Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2015 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca – SSO Joanna Świerczakowska

Sędziowie SSO Renata Wanecka (spr.)

SSO Katarzyna Mirek - Kwaśnicka

Protokolant sekr. sądowy Anna Bałdyga

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 października 2015 r. w P.

sprawy z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych w W.

przeciwko A. L.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 17 lutego 2015 r.

sygn. akt I C 1039/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej A. L. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

SSO Joanna Świerczakowska

SSO Renata Wanecka SSO Katarzyna Mirek-Kwaśnicka

Sygn. akt IV Ca 519/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Ciechanowie wyrokiem z 17 lutego 2015r. zasądził od A. L. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 4.455 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 30 kwietnia 2014r. do dnia zapłaty oraz umorzył postępowanie co do kwoty 1.134,19 zł z odsetkami ustawowymi od kwoty 196,66 zł za okres od 30 kwietnia 2014r. do dnia zapłaty i od kwoty 1.026,17 zł za okres od 30 kwietnia 2014r. do dnia 31 grudnia 2014r., oddalając powództwo w pozostałej części. Ponadto Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.5143,52 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Skarb Państwa jest właścicielem nieruchomości rolnej położonej we wsi K., gmina O., stanowiącej działkę gruntu oznaczoną numerem 5 o powierzchni 0,8653 ha. W jego imieniu prawo własności i inne prawa rzeczowe wykonuje Agencja Nieruchomości Rolnych.

Działkę tę od wielu już lat użytkował rolniczo ojciec A. L.. W 2001 roku przeszedł on na emeryturę i wówczas jej uprawę przejęła pozwana A. L.. W dniu 15 marca 2001 roku podpisała ona umowę z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa nazwaną „umową użyczenia” na okres do dnia dokonania przez nią zbiorów w 2000 roku, jednak nie dłużej niż do 31 października 2001 roku. Zgodnie z tą umową A. L. zobowiązała się używać nieruchomości oznaczonej numerem 5 zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki w celu wykonania na niej działalności rolniczej. W zamian zobligowała się ona zapłacić na rzecz Agencji kwotę 102 zł z tytułu podatku gruntowego oraz kwotę 30 zł, jako koszt przygotowania dokumentu. Analogicznej treści umowę podpisała ona w dniu 27 marca 2002 roku oraz w dniu 2 listopada 2004 roku. Ta ostatnia umowa miała trwać do końca zbiorów z 2005 roku. W tym okresie uprawiała ona przedmiotową nieruchomość i pobierała z niej pożytki.

W dniu 21 listopada 2005 roku zwróciła się ona na piśmie do Agencji Nieruchomości Rolnych, Oddziału Terenowego w W., Gospodarstwa Skarbu Państwa w K. o poinformowanie jej o podjętych działaniach dotyczących przedmiotowej działki. W tym okresie zwracała się ona do Agencji o przedłużenie umów zawieranych wcześniej. Nie otrzymywała jednak żadnych odpowiedzi. Cały czas w tym okresie uprawiała tę działkę i pobierała z niej pożytki. Zgłaszała ją do dopłat bezpośrednich i takie dopłaty za jej użytkowanie pobierała. Nie płaciła w tym okresie żadnych podatków ani innych należności na rzecz jej właściciela.

W dniu 12 września 2013 roku otrzymała ona wezwanie do wydania przedmiotowej nieruchomości i w dniu 8 października 2013 roku wydała ją powódce.

Podatek rolny od przedmiotowej nieruchomości w latach 2006 – 2013 opłacała Agencja Nieruchomości Rolnych, zapłaciła z tego tytułu kwotę 1.026,17 zł.

Średnia wysokość czynszu dzierżawnego, który Agencja mogłaby uzyskać w okresie od stycznia 2006 roku do 2 grudnia 2011 roku, gdyby działka ta była przedmiotem umowy dzierżawy zawartej po przeprowadzeniu przetargu wynosi kwotę 805,76 zł, z kolei za okres od 2 grudnia 2011 roku do dnia wydania przedmiotowej nieruchomości 5 – krotność tej średniej wysokości czynszu byłaby to kwota 3.649,79 zł.

