Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 października 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący –Sędzia SO Małgorzata Kowalska

Protokolant prot. sądowy Agnieszka Goluch

po rozpoznaniu w dniu 6 października 2015 roku w Lublinie

sprawy A. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania A. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

z dnia 13 sierpnia 2014 roku znak (...)

oddala odwołanie

VII U 2008/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 sierpnia 2014 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w L., odmówił A. M. przyznania emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.). Z uzasadnienia tej decyzji wynika, że wnioskodawca, na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnił jedynie 24 lata, 5 miesięcy i 5 dni łącznego stażu ubezpieczeniowego, a nadto nie udowodnił żadnego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych (k. 23 a.e.).

A. M. wniósł od powyżej decyzji odwołanie, żądając jej zmiany poprzez ustalenie prawa do emerytury. Wskazał, iż pracował jako topograf, co jest równoznaczne ze stanowiskiem i pracą kartografa. Są tą zatem prace uznane za prace w szczególnych warunkach. Nadto wskazał, iż organ rentowy winien zaliczyć mu okres od 1 lipca 1973 roku do 31 lipca 1974 roku jako okres uzupełniający - pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Podał, iż wówczas pomimo, że uczył się w ostatniej klasie technikum to z powodu konieczności pracy w gospodarstwie rodziców opuścił 200 godzin w szkole. Czas ten przeznaczył wyłącznie na wykonywanie prac w gospodarstwie (k. 2 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wnosił
o ich oddalenie, powtarzając argumentację wyrażoną w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji. Dodatkowo podniesiono, iż praca w gospodarstwie rolnym połączona z nauką w szkole średniej oddalonej tak znacznie od miejsca zamieszkania miała jedynie charakter pomocy doraźnej, a jako taka nie może być uznana za okres pracy w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (k. 11-12 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

A. M. urodził się w dniu (...). Wniosek o emeryturę złożył w dniu (...) roku. We wniosku oświadczył, iż nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. W chwili składania wniosku o emeryturę wnioskodawca był uprawniony do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (wniosek k. 2-5 a.e.).

Na podstawie zgromadzonych w toku postępowania przed organem rentowym dokumentów dotyczących zatrudnienia odwołującego oraz pracy w gospodarstwie rolnym rodziców Zakład ustalił, iż A. M. osiągnął sumaryczny staż ubezpieczeniowy, wynoszący 24 lata, 5 miesięcy i 5 dni, nie zaliczył żadnego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych (karta przebiegu zatrudnienia k. 22 a.e., decyzja k. 23 a.e.).

Do ogólnego stażu pracy nie uwzględniono okresu uzupełniającego jakim jest praca w gospodarstwie rolnym w okresie od 1 lipca 1973 roku do 31 lipca 1974 roku, gdyż Zakład uznał, iż świadczona przez niego praca w gospodarstwie rolnym rodziców nie mogła mieć charakteru pracy stałej a jedynie doraźnej. Wnioskodawca uczęszczał bowiem wówczas do szkoły średniej oddalonej od miejsca zamieszkania o 40 km.

Do okresu pracy w warunkach szczególnych nie uwzględniono zaś okresu zatrudnienia w Państwowym Przedsiębiorstwie (...) w W. na stanowisku topografa, gdyż stanowisko to nie jest zgodne ze stanowiskiem wymienionym w załączniku do zarządzenia nr 9 Ministerstwa Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 1 lipca 1983 roku, gdzie w wykazie A, dziale XIV pod pozycją 5 punkt 3 jest wykazane stanowisko „kartograf – redaktor”.

