Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Hanna Małaniuk

Sędziowie: SA Jan Futro (spr.),

SA Mikołaj Tomaszewski

Protokolant: st. sekr. sąd. Sylwia Stefańska

po rozpoznaniu w dniu 18 marca 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.

przeciwko Zakładom (...) sp. z o.o. z siedzibą w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7 sierpnia 2014 r.

sygn. akt IX GC 545/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i powództwo oddala oraz w punkcie 2 i zasądza od powódki na rzecz pozwanej 3635 zł;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 7005 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Mikołaj Tomaszewski Hanna Małaniuk Jan Futro

I A Ca 1200/14

UZASADNIENIE

Powódka (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. w pozwie wniesionym dnia 12 kwietnia 2013 r. wniosła o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwana Zakłady (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. ma zapłacić jej kwotę 86 100 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 28 listopada 2012 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu twierdziła, że na podstawie umowy factoringu zawartej przez strony w dniu 6 grudnia 2004 r. pozwana zbywała powódce swoje wierzytelności z tytułu sprzedaży i dostawy towarów lub świadczenia usług. Za świadczone usługi w ramach tej umowy powódka pobierała od pozwanej prowizje, odsetki i inne opłaty określone w Szczególnych Warunkach Faktoringu. Powódka wystawiła pozwanej z tytułu prowizji factoringowych w okresie od marca do września 2012 r. faktury VAT na łączną kwotę 86 100 zł. Pozwana nie zapłaciła tych należności, kwestionując fakt obowiązywania umowy w powyższym okresie.

Wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 86 100 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 listopada 2012 r. do dnia zapłaty, a orzekając o kosztach postępowania zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 7 922 zł, w tym 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą od pełnomocnictwa.

Jako podstawy rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia.

Powód i pozwana są przedsiębiorcami.

Powódka – (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. jest podmiotem wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). W ramach swojej działalności zajmuje się m. in. pośrednictwem pieniężnym, holdingami finansowymi, finansową działalnością usługową, działalnością wspomagającą usługi finansowe, działalnością związaną z oceną ryzyka i szacowaniem poniesionych strat.

Pozwana – „ Zakłady (...) w B.” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G. jest podmiotem wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). W ramach swojej działalności zajmuje się m. in. uprawami rolnymi, produkcją artykułów spożywczych.

W ramach prowadzonych działalności gospodarczych w dniu 6 grudnia 2004 r. powódka, jako faktor, zawarła z pozwaną, jako faktorantem, umowę faktoringu. Zgodnie z § 1 umowy, faktoring miał umożliwić faktorantowi przyznawanie odbiorcom typowych kredytów kupieckich, a jednocześnie dysponowanie kwotami wystawionych im faktur, w ten sposób, że faktor nabywał wierzytelności faktoranta wobec jego odbiorców, zwanych dalej dłużnikami i w zamian za przeniesienie wierzytelności dokonywał zapłaty przelewem w uzgodniony sposób. Celem zawarcia umowy faktoringu było polepszenie przepływów finansowych w przedsiębiorstwie faktoranta.

W ramach umowy faktoringu pozwana zbyła na rzecz powódki wszystkie swoje wierzytelności z tytułu sprzedaży i dostawy towarów lub świadczenia usług, które powstały po zawarciu przedmiotowej umowy względem jego dłużników wymienionych w wykazie dłużników. Nabywanie wierzytelności następować miało w sposób określony w umowie i stanowiących jej integralną część ogólnych warunkach faktoringu i szczególnych warunkach faktoringu. Nadto w odniesieniu do w/w wierzytelności faktor prowadził przy zachowaniu należytej staranności konta rozliczeń z dłużnikami oraz inkaso należności na drodze pozasądowej i w postępowaniu sądowym (§ 2 umowy).

Za nabycie wierzytelności faktor płacił faktorantowi cenę nabycia, która stanowiła kwotę faktycznie istniejącej wierzytelności faktoranta wobec jego dłużnika. Na poczet ceny nabycia wierzytelności wypłacana była zaliczka w ramach limitów finansowania ustalonych w odniesieniu do każdego dłużnika, według zasad określonych w ogólnych i szczególnych warunkach faktoringu, w wysokości około 80% ceny nabycia. Wypłata zaliczki następowała w najbliższym przypadającym po przekazaniu wierzytelności terminie finansowania. Łączna suma wypłaconych faktorantowi zaliczek na poczet ceny nabycia istniejących wierzytelności nie mogła przekroczyć ram finansowania określonych w szczególnych warunkach faktoringu. Ramy finansowania mogły ulec zmianie w drodze pisemnej decyzji faktora, przy czym, obniżenie ram finansowania mogło nastąpić w przypadku znacznego pogorszenia sytuacji ekonomicznej faktoranta, oraz przy podaniu przyczyny przez faktora (§ 4 umowy – powinno być § 3 umowy – k. 41).