Wezwaniem z 11 kwietnia 2014 roku powódka wezwała A. L. do uiszczenia na jej rzecz kwoty 5.678,38 zł w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania - tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w latach 2005 - 2013 oraz zwrotu uiszczonego w tym okresie podatku gruntowego od tej działki. Wezwanie zostało doręczone pozwanej w dniu 15 kwietnia 2014 roku.

W dniu 31 grudnia 2014 roku A. L. uiściła na rzecz Agencji kwotę 1.026,17 zł tytułem równowartości uiszczonego przez nią podatku rolnego.

Dokonując oceny prawnej, Sąd I instancji uznał, że powództwo podlegało uwzględnieniu, aczkolwiek nie w całości.

Sąd wskazał, że roszczenie powódki oparte było o dwie różne podstawy prawne, w zależności od okresu, którego dotyczyło. Od 3 grudnia 2011 roku obowiązuje art. 39b ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz.U. 2012.1187 j.t.), zwanej dalej ustawą, który to wprost przyznaje Agencji prawo do żądania wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład (...) bez tytułu prawnego od osoby, która z nieruchomości tej w taki sposób korzysta. Przepis ten zaczął obowiązywać od 3 grudnia 2011 roku i nie ma on mocy wstecznej, a zatem dotyczy bezumownego korzystania z nieruchomości po tym dniu. W przepisie tym ustawodawca w sposób sztywny określił wysokość tego wynagrodzenia, odnosząc ją do wysokości czynszu, który byłby należny, gdyby nieruchomość była przedmiotem umowy po przeprowadzeniu przetargu. Jednocześnie stanowi on, iż wynagrodzenie to należy liczyć, jako 5- krotność wysokości tego czynszu. Już chociażby z tego wynika, iż wynagrodzenie to znacząco różni się od analogicznego wynagrodzenia opartego na treści art. 224 kc i 225 kc w zw. z art. 230 kc. Zdaniem Sądu Rejonowego, wynagrodzenie to, oprócz funkcji kompensacyjnej, pełni również swego rodzaju funkcję karną. Jego wysokość ustalona została bowiem w taki sposób, że właściciel oprócz wynagrodzenia w znaczeniu art. 224 kc i 225 kc, otrzymuje dodatkowo czterokrotność tego wynagrodzenia. A zatem wynagrodzenie to stanowi więcej niż rekompensata szkody, jaką wyrządziło bezumowne korzystanie. Z założenia zatem przepis ten miał odstraszać od bezumownego korzystania z nieruchomości i czynić je nieatrakcyjnym dla osób trzecich. Stąd też w ocenie Sądu Rejonowego za okres od 3 grudnia 2011 roku Agencji przysługuje jedynie roszczenie o wynagrodzenie określone w w/w przepisie. Nie przysługuje jej zaś żadne inne roszczenie wynikające z tego stosunku prawnego. Ustawodawca wprost na to wskazał wyłączając w art. 39b ust 3 stosowanie do tego rodzaju stanów faktycznych przepisów art. 224 – 231 kc. Powódka za w/w okres oprócz wynagrodzenia zażądała również uiszczonego przez nią podatku rolnego. W zakresie tego roszczenia powódka nie wskazała żadnej podstawy prawnej. Co do zasady byłoby ono oparte o treść art. 225 kc w zw. z art. 230 kc. W tym przypadku nie wchodziłaby w grę żadna inna podstawa prawna. Jak bowiem wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie przepisy art. 224 § 2 kc i art. 225 kc wyłączają w zakresie przewidzianych w nich roszczeń, inne podstawy odpowiedzialności posiadacza względem właściciela.

