Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Aldona Wapińska (spr.)

Sędziowie: SA Ewa Klimowicz - Przygódzka

SO (del.) Joanna Piwowarun - Kołakowska

Protokolant: sekr. sąd. Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. B. (1) i P. B. (2)

przeciwko m. (...) W.

z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej (...) Spółdzielni (...) w W.

o ustalenie i zobowiązanie

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 3 czerwca 2013 r.

sygn. akt III C 79/05

I oddala apelację;

II zasądza od P. B. (1) i P. B. (2) solidarnie na rzecz m. (...) W. kwotę 1800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

VI ACa 1869/13

UZASADNIENIE

P. B. (1) i P. B. (2) wystąpili z pozwem z dnia 6 marca 2002 r. przeciwko Gminie (...) (obecnie miastu (...) W.), wnosząc o:

1/ ustalenie, iż nabyli prawo użytkowania wieczystego działek gruntu o nr (...) i nr (...) z obrębu (...) przy ul. (...) w W. oraz o

2/ zobowiązanie ówczesnego Urzędu Gminy (...)(poprzednika pozwanego Miasta (...) W.) do złożenia oświadczenia następującej treści „Gmina (...), prawo użytkowania wieczystego gruntu nr ewidencyjnym (...) i(...), z obrębu (...), położonej w W. o numerze księgi wieczystej KW (...) o powierzchni 40 m ^{( 2)} zobowiązuje się przenieść na braci P. B. (1) i P. B. (2) zamieszkałych w W. za wynagrodzeniem ustalonym przez biegłego. Urząd Gminy (...) zobowiązuje się oddać na własność braci P. i P. B. (2) nieodpłatnie nakłady poniesione przez nich na wymieniony grunt w postaci pawilonu na fundamencie łącznie z uzbrojeniem terenu, przy czym przeniesienie praw nastąpi nie później niż 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku".

W uzasadnieniu pozwu powodowie argumentowali, iż do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskali decyzję lokalizacyjną z dnia 27.10.1973 r. Nr (...) na działkę budowlaną stanowiącą własność Skarbu Państwa, a przedmiotowa decyzja miała charakter ostateczny. Decyzja ta stanowiła zgodę Skarbu Państwa na budowę pawilonu kwiatowego. Powodowie wskazali, iż nigdy nie płacili za dzierżawę nieruchomości zabudowanej tym pawilonem, a roszczenie swoje opierają na treści art. 208 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Pozwane miasto (...) W. wniosło o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze interwenienta (...) Spółdzielnię Mieszkaniową (...) w W..

Interwenient uboczny (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie powództwo oddalił oraz odstąpił od obciążania powodów P. B. (1) i P. B. (2) kosztami postępowania w tym zwrotem kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego miasta (...) W. i interwenienta ubocznego. Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Decyzją z dnia 27 października 1973 r. Wydział (...) Prezydium-Dzielnicy RN W. (...) udzielił ojcu powodów – E. B. – pozwolenia na budowę pawilonu kwiatowego o kubaturze 56 m ^{( 3)} na nieruchomości położonej w W. przy Al. (...). Na podstawie tej decyzji ojciec powodów E. B. użytkował działki gruntu o aktualnych numerach (...) i (...) od 1973 r. do 1980 r., wznosząc na nich w 1973 r. ze środków własnych pawilon handlowy. Sami powodowie nie inwestowali żadnych środków w wybudowanie powyższego pawilonu.

E. B. zmarł w dniu 22 kwietnia 1980 r. Postanowieniem z dnia 20 lutego 1984 r. spadek po nim nabyli żona B. B. (1) oraz P. B. (1) i P. B. (2) w części po 1/3 każdy. Od objęcia w posiadanie nieruchomości zabudowanych pawilonem handlowym tj. po 1980 r. powodowie uiszczają podatek od nieruchomości oraz opłaty eksploatacyjne związane z przedmiotowym budynkiem.

Na mocy decyzji nr (...) z dnia 5 stycznia 1989 r. (...) Spółdzielnia (...) z siedzibą w W. uzyskała prawo użytkowania wieczystego nieruchomości m. innymi wskazanych w pozwie a położonych pomiędzy ul. (...) w W.. W dniu 1 stycznia 1995 r. (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) z siedzibą w W. zawarła z Gminą (...) umowę dzierżawy terenu położonego pomiędzy ul. (...) z obrębu (...) o powierzchni 273 782 m ^{( 2)}.

