Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2015 r. w Gdańsku

sprawy R. D. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji R. D. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 marca 2015 r., sygn. akt VII U 1881/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Alicja Podlewska SSA Jerzy Andrzejewski SSA Barbara Mazur

Sygn. Akt III 910/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 września 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonej R. D. (1) prawa do renty rodzinnej z uwagi na fakt, iż zmarły R. D. (2) nie posiadał okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, ponadto wymaganych 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgonu tj. od dnia (...). do dnia (...) r. (udowodnił wyłącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni okresów składkowych i nieskładkowych). Organ rentowy równocześnie nie zaliczył do okresów składkowych i nieskładkowych zmarłego okresu od dnia 01 września 1972 r. do dnia 20 czerwca 1975 r. - nauki w (...) Szkole Zawodowej w S., bowiem w ww. okresie ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniom społecznym – uchylając jednocześnie decyzję z dnia 05 sierpnia 2014 r.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona R. D. (1).

Pozwany organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, powołując się na argumentację wskazaną w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 18 marca 2015r. sygn. akt VII U 1881/15, oddalił odwołanie ubezpieczonej.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

Ubezpieczona R. D. (1) zd. C. w dniu 07 maja 2014 r. złożyła do pozwanego organu rentowego wniosek o ustalenie prawa do renty rodzinnej mężu R. D. (2).

Mąż ubezpieczonej zmarł w dniu 08 kwietnia 2014 r. Nie posiadał uprawnień rentowych. W okresie od dnia 01 września 1972 r. do dnia 20 czerwca 1975 r. R. D. (2) był uczniem (...) Szkoły Zawodowej nr (...) w S. w zawodzie tokarz. W trakcie nauki nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu, nie odbywał również zajęć praktycznych u pracodawcy. R. D. (2) pobierał zasiłek dla bezrobotnych w okresie od dnia 02 października 2002 r. do dnia 08 kwietnia 2003 r. W okresie od dnia 01 lutego 2012 r. do dnia 08 kwietnia 2014 r. R. D. (2) posiadał tytuł do ubezpieczenia (kod 0430) jako osoba sprawująca opiekę nad dziećmi. Łącznie R. D. (2) udowodnił 29 lat, 5 miesięcy i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych – w tym 29 lat, 3 miesiące i 22 dni okresów składkowych oraz 2 miesiące i 5 dni okresów nieskładkowych.

W opinii lekarskiej z dnia 12 czerwca 2014 r. lekarz orzecznik pozwanego rozpoznał zaocznie u zmarłego cukrzycę typu II, nadciśnienie tętnicze, przebyty epizod depresyjny ciężki w kwietniu i czerwcu 2008 r., zaburzenia somatyzacyjne z nawarstwieniem hipochondrycznym. Orzeczeniem z tej samej daty lekarz orzecznik pozwanego uznał zmarłego R. D. (2) za trwale niezdolnego do pracy od dnia 08 kwietnia 2014 r. tj. od daty śmierci, jak również stwierdził brak podstaw do uznania częściowej niezdolności do pracy przed w/w datą, tym bardziej w dniu 06 października 2004 r.

Od powyższego orzeczenia sprzeciw wniosła ubezpieczona R. D. (1). W opinii lekarskiej z dnia 04 lipca 2014 r. komisja lekarska pozwanego rozpoznała zaocznie u zmarłego R. D. (2) schorzenia tożsame z ustalonymi przez lekarze orzecznika. Orzeczeniem z tej samej daty komisja lekarska pozwanego uznała zmarłego R. D. (2) za trwale niezdolnego do pracy od dnia 08 kwietnia 2014 r. tj. od daty śmierci, jak również stwierdziła brak podstaw do uznania częściowej niezdolności do pracy przed w/w datą, tym bardziej w dniu 06 października 2004 r.

