Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia SA Krzysztof Tucharz

Sędzia SA Ewa Stefańska (spr.)

Sędzia SO del. Marcin Łochowski

Protokolant: Katarzyna Łopacińska

po rozpoznaniu w dniu 2 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. K.

przeciwko R. R. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powódki i pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 lipca 2009 r., sygn. akt III C 1203/07

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym ten sposób, że zasądza od R. R. (1) na rzecz E. K. kwotę 27.116 zł (dwadzieścia siedem tysięcy sto szesnaście złotych) z ustawowymi odsetkami:

- od kwoty 120 zł od dnia 11 lipca 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 366 zł od dnia 11 sierpnia 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 366 zł od dnia 11 września 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 366 zł od dnia 11 października 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 366 zł od dnia 11 listopada 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 366 zł od dnia 11 grudnia 2001 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 stycznia 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 lutego 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 marca 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 kwietnia 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 maja 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 czerwca 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 lipca 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 sierpnia 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 września 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 października 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 listopada 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 grudnia 2002 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 stycznia 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 lutego 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 marca 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 maja 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 lipca 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 września 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 października 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 listopada 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 stycznia 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 lutego 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 marca 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 kwietnia 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 maja 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 czerwca 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 lipca 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 sierpnia 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 września 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 października 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 listopada 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 265 zł od dnia 11 grudnia 2004 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 stycznia 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 lutego 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 marca 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 maja 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 czerwca 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 lipca 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 sierpnia 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 września 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 października 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 listopada 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 245 zł od dnia 11 grudnia 2005 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 stycznia 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 326 zł od dnia 11 lutego 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 marca 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 kwietnia 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 maja 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 czerwca 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 lipca 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 sierpnia 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 września 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 października 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 listopada 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 grudnia 2006 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 stycznia 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 lutego 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 marca 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 kwietnia 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 maja 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 czerwca 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 lipca 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 września 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 października 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 listopada 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 grudnia 2007 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 stycznia 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 lutego 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 marca 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 maja 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 czerwca 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 lipca 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 sierpnia 2008 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 398 zł od dnia 11 września 2008 r. do dnia zapłaty,

i oddala powództwo w pozostałej części;

2.  oddala apelację pozwanej w pozostałej części;

3.  oddala apelacje powódki w pozostałej części;

4.  znosi wzajemnie koszty postępowania apelacyjnego;

5.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w W. na rzecz radcy prawnego P. D. oraz radcy prawnego P. F. kwoty po 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) powiększone o należny podatek VAT tytułem pomocy prawnej udzielonej z urzędu stronom procesu w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt VI ACa 1219/09

UZASADNIENIE

Powódka E. K. pozwem z dnia 20 lipca 2004 r. domagała się zasądzenia od pozwanej R. R. (1) łącznej kwoty 66.500 zł tytułem czynszu za okres od kwietnia 1999 r. i zaległości za media. Kolejnymi pismami procesowymi z dnia: 29 kwietnia 2005 r., 3 czerwca 2005 r., 8 sierpnia 2005 r., 9 stycznia 2006 r. i 25 lipca 2006 r. powódka rozszerzała powództwo, ostatecznie domagając się zasądzenia od pozwanej na jej rzecz łącznie kwoty 101.486,49 zł, w tym kwoty 67.500 zł tytułem czynszu (w wysokości po 350 zł miesięcznie od maja 1999 r. do października 2001 r. i po 1.000 zł miesięcznie od listopada 2001 r. do lipca 2006 r.) wraz z odsetkami w wysokości 27.959,49 zł i kwoty 4.080 zł tytułem zwrotu opłaty poniesionej przez powódkę za energię elektryczną, której odbiorcą była pozwana, wraz z odsetkami.

Pozwana R. R. (1) wnosiła o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzuty: przedawnienia roszczeń wymagalnych wcześniej niż 3 lata przed wniesieniem pozwu, zapłaty za media do rąk ich dostawców, a także potrącenia kwoty 47.038 zł zasądzonej nieprawomocnym wyrokiem od powódki na rzecz pozwanej w sprawie o zachowek. W piśmie procesowym z dnia 31 sierpnia 2005 r. pozwana cofnęła uprzednio zgłoszony zarzut potrącenia.

Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2006 r. (sygn. akt III C 1726/04) Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanej R. R. (1) na rzecz powódki E. K. kwotę 13.800 zł tytułem czynszu z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwot po 230 zł miesięcznie począwszy od dnia 20 lipca 2001 r. do dnia 20 lipca 2006 r., przy uwzględnieniu naliczonych odsetek ustawowych od każdego z miesięcznych okresów płatności, tj. od dnia 20 lipca 2001 r. po 230 zł miesięcznie do dnia zapłaty, a także kwotę 2.480 zł tytułem opłat za energię elektryczną z ustawowymi odsetkami od dnia 31 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty, zaś w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Na skutek apelacji obu stron, wyrokiem z dnia 20 czerwca 2007 r. (sygn. akt VI ACa 95/07) Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił powyższy wyrok w całości i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wskazano, że ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy powinien ustalić, czy strony łączył stosunek zobowiązaniowy, czy żądanie pozwu jest oparte na roszczeniach wynikających z art. 225-230 k.c. (bezumowne korzystanie). Jeżeli strony łączyła umowa najmu, należało ustalić wysokość obowiązującego czynszu, przy uwzględnieniu treści ugody sądowej. Sąd odwoławczy wskazał, że wyrażając zgodę na zapłatę czynszu rodzice pozwanej doprowadzili do nawiązania umowy najmu, lecz należy ustalić, czy pozwana wstąpiła w ten stosunek, ewentualnie czy sama zawarła umowę najmu. Ponadto Sąd Apelacyjny zalecił ustalenie, czy wyłączony do odrębnego rozpoznania pozew o eksmisję pozwanej został już rozpoznany i czy wniesienie tego pozwu doprowadziło do wypowiedzenia umowy najmu przez powódkę (o ile obowiązywała), a jeśli tak, to z jaką datą. Wskazał również na konieczność dokonania oceny skuteczności oświadczenia powódki o podwyższeniu czynszu oraz oceny opinii biegłego, który oszacował wysokość czynszu wariantowo. W zakresie roszczenia powódki o zwrot opłat za energię elektryczną, Sąd odwoławczy zalecił ocenę dowodów oraz ustalenie, czy powódka nabyła wierzytelność z tego tytułu na podstawie art. 518 k.c. i czy dochodzi tej kwoty od pozwanej na podstawie art. 405 k.c.