Działka, na której posadowiony jest budynek wybudowany przez ojca powodów, została wyodrębniona jako odrębna działka ewidencyjna z terenów osiedla. Działka nr (...) o pow. 0,0018 ha i działka nr (...) o pow. 0,0022 ha z obrębu (...) stanowią własność Miasta (...) W.. Jako władająca w rejestrze gruntów wpisana jest (...), a ich użytkownikami są powodowie w zakresie w jakim zostały zabudowane pawilonem handlowym, w tym także w części działki o nr (...).

Na przestrzeni lat 1990 -1997 powodowie nie zwracali się o przyznanie prawa użytkowania wieczystego terenu przy ul. (...). Użytkowali działkę o nr (...) na mocy umowy dzierżawy zawartej z (...). Dopiero pismem z dnia 31 lipca 1997 r. i kolejnymi pismami zwracali się do Urzędu Gminy (...) o oddanie w użytkowanie wieczyste terenu działki nr (...) o pow. 18 m ^{( 2)}. Przedmiotowy wniosek nie został uwzględniony przez Urząd Gminy (...) także w zakresie działki o nr (...). Gmina wskazywała nadto, iż powodowie władają gruntem jako posiadacze zależni na podstawie umów dzierżawy zawartej z (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...). Pismem z dnia 24 lipca 2002 r. Urząd Dzielnicy (...) Wydział (...) poinformował powodów, iż działka ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...) o powierzchni 40 m ^{( 2 )}została przeznaczona do wydzierżawienia na okres 3 lat z przeznaczeniem pod pawilon handlowy .

Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd pierwszej instancji uznał, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie – zarówno co do roszczenia o ustalenie, iż powodowie nabyli prawo użytkowania wieczystego działki gruntu o nr ewidencyjnym (...) z obrębu (...), jak i co do roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie ustanowienia na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego tych nieruchomości.

Oddalenie powództwa w zakresie pierwszego z roszczeń Sąd pierwszej instancji uzasadniał brakiem istnienia interesu prawnego – w rozumieniu art. 189 k.p.c. – w takim ustaleniu z uwagi na możliwość wystąpienia z roszczeniem dalej idącym, tj. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie ustanowienia na rzecz powodów prawa użytkowania wieczystego przedmiotowych nieruchomości, które to roszczenie zostało przez powodów sformułowane jako drugie. Zdaniem Sądu Okręgowego to właśnie w pierwszej kolejności w drodze powództwa o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli, powodowie mogą dochodzić swych praw.

Odnosząc się natomiast do roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, Sąd Okręgowy wskazał, iż stosownie do treści art. 208 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, osobom fizycznym oraz prawnym, które do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskały ostateczne decyzje lokalizacyjne lub pozwolenia na budowę na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub własność gminy, oddaje się te nieruchomości w użytkowanie wieczyste w trybie bezprzetargowym, jeżeli wnioski o oddanie tych nieruchomości zostały złożone przed dniem utraty ważności tych decyzji, jednak nie później niż do dnia 31 grudnia 2000 r. Sąd pierwszej instancji powołał się na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 2003 r., IV CKN 60/01, iż pozwolenie na budowę nie traci ważności w rozumieniu art. 208 ust. 1 u.g.n., jeśli podmiot uprawniony zrealizował swoje prawo, czyli dokonał zabudowy. Zatem gdy osoba występująca z wnioskiem dysponowała decyzją lokalizacyjną lub decyzją o pozwoleniu na budowę ostateczną przed dniem 5 grudnia 1990 r. i na podstawie takiej decyzji zrealizowała inwestycję przed dniem złożenia wniosku, ale w dacie ważności decyzji, to należy uznać, że osoba ta spełnia przesłankę złożenia wniosku przed dniem utraty ważności decyzji. Przysługuje jej więc roszczenie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste na podstawie art. 208 ust. 1 u.g.n. W ocenie Sądu pierwszej instancji możliwość złożenia wniosku dotyczy tak posiadaczy samoistnych, jak i posiadaczy zależnych (bez względu na przysługujący im tytuł prawny do nieruchomości), którzy władali nieruchomością na której prowadzili inwestycję lub dopiero tę inwestycję planowali. Pozwolenie na budowę mogło bowiem być wydane osobie, która miała prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, co mogło wynikać z różnych podstaw, w tym ze stosunku zobowiązaniowego i czasowego uprawnienia do gruntu.