Decyzją z dnia 05 sierpnia 2014 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonej R. D. (1) prawa do renty rodzinnej z uwagi na fakt, iż zmarły R. D. (2) nie posiadał okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, ponadto wymaganych 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgonu tj. od dnia (...). do dnia (...) r. (udowodnił wyłącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni okresów składkowych i nieskładkowych). Na skutek odwołania ubezpieczonej, tut. Sąd postanowieniem z dnia 22 października 2014 r. umorzył postępowanie odwoławcze na zasadzie art. 355 k.p.c. – w związku z – wydaną następnie – a zaskarżoną w sprawie decyzją, uchylającą w/w decyzję.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 19 września 2014 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonej R. D. (1) prawa do renty rodzinnej z uwagi na fakt, iż zmarły R. D. (2) nie posiadał okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, ponadto wymaganych 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgonu tj. od dnia (...). do dnia (...) r. (udowodnił wyłącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni okresów składkowych i nieskładkowych). Pozwany równocześnie nie zaliczył do okresów składkowych i nieskładkowych zmarłego okresu od dnia 01 września 197 r. do dnia 20 czerwca 1975 r. z tytułu nauki w (...) Szkole Zawodowej w S., bowiem w w/w okresie ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniom społecznym – uchylając jednocześnie decyzję z dnia 05 sierpnia 2014 r.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych oraz w aktach sprawy, których prawdziwość nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do kwestionowania ich wiarygodności z urzędu. Ustalenia faktyczne Sąd I instancji poczynił w oparciu o dokumentację dostarczoną przez strony. Dowód z dokumentów zgromadzonych w sprawie w zakresie w jakim posłużyły do ustalenia stanu faktycznego Sąd uznał za w pełni wiarygodny, gdyż dokumenty te nie budziły żadnych wątpliwości i nie były przez strony kwestionowane. Dowody w postaci dokumentów urzędowych Sąd ocenił na podstawie art. 244 § 1 k.p.c. ustalając, że skoro w toku procesu nie zostały skutecznie podważone, stanowią świadectwo tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. Powyższe dowody układają się zdaniem Sądu w spójną całość, wzajemnie się potwierdzając lub uzupełniając. Nie były też kwestionowane przez strony i Sąd dał im wiarę w całej rozciągłości.

Sąd I Instancji wyjaśnił, iż zgodnie z art. 65 ustęp 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 j.t. ze zm.), dalej: ustawa, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. W myśl ust. 2 tego przepisu, przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. W myśl art. 67 ust. 1 ustawy, do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1.  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2.  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3.  małżonek (wdowa i wdowiec);

4.  rodzice.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1)do ukończenia 16 lat;

2)do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3)bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w punkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (ustęp 2).

W niniejszej sprawie niespornym było, że ubezpieczona R. D. (1) jest osobą uprawnioną do ubiegania się o prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu R. D. (2) (art. 67 ust. 1 pkt 3 ustawy).

W myśl art. 57 ustawy, renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1.  jest niezdolny do pracy,

2.  ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

3.  niezdolność do pracy powstała w okresach ubezpieczenia, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Artykuł 57 ust. 1 pkt 2 ustawy był przedmiotem oceny zgodności jego unormowania z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 67 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 września 2004 r., SK 30/03 (OTK-A 2004, nr 8, poz. 82) orzekł o jego zgodności z powołanymi przepisami Konstytucji.

Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy).

W myśl art. 58 ust. 1 warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1)  1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2)  2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3)  3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4)  4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5)  5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Zgodnie z ust. 2 art. 58 ustawy okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Z kolei, w myśl art. 58 ust. 3 ustawy, jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Tym samym art. 58 ust. 1 ustawy zawiera szczegółową (w stosunku do art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy) regulację dotyczącą okresów składkowych i nieskładkowych, który określa wymagany staż (od 1 do 5 lat) w zależności od tego, w jakim wieku był ubezpieczony w chwili powstania niezdolności do pracy. Dodatkowy warunek w odniesieniu do ubezpieczonego, u którego niezdolność do pracy powstała po ukończeniu przez niego 30 lat, zawiera art. 58 ust. 2 ustawy. Polega on na tym, że wymagany (na podstawie art. 58 ust. 1 pkt 5) pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy przypadać musi w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub dniem powstania niezdolności do pracy. Jednakże dodany z dniem 23 września 2011 r. ustęp 4 do art. 58 zwalnia z tego obowiązku ubezpieczonego, który jest całkowicie niezdolny do pracy i udowodnił okres składkowy z art. 6 (a zatem okresy nieskładowe nie mają tutaj znaczenia) w wymiarze co najmniej 25 lat (kobieta) lub 30 lat (mężczyzna). Wprowadzenie powyższej regulacji spowodowało, że przestał być aktualny pogląd wyrażony w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05 (OSNPUSiSP 2006, nr 19-20, poz. 305), zgodnie z którym renta z tytułu niezdolności do pracy przysługiwała ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz był całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2), bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu ostatnich 10 lat poprzedzających dzień zgłoszenia wniosku lub powstania niezdolności do pracy.