Tymczasem w świetle przepisów kodeksu cywilnego, przysługujące, na mocy art. 224 § 2 i art. 225 tej ustawy od samoistnego posiadacza wynagrodzenie, nie jest naprawieniem szkody wyrządzonej właścicielowi, lecz wynagrodzeniem zapłaty za korzystanie z jego rzeczy, którą posiadacz musiałby uiścić właścicielowi, gdyby jego posiadanie oparte było na istniejącej podstawie prawnej, a więc tym, co uzyskałby właściciel, gdy rzecz oddał w odpłatne korzystanie na podstawie ważnego stosunku prawnego. Tym samym, tak wypłacone świadczenie nie jest odszkodowaniem, do którego miałyby zastosowanie przepisy prawa cywilnego regulujące wysokość lub zasady ustalania roszczeń odszkodowawczych. Niewątpliwie gdyby powódka w tym okresie oddała rzecz w dzierżawę, to oprócz czynszu posiadacz zobligowany byłby do uiszczania podatku rolnego, a tym samym powódka nie musiałaby go płacić. Skoro zaś ustawodawca wyłączył w w/w przepisie stosowanie art. 224 – 231 kc, to taka podstawa prawna tego roszczenia nie wchodzi w grę.

Przed dniem 3 grudnia 2011 roku nie było żadnego szczególnego przepisu ustawy, który przyznawałby Agencji prawo do roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, a zatem w takiej sytuacji należało stosować bądź to zapisy wcześniej obowiązujących umów dotyczących korzystania z rzeczy, bądź też ww. przepisy kodeksu cywilnego – art. 224 – 231 kc.

Pozwana powołała się na korzystanie oparte na umowie, wskazując, iż w okresie do końca 2005 roku korzystała z przedmiotowej nieruchomości w oparciu o zawierane z powódką umowy nazwane „umowami użyczenia”, które to jednak z uwagi na to, iż w zamian za korzystanie i pobieranie z rzeczy pożytków pozwana miała płacić podatek rolny, należy zakwalifikować, jako wskazane w art. 708 kc bezczynszowe korzystanie z cudzej nieruchomości rolnej, do którego odpowiednio stosuje się przepisy o dzierżawie. Z kolei po 1 stycznia 2006 roku w sposób dorozumiany - w ocenie pozwanej - doszło do przedłużenia w/w umowy, aż do dnia jej wydania.

Dla oceny roszczeń powódki, a także rozważenia kwestii możliwości dorozumianego przedłużenia zawartych między stronami umów, Sąd Rejonowy dokonał klasyfikacji i oceny tychże umów. Sąd powziął poważną wątpliwość co do ich ważności i skuteczności. Treść tychże umów jest jasna i rzeczywiście w sposób niebudzący wątpliwości należy je zakwalifikować do umów uregulowanych w art. 708 kc, do których odpowiednio stosuje się przepisy o umowie dzierżawy. Nie były to zatem ani umowy użyczenia (tak jak je nazwano), ani umowy dzierżawy. Co do zasady, w polskim porządku prawnym znajduje zastosowanie zasada swobody zawierania umów wyrażona w art. 353 ¹ kc, który stanowi, iż strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Ustawowe ograniczenia swobody umów mogą mieć charakter podmiotowy. Przepisy prawne uzależniają wówczas możliwość zawarcia umowy od określonych kwalifikacji podmiotowych po jednej lub obu stronach zawierających umowę, na przykład umowę ubezpieczenia, kredytu, brokerską, offsetową, komisu, spedycji itp. Ograniczenia mogą mieć także charakter przedmiotowy, gdy ustawa nie dopuszcza możliwości zawierania umów mających za przedmiot świadczenia określone dobra (np. części ciała człowieka, produkty nieodpowiadające wymaganiom normatywnie określonym). Przepisy prawne ustanawiają również ograniczenia co do sposobu kontraktowania, obligując podmioty do wyboru kontrahenta w określonej procedurze (np. przepisy o zamówieniach publicznych, o gospodarce nieruchomościami, umowach offsetowych). Liczne ograniczenia dotyczą treści i sposobu określania praw i obowiązków stron stosunku przez wprowadzenie zakazów lub uzależnieniu ich skuteczności od spełnienia oznaczonych wymogów, na przykład przepisy dotyczące ochrony konsumentów lub ochrony konkurencji. W tym miejscu Sąd I instancji zwrócił uwagę na treść przepisów w/w ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, która to ustawa, w jego ocenie również wprowadza wyłączenia od zasady swobody zawierania umów. Ustawa ta zawiera cały rozdział 5 oznaczony tytułem „Gospodarowanie Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa”. Ostatnia z umów zawartych między stronami, a dotycząca przedmiotowej nieruchomości została podpisana w dniu 2 listopada 2004 roku, a zatem ww. przepisy należy analizować według właśnie tej daty. Stosownie do treści art. 24 ust. 1 ustawy (w brzmieniu wówczas obowiązującym) Agencja gospodaruje Zasobem w drodze:

1) sprzedaży mienia w całości lub jego części na zasadach określonych w rozdziale 6;

2) oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym na zasadach określonych w rozdziale 8;

3) wniesienia mienia lub jego części do spółki;

4) oddania na czas oznaczony administratorowi całości lub części mienia w celu gospodarowania, na zasadach określonych w art. 25;

5) przekazania w zarząd;

6) zamiany nieruchomości.

W kolejnych ustępach w/w przepisu ustawodawca uregulował pewne szczególne sytuacje związane z gospodarowaniem przez Agencję przedmiotowym gruntem, z których żaden jednak nie znajduje zastosowania w sprawie niniejszej. W ten sposób w znaczący sposób nastąpiło ograniczenie zasady swobody zawierania umów w przypadku powódki i nieruchomości wchodzących w skład zasobu, bowiem tylko takie umowy, jakie wskazano w rozdziale 5 w/w ustawy są dopuszczalne przez prawo i możliwe do zawarcia, a ponadto sposób ich zawierania jest obwarowany kolejnymi przepisami tej ustawy. Wśród tych umów nie ma ani umowy użyczenia, ani umowy opisanej w art. 708 kc. Ustawodawca w przypadku oddania rzeczy do korzystania osobom fizycznym wyraźnie wskazał na odpłatny charakter takiego przekazania. Tymczasem umowa uregulowana w art. 708 kc, w przekonaniu Sądu Rejonowego, za taką uznana być nie może. Dodatkowo w rozdziale 8 w/w ustawy, do którego odsyła art. 24 ust. 1 pkt. 4 ustawy, wyraźnie mowa jest tylko i wyłącznie o umowie najmu oraz dzierżawy. W ocenie Sądu Rejonowego umowa zawarta pomiędzy stronami w dniu 2 listopada 2004 roku była zgodnie z treścią art. 58 kc umową nieważną, albowiem była ona sprzeczna z ww. przepisami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Skoro zaś była to czynność nieważna, to nie mogła zostać przedłużona w oparciu o art. 674 kc w zw. z art. 694 kc w zw. z art. 708 kc na okres po dniu 1 stycznia 2006 roku. Zatem pozwana w okresie objętym sporem, nie miała podstawy prawnej do korzystania z przedmiotowej nieruchomości. Miała również świadomość tego, iż nie posiada prawa do dysponowania tą nieruchomością. Jak sama wskazywała, Agencja odmawiała jej odpowiedzi na wnioski o przedłużenie umowy. Z tego tytułu nie uiszczała żadnych opłat, w tym również podatków. Była zatem posiadaczem zależnym w złej wierze, miała bowiem świadomość tego, iż jej posiadanie nie jest oparte na jakimkolwiek tytule prawnym. W związku z tym, zobligowana jest stosownie do treści art. 225 kc w zw. z art. 224 § 2 kc w zw. z art. 230 kc do uiszczenia wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

Jeżeli chodzi o kwestię wysokości tego wynagrodzenia, to okoliczność ta była bezsporna między stronami. Stąd też Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.455,50 zł tj. wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości za okres od stycznia 2006 roku do 2 grudnia 2011 roku w kwocie 805,76 zł oraz za okres od dnia 3 grudnia 2011 roku do dnia wydania przedmiotowej nieruchomości w kwocie 3.649,79 zł. O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o treść art. 481 § 1 i 2 kc w zw. z art. 476 kc, zasądzając je od dnia następnego po dniu, w którym upłynął pozwanej wyznaczony przez powoda w wezwaniu z dnia 11 kwietnia 2014 roku termin do zapłaty tj. od dnia 30 kwietnia 2014 roku do dnia zapłaty. Jednocześnie Sąd Rejonowy oddalił powództwo w zakresie żądanego podatku, z uwagi na to, iż od 3 grudnia 2011 roku takie roszczenie powódce nie przysługuje, a za wcześniejszy okres pozwana uiściła ten podatek, a powódka zaś cofnęła swe roszczenie. Dlatego też, Sąd w oparciu o treść art. 355 § 1 kpc w zw. z art. 203 § 1, 3 i 4 kpc umorzył postępowanie w zakresie.

