Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 listopada 2014 roku Sąd Rejonowy w Kutnie w sprawie z wniosku B. W. z udziałem J. K. (1), R. S., J. K. (2), K. S., D. S., E. P. o stwierdzenie nabycia spadku po J. K. (3), S. K. i B. K., w punkcie pierwszym stwierdził nabycie spadku po J. K. (3), zmarłej dnia 7 kwietnia 1988 r. w K., ostatnio stale zamieszkałej w Ż. na podstawie ustawy przez wskazanych w treści tego punktu spadkobierców, w punkcie drugim stwierdził nabycie spadku po S. K., synu A. i F. zmarłym dnia 30 sierpnia 1997 r. w K., ostatnio stale zamieszkałym w Ż. w drodze ustawy przez wskazanych w treści tego punktu spadkobierców, w tym wnuka J. K. (2), syna A. i I. w 4/20 części, z tym, że rzeczony spadkobierca nie dziedziczy wchodzącego w skład spadku udziału we współwłasności gospodarstwa rolnego, w punkcie trzecim stwierdził nabycie spadku po B. K. synu S. i J., zmarłym dnia 28 grudnia 2011 r. w P., ostatnio stale zamieszkałym w Ż. przez wskazanych tam spadkobierców na podstawie ustawy tak co do ogólnej części spadku jak i udziału we współwłasności gospodarstwa rolnego oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższe orzeczenie zaskarżył uczestnik postępowania J. K. (2) w części, tj. w zakresie punktu drugiego, zarzucając Sądowi R. błędne ustalenia oraz nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie jego kwalifikacji co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego poprzez przyjęcie, że nie uczęszczał on do szkoły i nie wykonywał pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej w chwili otwarcia spadku po S. K..

W oparciu o powyższe, skarżący wniósł o zmianę postanowienia w zaskarżonym zakresie i stwierdzenie, że wchodzący w skład spadku po S. K. udział we współwłasności gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy dziedziczą dzieci: B. K., B. W., J. K. (1) po 4/20 (cztery dwudzieste) części każde z nich oraz wnuki J. K. (2) w 4/20 (czterech dwudziestych) części oraz K. S., R. S., D. S. i E. P. po 1/20 (jednej dwudziestej) części każde z nich.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i jako taka skutkowała zmianą postanowienia w zaskarżonym zakresie.

Na wstępie nadmienić należy, iż postępowanie apelacyjne jest kontynuacją postępowania merytorycznego w sprawie. Oznacza to, że postępowanie apelacyjne powinno zmierzać do ponownego rozpoznania całokształtu sprawy, a nie tylko badać, czy zaskarżone orzeczenie jest trafne. Tak określona istota i funkcja postępowania apelacyjnego sprawia, że Sąd drugiej instancji może prowadzić własne postępowanie dowodowe i dokonywać oceny dowodów przeprowadzonych zarówno przez siebie, jak i Sąd I instancji. Realizując obowiązek ponownego rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonania jego własnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych przez sądy obu instancji dowodów, sąd odwoławczy powinien harmonizować ogólne (art.227 k.p.c. - 315 k.p.c.) i szczególne (art. 381 k.p.c. - 382 k.p.c.) reguły postępowania dowodowego, co jest nieodzowne dla respektowania zasad bezpośredniości i instancyjności postępowania. Podkreślić także trzeba, że Sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę wydania orzeczenia Sądu pierwszej instancji nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba, że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania.

W sprawie niniejszej, skarżący powołał w apelacji okoliczność pobierania nauki w dacie śmierci spadkodawcy, S. K., przedkładając jako dowód kserokopię dyplomu ukończenia studiów wyższych nr (...) (k.111). W toku rozprawy apelacyjnej, skarżący złożył do akt odpis dyplomu ukończenia studiów wydany przez (...) (k. 161).