W toku ponownego rozpoznania sprawy powódka kolejnymi pismami procesowymi z dnia: 5 lipca 2007 r., 22 listopada 2007 r., 3 kwietnia 2008 r. i 1 października 2008 r. rozszerzała powództwo, ostatecznie domagając się zasądzenia od pozwanej na jej rzecz łącznie kwoty 98.385,18 zł (przy założeniu, że dochodzone jest wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu), bądź łącznie kwoty 88.285,18 zł (przy założeniu, że dochodzony jest czynsz za lokal). W piśmie procesowym z dnia 25 września 2008 r. powódka sprecyzowała, że dochodzi od pozwanej zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu, w wysokości odpowiadającej czynszowi, jaki mogłaby uzyskać, gdyby wynajmowała ten lokal (k. 915 akt).

Pozwana w piśmie procesowym z dnia 2 czerwca 2008 r. podniosła zarzut potrącenia kwoty 28.495 zł należnej jej tytułem opłat za energię elektryczną poniesionych w okresie od grudnia 2000 r. do chwili obecnej oraz opłat za centralne ogrzewanie poniesionych w okresie od sierpnia 1999 r. do lipca 2000 r. Natomiast w piśmie procesowym z dnia 11 sierpnia 2008 r. ponownie podniosła zarzut potrącenia kwoty 47.038 zł zasądzonej nieprawomocnym wyrokiem od powódki na jej rzecz w sprawie o zachowek.

Wyrokiem z dnia 16 lipca 2009 r. (sygn. akt III C 1203/07) Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanej R. R. (1) na rzecz powódki E. K. kwotę 35.442 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 20.419 zł od dnia 19 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty, zaś w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

E. K. jest współwłaścicielką budynku położonego w W. przy ul. (...), w którym R. R. (1) z córką zajmują dwupokojowe mieszkanie o powierzchni 41 m ². Rodzice pozwanej Z. i W. małżonkowie R. zamieszkali tam w 1968 r., gdyż pomieszczenia udostępniła im właścicielka domu Z. Ś., babka pozwanej i powódki. Spadek po Z. Ś. na podstawie testamentu nabyli E. K. i jej brat R. R. (2), co potwierdza prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 17 marca 1999 r. (sygn. akt I Ns 1551/98).

Pomiędzy Z. i W. małżonkami R. a Z. Ś. toczyły się liczne spory sądowe dotyczące partycypowania w kosztach utrzymania budynku przez rodziców pozwanej. Toczące się przed Sądem Powiatowym dla m.st. Warszawy pod sygn. akt VII C 591/77 i VII C 983/77 sprawy z powództwa Z. Ś. przeciwko rodzicom pozwanej o zapłatę i eksmisję zostały umorzone, a w zawisłej przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy sprawie o sygn. akt IV C 623/79 w dniu 14 września 1979 r. strony zawarły ugodę sądową, w której Z. i W. małżonkowie R. zobowiązali się płacić na rzecz Z. Ś. czynsz w wysokości 600 zł miesięcznie oraz w okresie ogrzewania domu dodatkowo 300 zł miesięcznie.

W dniu 9 grudnia 1990 r. zmarła matka pozwanej Z. R.. Wówczas stosunki między stronami uległy poprawie, a ojciec pozwanej W. R. i jej babka Z. Ś. zaprzestali rozliczeń ustalonych w ugodzie sądowej. W lokalu zamieszkiwała pozwana z ojcem, który zmarł w kwietniu 2000 r. W dniu 22 kwietnia 1997 r. zmarła Z. Ś.. Do jej śmierci R. R. (1) partycypowała jedynie w opłatach za energię elektryczną. Następnie nieregularnie przekazywała na ten cel różne kwoty powódce.

Pismem z dnia 26 kwietnia 1999 r. powódka ustaliła dla pozwanej należność za korzystanie z lokalu, którą określiła jako „czynsz”, w wysokości 350 zł miesięcznie. Począwszy od listopada 2001 r. powódka podwyższyła ten „czynsz” do kwot po 1.000 zł miesięcznie. Pozwana nie uiszczała opłat za korzystanie z lokalu, płaciła tylko nieregularnie za wodę i energię elektryczną. Istnienie zaległości z tytułu opłat za dostarczanie mediów do całej nieruchomości było przyczyną odłączenia w 2001 r. dopływu energii elektrycznej do budynku. Od października 2001 r. R. R. (1) w miarę regularnie płaciła swoje rachunki za media i energię elektryczną, przy czym część należności opłacała opieka społeczna. W październiku 2002 r. zadłużenie obu stron za energię elektryczną zostało spłacone całkowicie przez Ośrodek (...), lecz w 2003 r. - wobec kolejnego zagrożenia odcięciem dopływu energii elektrycznej - powódka uregulowała zadłużenie wobec (...), wykorzystując na ten cel środki zgromadzone na książeczkach mieszkaniowych synów. W październiku 2003 r. w lokalu pozwanej zastało wybudowane odrębne przyłącze energii elektrycznej i od tego czasu R. R. (1) płaci za energię elektryczną stosownie do wskazań znajdującego się w jej lokalu podlicznika.