W ramach umowy faktoringu powódka zobowiązała się wobec pozwanej do ponoszenia odpowiedzialności z tytułu ryzyka niewypłacalności dłużników pozwanej i do wysokości limitów zrezygnował z prawa regresu w odniesieniu do wierzytelności scedowanych na niego przez pozwaną (§ 4 umowy – klauzula delkredere). Przyznany indywidualnie dla każdego dłużnika limit delkredere był równocześnie limitem finansowania. Ochrona delkredere oznaczała, że powódka ubezpieczała każdą wierzytelność w zakładzie ubezpieczeniowym, aby zabezpieczyć ryzyko niewypłacalności dłużników. Warunkiem objęcia ubezpieczeniem takich należności było przedłożenie kompletu oryginalnych dokumentów dotyczących każdej transakcji.

Za świadczenie usług w ramach umowy faktoringu powódka pobierała od pozwanej wynagrodzenie w postaci: prowizji faktoringowej, prowizji delkredere, opłat za badanie wiarygodności kredytowej dłużników, opłat za prowadzenie windykacji należności.

Umowa została zawarta na czas określony, do dnia 12 grudnia 2005 r. Jednocześnie strony zastrzegły, że jeżeli umowa nie zostanie wypowiedziana 3 miesiące przed upływem określonego powyżej terminu, ulega przedłużeniu każdorazowo o 1 kolejny rok. Wypowiedzenie umowy wymagało formy pisemnej. Nadto każda ze stron miała prawo do natychmiastowego wypowiedzenia umowy, jeżeli druga strona w sposób zawiniony nie wypełniała obowiązków wynikających z umowy lub byłyby jej znane okoliczności przemawiające przeciwko jej zdolności kredytowej, w szczególności gdy jej sytuacja ekonomiczna pogorszyła się do tego stopnia, że nie można byłoby oczekiwać zadowalającej współpracy (§ 8 umowy). Wszelkie zmiany umowy dla swojej ważności wymagały formy pisemnej (§ 9 umowy).

Szczegółowe zasady współpracy stron w ramach umowy faktoringu określały, stanowiące integralną część tej umowy załączniki: ogólne warunki faktoringu i szczególne warunki faktoringu. Na mocy w/w dokumentów pozwana – faktorant zobowiązana była m. in. do przekazywania w oznaczonym przez faktora zakresie i terminach (nie później niż w ciągu trzech tygodni od końca kwartału kalendarzowego) dokumentów obrazujących aktualny stan finansów faktoranta, w tym sprawozdania finansowe oraz zeznania podatkowe, informowania o wszystkich istotnych okolicznościach dotyczących jego przedsiębiorstwa, w szczególności o wszelkich okolicznościach zagrażających jego wypłacalności lub zdolności do spłaty zobowiązań w terminie wymagalności.

Strony kontynuowały współpracę w ramach umowy faktoringu do 2012 r. Sama umowa była wielokrotnie zmieniana przez strony aneksami. W dniu 1 sierpnia 2009 r. strony zawarły aneks do szczególnych warunków faktoringu, w którym uzgodniły m. in., że prowizja faktoringowa będzie wynosiła 0,20% zakupionych wierzytelności brutto, jednak nie mniej niż 10 000 zł miesięcznie.

W połowie 2011 r. powódka powzięła informacje o pogorszeniu się sytuacji ekonomicznej pozwanej. Dokumentacja finansowa przekazana przez pozwaną wskazywała, że pozwana spółka wypracowała 95 milionowy obrót generując jednocześnie stratę w wysokości 25 milionów. Nadto doszło do komorniczego zajęcia na rachunkach bankowych pozwanej. Pozwana regulowała płatności wobec dostawców rzepaku z opóźnieniem. Wystąpiły także zaległości w

regulowaniu należności publiczno-prawnych. Powódka zwróciła się do pozwanej o wyjaśnienie sytuacji, ta jednak unikała kontaktu. Wówczas, pismem z dnia 8 września 2011 r. powódka zniosła ramy finansowania do wysokości 0,00 zł, na podstawie § 3 ust. 4 umowy faktoringu, wskazując, iż powodem tej decyzji było istotne pogorszenie sytuacji ekonomicznej faktoranta (pozwanej). Powódka świadczyła jednak nadal pozostałe usługi wynikające z umowy faktoringu: windykację wierzytelności (wewnętrzną i zewnętrzną), ubezpieczanie należności, rozliczanie należności, monitorowanie limitów kredytowych poszczególnych odbiorców, prowadzenie on-line bazy danych odbiorców i ich rozliczeń, do której dostęp miała pozwana. Wstrzymała jednak przelew środków uzyskanych z windykacji.