Odstępstwem od zasady wyrażonej w art. 58 ust. 1 ustawy jest także regulacja zawarta w art. 58 ust. 3 zakładająca, iż przesłankę wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego spełni także ten ubezpieczony, który - mimo tego, że nie legitymuje się stażem, o którym mowa w art. 58 ust. 1 - został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Okoliczność ta nie dotyczy jednakże przypadku R. D. (2).

Ponadto, z wymogu wykazania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w rozumieniu art. 57 ust. 1 pkt 2) zwolnione są osoby, u których niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Również ta regulacja nie ma zastosowania do zmarłego męża ubezpieczonej.

Przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 58 ust. 4 ustawy).

Sąd Okręgowy zważył zatem, iż przedmiot sporu w sprawie dotyczył dwóch zagadnień – posiadania przez zmarłego R. D. (2):

1.  wymaganych 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgonu (art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 58 ust. 2 ustawy)

2.  okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 30 lat (art. 58 ust. 4 ustawy).

W zakresie pierwszego z zagadnień spornych, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zmarły R. D. (2) w ostatnim dziesięcioleciu przed datą śmierci (tj. od dnia (...). do dnia (...) r.) udowodnił 2 lata, 2 miesiące i 7 dni okresów składkowych i nieskładkowych (tom III nienumerowane karty akt rentowych), zamiast wymaganych 5 lat. Zmarły mąż skarżącej pobierał bowiem zasiłek dla bezrobotnych w okresie od dnia 02 października 2002 r. do dnia 08 kwietnia 2003 r. (tom III k. 17 akt rentowych), jednakże jest to okres poprzedzający owo dziesięciolecie. Z kolei jedyny w tym dziesięcioleciu poprzedzającym śmierć okres podlegania ubezpieczeniom społecznym to okres od dnia 01 lutego 2012 r. do dnia 08 kwietnia 2014 r., gdy zmarły posiadał tytuł do ubezpieczenia (kod 0430) jako osoba sprawująca opiekę nad dziećmi (tom III k. 25 akt rentowych).

Odnosząc się do drugiej kwestii, zdaniem Sądu, pozwany organ rentowy sporną decyzją zasadnie nie zaliczył do okresów składkowych i nieskładkowych zmarłego okresu od dnia 01 września 1972 r. do dnia 20 czerwca 1975 r. z tytułu nauki w (...) Szkole Zawodowej w S., bowiem w ww. okresie ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniom społecznym. Co istotne, wnioskodawczyni R. D. (1) powyższej okoliczności nie zaprzeczała – wskazywała jedynie, iż nie posiada świadectwa pracy męża za ww. okres, nie zna charakteru wykonywania przez niego pracy w tymże okresy: czy były to warsztaty szkolne czy też praktyki (odręczna adnotacja skarżącej – tom III k. 41 akt rentowych).