Biegły sądowy inż. L. T. oszacował, że czynsz rynkowy za lokal zajmowany przez pozwaną wynosiłby: w roku 1999 - 408 zł miesięcznie, w roku 2000 - 338 zł miesięcznie, w roku 2001 - 366 zł, w roku 2002 - 245 zł miesięcznie, w roku 2003 - 326 zł miesięcznie, w roku 2004 - 265 zł miesięcznie, w roku 2005 - 245 zł miesięcznie, w roku 2006 - 326 zł miesięcznie.

Zdaniem Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie tylko w części.

Sąd pierwszej instancji zauważył, że ostatecznie jako podstawę prawną roszczenia pełnomocnik powódki wskazał przepisy o bezumownym korzystaniu z lokalu, co ocenił jako zasadne, albowiem „strony nie były sukcesorami w zakresie zobowiązania łączącego ich poprzedników, co do odpłatnego korzystania z lokalu zajmowanego obecnie przez pozwaną i jej córkę”. Sąd Okręgowy wskazał, że w toczącej się przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy sprawie o sygn. akt IV C 623/79 Z. i W. małżonkowie R. zawarli z Z. Ś. ugodę sądową, w której zobowiązali się płacić właścicielce domu czynsz w wysokości 600 zł miesięcznie oraz w okresie ogrzewania domu dodatkowo 300 zł miesięcznie. Po śmierci Z. R., tj. po dniu 9 grudnia 1990 r., zaprzestano realizacji tej ugody. Od tego czasu W. R. i jego córka nie płacili czynszu za zajmowany lokal, a Z. Ś. nie domagała się tych należności.

Sąd Okręgowy podkreślił, że R. R. (1) nie byłą stroną powyższej ugody sądowej, ani nie wstąpiła z mocy prawa w stosunek najmu, albowiem Z. Ś. kwestionowała istnienie najmu i wystąpiła z pozwem o eksmisję jej rodziców w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Mokotowa pod sygn. akt I C 806/87. Postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone z uwagi na śmierci matki pozwanej. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że taki wniosek wynika również z pisma Z. Ś. z dnia 20 września 1990 r., w którym wskazywała na zajmowanie lokalu przez rodziców pozwanej bez tytułu prawnego.

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że skoro roszczenie powódki nie wynika ze stosunku najmu, to jego podstawą prawną są przepisy art. 224-230 k.c., które regulują stosunki prawne, gdy rzecz bezumownie znalazła się w posiadaniu osoby nie będącej jej właścicielem. W takiej sytuacji obowiązek zapłaty wynagrodzenia wynika ze złej wiary pozwanej, która istnieje od chwili uzyskania przez pozwaną wiedzy o tytule własności powódki, wynikającym z postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 17 marca 1999 r. (sygn. akt I Ns 1551/98). Sąd Okręgowy podkreślił, że R. R. (1) nie kwestionowała faktu dziedziczenia przedmiotowej nieruchomości przez E. K. i jej brata, o czym świadczy wniesienie przeciwko niej powództwa o zachowek.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że przewidziane w art. 224 § 2 i 225 k.c. roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy łączy pierwiastki roszczenia odszkodowawczego i roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia. Jednakże zarówno dopuszczalność dochodzenia tego roszczenia, jak i jego wysokość, nie zależą od tego, czy właściciel poniósł jakikolwiek uszczerbek, a posiadacz uzyskał jakąkolwiek korzyść. O wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy i czas posiadania rzeczy przez adresata roszczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 10 lipca 1984 r., sygn. akt III CZP 20/84, OSNCP 1984, nr 12, poz. 209 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., sygn. akt III CZP 62/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 91).

Na podstawie opinii biegłego sądowego inż. L. T. Sąd pierwszej instancji ustalił, że należne wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu w okresie od maja 1999 r. do września 2008 r. wynosi 35.442 zł i zasądził je od pozwanej na rzecz powódki. Przy tym, Sąd Okręgowy przyjął miesięczne wynagrodzenie za lata 2007 i 2008 w wysokości oszacowanej przez biegłego sądowego dla roku 2006, albowiem powódka nie wnosiła o uzupełnienie opinii za kolejne lata. Sąd pierwszej instancji zasądził również odsetki ustawowe od powyższej kwoty za okres od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy uznał za niezasadny podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń wymagalnych wcześniej niż 3 lata przed wniesieniem pozwu, albowiem roszczenie właściciela o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nie jest roszczeniem o świadczenia okresowe i ulega 10-letniemu przedawnieniu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1972 r., sygn. akt III CZP 70/72, OSNC 1973, nr 6, poz. 102). W okresie wskazanym w art. 229 § 1 k.c. właściciel może zatem dochodzić wynagrodzenia za cały, nieprzekraczający 10 lat, czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej wierze (art. 118 zd. 2 k.c.).

W ocenie Sądu pierwszej instancji nie zasługiwały na uwzględnienie także podniesione przez pozwaną zarzuty potrącenia kwot: 47.038 zł zasądzonej nieprawomocnym wyrokiem od powódki na jej rzecz w sprawie o zachowek oraz 28.495 zł tytułem poniesionych przez pozwaną opłat za energię elektryczną i centralne ogrzewanie. Istnienie pierwszej z wierzytelności zostało bowiem potwierdzone wyrokiem sądowym, który dotychczas nie jest prawomocne, zaś istnienie drugiej z wierzytelności nie zostało w ogóle udowodnione.