W piśmie z dnia 19 grudnia 2011 r., podpisanym przez zastępcę głównego księgowego, pozwana wskazała powódce nowy numer rachunku bankowego, na który powódka miała przekazywać środki finansowe. Powódka wezwał pozwaną do dokonania zmiany rachunku bankowego w sposób przewidziany w umowie, tj. poprzez zmianę umowy, jednak pozwana nie chciała podpisać aneksu zmieniającego umowę.

Następnie pismem z dnia 5 stycznia 2012 r. pozwana poinformowała powódkę, że nie jest zainteresowana kontynuowaniem współpracy z powódką na warunkach określonych w umowie. Pozwana wskazała, że chce rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym i bez konieczności ponoszenia dodatkowych opłat. Wezwała powódkę do przekazania wszystkich jej należności na rachunek w (...) Banku (...).

W piśmie z dnia 1 lutego 2012 r. pozwana poinformowała powódkę, że naruszyła ona postanowienia § 3 umowy bezpodstawnie przetrzymując środki należne pozwanej i wezwała go do przekazania kwoty 388 901,11 zł na rachunek pozwanej w terminie do dnia 3 lutego 2012 r. wraz z odsetkami za zwłokę. Jednocześnie pozwana wypowiedziała umowę faktoringu ze skutkiem natychmiastowym, na podstawie § 8 umowy (zawinione niewypełnianie obowiązków umownych przez faktora). Obydwa pisma zostały podpisane przez M. C., działającą z upoważnienia P. P..

W odpowiedzi powódka pismem z dnia 3 lutego 2012 r. wskazała, że żadne z w/w pism pozwanego nie zostało podpisane przez osoby uprawnione do reprezentowania pozwanej spółki ujawnione w Krajowym Rejestrze Sądowym. Nadto obydwa pisma zostały złożone z przekroczeniem terminu wypowiedzenia umowy określonego w jej § 8 ust. 1, zatem nie mogą one skutecznie rozwiązać umowy, która w związku z powyższym nadal łączy strony. Skoro umowa w dalszym ciągu obowiązuje powódka jest upoważniona do otrzymywania kwot wynikających z wierzytelności dłużników pozwanej, a zatem nie może być mowy o bezpodstawnym przetrzymywaniu środków i zawinionym działaniu powódki.

Pismem z dnia 9 lutego 2012 r. pozwana wezwała powódkę do zapłaty kwoty 388 901,11 zł tytułem zapłaty sum należnych spółce na podstawie umowy faktoringu z dnia 6 grudnia 2004 r. wraz z odsetkami ustawowymi za zwłokę w terminie do dnia 14 lutego 2012 r., informując, że brak zapłaty w zastrzeżonym terminie będzie skutkował skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego. Powódka w dniach 10 lutego 2012 r. i 13 lutego 2012 r. przelała na rachunek pozwanej żądaną przez niego kwotę pomniejszoną o swoje wynagrodzenie za styczeń i luty 2012 r., tj. 362 275,96 zł.

Pismem z dnia 28 marca 2012 r. pozwana wskazała, że jego zdaniem do rozwiązania umowy doszło z inicjatywy powódki w dniu 8 września 2011 r., kiedy to powódka znosząc limit finansowania do zera de facto odmówiła świadczenia usług factoringu, co jest równoznaczne z jednostronnym rozwiązaniem umowy przez powódkę. Pozwana wezwała powodową spółkę do zapłaty kwoty 26 628,15 zł tytułem sum należnych pozwanej na podstawie umowy faktoringu oraz do zapłaty kwoty 21 496,93 zł z tytułu odszkodowania w postaci odsetek ustawowych od sum należnych spółce na podstawie umowy faktoringu w terminie do dnia 6 kwietnia 2012 r.

W związku z umową faktoringu powód wystawił pozwanemu faktury VAT nr:

–

(...) z dnia 30 marca 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 30 kwietnia 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 31 maja 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 29 czerwca 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 31 lipca 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 31 sierpnia 2012 r. na kwotę 12 300 zł,

–

(...) z dnia 28 września 2012 r. na kwotę 12 300 zł.