O kosztach procesu Sąd I instancji rozstrzygnął na podstawie art.100 zd. 2 kpc, zasądzając je w całości od pozwanej. Co prawda powódka częściowo cofnęła pozew, ale jest to w głównej mierze efektem spełnienia swego zobowiązania przez pozwaną po dniu wniesieniu pozwu. Powódka przegrała proces niniejszy jedynie w zakresie kwoty 196,66 zł, co do której cofnęła pozew na skutek argumentacji pozwanej oraz co do kwoty 88,64 zł, co do której powództwo zostało oddalone. Łącznie jest to kwota 285,30 zł, która stanowi 5% wartości przedmiotu sporu. Sąd przyjął więc, że powódka uległa tylko co do nieznacznej części swego roszczenia i zasądził w całości na jej rzecz zwrot kosztów procesu od pozwanej.

Apelację od wyroku złożyła pozwana A. L., zaskarżając go w punktach I i IV i zarzuciła:

1.  naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie:

- art. 233 § 1 kpc poprzez wysnucie nieuzasadnionych wniosków z ustalonego stanu faktycznego, że powodowa Agencja Nieruchomości Rolnych odmawiała pozwanej A. L. odpowiedzi na jej wnioski o przedłużenie umowy z 2 listopada 2004r., podczas gdy z ustaleń stanu faktycznego wynika, że pozwana nie otrzymała od powodowej Agencji żadnej merytorycznej odpowiedzi na swoje wnioski,

- art. 233 § 1 kpc poprzez wysnucie nieuzasadnionych wniosków z ustalonego stanu faktycznego, że pozwana A. L. była w latach 2006 – 2013 posiadaczem zależnym w złej wierze spornej nieruchomości, ponieważ miała świadomość, że jej posiadanie nie jest oparte na jakimkolwiek tytule prawnym, podczas gdy z pisma pozwanej z 21 listopada 2005r. wynika, że pozwana zgłosiła chęć dalszego użytkowania działki na dotychczasowych zasadach, a powodowa Agencja Nieruchomości Rolnych nie udzieliła odpowiedzi odmownej w tym zakresie, co z uwagi na fakt gospodarowania działką przez pozwaną od 1996r., a na podstawie ostatnich pisemnych umów o takiej samej treści od 2001r., należałoby poczytywać, jako wyrażenie przez powodową Agencję zgody na użytkowanie przez pozwaną spornej działki na dotychczasowych warunkach;

2.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 225 kc w zw. z art. 224 § 2 kc w zw. z art. 230 kc poprzez ich zastosowanie w sytuacji, gdy pozwanej A. L. nie można przypisać przymiotu samoistnego posiadacza w złej wierze, gdyż podstawa prawna do użytkowania spornego gruntu wynikała z przedłużonej na czas nieokreślony umowy z dnia 2 listopada 2004 r., a o złej wierze posiadacza można byłoby mówić wtedy, gdyby pozwana A. L. nie wydała spornej nieruchomości na pierwsze wezwanie powodowej Agencji, co jednak uczyniła,

- art. 39 b ustawy z dnia 19 października 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., póz. 1187 z późn. zm.) o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa poprzez jego zastosowanie i nieuprawnione uznanie, że powodowej Agencji Nieruchomości Rolnych należy się od pozwanej A. L. wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości bez tytułu prawnego we wskazanej w tym przepisie wysokości w sytuacji, gdy pozwanej A. L. nie można przypisać przymiotu bezumownego użytkownika, gdyż podstawa prawna do użytkowania spornego gruntu wynikała z przedłużonej na czas nieokreślony umowy z dnia 2 listopada 2004r.,