Sąd Okręgowy uznał za niezasadne także żądanie powódki zwrotu poniesionych opłat za energię elektryczną i wodę, oparte na treści art. 405 k.c. Zdaniem Sądu pierwszej instancji powódka nie udowodniła, aby obciążały pozwaną wpłacone przez nią kwoty: 1.600 zł - za energię elektryczną w dniu 22 października 2001 r., 2.480 zł - za energię elektryczną w dniu 30 czerwca 2003 r., 405,18 zł - za wodę. Z zeznań pozwanej i świadka R. R. (2) wynika bowiem, że R. R. (1) nie płaciła czynszu, lecz płaciła za media, a ponadto część jej zobowiązań wobec (...) uregulował Ośrodek (...). Ponadto powódka nie wykazała, aby wskazane przez nią kwoty obciążały wyłącznie pozwaną, mając na uwadze fakt, że w analizowanym okresie lokal pozwanej nie był oddzielnie opomiarowany. 

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelacje wniosły powódka E. K. i pozwana R. R. (1).

Apelacją powódka zaskarżyła wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości (zarówno co do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu od maja 1999 r. do lipca 2009 r., jak i odsetek ustawowych liczonych od każdego z miesięcznych okresów płatności do dnia zapłaty, a także kwot 1.600 zł i 2.480 zł z ustawowymi odsetkami), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 grudnia 2014 r. (k. 1296 akt) pełnomocnik powódki oświadczył, że zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo. Wyrokowi Sądu Okręgowego powódka zarzuciła:

1) błędną i niecałkowitą analizę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez:

- nieuwzględnienie kwot zaległego czynszu za cały okres wskazany w pozwie, a nie tylko do daty ustalonej przez sąd wraz z odsetkami za cały ten okres; 

- orzeczenie w wyroku odsetek od dnia 19 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty, a nie za cały wymagany okres;

- bezzasadne oddalenie powództwa co do kwoty 1600 zł z tytułu wpłaty na rzecz (...), która to wpłata została potwierdzona dokumentem znajdującym się w aktach sprawy;

- bezzasadne oddalenie powództwa co do kwoty 2.480 zł z tytułu opłaty za energię elektryczną, która została wpłacona przez powódkę, a potwierdzenie znajduje się w aktach sprawy;

2) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku, które nie odpowiada przepisom prawa, a w szczególności nie wskazuje w wystarczający sposób dowodów, na których sąd się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

Apelacją pozwana zaskarżyła wyrok w części obejmującej punkty I, III i IV, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości. Wyrokowi Sądu Okręgowego pozwana zarzuciła:

1) naruszenie prawa materialnego, tj. art 118 k.c. w zw. z art 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego nie jest świadczeniem okresowym;

2) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów poprzez jego niezastosowanie;

3) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 321 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie polegające na zasądzeniu innego świadczenia pieniężnego, niż to, którego domagała się powódka;

4) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne uznanie, że zarzut potrącenia kwoty 28.495 zł nie został udowodniony;

5) niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy poprzez uznanie, że bez przeprowadzania dowodu z opinii biegłego sąd orzekający może dowolnie ustalać stawki czynszu najmu.

Ponadto na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 grudnia 2014 r. (k. 1296 akt) pełnomocnik pozwanej dodatkowo podniósł zarzuty naruszenia art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 150 ze zm.) oraz art. 369 k.c., wskazując, że jego zdaniem pozwana wstąpiła z mocy prawa w stosunek najmu lokalu, a ponadto w lokalu tym zamieszkuje także córka pozwanej.

Powódka E. K. wnosiła o oddalenie apelacji pozwanej.

Pozwana R. R. (1) wnosiła o oddalenie apelacji powódki.

Ponadto pełnomocnicy z urzędu obu stron wnosili o przyznanie im kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacje powódki i pozwanej zasługują na uwzględnienie tylko częściowo.

Sąd Okręgowy dokonał w przedmiotowej sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Jednakże - w związku z zarzutem apelacji pozwanej - ustalenia te wymagały uzupełnienia i w tym celu Sąd odwoławczy postanowieniem z dnia 25 marca 2015 r. dopuścił dowód z uzupełniającej pisemnej opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia wysokości czynszu możliwego do uzyskania za lokal zajmowany przez pozwaną w okresie od marca 2006 r. do września 2008 r., przy uwzględnieniu stawek rynkowych czynszów i standardu lokalu (k. 1332 akt). Natomiast rozważania prawne Sądu pierwszej instancji są częściowo wadliwe.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że pomiędzy Z. i W. małżonkami R. a Z. Ś. toczyły się liczne spory sądowe. Zawisłe przed Sądem Powiatowym dla m.st. Warszawy pod sygn. akt VII C 591/77 i VII C 983/77 sprawy z powództwa Z. Ś. przeciwko rodzicom pozwanej o zapłatę i eksmisję zostały umorzone, z uwagi na osiągnięcie porozumienia przez strony. Również pozwem z dnia 22 marca 1979 r. Z. Ś. domagała się eksmisji Z. i W. małżonków R., wskazując na zajmowanie przez nich pomieszczeń bez tytułu prawnego oraz konflikt rodzinny. Sprawa ta zawisła przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy pod sygn. akt IV C 623/79. W sprawie tej w dniu 14 września 1979 r. strony zawarły ugodę sądową, w której Z. i W. małżonkowie R. zobowiązali się płacić na rzecz Z. Ś. czynsz w wysokości 600 zł miesięcznie oraz w okresie ogrzewania domu dodatkowo 300 zł miesięcznie. Należało więc uznać, że w tej dacie doszło do nawiązania stosunku najmu przedmiotowego lokalu pomiędzy Z. i W. małżonkami R. a Z. Ś..