W toku postępowania ustalono, iż A. M. od urodzenia mieszkał w miejscowości S. z rodzicami H. i M. małż. M. oraz rodzeństwem. W spornym okresie starsze siostry skarżącego nie mieszkały już z rodzicami, młodsza siostra miała 13 lat, a młodszy brat 17 lat. Rodzice skarżącego początkowo posiadali gospodarstwo rolne o powierzchni około 1 ha i 11 arów, dodatkowo dzierżawili od dalszej rodziny około 1 ha ziemi. Od 1974 roku byli właścicielami gospodarstwa o pow. 2,66 ha. Było to gospodarstwo wielotowarowe, rodzice uprawiali zboże (na powierzchni 1 ha) i ziemniaki (na powierzchni około 0,5 ha), resztę stanowiły łąki i pastwiska. Hodowali również krowy (średnio 2 sztuki jednocześnie), świnie (po kilkanaście sztuk) oraz drób. Gospodarstwo nie było zmechanizowane, wszelkie prace wykonywano ręcznie, nie było również konia. Do cięższych prac rodzice skarżącego najmowali pomocników, m.in. sąsiadów, którzy posiadali konia bądź maszyny rolnicze. Ojciec wnioskodawcy nie pracował poza rolnictwem, nie mógł też wykonywać większości pracy w rolnictwie gdyż był chory na serce, zmarł w 1976 roku w wieku 55 lat. Matka skarżącego pracowała zawodowo jako sklepowa. Młodszy brat odwołującego M. M. uczył się w tym czasie w szkole zawodowej w Ł., oddalonym o około 15 km od S., poza tym chorował na gruźlicę i nie był w stanie wykonywać wszystkich prac w gospodarstwie (zeznania wnioskodawcy k. 21v-22v a.s. w zw. z k. 55v a.s., zeznania świadków: W. W. k. 54v-55 a.s. oraz M. M. k. 54-54v a.s., poświadczenie o adresach i okresach zameldowania k. 10 a.e, zaświadczenie ze Starostwa Powiatowego w R. k. 11 a.s.).

A. M. w dniu (...) roku ukończył 16 lat, w tym czasie uczył się w 5 - letnim Technikum Geodezyjnym w Ż., oddalonym od rodzinnej miejscowości o około 50 km. Przez pierwsze cztery lata nauki mieszkał w internacie. W ostatnim roku nauki tj. 1973/1974 zrezygnował z internatu i codziennie dojeżdżał do szkoły z domu rodzinnego. Związane to było chorobą ojca, który nie radził sobie z samodzielnym prowadzeniem gospodarstwa. Ponadto w lecie 1973 roku z domu wyprowadziła się starsza siostra skarżącego, która wcześniej pomagała w gospodarstwie. Wnioskodawca w tym okresie wychodził z domu o godzinie 6:30, kilometr szedł do przystanku PKS. W ciągu godziny docierał do szkoły, lekcje rozpoczynał o godzinie 8:00, a kończył około godziny 13:00 – 14:00, a do domu docierał o godzinie 15:00 - 16:00, w zależności od tego kiedy skończył lekcje. Rano, przed wyjściem do szkoły wnioskodawca doił krowy i karmił zwierzęta. Zajmowało mu to około 2 godziny. Po powrocie ze szkoły przygotowywał się do obrządku wieczornego, który trwał około godziny, od 18:00 do 19:00. Najcięższe prace polowe w gospodarstwie tj. koszenie zboża i wykopki ziemniaków wykonywali pracownicy Spółdzielni Kółek Rolniczych. Do pozostałych prac tj. sianokosy, sianie oraz zwożenie zboża, zbieranie ziemniaków wynajmowano sąsiadów. Wnioskodawca czasami pomagał w tych pracach np. podawał snopki zboża, zwoził siano (zeznania wnioskodawcy k. 21v-22v a.s. w zw. z k. 55v a.s., zeznania świadków: W. W. k. 54v-55 a.s. oraz M. M. k. 54-54v a.s.).

Szkołę wnioskodawca ukończył w(...) roku (data wydania świadectwa ukończenia Technikum), wcześniej zdał egzamin dojrzałości, a w sierpniu 1974 roku podjął pracę zawodową w Państwowym Przedsiębiorstwie (...) w W.. Jego obowiązki przejął wówczas młodszy brat i młodsza siostra (zeznania wnioskodawcy k. 21v-22v a.s. w zw.z k. 55v a.s.).

Powyższe okoliczności wynikały z dokumentów przedłożonych organowi rentowemu tj. zaświadczenia ze Starostwa Powiatowego w R. o wielkości gospodarstwa posiadanego przez rodziców skarżącego (k. 11 a.e.), świadectwa dojrzałości (k. 13-14 a.e.), zaświadczenia o zameldowaniu (k. 10 a.e.) oraz świadectwa pracy (k. 16 a.e.). Dokumenty te są wiarygodne, jako sporządzone przez upoważnione osoby w przepisanej formie. Ich treść, ani prawdziwość nie była kwestionowana, sąd również nie znalazł ku temu podstaw. Z dokumentami tymi zgodne były wyjaśnienia informacyjne odwołującego.

