Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 10 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący : Sędzia SO Jacek Małodobry

Sędzia SO Urszula Kapustka

Sędzia SO Katarzyna Kwilosz-Babiś - sprawozdawca

Protokolant: sekr. Katarzyna Gołyźniak

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2015r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z wniosku J. R.

przy uczestnictwie L. B., J. P. (1), Z. P. (1), S. S., H. B. (1)

o dział spadku po K. K. (1) c. P. i K. ze zniesieniem współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej

z dnia 1 czerwca 2015 r., sygn. akt I Ns 284/15

p o s t a n a w i a :

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

- pkt III ppkt 2 nadać treść: „ przyznać na własność S. S.
c. I. i Z. działkę ewidencyjną nr (...) opisaną w pkt I i II niniejszego postanowienia ”;

- w pkt VI uchylić ppkt 5, a występujące w ppkt 1,2,3,4 kwoty 328, 94 zł zastąpić kwotami 367, 25 zł;

- uchylić pkt VII ppkt 5;

2. w pozostałej części apelację oddalić;

3. orzec, że wnioskodawczyni oraz uczestnicy ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie.

Katarzyna Kwilosz-Babiś Jacek Małodobry Urszula Kapustka

Sygn. akt III Ca 601/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 1.06.2015r. (sygn. akt I Ns 284/15) Sąd Rejonowy w Limanowej uwidocznił, że zgodnie z wykazem zmian gruntowych na mapie do celów prawnych sporządzonej przez biegłego sądowego geodetę J. P. (2) z dnia 13.01.2014r., przyjętym do powiatowego ośrodka dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej w N. w dniu 14.02.2014r. za numerem (...) działkę ewidencyjną nr(...)o pow. 0,20 ha w obrębie N., gm. C. stanowi pgr. (...) objęta KW (...), działkę ewidencyjną nr (...) o pow. 0,28 ha w obrębie N., gm. C. stanowi pgr. (...) objęta KW (...), działkę ewidencyjną nr (...) o pow. 0,64 ha w obrębie N., gm. C. stanowi pgr. (...) objęta KW (...), działkę ewidencyjną nr (...) o pow. 1,12 ha w obrębie N., gm. C. stanowi pb. (...) i pgr. (...) objęte KW (...) (pkt I), ustalił, że przedmiot postępowania stanowi: nieruchomość położona w obrębie N., gm. C. stanowiąca działki ewidencyjne(...) powstałe w sposób opisany w punkcie I postanowienia z parcel gruntowych objętych Aktem Własności Ziemi Nr (...) wydanym przez Naczelnika Powiatu w N. dnia 15.05.1975r., nieruchomość położona w obrębie N., gm. C. stanowiąca działkę ewidencyjną (...)powstałą w sposób opisany w punkcie I postanowienia z parceli budowlanej i parcel gruntowych objętych Aktem Własności Ziemi Nr (...) wydanym przez Naczelnika Powiatu w N. dnia 15.05.1975r., nieruchomość położona w obrębie N., gm. C. stanowiąca działkę ewidencyjną (...) powstałą w sposób opisany w punkcie I postanowienia z parcel gruntowych objętych objętą KW (...) (pkt II), w wyniku działu spadku ze zniesieniem współwłasności przyznał: na współwłasność w udziałach po 1/2 części na rzecz uczestników L. B. c. I. i Z. i Z. P. (1) s. I. i Z. działkę ewidencyjną nr (...) opisaną w punktach I i II postanowienia, na współwłasność w udziałach po 1/2 części na rzecz uczestników S. S. c. I. i Z. i H. B. (1) c. I. i Z. działkę ewidencyjną nr (...) opisaną w punktach I i II postanowienia, na własność wnioskodawczyni J. R. c. I. i Z. działki ewidencyjne nr(...) opisane w punktach I i II postanowienia (pkt III), zasądził na rzecz wnioskodawczyni J. R. od uczestników L. B., Z. P. (1) i S. S. tytułem dopłaty solidarnie kwotę 5 545 zł w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia, (pkt IV), umorzył postępowanie w zakresie wniosku wnioskodawczyni J. R. o zwrot pożytków oraz o wykonanie zapisu dokonanego w testamencie J. B. z dnia 29.10.1999r. sporządzonym w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. K. w Kancelarii Notarialnej w N., Rep. A. (...) (pkt V), zasądził na rzecz wnioskodawczyni J. R. tytułem kosztów postępowania od uczestniczki L. B. kwotę 328,94 zł, od uczestnika Z. P. (1) kwotę 328,94 zł, od uczestnika J. P. (1) kwotę 328,94 zł, od uczestniczki S. S. kwotę 328,94 zł a od uczestniczki H. B. (1) kwotę 328,94 zł (pkt VI), nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (...)tytułem wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa oraz uzupełnienia opłaty od wniosku od uczestniczki L. B. kwotę 115,06 zł, od uczestnika Z. P. (1) kwotę 115,06 zł, od uczestnika J. P. (1) kwotę 615,06 zł, od uczestniczki S. S. kwotę 615,06 zł, od uczestniczki H. B. (1) kwotę 615,06 zł a od wnioskodawczyni J. R. kwotę 83,33 zł (pkt VII).