Pismem z dnia 28 września 2012 r. powódka wypowiedziała umowę faktoringu ze skutkiem natychmiastowym, na podstawie § 8 ust. 4 umowy, wobec nieuregulowania należności powódki wynikających z w/w faktur, jak również wobec nieprzekazania powódce danych finansowych spółki za III i IV kwartał, niepoinformowania powódki o zajęciach komorniczych rachunków bankowych i zmianach zarządczo-właścicielskich oraz o zapłacie bezpośredniej przez dłużnika wierzytelności objętej umową faktoringu.

Następnie pismem z dnia 19 listopada 2012 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty łącznej kwoty 86 100 zł wraz z odsetkami w terminie trzech dni od doręczenia wezwania. Pozwana w zakreślonym terminie należności nie uregulowała.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że umowa faktoringu jako umowa nienazwana nie jest wyraźnie uregulowana w przepisach prawa. Ma zawsze charakter indywidualny i jest tworzona dla konkretnego przedsiębiorstwa (art. 353 ¹ k.c.). Zatem kluczowym dla ustalenia wzajemnych obowiązków faktora i faktoranta jest szczegółowa analiza zapisów umowy faktoringu.

W rozpoznawanej sprawie, analiza treści § 8 ust. 1 umowy faktoringu wskazuje, że strony zawarły tę umowę na czas określony, do dnia 12 grudnia 2005 r. Jednocześnie jednak zastrzegły możliwość kontynuowania współpracy na zasadach określonych w umowie dodając zapis stwierdzający, że jeżeli umowa nie zostanie wypowiedziana 3 miesiące przed upływem określonego powyżej terminu, ulega przedłużeniu każdorazowo o 1 kolejny rok. Użyte przez strony słowo „każdorazowo” wskazuje na wprowadzenie tym zapisem stałego mechanizmu przedłużającego niejako automatycznie obowiązywanie umowy o jeden, kolejny rok, chyba, że którakolwiek ze stron złoży wypowiedzenie na trzy miesiące przed upływem terminu jej obowiązywania. Data określona w pkt. 1 § 8 umowy stanowiła jedynie termin złożenia wypowiedzenia, określający dzień i miesiąc złożenia takiego oświadczenia w danym roku obowiązywania umowy.

Sąd Okręgowy nie podzielił również stanowiska pozwanej, która kwestionowała prawidłowość dokonanego przez powódkę obniżenia ram finansowania. Wskazał, że zgodnie z § 3 pkt. 4 umowy faktoringu ramy finansowania mogły ulec zmianie w drodze pisemnej decyzji faktora, przy czym, obniżenie ram finansowania mogło nastąpić w przypadku znacznego pogorszenia sytuacji ekonomicznej faktoranta, oraz przy podaniu przyczyny przez faktora. Strony w umowie faktoringu nie zawarły żadnej klauzuli określającej minimalny poziom ram finansowania gwarantowany przez faktora faktoranowi, a zatem powód mógł obniżyć ramy finansowania pozwanego nawet do zera. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że wbrew twierdzeniom pozwanej, jej sytuacja ekonomiczna w 2011 r. uległa znacznemu pogorszeniu. Pozwana, wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi, nie poinformowała powódki o zaistniałych trudnościach. Pozwana nie odpowiadała także na kierowane do niej wprost przez powódkę zapytania o jej aktualną sytuację ekonomiczną i plan rozwiązania problemów. W tej sytuacji powódka mogła dysponować tylko informacjami pozyskanymi z mediów i na tym opierać swoją ocenę kondycji finansowej pozwanej. Powyższe okoliczności pozwalają ocenić sytuację ekonomiczną pozwanej jako istotnie pogorszoną, w rozumieniu § 3 pkt. 4 umowy faktoringu. Zatem, w ocenie Sądu, we wrześniu 2011 r., zaistniały przesłanki umożliwiające faktorowi – powódce obniżenie ram finansowania. Za błędne Sąd uznał także twierdzenie pozwanej, iż powódka nie podała przyczyny obniżenia ram finansowania pozwanej. Powódka w oświadczeniu z dnia 8 września 2011 r. podała, że przyczyną jej decyzji było istotne pogorszenie sytuacji ekonomicznej faktoranta. Umowa nie nakładała na faktora obowiązku szczegółowego uzasadniania powodów obniżenia ram finansowania, a jedynie obligowała go do wskazania konkretnej przyczyny takiej decyzji, co też powódka uczyniła.