Jednakże w dniu 16 sierpnia 1987 r. Z. Ś. wniosła kolejny pozew o eksmisję Z. i W. małżonków R., również tym razem wskazując na zajmowanie pomieszczeń bez tytułu prawnego i fakt niepłacenia za korzystanie z lokalu. Sprawa ta zawisła przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Mokotowa pod sygn. akt I C 806/87. Z uwagi na śmierć pozwanej postępowanie w sprawie zostało zawieszone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 20 lutego 1991 r., a następnie - z uwagi na niewykonanie zobowiązania do wskazania następców prawnych zmarłej - umorzone postanowieniem z dnia 6 grudnia 1996 r.

Zgodnie z treścią art. 672 k.c. jeżeli najemca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, wynajmujący może najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia. Z dokumentów złożonych do akt sprawy o sygn. akt I C 806/87 wynika, że przyczyną wniesienia pozwu przez Z. Ś. było długotrwałe niewnoszenie przez pozwanych opłat za korzystanie z lokalu, a więc spełniona została przesłanka zalegania z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności. Tymczasem w judykaturze trafnie wskazuje się, że wypowiedzenie umowy najmu może zostać dokonane także poprzez czynność procesową polegająca na wytoczeniu powództwa o wydanie przedmiotu najmu, zawierającego w sobie wolę wypowiedzenia umowy najmu (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1997 r., sygn. akt III CZP 39/97, OSNC 1997, z. 12, poz. 191 i powołane tam orzecznictwo, oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2000 r., V CKN 38/00, Lex nr 52432).

W ocenie Sądu Apelacyjnego taka właśnie sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie, albowiem ujawnioną w pozwie wolą Z. Ś. było zerwanie stosunku prawnego łączącego ją jako właścicielkę budynku z córką i zięciem, którzy nie płacili na jej rzecz ugodzonych kwot. W ten sposób w 1987 r. babka pozwanej wypowiedziała najem jej rodzicom bez zachowania terminów wypowiedzenia i od tego czasu Z. i W. małżonkowie R. zajmowali lokal bez tytułu prawnego. Pozwana nie może więc wywodzić swojego tytułu prawnego do zajmowania lokalu po rodzicach, którym w dacie śmierci tytuł ten nie przysługiwał.

Pozwana nie uzyskała też własnego tytułu prawnego do korzystania z tego lokalu. Niezasadny jest podniesiony przez pełnomocnika pozwanej na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 grudnia 2014 r. (k. 1296 akt) zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 150 ze zm., zwana dalej „ustawą o ochronie praw lokatorów”). Zgodnie z treścią powołanego przepisu, osoba zajmująca lokal bez tytułu prawnego do dnia wejścia w życie ustawy [tj. do dnia 10 lipca 2001 r.] przez okres nie krótszy niż 10 lat wstępuje z mocy prawa w stosunek najmu tego lokalu po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, jeżeli właściciel nie wniesie w tym okresie powództwa o nakazanie tej osobie przez sąd opróżnienia lokalu lub jeżeli w tym samym terminie nie wniesiono powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku najmu. Art. 30 ust. 2 ustawy stanowi zaś, że w dniu nawiązania umowy najmu czynsz najmu takich lokali jest naliczany w wysokości 3% wartości odtworzeniowej.

Aby wstąpić w stosunek najmu z dniem 11 lipca 2002 r., na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, R. R. (1) musiałaby zajmować przedmiotowy lokal bez jakiegokolwiek tytułu prawnego przez okres nie krótszy niż 10 lat do dnia wejścia w życie ustawy, a więc przed dniem 10 lipca 1991 r. Tymczasem z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w dniu 9 grudnia 1990 r. zmarła matka pozwanej Z. R. i od tego czasu ojciec pozwanej W. R. i jej babka Z. Ś. zaprzestali rozliczeń z tytułu zajmowania lokalu. Sytuacja taka trwała przez czas zamieszkiwania pozwanej z ojcem, przy czym Z. Ś. zmarła w dniu 22 kwietnia 1997 r. Należy więc przyjąć, że w latach 1990-1997 R. R. (1) zamieszkiwała w przedmiotowym lokalu nieodpłatnie za zgodą jego właścicielki Z. Ś., co stanowiło stosunek użyczenia, a więc nie polegało na korzystaniu z mieszkania bez tytułu prawnego. Dlatego nie została spełniona przesłanka określona w powołanym przepisie i pozwana nie wstąpiła z mocy prawa w stosunek najmu lokalu.

Dodać należy, że w piśmiennictwie słusznie wskazuje się, że dyspozycja art. 30 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów odnosi się do osób zajmujących lokal mieszkalny bez jakiegokolwiek tytułu prawnego. Przepis ten nie obejmuje więc domowników i osób, których tytuł prawny do zajmowania lokalu wynika z umowy użyczenia, podnajmu i innych podobnych umów zawartych z osobą uprawnioną do korzystania z lokalu, czy jako lokator, czy jako właściciel. Celem tego przepisu nie jest bowiem kreowanie nowych lub silniejszych tytułów do lokalu, lecz stabilizacja sytuacji prawnej osób, które przez okres co najmniej 10 lat zajmowały lokal bez tytułu prawnego, a właściciel tolerował ten stan rzeczy i w terminie roku od wejścia w życie ustawy nie wystąpił z pozwem o ich eksmisję lub ustalenie nieistnienia stosunku najmu. Pogląd odmienny powodowałby uzyskiwanie tytułu prawnego najemcy przez osoby o słabszym tytule do zajmowania lokalu niż dotychczas uprawnieni, a więc często wbrew prawu dotychczas uprawnionych, które tym samym uległoby ograniczeniu (zob. R. Dziczek, Ochrona praw lokatorów. Dodatki mieszkaniowe, Wolters Kluwer 2015, Lex/el.).