Sąd I instancji stwierdził, że przedmiot postępowania stanowił dział spadku po zmarłej K. K. (1) ze zniesieniem wspólności z nieżyjącą już uczestniczką M. K., w miejsce której na podstawie dziedziczenia testamentowego weszli następcy w osobach uczestników L. B. i Z. B.. Wartość składników majątkowych oraz udziałów przypadających wnioskodawcom i uczestnikom obliczył Sąd Rejonowy na podstawie opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Wskazał Sąd, że w rozpoznawanej sprawie brak było zgodnych wniosków stron, bowiem wnioskodawczyni, która dysponowała też udziałem uczestnika J. P. (1), wnosiła o przyznanie jej całego gospodarstwa, względnie nieruchomości w maksymalnym stopniu wyczerpującym jej udział spadkowy, to jest działek (...) a pozostali uczestnicy, którzy między sobą zgodnie ustalili podział działek (...), w szczególności Z. P. (1), L. B. i S. S. zgodnie oświadczyli, że działkę (...) otrzymać mieliby Z. P. (1) i L. B. po 1/2 części, natomiast działka nr (...) miałaby zostać przyznana na rzecz S. S. jednak przy założeniu, że uczestniczka ta zaakceptuje przyznanie działki tej na współwłasność z siostrą H. B. (1), która jako spadkobierca nie dziedziczący gospodarstwa rolnego, formalnie nie mogła być brana pod uwagę przy podziale przedmiotowych nieruchomości. W ocenie Sądu Rejonowego z ustaleń dokonanych w sprawie wynika, iż żaden ze spadkobierców nie prowadzi, ani też nie pracuje stale na przedmiotowym gospodarstwie jako całości. Jedynie działka siedliskowa jest uprawiana przez M. P., której pomagają mąż i syn, natomiast pozostałe grunty i zabudowania gospodarcze nie są użytkowane. Dowody przedstawione w sprawie nie dały zdaniem Sądu I instancji dostatecznych podstaw do ustalenia, że którykolwiek ze spadkobierców, w szczególności zaś wnioskodawczyni, daje samodzielnie gwarancje należytego prowadzenia gospodarstwa jako całości. Na podstawie zeznań stron i wydanej w sprawie opinii biegłego rolnika Sąd Rejonowy ustalił, iż wydzielenie wnioskodawczyni działek (...) nie pozostaje w sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarski rolnej. Warunek ten nie byłby natomiast spełniony w sytuacji rozważanego podziału działek (...). Dlatego uwzględnienie wniosku wnioskodawczyni o przyznanie kolejnych nieruchomości okazało się zdaniem Sądu Rejonowego niedopuszczalne. Przyznanie wnioskodawczyni całej działki nr (...) prowadziłoby do analogicznych skutków. Sąd I instancji nie znalazł żadnych przekonujących powodów, dla których miałby odstąpić od preferowanego zgodnego działu spadku zakresie dotyczącym wniosków Z. P. (1), L. B. i S. S. odnośnie działek (...), gdyż Z. P. (1) i L. B. zgodzili się otrzymać działkę (...) na współwłasność po 1/2 części i dokonać stosownej spłaty. Wskazał Sąd, że przedstawione wnioski spotkały się z pełną aprobatą H. B. (1). Powołując się na treść art. 212 § 1 i 2 k.c. Sąd Rejonowy stwierdził, że zniesieniu współwłasności może towarzyszyć orzeczenie stosownych dopłat do udziałów albo spłat, jeżeli wskutek zniesienia współwłasności jej przedmiot trafia do majątku tylko jednego z dotychczasowych współwłaścicieli. Ponieważ więc udział w majątku spadkowym należny wnioskodawczyni (łącznie z udziałem J. P. (1)) stanowi równowartość kwoty 19 914 zł, a przyznane jej działki mają wartość 14 369 zł, winna ona otrzymać dopłatę w wysokości 5 545 zł. Dopłatą tą Sąd obciążył solidarnie uczestników Z. P. (1), L. B. i S. S., którzy w ostatecznym rozrachunku otrzymali majątek o wartości przewyższającej wartość należnego im udziału i wyrazili zgodę na spłaty. O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na zasadzie art. 520 §1 k.p.c. Ponieważ wydatki sądowe spowodowane zostały postępowaniem dowodowym przeprowadzonym zarówno w interesie wnioskodawców, jak i wszystkich uczestników, Sąd postanowił, iż będą one obciążać wszystkich zainteresowanych w częściach równych. Rozliczając przedmiotowe koszty Sąd miał na uwadze, że wnioskodawczyni uiściła zaliczki w kwocie 800 zł i 1 200 zł, natomiast uczestniczka L. B. i uczestnik Z. P. (1) w kwotach po 500 zł. Pozostali uczestnicy żadnych zaliczek nie uiszczali. Wydatki sądowe sięgnęły kwoty 4 658,63 zł. Z tego na wnioskodawczynię i uczestników przypada po 776,43 zł. Ponieważ wnioskodawczyni wpłaciła 2 000 zł, z której pokryto część wydatków, do zwrotu od stron należało jej się 1 223,57 zł, tj. po 244,71 zł od każdego uczestnika, a ponadto kwota 416,67 zł tytułem części obciążającej jej opłaty, tj. po 83,33 zł od każdego uczestnika.

