliczeń dłużników A. T. i B. T. z synem K. T. (1), a zatem faktycznie nie była to czynność nieodpłatna,

b. dłużnik A. T. na skutek dokonania przedmiotowej czynności stał się niewypłacalny, podczas gdy z akt postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli A. N. z wniosku powoda - spółki (...) Sp. z o. o. przeciwko B. T. i A. T. za sygn. akt KM 3467/13 nie wynika, aby postępowanie egzekucyjne zostało zakończone i nie wynika, aby zostało wydane postanowienie o bezskuteczności egzekucji,

c.  egzekucja prowadzona wobec dłużnika była bezskuteczna, podczas gdy w toku postępowania nie kierowano w ogóle egzekucji do części majątku dłużników,

- art. 217 § 1, 2 i 3 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie wszystkie fakty istotne dla rozstrzygnięcia zostały ustalone w sposób niebudzący wątpliwości w oparciu o zgromadzone w toku postępowania dokumenty i dowody osobowe, a tym samym nieuwzględnienie wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka A. T. zgłoszonego przez pozwanego na okoliczność, iż umowa darowizny zawarta pomiędzy nim a pozwanym nie została zawarta w celu pokrzywdzenia wierzyciela, a w szczególności na skutek tej czynności A. T. nie stał się niewypłacalny,

- art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy w niniejszej sprawie wystąpiły szczególnie uzasadnione okoliczności, by nie obciążać pozwanego K. T. (1) kosztami postępowania,

2. prawa materialnego:

- art. 527 k.c. poprzez błędne przyjęcie, iż czynność prawna dokonana na podstawie umowy zatytułowanej jako darowizna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela oraz, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzeniem wierzyciela.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wnosił o:

1.  zmianę pkt 1 zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa,

2.  zamianę pkt 2 zaskarżonego wyroku poprzez obciążenie powoda kosztami postępowania według norm prawem przepisanych, ewentualnie poprzez nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania,

3.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed Sądem drugiej instancji,

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powodowa spółka domagała się oddalenia apelacji i zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuję:

Apelacją jest bezzasadna.

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, tymczasem skarżący ogranicza się do typowej polemiki, prezentując własne subiektywne ocenny. Analiza akt postępowania oraz uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia prowadzi do jednoznacznej oceny, iż dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne znajdują oparcie w materiale dowodowym, a wyprowadzone wnioski odpowiadają kryteriom powołanego przepisu.

Bezpłatny charakter zaskarżonej czynności prawnej w sposób niebudzący wątpliwości wynika z jej treści, a dokonana przez Sąd Rejonowy ocena złożonego do akt sprawy oświadczenia z dnia 22 marca 2013r. nie budzi zastrzeżeń i skarżący prawidłowości przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia argumentacji w żadnym stopniu nie podważa. Ma to jednak o tyle marginalne znaczenie, że w sprawie ma również zastosowanie domniemanie z art. 527 § 3 k.c., które nie zostało przez K. T. (1) obalone. Istniały również zatem wszelkie podstawy do przyjęcia, że pozwany wiedział, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W doktrynie oraz w orzecznictwie na ogół przyjmuje się, że niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. oznacza taki stan jego majątku, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Do zastosowania wskazanego przepisu nie tylko nie jest konieczne zakończenie egzekucji, czy też jej umorzenie z powodu bezskuteczności, ale w ogóle nie ma potrzeby wszczynania postępowania egzekucyjnego. Wystarczy wykazanie, że wobec stanu majątku dłużnika niemożliwe jest zaspokojenie wierzytelności skarżącego.