Przy tym, nie ma znaczenia odmienne stanowisko formułowane w tym zakresie przez E. K. w pismach procesowych sporządzanych na potrzeby sprawy z wniosku R. R. (1) o stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości (k. 1165 akt). Również na stanowisko pozwanej w przedmiotowej sprawie wpływało prowadzenie sprawy o stwierdzenie zasiedzenia (k. 1296 akt). Przykładowo, na rozprawie apelacyjnej w dniu 25 marca 2015 r. pełnomocnik pozwanej oświadczył, że zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów został podniesiony, „bo nie było wyjścia”, lecz jest on sprzeczny z twierdzeniem o zasiedzeniu nieruchomości. Oświadczył, że nie ma zdania, czy pozwana jest najemczynią, czy nie (k. 1332 akt).

Wskazać należy, że postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2012 r. (sygn. akt XVI Ns 753/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie oddalił wniosek R. R. (1) o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości lokalowej lub udziału w nieruchomości budynkowej położonej w W. przy ul. (...), zaś postanowieniem z dnia 1 sierpnia 2013 r. (sygn. akt V Ca 3337/12) Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił apelacje pozwanej i jej córki (k. 1232 akt). Następnie postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2015 r. (sygn. akt I CSK 681/14) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez R. R. (1) od powyższego postanowienia (k. 1384 akt).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, łączący Z. Ś. i W. R. stosunek użyczenia ustał z chwilą jej śmierci, a najpóźniej z dniem 26 kwietnia 1999 r., kiedy powódka ustaliła dla pozwanej należność za korzystanie z lokalu w wysokości 350 zł miesięcznie. Pismo to jednoznacznie wyrażało brak woli E. K. nieodpłatnego udostępniania lokalu pozwanej, a zarazem jako jednostronne oświadczenie woli nie mogło doprowadzić do nawiązania między stronami stosunku najmu, skoro R. R. (1) nie zaakceptowała oferty powódki. Pozwana nie płaciła bowiem wyznaczonego jej czynszu i nie czuła się najemcą lokalu.

Także w okresie późniejszym nie doszło do nawiązania przez strony stosunku najmu, w szczególności, że obie strony konsekwentnie temu zaprzeczają (k. 1456 akt). W dniu 20 lipca 2004 r. E. K. wystąpiła z pozwem przeciwko R. R. (1) i jej córce D. Y. o eksmisję z przedmiotowego lokalu, jako zajmowanego przez nie bez tytułu prawnego. Sprawa zawisła przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Mokotowa pod sygn. akt I C 770/04. Odpis pozwu został doręczony R. R. (1) w dniu 18 października 2004 r., co przyznała w odpowiedzi na pozew. Z uwagi na niestawiennictwo powódki na rozprawie, postanowieniem z dnia 15 listopada 2004 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa zawiesił postępowanie w sprawie, a następnie postanowieniem z dnia 20 listopada 2007 r. umorzył postępowanie w sprawie.

W tej sytuacji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, trafny jest pogląd Sądu pierwszej instancji, że powódka ma roszczenie do pozwanej o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu. Może domagać się zapłaty wynagrodzenia w całości do swoich rąk, albowiem jest to tzw. czynność zachowawcza współwłaściciela, o której mowa w art. 209 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 25 września 1960 r. - zasady prawnej - (sygn. akt 1 CO 16/60, OSN 1961, nr 11, poz. 31) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że konstrukcja upoważnienia każdego współwłaściciela do wszelkich czynności zachowawczych nie opiera się na przedstawicielstwie ustawowym jednego współwłaściciela przez drugiego, tylko na wzajemnej reprezentacji interesów jednych współwłaścicieli przez drugich. Charakterystyczną cechą tej wzajemnej reprezentacji jest to, że współwłaściciel podejmuje czynność zachowawczą w imieniu własnym, ale w interesie wszystkich. W judykaturze wyjaśniono także, iż współwłaściciel, który zarządza rzeczą stanowiącą przedmiot współwłasności, jest uprawniony do dochodzenia całej należności z tytułu czynszu najmu, chyba że inny współwłaściciel sprzeciwi się temu albo wytoczy także powództwo o czynsz za ten sam okres (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1965 r. - zasada prawna - sygn. akt III CO 20/65, OSPiKA 1966, nr 12, poz. 272). Analogiczne rozumowanie można odnieść od wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Jednakże ma rację pozwana podnosząc w apelacji, że podstawą prawną roszczenia powódki jest jako lex specialis art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, a nie art. 224 i nast. k.c. Powołany przepis przewiduje, że osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy, odszkodowanie to odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu.