Apelację od w/w postanowienia w zakresie punktów III, IV i VI wniosła J. R., zarzucając:

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Rejonowego z treścią zebranego w sprawie materiału, przez przyznanie uczestniczce H. B. (1) przymiotu spadkobiercy ustawowego po K. K. (1) w części dotyczącej dziedziczenia gospodarstwa rolnego,

- niezasadność kryteriów przemawiających zdaniem Sądu Rejonowego w Limanowej za przyznaniem działki nr (...) na współwłasność po ½ części na rzecz uczestników S. S. i H. B. (1), przy równoczesnym pominięciu przesłanek wskazujących na przyznanie tej działki oraz działki nr (...) jednemu właścicielowi, czyli wnioskodawczyni w niniejszej sprawie.

Z uwagi na powyższe zarzuty J. R. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w punkcie III ppkt 2 i 3 oraz w punkcie IV przez przyznanie na wyłączną własność J. R. działki nr (...) obok działek (...) oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni i uczestników Z. P. (1) i L. B. solidarnie spłaty w kwocie 9 957 zł na rzecz uczestniczki S. S., o wyeliminowanie H. B. (1) z grona stron opisanych w punkcie VI ppkt 5 jako zobowiązanej do zwrotu na rzecz wnioskodawczyni kosztów procesu, przy jednoczesnej korekcie kwot kosztów procesu należnych wnioskodawczyni od uczestników L. B., Z. P. (1), J. P. (1) i S. S., jak również o zasądzenie od uczestników L. B., Z. P. (1), S. S. i H. B. (1) na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego według norm taryfowych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna jedynie w zakresie, w jakim wnioskodawczyni zakwestionowała przyznanie przez Sąd Rejonowy działki nr (...) na współwłasność S. S. i H. B. (1). Niespornym w niniejszej sprawie było, że działka nr (...)stanowi część gospodarstwa rolnego położonego w N. oraz, że H. B. (1) nie należy do grona współwłaścicieli tego gospodarstwa. Przedmiotowa działka pierwotnie stanowiła współwłasność K. K. (1) i M. K. po ½ części, przy czym spadek po M. K. w całości nabyli L. B. i Z. P. (1), natomiast spadek po K. K. (1) w części obejmującej gospodarstwo rolne nabyli: L. B., Z. P. (1), J. P. (1), S. S. i J. R.. H. B. (1) nie będąc w gronie spadkobierców ustawowych dziedziczących gospodarstwo rolne po K. K. (1) i M. K. nie mogła uczestniczyć w sądowym podziale tego gospodarstwa.

Mając powyższe na uwadze na zasadzie art. 386 §1 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie, w zakresie w jakim dotyczyło H. B. (1) tj. wyeliminował w/w uczestniczkę z rozstrzygnięć dotyczących podziału gospodarstwa oraz zasądzenia zwrotu części kosztów postępowania na rzecz uczestniczki a także podziału kosztów sądowych podlegających ściągnięciu od uczestników działu. Oczywistym jest bowiem, że skoro H. B. (1) nie uczestniczy w podziale gospodarstwa i w istocie nie zgłaszała żadnych roszczeń z tytułu podziału to nie może być obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów na rzecz uczestniczki ani obowiązkiem zwrotu kosztów wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa.