Zdaniem Sądu Okręgowego, oświadczenie powódki o obniżeniu ram finansowania pozwanej z dnia 8 września 2011 r. nie skutkowało rozwiązaniem umowy faktoringu. Szczegółowa analiza zapisów umowy faktoringu łączącej strony prowadzi do wniosku, że zastosowanie ram

finansowania odnosiło się wyłącznie do ustalania wysokości zaliczki wypłacanej na poczet ceny nabywanej od pozwanej wierzytelności. Zatem powódka obniżając pozwanej w dniu 8 września 2011 r. ramy finansowania do zera zawiesiła de facto możliwość wypłaty pozwanej wcześniejszej zaliczki na poczet ceny nabycia wierzytelności, natomiast nie wyłączyła możliwości nabycia samej wierzytelności, jedynie zmodyfikowała sposób zapłaty ceny jej nabycia.

Powódka w dalszym ciągu pozostawała w gotowości do świadczenia na rzecz pozwanej usług wynikających z umowy faktoringu: nabywania wierzytelności, zapewniania ochrony delkredere dla wierzytelności pozwanej, badania wiarygodności kredytowej kontrahentów pozwanej czy prowadzenia windykacji jego należności. Nadto powódka w okresie po 8 września 2011 r. część z tych usług nadal świadczyła, w szczególności oferowała ochronę delkredere dla wierzytelności wcześniej nabytych od pozwanej, prowadziła także system rozliczeń z dłużnikami, do którego pozwana posiadała dostęp on-line oraz inkaso należności. Sąd Okręgowy zaznaczył, że pozwana nie kwestionowała zasadności faktury wystawionych przez powódkę z tytułu wynagrodzenia za świadczenie usług wynikających z umowy faktoringu za wrzesień, październik, listopad i grudzień 2011 r., a więc także za miesiące, w których w jego ocenie, powódka już takich usług nie świadczyła.

Sąd Okręgowy nie uznał także za skuteczne prawnie oświadczeń o wypowiedzeniu umowy, złożonych przez pozwaną w pismach z dnia 5 stycznia 2012 r. oraz z dnia 1 lutego 2012 r. Pozwana składając powyższe oświadczenia nie zachowała zasad reprezentacji osoby prawnej, przewidzianej w przepisach regulujących funkcjonowanie spółek prawa handlowego, w szczególności oświadczenia te nie zostały podpisane przez osobę wchodzącą w skład organu upoważnionego do reprezentowania pozwanej – zarządu czy też upoważnioną do reprezentowania spółki na podstawie odrębnego pełnomocnictwa. Pozwana nie wykazała, aby do któregokolwiek z w/w pism dołączono pełnomocnictwo udzielone przez osobę upoważnioną do reprezentacji pozwanej, upoważniające M. C. do samodzielnego składania oświadczeń woli w imieniu pozwanej. Nadto, pismo z dnia 5 stycznia 2012 r. nie zawierało w ogóle oświadczenia pozwanej o wypowiedzeniu umowy faktoringu. Pozwana poinformowała w nim jedynie powódkę o swoim braku zainteresowania w kontynuowaniem współpracy na warunkach określonych w umowie oraz wyraziła chęć rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym i bez konieczności ponoszenia żadnych dodatkowych opłat. W piśmie z dnia 1 lutego 2012 r. jako przyczynę wypowiedzenia umowy faktoringu pozwana wskazała zawinione niewypełnianie przez faktora – powódkę obowiązków umownych, polegające na bezpodstawnym uchylaniu się od zwrotu sum należnych pozwanej i bezpodstawnym ich przetrzymywaniu (§ 8 umowy). Jednakże, w ocenie Sądu powódka nie dopuściła się bezprawnego przetrzymywania środków finansowych należnych pozwanej, bowiem na podstawie umowy faktoringu, powódka była upoważniona do otrzymywania kwot od dłużników pozwanej, wynikających z ich wierzytelności. Jej upoważnienie ustało dopiero z chwilą wypowiedzenia umowy faktoringu, co miało miejsce z chwilą złożenia przez powódkę oświadczenia z dnia 28 września 2012 r. Sąd Okręgowy podniósł również, że w § 9 umowy faktoringu strony zastrzegły formę pisemną dla wszelkich zmian treści tej umowy. Numer rachunku bankowego, na który powódka miała przekazywać pozwanej należności z tytułu nabycia od niego wierzytelności, został określony w umowie faktoringu. Zatem zmiana tej informacji, zgodnie z postanowieniami umowy, wymagała zmiany samej umowy w tym zakresie. Powódka zasadnie więc domagała się od pozwanej zawarcia pisemnego aneksu do umowy zmieniającego jej treść w tej części. Brak reakcji pozwanej na wezwania powódki do zawarcia takiego pisemnego aneksu do umowy uzasadniał wstrzymanie wypłaty należnych pozwanej kwot do czasu rozstrzygnięcia tej kwestii. Nadto, powódka wobec stanowczego wyrażenia stanowiska przez pozwaną w tej kwestii, przekazała pozwanej odebrane od jej dłużników środki w wysokości 362 275,96 zł w dniach 10 i 13 lutego 2012 r. Powyższe działania powódki, jako zgodne z treścią umowy faktoringu, nie mogły zostać uznane za zawinione niewykonywanie przez nią postanowień umowy, a zatem brak było podstaw do wypowiedzenia umowy faktoringu w trybie przewidzianym w § 8.