- art. 708 kc poprzez jego niewłaściwą wykładnię prowadzącą do wniosku, że umowa nienazwana skodyfikowana przez ustawodawcę w cytowanym przepisie jest umową nieodpłatną, podczas gdy na odpłatny charakter tej umowy wskazuje obowiązek biorącego nieruchomość do używania i pobierania pożytków w postaci ponoszenia przez niego podatków i innych ciężarów związanych z posiadaniem gruntu, a samo zwolnienie właściciela z zapłaty podatku rolnego stanowi dla niego istotne przysporzenie majątkowe,

- art. 24 ust. l pkt 2 w zw. z art. 38 ust. l pkt 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., póz. 1187 z późn. zm.) o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 708 kc poprzez ich niezastosowanie do oceny ważności umów zawartych przez powodową Agencję Nieruchomości Rolnych z pozwaną A. L. w dniach: 15 marca 2001 r., 27 marca 2002 r., 2 listopada 2004 r., podczas gdy essentialia negotii tych umów sprowadzały się do oddania pozwanej do odpłatnego korzystania gruntu na czas oznaczony,

- art. 58 kc poprzez jego zastosowanie i nieuzasadnione uznanie, że umowy zawarte przez powódkę Agencję Nieruchomości Rolnych z pozwaną A. L. w dniach: 15 marca 2001 r., 27 marca 2002 r., 2 listopada 2004 r. są nieważne,

- art. 674 kc w zw. z art. 708 kc w zw. z art. 694 kc poprzez ich niezastosowanie i nieuzasadnione uznanie, że nie doszło w sposób dorozumiany do przedłużenia na czas nieoznaczony umowy z dnia 2 listopada 2004 r.,

- art. 3 ust. l pkt 4 lit a) ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., póz. 1381 z późn. zm.) poprzez jego niezastosowanie wobec nieuzasadnionego uznania, że pozwana A. L. nie była w latach 2001 - 2013 podatnikiem podatku rolnego od gruntu będącego nieruchomością należącą do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa stanowiącą działkę nr ew. 5 o powierzchni 0,8653 ha położonej w obrębie K., gmina O., jako osoba fizyczna będąca posiadaczem przedmiotowego gruntu na podstawie umowy zawartej w trybie art. 24 ust. l pkt 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., póz. 1187 z późn. zm.) o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zw. z art. 708 kc,

- przepisów punktu I załącznika do pisma BP. (...). (...).4200.5.12. (...).EŚ z sierpnia 2013 r.: „Postępowanie (...) w sytuacji bezumownego korzystania z nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa" poprzez jego niezastosowanie i nieuzasadnione uznanie, że pozwana spełnia przesłanki uznania jej za „bezumownego użytkownika", podczas gdy zgodnie z cyt. przepisem bezumownym użytkownikiem jest osoba władająca nieruchomością wchodzącą w skład (...) Skarbu Państwa bez tytułu prawnego, która nie wydała nieruchomości po zakończonej umowie pomimo wskazania terminu wydania nieruchomości, a pozwana - jak ustalił Sąd w niniejszej sprawie - wydała przedmiotową nieruchomość w dniu 8 października 2013r. na pierwsze wezwanie powodowej Agencji Nieruchomości Rolnych, co prowadzi do wniosku, że powodowa Agencja nie miała podstawy prawnej do naliczenia opłaty z tytułu bezumownego korzystania,

- przepisów § 17 ust. 5 i 6 Zarządzenia nr (...) Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych zastosowanych odpowiednio w zw. z art. 708 kc - poprzez ich niezastosowanie, z których to przepisów wynika, że w razie wygaśnięcia lub rozwiązania umowy dzierżawca zobowiązuje się wydać nieruchomość wydzierżawiającemu w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia pisemnego wezwania do wydania nieruchomości oraz że jeżeli umowa wygasła lub uległa rozwiązaniu, a dzierżawca nie wydał przedmiotu dzierżawy w określonym powyżej terminie, wówczas wydzierżawiający naliczał będzie opłatę z tytułu bezumownego korzystania z przedmiotu dzierżawy, podczas gdy w niniejszej sprawie pozwana -jak ustalił Sąd - wydała przedmiotową nieruchomość w dniu 8 października 2013 r. na pierwsze wezwanie powodowej Agencji Nieruchomości Rolnych, co prowadzi do wniosku, że powodowa Agencja Nieruchomości Rolnych nie miała podstawy prawnej do naliczenia opłaty z tytułu bezumownego korzystania.