Zdaniem Sądu I instancji zasadność decyzji organu w tym zakresie potwierdziły dokumenty, uzyskane zarówno w toku postępowania przed organem (tom III k. 44 akt rentowych), jak i przez Sąd (k. 22 akt sprawy), z treści których jednoznacznie wynika, iż R. D. (2) będąc uczniem (...) Szkoły Zawodowej nr (...) w S. w zawodzie tokarza w trakcie nauki nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu, nie odbywał również zajęć praktycznych u pracodawcy. Powyższe oznacza, iż R. D. (2) w okresie nauki w zasadniczej szkole zawodowej nie był stroną stosunku pracy jako osoba młodociana – a ewentualne praktyki zawodowe wykonywał w ramach procesu nauki w ramach warsztatach szkolnych. Podkreślić również należy, iż ubezpieczona nie zaoferowała Sądowi żadnych dowodów – świadectwo pracy czy też wpisy w legitymacji ubezpieczeniowej zmarłego męża z omawianego okresu czasu – z których by wynikał odmienny stan i które potwierdziłyby pracowniczy charakter zatrudnienia R. D. (2) w czasie nauki w zasadniczej szkole zawodowej.

W związku z powyższym łącznie R. D. (2), jak to wyliczył pozwany, udowodnił 29 lat, 5 miesięcy i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych – w tym 29 lat, 3 miesiące i 22 dni okresów składkowych oraz 2 miesiące i 5 dni okresów nieskładkowych.

Mając powyższe na uwadze, nie jest możliwe zdaniem Sądu Okręgowego zastosowanie w rozpatrywanym przypadku regulacji art. 58 ust. 4 ustawy – bowiem o ile w dacie śmierci ubezpieczony niewątpliwie był całkowicie niezdolny do pracy (jak to wynika z założenia zawartego w art. 65 ust. 2 ustawy), o tyle nie spełnił on drugiego z warunków przewidzianych tą regulacją, mianowicie nie udowodnił 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych – a jedynie, jak wskazano, 29 lat, 5 miesięcy i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych.

Sąd Okręgowy stwierdził zatem, iż zmarły R. D. (2) nie spełnił wszystkich przesłanek do przyznania mu świadczenia w postaci prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w dacie zgonu: skarżąca wdowa po zmarłym nie udowodniła bowiem wymaganych 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgonu (art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 58 ust. 2 ustawy), jak również nie wykazała w odniesieniu do męża okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 30 lat (art. 58 ust. 4 ustawy). Powyższy wniosek stanowi podstawę do przyjęcia, iż żona zmarłego R. D. (1) nie kwalifikuje się do przyznania jej prawa do renty rodzinnej po w/w zmarłym mężu.

W konkluzji, z przytoczonych wyżej względów Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami orzekł jak sentencji wyroku, oddalając odwołanie jako niezasadne.

Apelację od powyższego wyroku wniosła ubezpieczona R. D. (1) zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie odwołania ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zarzuciła:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania cywilnego, które mogło mieć
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § l Kodeksu postępowania cywilnego
poprzez przyjęcie, że okresu nauki w (...) Szkole Zawodowej w S.
G., tj. od dnia 01 września 1972 r. do dnia 20 czerwca 1975 r. nie można zaliczyć do
okresów składkowych i nieskładkowych zmarłego R. D. (2);

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 57 oraz 58
ustawy o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w konsekwencji
przyjęcie, że zmarłemu R. D. (2) nie przysługiwało prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczona wskazała, iż Sąd I instancji uznał, że okresu nauki w (...) Szkole Zawodowej zmarłego R. D. (2) nie można zaliczyć do okresów składowych i nieskładkowych. Jak wynika z samej nazwy placówki, był to okres praktycznej nauki zawodu, w trakcie której zmarły podlegał obowiązkowi ubezpieczeniowemu i - w ramach praktyk - wykonywał pracę, a zatem okres ten należy zaliczyć do stażu pracy.

Kolejnym zarzutem jest błędna wykładnia przepisów ustawy o rentach i emeryturach z FUS dotyczących przesłanek do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem, na co odwołująca wskazywała w odwołaniu: „Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Oznacza to, iż nie tylko przepisu art. 57 ust. l pkt 3 ww. ustawy nie stosuje się do ubezpieczonego, który jest całkowicie niezdolny do pracy i wykazał staż ubezpieczeniowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn, ale także nie stosuje się przepisu art. 57 ust, l pkt 2 tej ustawy." (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 maja 2013 r., III AUa 1940/13). Takie stanowisko potwierdzone zostało nie tylko w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05), ale również w orzeczeniach wydanych po nowelizacji ustawy o rentach i emeryturach z FUS z dnia 23 września 2011 r. Zmarły R. D. (2) spełniał ponadto warunki do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przed dniem wprowadzenia zmiany ustawy, a zatem sytuację odwołującej powinno się oceniać w świetle przepisów obowiązujących w owym czasie (zob. wyrok SN z dnia 04 listopada 2014 r., I UK 100/14 i z dnia 19 marca 2014 r., I UK 334/13).