W ocenie Sądu Okręgowego, do rozwiązania umowy factoringu doszło w wyniku złożenia oświadczenia przez powódkę pismem z 28 września 2012 r. Do tego dnia umowa obowiązywała strony, a pozwana winna zapłacić powódce świadczenie w wysokości uzgodnionej w aneksie do umowy z 1 sierpnia 2009 r., tj. w wysokości 10 000 zł netto za każdy miesiąc. Żądanie pozwu zasądzenia kwoty 86 100 zł jest więc zasadne w całości. O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu - wskazując, co się na nie składa - Sąd Okręgowy powołał przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Od wyroku tego apelację wniosła pozwana, zaskarżając go w całości i zarzucając:

I.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

–

art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że częścią zawartej przez strony umowy factoringu było świadczenie usług na rzecz pozwanej przez powoda;

–

art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że pozwana była związana postanowieniami umowy factoringu do września 2012 r., mimo że strony przewidziały możliwość wcześniejszego jej rozwiązania i zachowanie stron wskazywało na fakt rozwiązania i niewykonywania umowy;

–

art. 487 § 2 k.c. poprzez przyjęcie, iż wobec braku świadczenia wzajemnego ze strony powoda w postaci nabywania wierzytelności pozwanej, powód był uprawniony do żądania świadczenia wzajemnego w postaci wynagrodzenia za nabywanie wierzytelności pozwanej;

I.  naruszenie prawa procesowego, tj.:

–

art. 232 w zw. z art. 236 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na materiale niewskazanym przez żadną ze stron i niedopuszczonym przez Sąd postanowieniem z urzędu, tj. na konwencji (...) z dnia 28.05.1988 r. o międzynarodowym factoringu;

–

233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ustalenie, że definicja factoringu zawarta w konwencji (...) z dnia 28.05.1988 r. o międzynarodowym factoringu ma zastosowanie w niniejszej sprawie, mimo że strony urnowy zdefiniowały w umowie jej przedmiot i zakres;

–

233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ustalenie, że zeznania świadków strony pozwanej stanowią w większości opinie własne i przemyślenia, przez co nie podlegają ocenie sądu i nie mogą stanowić podstawy do dokonania ustaleń faktycznych;

–

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ustalenie jako bezspornych faktów kwestionowanych przez stronę pozwaną w toku całego postępowania;

–

art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ustalenie okoliczności na podstawie środków dowodowych, na podstawie których w ocenie Sądu nie można ustalić stanu faktycznego (vide: zarzut nr 2);

–

art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i wyciągnięcie wniosków, które cechuje wewnętrzna sprzeczność poczynionych przez Sąd ustaleń i brak spójności logicznej z ustalonym stanem faktycznym;

–

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ustalenie, że powód zwracał się z żądaniem udzielenia informacji finansowych przez pozwaną, sytuacja finansowa pozwanej była pogorszona, co uzasadniało obniżenie limitu finansowania.

W konsekwencji pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, według norm przepisanych. Ewentualnie pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

S ą d Apelacyjny zwa ż y ł , co nast ę puje.

Apelacja okazała się zasadna, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty są uzasadnione..

Przede wszystkim należy stwierdzić, że bezzasadne są zarzuty naruszenia przepisów art. 232 w zw. z art. 236 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c., dotyczące niezasadnego zastosowania w sprawie postanowień konwencji (...) z dnia 28 maja 1988 r. o międzynarodowym factoringu. Wskazana konwencja nie jest dowodem w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, zatem zarzut naruszenia prawa procesowego przez niewydanie postanowienia dowodowego w tym zakresie jest bezzasadny całkowicie chybiony. Zastosowanie przepisów powyższej konwencji stanowi w istocie zarzut naruszenia prawa materialnego.