W piśmiennictwie wskazuje się, że obowiązek uiszczania odszkodowania za używanie lokalu bez tytułu prawnego dotyczy osób, które utraciły tytuł prawny do zajmowanego lokalu bądź nigdy takiego tytułu nie miały. Osoba zajmująca lokal bez tytułu prawnego przez okres dłuższy niż miesiąc powinna uiszczać odszkodowanie co miesiąc z góry do dziesiątego dnia miesiąca (art. 669 § 2 k.c.). Odszkodowanie należy uiszczać od momentu utraty tytułu prawnego do lokalu albo zajęcia lokalu mimo braku do tego tytułu prawnego aż do dnia opróżnienia lokalu (zob. K. Zdun-Załęska, Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Komentarz, LexisNexis 2014, Lex/el). Nadanie świadczeniom odszkodowawczym przewidzianym w art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów charakteru świadczeń okresowych uzasadnia zastosowanie do ich dochodzenia trzyletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 118 k.c. (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 9 listopada 2012 r., sygn. akt IV CSK 303/2012, Lexis.pl nr 4001335 i z dnia 18 maja 2012 r., sygn. akt IV CSK 490/2011, Lexis.pl nr 4940527).

Wobec okresowego charakteru świadczeń odszkodowawczych przyjąć należy, że: po pierwsze - odsetki ustawowe należą się powódce od dnia następnego po dacie wymagalności każdego z miesięcznych świadczeń (tj. od 11-go każdego miesiąca z góry) do dnia zapłaty i po drugie - przedawniły się roszczenia powódki o zapłatę miesięcznych świadczeń wymagalnych wcześniej niż 3 lata przed wniesieniem pozwu. Mając na uwadze powyższe, należało uwzględnić częściowo apelację powódki (w zakresie żądania odsetek) i częściowo apelację pozwanej (w zakresie zarzutu przedawnienia). Ponieważ pozew został wniesiony w dniu 20 lipca 2004 r., nieprzedawnione są roszczenia powódki za okres począwszy od dnia 20 lipca 2001 r. W konsekwencji żądanie powódki za okres od maja 1999 r. do dnia 19 lipca 2001 r. podlegało oddaleniu, z uwagi na przedawnienie roszczeń i podniesiony przez pozwana zarzut ich przedawnienia.

Wskazać należy, że nie ma racji powódka domagając się w apelacji zasądzenia na jej rzecz odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu za okres od października 2008 r. do lipca 2009 r., albowiem w przedmiotowej sprawie nie doszło do rozszerzenia powództwa w tym zakresie. Powódka powołuje się na treść pisma procesowego z dnia 26 czerwca 2009 r. (k. 978 akt) i twierdzi, że wskazała w nim zwiększoną wartość przedmiotu sporu obliczoną do czerwca 2009 r. Jednakże nie dostrzega, że: po pierwsze - wskazanie innej wartości przedmiotu w sporu w piśmie procesowym nie jest równoznaczne z rozszerzeniem powództwa, które wymaga złożenia oświadczenia procesowego określonej treści, a po drugie - pismo to zostało złożone do akt już po zamknięciu rozprawy przez Sąd Okręgowy, co miało miejsce w dniu 25 czerwca 2009 r. (k. 977 akt).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od R. R. (1) na rzecz E. K. kwotę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu za okres od dnia 20 lipca 2001 r. do dnia 30 września 2008 r. w wysokości 27.116 zł, z ustawowymi odsetkami od poszczególnych kwot miesięcznych, liczonych od 11-go dnia każdego miesiąca do dnia zapłaty. Podstawą ustalenia należnych kwot miesięcznych czynszu rynkowego możliwych do uzyskania za przedmiotowy lokal były opinie biegłych sądowych, sporządzone przed Sądem pierwszej instancji oraz przed Sądem odwoławczym.

Biegły sądowy inż. L. T. oszacował, że czynsz rynkowy za lokal zajmowany przez pozwaną wynosiłby: w roku 1999 - 408 zł miesięcznie, w roku 2000 - 338 zł miesięcznie, w roku 2001 - 366 zł, w roku 2002 - 245 zł miesięcznie, w roku 2003 - 326 zł miesięcznie, w roku 2004 - 265 zł miesięcznie, w roku 2005 - 245 zł miesięcznie, w roku 2006 - 326 zł miesięcznie. Natomiast w sporządzonej w toku postępowania odwoławczego opinii uzupełniającej biegły sądowy mgr inż. B. D. oszacowała, że czynsz rynkowy za lokal zajmowany przez pozwaną wynosiłby w okresie od 1 marca 2006 r. do 1 września 2008 r. kwoty po 398 zł miesięcznie (k. 1337 i nast. akt). W opinii pisemnej biegła wyjaśniła, że przyjęta przez nią stawka czynszu za 1 m ² powierzchni użytkowej lokalu oscyluje poniżej ceny minimalnej, ze względu na stan techniczny oraz standard budynku i lokalu.

Za niezasadne uznał Sąd Apelacyjny zgłoszone przez powódkę zarzuty do opinii biegłego sądowego mgr inż. B. D. (k. 1372 i nast. akt). Z wyjaśnień złożonych przez biegłego sądowego ustnie na rozprawie apelacyjnej w dniu 2 września 2015 r. (k. 1454 i nast. akt) wynika, że przeanalizowane zostały wszystkie czynniki wpływające na wysokość możliwego do uzyskania czynszu za lokal. Biegła uwzględniła w szczególności brak ogrzewania i gazu, brak łazienki (w tamtym czasie), zacieki na ścianach. Wskazała, że jest to lokal substandardowy, lecz nadający się na stały pobyt ludzi. Położenie lokalu oceniła jako średnie i wyjaśniła, że miałoby ono większe znaczenie przy sprzedaży budynku, a nie najmie lokalu. Biegła wyjaśniła, że podczas oględzin lokalu i budynku rozmawiała z obydwiema stronami. Nie oceniała wykonanych remontów, tylko stan techniczny budynku.