Sąd oparł swoje ustalenia także na zeznaniach wnioskodawcy oraz świadków: M. M. oraz W. W., którym dał wiarę w zakresie dotyczącym pracy A. M. w gospodarstwie rolnym rodziców. Świadek W. W. był bezpośrednim sąsiadem skarżącego oraz jego rodziców. Miał on możliwość obserwacji jakie czynności wykonywał pomagając rodzicom, pamiętał także, iż skarżący uczył się wówczas w szkole średniej poza miejscem zamieszkania. Brat skarżącego M. M. mieszkał wówczas w domu rodzinnym razem ze skarżącym, uczestniczył on, choć w ograniczonym zakresie w pracach gospodarskich i również orientował się jaki był zakres i wymiar prac w gospodarstwie rolnym, wykonywanych przez odwołującego w spornym okresie. Odmiennie Sąd ustalił jedynie odległość jaka dzieliła miejscowość zamieszkania rodziny wnioskodawcy tj. S. od miejscowości w jakiej mieściło się Technikum (...) tj. Ż.. Według przelicznika (...) odległość pomiędzy tymi miejscowościami wynosi, w zależności od wybranej trasy, od 51 km do 58 km.

Zauważyć też należy, iż świadkowie nie byli w stanie określić konkretnie, ile godzin średnio zajmowały skarżącemu prace w gospodarstwie, sam zaś wnioskodawca twierdził, iż w okresach wzmożonych prac tj. w czasie wiosenno – letnim i częściowo jesiennym poświęcał pracy w gospodarstwie 4-6 godzin dziennie, zaś w okresie zimowym tylko trochę mniej, ale nie był w stanie określić nawet orientacyjnie ile. Wnioskodawca przekonywał przy tym, że łączył, choć z trudnością, naukę w technikum ze stałą pracą w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze potrzebnym do uzupełnienia stażu. W ocenie Sąd twierdzenia te nie zasługują na wiarę. Biorąc więc pod uwagę stosunkowo niewielką powierzchnię gospodarstwa, ilość osób, które mogły wykonywać różne prace związane z jego prowadzeniem oraz czas potrzebny na dotarcie do szkoły, naukę i odpoczynek niezbędny do regeneracji sił, brak jest w ocenie Sądu podstaw do twierdzenia, że nakład pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców codziennie, w trakcie roku szkolnego, wyniósł co najmniej 4 godziny. Niewątpliwie zamieszkując w gospodarstwie w trakcie roku szkolnego wykonywał on doraźną pomoc, zwyczajowo wymaganą od dzieci jako członków rodziny, jednak nie stanowiła ona stałej pracy. Pomoc taką z pewnością świadczył również brat wnioskodawcy, choćby w ograniczonym zakresie oraz matka wnioskodawcy. Nieprawdopodobne jest bowiem, biorąc pod uwagę zwyczaje panujące na wsi, aby matka wnioskodawcy, nawet pracująca zawodowo, nie wykonywała żadnej pracy w gospodarstwie rolnym, przerzucając przy tym cały ciężar prowadzenia gospodarstwa rolnego na uczącego się w klasie maturalnej syna. Wnioskodawca podał ponadto, iż jego praca w gospodarstwie rolnym rodziców skoncentrowana była na tylko na obrządku, w okresie zaś żniw wynajmował sąsiada oraz pracowników (...), sam zaś tylko pomagał w tych pracach.

Dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie wyłączona jest z reguły w przypadku osób uczących się w szkołach położonych w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne, tym bardziej jeżeli jest to szkoła średnia, gdzie nauka odbywa się w systemie dziennym, a odległość położenia szkoły jest znaczna. W przypadku szkoły średniej, gdzie konieczne jest codzienne przygotowywanie się do zajęć szkolnych, co wymaga systematycznego poświęcenia czasu także po powrocie ze szkoły, realna możliwość pogodzenia pracy w gospodarstwie z taką nauką, jest co do zasady wykluczona, tym bardziej w przypadku położenia szkoły w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne, z czym związana jest konieczność poświęcenia dodatkowego czasu na dojazd do szkoły i powrót do domu. Uczniowie takich szkół nie wykonują stałej pracy w gospodarstwie, gdyż stałym ich zajęciem jest nauka w szkole średniej. Mogą jedynie świadczyć pomoc przy pracach rolniczych w czasie wolnym od zajęć szkolnych lub uczestniczyć w pracach nie mających charakteru pracy stałej, a jedynie ewentualnym udziałem (pomocą) w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dziecka będącego członkiem rolniczej wspólnoty rodzinnej, po powrocie ze szkoły lub w okresie świąt i krótkich przerw w nauce (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., II UKN 535/99, OSNP 2001/21/650, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 marca 2015 r., III AUa 876/14, Lex nr. 1665823). W analogicznym stanie faktycznym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 września 2014 roku, I UK 17/14 ( Lex nr 1538420) przyjął, że odległość szkoły od miejsca zamieszkania 37 km wyklucza możliwość pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze ponad 4 godziny dziennie. Wnioskodawca podnosił co prawda, iż z powodu zajęć w gospodarstwie rolnym opuścił w ostatniej klasie dużo zajęć szkolnych jednak jednocześnie sam podawał, iż poza okresem żniw, sianokosów i wykopków jego zajęcia sprowadzały się do codziennego obrządku, natomiast prace polowe w okresie żniw również wykonywane były przez pracowników najemnych, a jego rola ograniczała się do czynności pomocniczych.

W świetle powyższych rozważań oraz zgromadzonego materiału dowodowego należy stwierdzić, iż odwołanie A. M. nie jest zasadne.

Wnioskodawca urodzony (...), w dniu wyrokowania, tj. 8 września 2015 r. nie osiągnął zatem powszechnego wieku emerytalnego, przewidzianego w art. 24 ust. 1b pkt 17 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748), który dla mężczyzn urodzonych po 30 września 1953 roku wynosi 67 lat.

Okolicznością, w myśl której ustalenie uprawnień emerytalnych doznaje odstępstwa na rzecz obniżonego wieku emerytalnego jest m. in. wykonywanie pracy w szczególnych warunkach.

W myśl art. 46 w związku z art. 32 cyt. ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż wskazany, jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego i warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 roku. Przy czym wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których wymienionym osobom przysługuje prawo
do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Przepisami tymi są w szczególności art. 32 ustawy oraz – w myśl jej art. 195 w zw. z art. 194 ustawy – przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm., dalej: „rozporządzenie”). Rozporządzenie to stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, które są wymienione w jego przepisach oraz
w załączonych do niego wykazach.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 powołanej ustawy za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Zgodnie natomiast z § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

§ 4 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo
do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej
15 lat pracy we wskazanym charakterze.

A. M. do dnia 31 grudnia 2008 roku nie osiągnął wskazanego wieku – 60 lat.

Jednakże, zgodnie z art. 184 ustawy, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj.
1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj.
co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Emerytura, o której mowa, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia
do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W toku niniejszego postępowania skarżący nie udowodnił, aby w okresie od 1 lipca 1973 roku do 31 lipca 1974 roku wykonywał prace w gospodarstwie rolnym rodziców w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 3 cytowanej ustawy emerytalnej. Dla uznania bowiem takiej pracy w gospodarstwie rolnym jako okresu uzupełniającego znaczenie ma stałość wykonywania pracy w gospodarstwie, przy czym nie musi to oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, lecz gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej i wykonywanie jej w wymiarze czasu przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy. W ocenie Sądu praca A. M. w spornym okresie nie spełniała tych warunków, a była jedynie zwyczajową pomocą, jaką dzieci świadczyły w gospodarstwach rolnych swych rodziców, a więc doraźną, w zależności od sił i czasu potrzebnego na realizację obowiązków szkolnych.

W tych okolicznościach Sąd nie prowadził postępowania dowodowego na okoliczność ewentualnego wykonywania pracy w szczególnych warunkach w trakcie okresów zatrudnienia wnioskodawcy. Ustalenia w tym zakresie nie miałyby żadnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, nie dawałyby też skarżącemu podstaw do dodatkowych roszczeń. Dalsze prowadzenie postępowania spowodowałoby więc jedynie jego wydłużenie, które w okolicznościach sprawy niniejszej należało ocenić jako zbędne.

Mając powyższe na względzie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzeczono, jak w wyroku.