Sąd Okręgowy nie poczynił też w stanie faktycznym sprawy ustalenia, że definicja factoringu zawarta w konwencji (...) z dnia 28.05.1988 r. o międzynarodowym factoringu ma zastosowanie w niniejszej sprawie. Przeciwnie, Sąd Okręgowy ustalił treść umowy zawartej przez strony zgodnie z jej postanowieniami, w szczególności w zakresie obowiązków stron przewidzianych w tej umowie. Wskazanie przedmiotowej konwencji w uzasadnianiu zaskarżonego wyroku dotyczyło jedynie kwestii o charakterze ogólnym, w zakresie rozważań na temat charakteru prawnego umowy factoringu w ogólności i jego pojmowania w obrocie prawnym. Sąd Okręgowy w żadnym miejscu nie wskazał, by podstawę rozstrzygnięcia w sprawie stanowiły postanowienia przedmiotowej konwencji, a wyraźnie podkreślił, że kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy mają postanowienia umowy stron.

Prawidłowe są też ustalenia Sądu Okręgowego, że w roku 2011 sytuacja finansowa pozwanej była pogorszona. Z zeznań świadka E. J. (główna księgowa pozwanej) wynika okoliczność, że sytuacja pozwanej w roku 2011 była trudna i pozwana w momencie otrzymania pisma powódki z 8 września 2011 r. w przedmiocie zniesienia ram finansowania do zera regulowała płatności z opóźnieniem wobec dostawców (k. 218). Z zeznań świadka wynika ponadto, że były opóźnienia w zapłacie należności urzędu skarbowego, a nadto, że w pierwszym półroczu 2011 r. doszło do zmniejszenia odbiorów produktów pozwanej i przychodów ze sprzedaży. Również z zeznań K. P. (księgowa pozwanej) wynika, że spółka we wrześniu 2011 r. miała trudności i brakowało pieniędzy na bieżące finansowanie. Natomiast ocena Sądu, że sytuacja pozwanej w okolicznościach sprawy uzasadniała obniżenie limitu finansowania stanowi już kwestię zastosowania prawa materialnego.

Niezasadny jest też zarzut błędnego ustalenia, że powódka zwracała się do pozwanej spółki o wyjaśnienie jej sytuacji finansowej. Z zeznań E. J. wynika, że w sierpniu 2011 r. – po otrzymaniu sprawozdań z pierwsze dwa kwartały roku 2011 - przedstawiciele powódki zwracali się do pozwanej o sprawozdanie za sierpień 2011 r., jednak przedstawiciele pozwanej sprawozdania takiego nie przesłali (uznając, że mają jedynie obowiązek przekazania sprawozdania za cały III kwartał 2011 r.). Z zeznań tych wynika również, że po otrzymaniu pisma z 8 września 2011 r. pozwana nie przekazała już powódce żadnych dokumentów, w tym nie przekazała również sprawozdania finansowego za III kwartał roku 2011. Nie można przy tym zgodzić się ze skarżącą, że pozwana nie miała okazji uczynić zadość temu obowiązkowi. Pozwana dopiero w roku 2012 skierowała do powódki pismo z intencją rozwiązania umowy (5 stycznia 2012 r.).

Prawidłowa jest też ocena zeznań świadka Ł. F. i dokonane ustalenia w części dotyczącej wykonywania przez powódkę niektórych dodatkowych usług na rzecz pozwanej. Zeznania ww. świadka w zakresie wykonywania tych dodatkowych usług znajdują potwierdzenie w treści umowy zawartej przez strony z dnia 6 grudnia 2004 r. W § 1 umowy strony uzgodniły świadczenie przedmiotowych usług na rzecz pozwanej w ramach zawartej umowy.

Niewątpliwie, więc strony określiły dodatkowe obowiązku ciążące na powódce ponad jedynie nabywanie wierzytelności od pozwanej. Zgodzić się natomiast trzeba z apelującą, że strony rozróżniały i oddzielały od siebie opłaty za nabywanie wierzytelności i opłaty za pozostałe usługi.