W tym miejscu należy wskazać, iż przedłożony w sprawie odpis dyplomu ukończenia studiów wyższych jest dowodem relewantnym, mającym istotne znaczenie dla ukształtowania podstawy faktycznej wyroku i prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, a więc powinien być dopuszczony. Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew odmiennemu stanowisku wnioskodawczyni, zgłoszenie przez skarżącego powyższego dowodu na obecnym etapie postępowania jest bowiem usprawiedliwione przebiegiem postęowania przed Sądem I instancji. Zgodnie z art. 670 k.p.c., Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W sprawie niniejszej, Sąd I instancji zobowiązał J. K. (2) do wykazania jego kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego na dzień 30 sierpnia 1997 r. (postanowienie, k. 73 v.). W wykonaniu powyższego, skarżący wskazał, iż nie może wykazać się świadectwem ukończenia szkoły lub kursu w zakresie przysposobienia rolniczego (k. 77). Na rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, skarżący oświadczył, iż nie ma kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego ani żadnych kursów rolniczych (k. 80). Zdaniem Sądu Okręgowego, w takiej sytuacji procesowej, Sąd Rejonowy powinien przeprowadzić dowód na okoliczność, czy skarżący w dacie 30 sierpnia 1997 r. pobierał jakąkolwiek naukę. Dowodu takiego nie przeprowadzono, zaś w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia (k. 134 v), Sąd Rejonowy wskazał, że J. K. (2) w 1997 r. był już pełnoletni i nie chodził do szkoły. Skarżący więc w istocie dopiero z uzasadnienia postanowienia dowiedział się o możliwości wykazania pobierania nauki w dacie śmierci spadkodawcy, jako przesłanki dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Działanie skarżącego, który nie powołał określonych faktów i dowodów wcześniej, nie było zatem celowym działaniem na zwłokę, któremu ma zapobiegać art. 381 k.p.c.

Niezależnie od powyższego, wypada przypomnieć, iż także w postępowaniu apelacyjnym sąd jest uprawniony do dopuszczenia dowodu z urzędu, a więc niepowołanego nawet przez strony. W szczególności zaś sąd spadku zobowiązany jest do działania z urzędu w przedmiocie stwierdzenia, kto jest spadkobiercą i na jakiej podstawie. Dlatego zobowiązany jest do przeprowadzenia z urzędu wszelkich dostępnych dowodów, celem ustalenia stanu faktycznego.

Mając wszystko powyższe na uwadze oraz po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodowego z dokumentu w postaci odpisu dyplomu ukończenia studiów wyższych, Sąd Okręgowy odmiennie niż Sąd Rejonowy, ustalił, że J. K. (2) w latach 1995 – 2000, a tym samym w dacie zgonu S. K., tj. 30 sierpnia 1997 r. był studentem na Wydziale Prawa i Administracji, na kierunku administracja.

W chwili otwarcia spadku po S. K. (30 sierpnia 1997 r.), dziedziczyć gospodarstwo rolne mogły osoby, które stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo są małoletni bądź pobierali naukę zawodu lub uczęszczali do szkół, albo byli trwale niezdolni do pracy (art. 1059 k.c). Spełnienie przez spadkobiercę którejkolwiek z tych przesłanek uprawnia go do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

W sprawie niniejszej Sąd Rejonowy wskutek niewłaściwie przeprowadzonego postępowania dowodowego nie ustalił prawidłowo kręgu osób uprawnionych na podstawie ustawy do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku po S. K. udziału we współwłasności gospodarstwa rolnego, pomijając skarżącego w konsekwencji przyjęcia, że w dacie śmierci S. K. nie pracował on bezpośrednio przy produkcji rolnej, nie wykazał przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej, był pełnoletni i nie chodził do szkoły, ani nie miał też orzeczenia o trwałej niezdolności do pracy.

Tymczasem, skarżący J. K. (2), wnuk spadkodawcy S. K. w chwili śmierci spadkodawcy uczęszczał do szkoły, tj. był studentem Wydziału Prawa i Administracji (...). Przy czym pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół, o których mowa w art. 1059, pkt. 3) k.c., nie jest zależne od profilu kształcenia zawodowego, w szczególności od tego, aby wspomniane pobieranie nauki miało związek z nabyciem specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej. Sąd Okręgowy przyjął zatem, iż J. K. (2) spełnia w świetle powyższego unormowania wymóg w zakresie kwalifikacji co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

W konsekwencji powyższego, Sąd Okręgowy uwzględnił skarżącego jako uprawnionego do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił postanowienie w zaskarżonej części, orzekając jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 520 §1 k.p.c. jako generalną regułę postępowania nieprocesowego. Nie było bowiem okoliczności do przyjęcia zasad szczególnych rozdziału kosztów z dalszych paragrafów powołanego artykułu skoro postępowanie niniejsze w równym stopniu dotyczyło sytuacji prawnej spadkobierców.