Dokonując literalnej wykładni przepisu art. 208 ust. 1 u.g.n. Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenie w nim przewidziane przysługuje tylko osobom, które we własnym imieniu i na własną rzecz uzyskały przed dniem 5 grudnia 1990 r. ostateczne decyzje lokalizacyjne lub pozwolenia na budowę, a zatem nie przechodzi ono na spadkobierców ani osoby trzecie. W niniejszej sprawie bezspornym jest natomiast, iż adresatem decyzji pozwolenia na budowę pawilonu kwiatowego o kubaturze 56 m3 na nieruchomości położonej w W. przy Al. (...), był poprzednik powodów – ich ojciec E. B., który dokonał zabudowy nieruchomości w 1973 r. przy wykorzystaniu własnych środków finansowych. Żaden z powodów nie partycypował finansowo w tych kosztach.

Skoro więc, w ocenie Sądu pierwszej instancji, przepis artykułu 208 ust. 1 u.g.n. łączy prawo wystąpienia o przyznanie użytkowania wieczystego jedynie z osobą uzyskującą pozwolenie na budowę, to brak wniosku tej osoby skutkuje niemożnością przyznania takiego prawa nawet na rzecz spadkobierców osoby uprawnionej. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy oddalił powództwo także w zakresie tego roszczenia.

W apelacji od tego wyroku powodowie P. B. (1) i P. B. (2) zarzucili m.in. błędne zastosowanie przepisu art. 208 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami poprzez uznanie, że prawa do nieruchomości gruntowej działki o numerze (...) z obrębu (...) w W., nie mają spadkobiercy osoby, która posiadała zezwolenia na zabudowę wskazanej nieruchomości i zabudowę taką wykonała, a także naruszenie określonych w art. 21, art. 64, art. 77 pkt. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - praw własności i dziedziczenia. Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie ich powództwa poprzez zobowiązanie pozwanego miasta (...) W. do złożenia oświadczenia woli zgodnie z ich pozwem z dnia 05 czerwca 2002 r.

Pozwane miasto (...) W. oraz interwenient uboczny (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. wnosili o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie i ustalenia te Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne. Ocena prawna co do pierwszego ze zgłoszonych jest błędna, choć nie ma to wpływu na samą treść rozstrzygnięcia. W odniesieniu do oceny prawnej drugiego roszczenia Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości wyrażone w treści zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Pomimo odmowy podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy, pogląd prawny wyrażony w uzasadnieniu postanowienia tego Sądu z dnia 28 maja 2015 r. wiąże Sąd drugiej instancji w sprawie niniejszej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego roszczenie powodów o ustalenie, że przysługuje im prawo użytkowania wieczystego obu działek, nie mogło zostać uwzględnione, jakkolwiek nie z przyczyn wskazanych przez Sąd pierwszej instancji, ale z uwagi na sposób powstania tego prawa. Aby bowiem można było ustalić istnienie prawa wieczystego użytkowania gruntu przysługującego danej osobie, prawo takie musi najpierw zostać ustanowione. Zgodnie z art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (j. t. Dz. U. 2015.1774 ze zm.) sprzedaż nieruchomości albo oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste i przeniesienie tego prawa w drodze umowy wymaga wpisu w księdze wieczystej. Powyższy przepis oznacza prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej powstaje dopiero z chwilą jego wpisania do księgi wieczystej (wpis konstytutywny). Dopóki więc takie prawo nie zostało ustanowione w drodze aktu notarialnego i nie zostało wpisane do księgi wieczystej, nie jest możliwe ustalenie, aby komukolwiek ono przysługiwało.

W sprawie niniejszej jest zatem oczywistym, iż powodowie nie mogli żądać skutecznie ustalenia przysługiwania im prawa wieczystego użytkowania do działek gruntu opisanych w pozwie, albowiem takie prawo nigdy na ich rzecz nie powstało. Pomimo że – jak wynika z ustaleń Sądu pierwszej instancji – prawo użytkowania nieruchomości gruntowych położonych pomiędzy ul. (...) w W., tj. na obszarze obejmującym m.in. obie działki opisane w pozwie, zostało ustanowione decyzją administracyjną nr (...) z dnia 5 stycznia 1989 r. na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W., to jednak nie doszło do zawarcia umowy notarialnej ustanawiającej to prawo na rzecz tej Spółdzielni zgodnie z wymaganiami art. 20 ust. 1 i 2 obowiązującej wówczas ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 99 ze zm.). Tym samym również (...) takiego prawa nie nabyła.