Z przedłożonych faktur VAT za okres od marca do września 2012 r. wynika jednoznacznie, że powódka w niniejszym procesie dochodzi jedynie prowizji faktoringowej należnej jej w związku z faktem świadczenia usług na rzecz pozwanej z tytułu nabywania wierzytelności. Prowizja faktoringowa uzależniona była od zakupionych wierzytelności (%) nie niższa jednak niż określona kwota – m.in. 4 500 (10 000) zł. Niezależnie od tej prowizji – co ustala zresztą Sąd I instancji - strony w Aneksie z dnia 1 czerwca .2006 r. do Szczególnych Warunków Faktoringu strony dodatkowo przewidziały m.in. prowizję delcredere za przejęcie ryzyka delcredere, opłaty za badanie wiarygodności kredytowej dłużników pozwanej, koszty windykacji polubownej pozasądowej, opłatę za prowadzenie rozliczeń po upływie ważności umowy a w Aneksie z dnia 01.08.2009 r. do Szczególnych Warunków Faktoringu strony przewidziały nowy rodzaj opłaty w postaci prowizji przygotowawczej. Zauważyć tu też można, że na karcie 79 akt znajduje się wystawiona przez powódkę faktura VAT z dnia 31 stycznia 2012 r obejmująca m.in. prowizję ( 10 000 zł) i koszty windykacji

Nie ma zatem w sprawie istotnego znaczenia czy powódka w okresie za który wystawiła faktury świadczyła na rzecz pozwanej inne (dodatkowe) usługi, bo nie za nie dochodzi wynagrodzenia.

Z zeznań świadków, którym Sąd I instancji dał wiarę wynika z kolei, że od września 2011 r. było już tylko wyjaśnianie bieżącej sytuacji finansowej (zeznania św. A. Ż. - k. 198-200).

Świadek E. J. zeznała, że do końca 2011 r. powód pozyskał wszystkie wierzytelności i nie było już później żadnych windykacji czy ubezpieczenia (k.220) a M. C. stwierdziła, że powód po wycofaniu limitu kredytowania nie świadczył na rzecz powódki żadnych usług (k. 221).

Z przywołanych już wyżej zeznań świadka Ł. F. wynika, że w dalszym ciągu (po wrześniu 2011 r.) powódka monitorowała należności dłużników. Były wykonywane windykacje. Miały miejsce 2 rozliczenia delkredere.. Nie jest w stanie powiedzieć, jakie były we wrześniu 2011 r salda należności dłużników. Na pewno w styczniu był jeszcze jeden dłużnik w windykacji zewnętrznej (zeznania Ł. F. – k. 201).

Ostatecznie powódka w żaden sposób nie wykazała, by w okresie za który dochodzi tej prowizji zakupywała jakiekolwiek wierzytelności. Stający za powódkę T. H. stwierdził jedynie, że „pozwany przespał termin wypowiedzenia i teraz chce, żebyśmy ponieśli koszty z tego tytułu.” Jaki to miały być koszty nie sprecyzował (k 226).

Jak zresztą wyżej wskazano powódka nie domagała się zwrotu jakichkolwiek kosztów ale wyłącznie prowizji faktoringowej.

Za zasadny zatem należało uznać zarzut, że powódka nie była uprawniona do wystawienia faktur objętych pozwem z powodu braku świadczenia wzajemnego z jej strony na rzecz pozwanej (art. 487 § 2 k.c.). Umowa faktoringu w kształcie przyjętym przez strony niewątpliwie jest bowiem umową wzajemną.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 258/08 celem umowy wzajemnej jest doprowadzenie do obopólnej wymiany świadczeń między kontrahentami. Świadczenia te są ze sobą powiązane w taki sposób dlatego, że nieważność jednego z zobowiązań, niewykonanie lub nienależyte wykonane świadczenia jednego z kontrahentów ma wpływ na nieważność drugiego zobowiązania lub obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego przez drugiego kontrahenta. (LEX nr 484670). Także w doktrynie przyjmuje się, że o wzajemnym charakterze umowy przesądza decyzja stron o sprzężeniu świadczeń w ten sposób, że świadczenie jednej strony zostaje uzależnione od świadczenia drugiej strony. Strona umowy wzajemnej zobowiązuje się świadczyć, ponieważ otrzyma świadczenie od swojego kontrahenta – do ut des (por. Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2012, nb 322; K. Zagrobelny (w:) E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz, 2013, art. 487, nb 3; M. Lemkowski, Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych, s. 21). Brak świadczenia ze strony powódki zwalnia pozwaną od obowiązku zapłaty za niespełnione świadczenie.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku orzekając o kosztach postępowania przed Sądem I instancji zgodnie z zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz w zw. z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

Na koszty te składają się koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej wraz z opłatą skarbową (3617 zł) oraz opłaty kancelaryjne (19 zł).

O kosztach postępowania przed Sądem Apelacyjnym orzeczono z zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Na koszty te składają się koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej (2700 zł) oraz opłata od apelacji (4305 zł)

Mikołaj Tomaszewski Hanna Małaniuk Jan Futro