Sąd Apelacyjny oddalił zgłoszony przez pozwaną w piśmie procesowym z dnia 3 sierpnia 2015 r. (k. 1419 akt) wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia, czy pomieszczenia zajmowane przez pozwaną spełniają warunki techniczne pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi określone w przepisach ustawy - Prawo budowlane i aktach wykonawczych do tej ustawy. Dowód ten był bowiem nieprzydatny do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, skoro stan techniczny budynku i lokalu został uwzględniony w opinii biegłego sądowego mgr inż. B. D..

Na podstawie powołanych opinii Sąd Apelacyjny ustalił wysokość czynszu rynkowego możliwego do uzyskania przez powódkę za zajmowanych przez pozwaną lokal w poniższy sposób:

2001 – 5,33 m-ca x 366 zł = 1.950 zł

2002 – 12 m-cy x 245 zł = 2.940 zł

2003 – 12 m-cy x 326 zł = 3.912 zł

2004 – 12 m-cy x 265 zł = 3.180 zł

2005 – 12 m-cy x 245 zł = 2.940 zł

2006 – 2 m-ce x 326 zł + 10 m-cy x 398 zł = 4.632 zł

2007 – 12 m-cy x 398 zł = 3.980 zł

2008 – 9 m-cy x 398 zł = 3.582 zł

Razem: 27.116 zł

Z uwagi na substandardowy charakter pomieszczeń zajmowanych przez pozwaną, oszacowany przez biegłych sądowych czynsz rynkowy okazał się niższy od przewidzianego w art. 30 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów czynszu w wysokości 3% wartości odtworzeniowej lokalu.

Niezasadny jest podniesiony przez pełnomocnika pozwanej na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 grudnia 2014 r. (k. 1296 akt) zarzut naruszenia art. 369 k.c., albowiem odpowiedzialność pozwanej R. R. (1) za całość zobowiązania wynika z faktu jego niepodzielności, skoro każda z lokatorek korzysta ze wszystkich pomieszczeń, a nie jedynie z wydzielonej ich części.

Nie ma racji pozwana zarzucając w apelacji naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie innego świadczenia pieniężnego, niż to, którego domagała się powódka. Należy zauważyć, że w toku postępowania prze Sądem pierwszej instancji powódka konsekwentnie powoływała się na określony stan faktyczny, zaś zmianie podlegała tylko powoływana przez nią podstawa prawna dochodzonych roszczeń. Przykładem może być jej pismo procesowe z dnia 1 października 2008 r., w którym domagała się zasądzenia od pozwanej na jej rzecz łącznie kwoty 98.385,18 zł (przy założeniu, że dochodzone jest wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu), bądź łącznie kwoty 88.285,18 zł (przy założeniu, że dochodzony jest czynsz za lokal). Natomiast w postępowaniu przed Sądem odwoławczym powódka konsekwentnie twierdziła, że podstawą prawną dochodzonego przez nią roszczenia jest art. 224 i nast. k.c., albowiem w spornym okresie między stronami nie istniał stosunek najmu (k. 1456 akt).

Wnosząc pozew powódka była zobligowana do sprecyzowania żądania pozwu oraz przywołania okoliczności faktycznych na jego poparcie. Nie była natomiast obowiązana - działając nawet przez profesjonalnego pełnomocnika - do podania podstawy materialnoprawnej roszczenia, gdyż subsumpcji prawa materialnego konkretnego stanu faktycznego dokonuje sąd według maksymy „ Da mihi factum, dabo tibi ius”. Żądanie pozwu i okoliczności faktyczne zakreślają ramy procesu, poza które sąd nie może wyjść zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 321 k.p.c. Sąd natomiast nie jest związany podaną przez powoda podstawą materialną żądania, albowiem to do niego należy zastosowanie prawa.

Nie zasługują na uwzględnienie sformułowane przez powódkę zarzuty bezzasadnego oddalenia powództwa o zapłatę kwot 1.600 zł i 2.480 zł wraz z odsetkami. Sąd pierwszej instancji trafnie bowiem przyjął, że powódka nie udowodniła, aby pozwaną obciążały kwoty za energię elektryczną wpłacone przez nią w dniach 22 października 2001 r. i 30 czerwca 2003 r. R. R. (1) płaciła za media, część jej zobowiązań wobec (...) uregulował Ośrodek (...), a ponadto w analizowanym okresie lokal pozwanej nie był oddzielnie opomiarowany, więc nie wiadomo, w jakim zakresie każda ze stron korzystała z mediów.

Niezasadny jest także zarzut powódki naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dowodów, na których Sąd pierwszej instancji się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Zarzut ten nie został przez E. K. uzasadniony, zaś z uzasadnienia apelacji wynika, że w rzeczywistości powódka zarzuca Sądowi Okręgowemu wadliwą ocenę dowodów, a więc naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Jednakże wskazać należy, że treść zeznań świadka R. R. (2) jest zgodna z ustaleniami faktycznymi Sądu pierwszej instancji (k. 739 i nast. akt).  

Ponadto nie ma racji pozwana zarzucając w apelacji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne uznanie, że zarzut potrącenia kwoty 28.495 zł nie został udowodniony. W apelacji brak jest uzasadnienia tego zarzutu, które pozwoliłoby na jego weryfikację. Pozwana wskazała tylko ogólnie, że w aktach są rachunki i inne dokumenty, nie odnosząc się znaczenia poszczególnych dowodów dla rozstrzygnięcia sprawy.

Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego były art. 385 i 386 § 1 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez ich wzajemne zniesienie.

Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikom z urzędu obu stron ze Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej, na podstawie § 15 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.).