Na rozprawie apelacyjnej powodowie wyjaśnili ponadto, iż w piśmie procesowym z dnia 5.06.2002 r. (k. 254 akt sądowych) sprecyzowali żądanie pozwu, domagając się zobowiązania pozwanego do przeniesienia na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego dwóch działek gruntu za wynagrodzeniem oraz oddania nieodpłatnie nakładów poniesionych na grunt w postaci pawilonu na fundamencie, łącznie z uzbrojeniem terenu. Wobec takiego stanowiska uznać należało, iż jedynie to roszczenie było przedmiotem sprawy przed Sądem pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego roszczenie to nie jest również precyzyjnie sformułowane, gdyż powinno ono zawierać żądanie ustanowienia na rzecz powodów prawa użytkowania wieczystego gruntu, a nie jego przeniesienia.

Sąd Okręgowy oddalił roszczenie powodów o zobowiązanie miasta (...) W. do złożenia oświadczenia woli uznając, iż nie została przez nich spełniona jedna z przesłanek określonych w art. 208 ust. 1 u.g.n., bowiem nie byli oni adresatami decyzji o pozwoleniu na budowę. Stanowisko Sądu pierwszej instancji opierało się na wykładni gramatycznej tego przepisu, stanowiącego, że „ Osobom fizycznym oraz prawnym, które do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskały ostateczne decyzje lokalizacyjne lub pozwolenia na budowę na nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy, oddaje się te nieruchomości w użytkowanie wieczyste w trybie bezprzetargowym, jeżeli wnioski o oddanie tych nieruchomości zostały złożone przed dniem utraty ważności tych decyzji, jednak nie później niż do dnia 31 grudnia 2000 r.”. Pogląd, iż roszczenie przewidziane w tym przepisie przysługuje wyłącznie tym osobom, które we własnym imieniu i na własną rzecz uzyskały do 5 grudnia 1990 r. ostateczne decyzje lokalizacyjne lub pozwolenie na budowę, prezentowany jest także w piśmiennictwie (por. J. Jaworski w: J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin : Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. Wyd. 3, C.H. Beck, Warszawa 2013, teza 6 do art. 208; Ewa Bończak – Kucharczyk: Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. Wyd. 3, Wolters Kluwer, Warszawa 2014, komentarz do art. 208).

Z uwagi na wątpliwości co do prawidłowości takiej wykładni, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 21 października 2014 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: „Czy spadkobiercom zmarłego przed wejściem przepisów ustanawiających roszczenie o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste (art. 88a ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, j. t. Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm. oraz art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, j.t. Dz. U. 2014.518 ze zm.) przysługuje roszczenie oparte na przepisie art. 208 ust. 1 u.g.n., jeżeli przed dniem 31 grudnia 2000 r. złożyli oni wniosek o oddanie im w użytkowanie wieczyste należących do m.(...) W. nieruchomości, na które ich poprzednik prawny przed dniem 5 grudnia 1990 r. uzyskał ostateczną decyzję o pozwoleniu na budowę i wzniósł budynek zgodnie z tym pozwoleniem w okresie jego ważności ?” .

Sąd Najwyższy odmawiając postanowieniem z dnia 28 maja 2015 r. podjęcia uchwały na przedstawione mu zagadnienie prawne, jednocześnie w uzasadnieniu tego postanowienia wyraził pogląd, iż treść art. 208 ust. 1 u.g.n., jak i wcześniej obowiązującego art. 88a ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( j. t. Dz. U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127 ze zm.) jest jasna: pominięto w nim „następców prawnych” bądź „poprzedników prawnych” – inaczej niż w innych wskazanych przez ten Sąd przepisach ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zdaniem Sądu Najwyższego roszczenia przewidziane w art. 88a ust. 1 u.g.g. i w art. 208 ust. 1 u.g.n. miały niewątpliwie charakter cywilnoprawny, jednakże przysługiwały one z woli ustawodawcy wyłącznie osobom, które znalazły się w określonej sytuacji administracyjnoprawnej. Nie przysługiwały w związku z tym następcom (spadkobiercom) tych osób, gdyż art. 922 k.c. nie obejmuje dziedziczenia uprawnień z zakresu prawa administracyjnego. Poglądem tym Sąd drugiej instancji jest związany.

W świetle powyższego należało uznać, iż Sąd Okręgowy zasadnie oddalił roszczenie powodów o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli, zatem apelacja powodów nie była uzasadniona.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację orzekając jak w punkcie I sentencji wyroku. O kosztach procesu za drugą instancję Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t. ze zm.).