Sąd Rejonowy ustalił ponad wszelką wątpliwość, że w oparciu o uzyskany tytuł wykonawczy powodowa spółka wszczęła przeciwko dłużnikom postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sadowego przy Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli A. N.w sprawie Km 3467/13. W toku egzekucji nie wyegzekwowano żadnych kwot, a w październiku 2014r. komornik wezwał wierzyciela w trybie art. 827 k.p.c., wskazując na podstawy do umorzenia egzekucji w oparciu o art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. Co więcej, z akt egzekucji komorniczej wynika, że przeciwko dłużnikowi A. T.prowadzone jest 27 postępowań egzekucyjnych na łączną kwotę zadłużenia 525 400 złotych, przy czym pierwsze z nich zostało wszczęte już 12 listopada 2012r. Należy przy tym podkreślić, że w toku egzekucji nie ujawniono majątku dłużników, z którego można by przeprowadzić skuteczne ściągnięcie należności, a co więcej na taki majątek nie wskazał również sam pozwany i nie czyni tego także w apelacji. W tym kontekście słusznie Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek o przesłuchanie w charakterze świadka dłużnika A. T., gdyż po pierwsze, nie zakreślono konkretnej tezy dowodowej w tym znaczeniu, że nie określono, iż istnieje konkretny składnik majątku, z którego możliwe jest zaspokojenie, a po wtóre nawet ewentualne twierdzenia świadka nie mogłyby być w świetle poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń i dowodów z dokumentów uznane za miarodajne. W pełni przekonująca w tym zakresie jest argumentacja Sądu pierwszej instancji, że w sytuacji istnienia realnej możliwości zaspokojenia należności strony powodowej, nic nie stało na przeszkodzie, by do tego zaspokojenia doszło, choćby w trakcie trwania niniejszego procesu. Stwierdzenie, że nie miała miejsca żadna aktywność dłużnika uczestniczącego pierwotnie w sprawie w charakterze publiczności uprawniało Sąd Rejonowy do dokonania określonej oceny postawy A. T., który wezwany w charakter świadka nie stawił się na posiedzenie.

Ponadto skarżący całkowicie pomija, że z punktu widzenia możliwości zaskarżenia czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, ustawodawca zrównuje czynności powodujące niewypłacalność dłużnika z tymi, które prowadzą do pogłębienia stanu jego niewypłacalności. Przyjmuje się, że akcję pauliańską uzasadnia każde powiększenie niewypłacalności, bez względu na jego rozmiar, a dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka (wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00, LEX nr 53110; wyrok SA w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., I ACa 1057/12, LEX nr 1280309).

Podsumowując, dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne znajdują swoją podstawę w materiale dowodowym, a prawidłowość zastosowania prawa materialnego nie budzi żadnych wątpliwości.

Odnosząc się na zakończenie do zarzutu niezastosowania art. 102 k.p.c. wskazać należy, iż w orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie utrwaliła się wykładnia, zgodnie z którą zastosowanie przez sąd w/w przepisu powinno być oceniane z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, w całokształcie okoliczności, które uzasadniają odstępstwo
od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem postępowania, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich sytuację majątkową i życiową strony. Sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego (J. Bodio, J. Domendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P.Wójcik: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Oficyna, 2008, wyd. III, postanowienie SN z dnia 11 sierpnia 2010r., II PZ 21/10, LEX nr 661507). Zważyć również trzeba, iż z treści art. 108 ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych wynika, że zwolnienie od kosztów sądowych, oparte na ustaleniu, iż strona nie może ich pokryć bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego, nie uchyla odpowiedzialności za wynik sporu w stosunku do przeciwnika procesowego, co oznacza,
że przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły,
że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne (por. postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, niepubl. postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07 niepubl., Postanowienie SN z dnia 11 lutego 2010 r.,
I CZ 112/09, LEX nr 564753).

Również zatem w tym zakresie decyzja Sądu Rejonowego była prawidłowa.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 i 13 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie...” z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. z 2013 r., poz.461), zasądzając od pozwanego na rzecz pozwanego kwotę

1 500 złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym (sygn. akt I Cz 286/15).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu Sąd Okręgowy orzekł natomiast zgodnie z § 2, 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 i 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych...” z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).