Ponadto pozwana wniosła o dopuszczenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadka M. L. na okoliczność ustaleń z pracownikami powodowej Agencji Nieruchomości Rolnych i informacji przekazywanych przez tych pracowników odnośnie przedłużenia użytkowania spornego gruntu przez pozwaną A. L. w latach 2005 - 2013. Wskazała jednocześnie, że strona pozwana nie mogła powołać przedmiotowego dowodu przed sądem I instancji, ponieważ mąż pozwanej M. L. występował w charakterze pełnomocnika pozwanej i dopiero w dniu 10 kwietnia 2015 r. pozwana wypowiedziała udzielone mu pełnomocnictwo.

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwana A. L. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I oraz IV i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki Agencji Nieruchomości Rolnych w W. na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Agencja Nieruchomości Rolnych w W. wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu za II instancję. Wniosła o oddalenie wniosku z zeznań świadka M. L., ponieważ jest on spóźniony i niedopuszczalny w świetle art. 381 kpc, a także z uwagi na okoliczność, iż przy pomocy tych zeznań nie może być wykazany fakt przedłużenia umowy bezczynszowej dzierżawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Część zarzutów obrazy prawa materialnego, podniesionych przez pozwaną jest słuszna, ale mimo to zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Sąd Okręgowy podziela pogląd skarżącej, że Sąd I instancji dokonał niewłaściwej wykładni art. 708 kc i niesłusznie uznał, że umowa bezczynszowego używania jest umową nieodpłatną. Wprawdzie na tle charakteru prawnego tej umowy pojawiły się w doktrynie różne poglądy, ale większość z nich zalicza bezczynszowe używanie do stosunków odpłatnych. Z faktu, iż strony odstąpiły od ustalenia czynszu dzierżawnego nie można wysnuwać wniosku, że osoba biorąca grunt w używanie korzysta z niego nieodpłatnie. Niegdyś samo zwolnienie właściciela z dostaw obowiązkowych stanowiło już istotne przysporzenie majątkowe. To samo można powiedzieć dzisiaj o zwolnieniu właściciela z podatku rolnego oraz dość licznych opłat związanych z własnością i posiadaniem gruntu (np. ubezpieczenia obowiązkowe). W konsekwencji należy przyjąć, że instytucja bezczynszowego używania jest czynnością odpłatną, mimo zaniechania określenia przez strony czynszu dzierżawnego (por. prof. dr hab. J. L., 2011 – system prawa prywatnego – prawo zobowiązań tom 8, część szczegółowa).

W konsekwencji nie można zaakceptować poglądu Sądu Rejonowego, który prowadził do ustalenia, iż ostatnia umowa między stronami z 2004r. jest nieważna w świetle art. 58 kc, ponieważ art. 24 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w brzmieniu obowiązującym 2 listopada 2004r., pozwalał Agencji gospodarować Zasobem poprzez oddanie na czas oznaczony tylko do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym. Na pewno do końca zbiorów 2005r. A. L. dysponowała tytułem prawnym do działki nr (...) położonej w obrębie K., gm. O..

Co do zasady należy zgodzić się ze stanowiskiem strony pozwanej, iż skoro do umowy zawartej na podstawie art. 708 kc stosuje się odpowiednio przepisy o dzierżawie, to istnieje możliwość skorzystania również z art. 674 kc poprzez odesłanie do art. 694 kc. Przepis ten stanowi, że jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony.

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 2003r. w sprawie V CKN 1754/00 (LEX nr 137591) stwierdził, że w świetle art. 674 kc w zw. z art. 694 kc do przedłużenia dzierżawy nie wystarczy samo używanie rzeczy przez dzierżawcę po upływie terminu oznaczonego w umowie, lecz konieczne jest, aby używanie to odbywało się za wyraźną lub chociażby domniemaną zgodą wynajmującego, wyrażoną jednak w sposób dostatecznie czytelny (art. 60 kc). Sąd Okręgowy w całości akceptuje ten pogląd i przyjmuje za własny.