W pozostałym zakresie zarzuty apelacji są bezzasadne. Nie zachodzą również uchybienia, które Sąd Okręgowy bierze pod rozwagę z urzędu, a skutkiem których byłaby nieważność postępowania. Sąd Okręgowy akceptuje ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne, albowiem wynikają z zebranego w sprawie materiału dowodowego, prostując jedynie dwie oczywiste omyłki. Pierwsza z nich dotyczy ustalenia właścicieli parceli gruntowej nr 91 na podstawie wpisów w dziale II księgi nr (...), gdyż jak wynika z wpisów w dziale II w/w księgi własność w/w parceli należała do K. K. (1) i M. K. po ½ części ) por. wydruk z księgi k. 12-14). W gronie współwłaścicieli nie figurowała natomiast Z. P. (2) – jak omyłkowo podał Sąd Rejonowy na stronie 3 uzasadnienia. Druga oczywista omyłka dotyczy wartości gospodarstwa rolnego objętego podziałem, która wynosi 299 710 zł ( a nie 298 710 zł jak podał Sąd Rejonowy w oparciu o opinię biegłego, która zawierała błąd rachunkowy w określeniu sumy wartości poszczególnych działek wchodzących w skład gospodarstwa rolnego).

Oceniając zarzuty apelacji dotyczące sposobu podziału spadku należy podnieść, że faktycznie w opinii biegłego rolnika J. M. pojawiło się stwierdzenie, że pożądanym byłoby połączenie działek ewidencyjnych nr (...) poprzez przyznanie ich jednej osobie. Powyższe stwierdzenie biegłego nie miało jednakże charakteru kategorycznego i w istocie stanowiło jedną z wielu propozycji podziału gospodarstwa. Biegły rolnik pozytywnie zaopiniował również taki wariant podziału, jaki przyjął Sąd Rejonowy a mianowicie przyznanie wnioskodawczyni działek (...) a działki nr (...) innej osobie. Sąd Rejonowy dogłębnie zanalizował opinię biegłego rolnika oraz stan faktyczny i prawny jaki ukształtował się po śmierci M. K. i prawidłowo ocenił, że w okolicznościach sprawy brak podstaw do przyznania wnioskodawczyni oprócz działek (...) również działki nr (...). Sąd Okręgowy w całości podziela argumentację Sądu I instancji dotyczącą odmowy przyznania działki nr (...) wnioskodawczyni i przyjmuje ją za własną. Podkreślenia wymaga, że udział wnioskodawczyni w całym gospodarstwie rolnym, które należało do K. K. (1) i M. K. jest bardzo mały, bo wynosi 1/30 części. Wartość spadku ogółem to kwota 299 710 zł a wartość udziału wnioskodawczyni to kwota 9990 zł. Apelująca otrzymała na własność działki nr (...) o łącznej wartości 14 369 zł a więc jej roszczenia z tytułu podziału spadku zostały zaspokojone w całości i z naddatkiem.