Wbrew zapatrywaniu skarżącej, Agencja Nieruchomości Rolnych nie zgodziła się na przedłużenie umowy z 2004r. choćby w dorozumiany sposób. W żadnym wypadku nie można uznać, że brak odpowiedzi na pytanie o podjęte działania dotyczące działki rolnej nr (...) w K., oznacza zgodę na dalsze używanie nieruchomości na dotychczasowych zasadach. Złożenie oświadczenia - ujawnienie woli - zgodnie z treścią art. 60 kc może wprawdzie nastąpić przez jakiekolwiek zachowanie się ujawniające tę wolę, jednakże w świetle okoliczności towarzyszących, musi to być taki przejaw, który w sposób dostatecznie zrozumiały i niewątpliwy wyraża wolę wywołania skutków prawnych objętych czynnością prawną. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2000r., IV CKN 65/00, LEX nr 533125).

Z okoliczności faktycznych przytoczonych przez pozwaną nie wynika, aby w kwestii przedłużenia umowy z 2 listopada 2004r. podejmowała jakiekolwiek inne starania niż wysłanie pisma datowanego na 21 listopada 2005r. W szczególności nie twierdziła, aby pracownicy powodowej Agencji zapewniali ją, choćby ustnie, że ma prawo nadal korzystać z nieruchomości i pobierać z niej pożytki. Z drugiej strony, A. L. sama uznała, iż nie ma obowiązku ponoszenia podatku od tego gruntu, bo obowiązek taki wynikał tylko z treści dotychczasowych umów.

Wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. L. – męża pozwanej, nie tylko jest spóźniony w świetle art. 381 kc, ale również został zgłoszony na okoliczności faktyczne, które nie zostały przytoczone przed Sądem I instancji. O tym, że pracownicy Agencji Nieruchomości Rolnych mieli informować go zamiarze przedłużenia umowy, Sąd Okręgowy czerpie wiedzę wyłącznie z apelacji. Zarówno analiza protokołów rozprawy, jak i pism procesowych składanych przez pozwanych, nie powołuje się na ten fakt, który miałby przecież istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia (art. 227 kc). Pozwana była wysłuchana w trybie art. 212 kpc na rozprawie w dniu 7 listopada 2014r. oraz w charakterze strony w dniu 10 lutego 2015r., ponadto szeroko przedstawiła swoje stanowisko w piśmie procesowym z 31 grudnia 2014r., lecz w żadnym momencie nie powołała się na zapewnienia ze strony pracowników powodowej Agencji o zamiarze przedłużenia umowy. W myśl art. 381 kpc Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Nie było żadnych przeszkód, aby A. L. już przed Sądem Rejonowym powołała się na te okoliczności i w razie potrzeby przeprowadziła dowód z zeznań świadka M. L. na ich potwierdzenie. Na obecnym etapie powoływanie się na nie jest spóźnione.

Z tych względów, stanowisko Sądu I instancji, że pozwana korzystała z nieruchomości bez tytułu prawnego i była jej posiadaczką zależną w złej wierze, ostatecznie jest zasadne. Dlatego też, mimo odmiennej oceny prawnej stanu faktycznego, Sąd Okręgowy podziela dalszą argumentację przedstawioną w uzasadnieniu wyroku, przemawiającą za uwzględnieniem powództwa o zapłatę. Na marginesie tylko należy zauważyć, że o tym, czy pozwana jest posiadaczem w złej wierze decydują przepisy ustawy i ustalenia faktyczne, a nie akty o charakterze wykonawczym, np. zarządzenie Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację, stosując art. 385 kpc, o kosztach procesu w II instancji rozstrzygając w myśl art. 98 kpc. Wysokość wynagrodzenia radcy prawnego, reprezentującego stronę powodową w postępowaniu odwoławczym, została ustalona na podstawie § 12 ust. 1 pkt. 1 w zw. z § 6 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.