Domagając się przyznania większej części w spadku w naturze wnioskodawczyni bezzasadnie powołuje się na sumę udziałów własnego oraz udziału uczestnika J. P. (1). Nabycie udziału w spadku albo nabycie udziału we współwłasności nieruchomości jest skuteczne tylko wówczas, gdy zostanie dokonane w formie aktu notarialnego a taki akt nie został sądowi przedłożony. Oświadczenie uczestnika postępowania działowego o zrzeczeniu się udziału w spadku na rzecz innego uczestnika, o ile nie przybiera formy aktu notarialnego, może być traktowane wyłącznie jako wyraz woli składającego oświadczenie uczestnika co do sposobu podziału spadku, natomiast nie rodzi skutków materialnoprawnych tj. nie zwiększa udziału w spadku innej osoby ( por. teza z postanowienia SN z dnia 3.10.1980r. sygn. III CRN 180/08 : „zbycie spadku, jak również udziału w spadku bez zachowania formy notarialnej jest nieważne (art. 1052 § 3 k.c.). Natomiast oświadczenia spadkobiercy w postępowaniu działowym, że przekazuje swój udział w spadku innemu spadkobiercy, nie można uznać za zbycie spadku, lecz za wniosek uczestnika postępowania wyrażający jego wolę co do sposobu dokonania działu przez sąd”, oraz teza z postanowienia SN z dnia 20.05.1984r. sygn.. III CRN 35/84 : „przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości "zrzeczenia się spadku" czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 k.c.)”.

W konsekwencji Sąd Rejonowy nie był uprawniony do zasądzenia dopłaty dla apelującej. Z uwagi na zasadę wyrażoną w art. 384 k.p.c. postanowienie Sądu Rejonowego w tej części nie może być skorygowane. Dalej trzeba podkreślić, że przyznanie działki nr (...) apelującej nie tylko nie ma uzasadnienia prawnego, ale także byłoby niesprawiedliwe. Po pierwsze większość uczestników działu, w tym L. B. i Z. P. (1) dysponujący łącznie udziałem 54/60 części wyrazili wolę przyznania działki nr (...) S. S. i H. B. (2) a nie wnioskodawczyni. Po drugie wnioskodawczyni w sprawie o podział spadku po rodzicach stron uzyskała szereg działek a to: działki (...), natomiast S. S. nie otrzymała żadnej działki i jedyny jej majątek po rodzicach to działka siedliskowa o pow. 12 arów. Po trzecie skoro S. S. mieszka w N. w bliskiej odległości od działki nr (...) to nieruchomość ta jest jej bardziej potrzebna niż wnioskodawczyni, która mieszka w okolicach K. i nie zajmuje się rolnictwem. Zwrócić należy uwagę, że przyznanie apelującej w niniejszym postępowaniu działek(...) pozwala racjonalnie zagospodarować działki jakie apelująca wcześniej otrzymała w wyniku działu spadku po rodzicach. I tak działka nr(...) przylega do działki nr(...), natomiast działka nr(...) przylega do działki nr (...). Suma powierzchni działek (...) jak i suma powierzchni działek (...) jest na tyle duża, że z pewnością można racjonalnie zagospodarować oba kompleksy działek ( por. mapa k. 307).

Mając powyższe na uwadze na zasadzie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt.2. sentencji.

W pkt. 3 orzeczono na zasadzie art. 520 §1 k.p.c.

Katarzyna Kwilosz-Babiś Jacek Małodobry Urszula Kapustka

ref. SSR R. O.