Zatem, legitymując się wymaganym co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz stwierdzoną całkowitą niezdolnością do pracy zmarły spełnił przesłanki do przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zdaniem apelującej, Sąd I instancji zaniechał wnikliwego zbadania, czy zmarły R. D. (2) podlegał obowiązkowi ubezpieczeniowemu w spornym okresie nauki w szkole zawodowej, opierając się jedynie na twierdzeniach organu rentowego, a tym samym przekroczył zasadę swobodnej oceny dowodów. Co więcej, w zaskarżonym wyroku jedynie ogólnikowo odniesiono się do kwestii możliwości zastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. 58 ust. 3, wskazując, że nie dotyczy on przypadku R. D. (2).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja należało uwzględnić, przy czym nie wszystkie argumenty skarżącej są trafne.

Nieskutecznie skarżąca zarzuca Sądowi I instancji naruszenie art. 233 kpc. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem zarzucenie zasady swobodnej oceny dowodów nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, a tylko na podważeniu podstaw tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna (wyrok SN z 15 kwietnia 2004r. IV CK 274/03 Lex nr 164852). Aby skutecznie zarzucić przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów czyli naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. skarżący powinien wskazać, jaki konkretnie dowód mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy sąd uznał za wiarygodny i mający moc dowodową albo za niewiarygodny i niemający mocy dowodowej, i w czym przy tej ocenie przejawia się naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów (por. wyrok SN z 18 stycznia 2002 r. sygn. I CKN 132/01, Lex nr 53144). Apelacja tak skonstruowanych zarzutów nie przedstawia. Czym innym natomiast jest ocena prawna dokonanych ustaleń w ramach dochodzonych roszczeń. Prawidłowość takiej oceny prawnej podlega kontroli w ramach zarzutu naruszenia prawa materialnego.

Przed dniem 1 stycznia 1975 r. młodociani zatrudniani byli na podstawie umowy określonej w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226 ze zm.) i byli ubezpieczonymi z tytułu pozostawania w stosunku pracy (por. wyrok z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294). Okres takiego zatrudnienia stanowi okres składkowy uwzględniany do stażu ubezpieczeniowego uwzględnianego przy ustalaniu uprawnień do renty i emerytury stosownie do przepisów art. 6 ust 2 pkt 3 w związku art. 5 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej: „ustawa”). Dodać trzeba, iż młodocianym była osoba, która nie ukończyła 18 lat (art. 1 ustawy z dnia 1 stycznia 1975r.), a mąż ubezpieczonej wiek ten ukończył w dniu 11 marca 1975r.

Nazwa szkoły do której uczęszczał mąż ubezpieczonej w żadnej mierze nie daje podstaw do ustalenia czy w spornym okresie podlegał ubezpieczeniu jako młodociany pracownik. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na ubezpieczonej – art. 232 kpc i skarżąca jemu nie podołała. Ubezpieczona oprócz oświadczenia, iż nie wie czy mąż odbywał w tym spornym okresie naukę zawodu i zaświadczenia ze Szkoły potwierdzającego, że był jej uczniem (akta rentowe), nie złożyła żadnych dowodów w tym zakresie. Dowody z dokumentów przedłożonych przez ubezpieczoną w toku postępowania wyjaśniającego przed ZUS nie dawały żadnych podstaw do ustalenia, iż w spornym okresie R. D. (2) był zatrudniony na podstawie indywidualnej umowy o naukę zawodu, a w konsekwencji do prowadzenie postępowania dowodowego z urzędu na tę okoliczność (które nota bene także nie potwierdziło zasadności twierdzeń skarżącej). Sąd ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku poszukiwania za stronę dowodów dla uzasadnienia jej twierdzeń w procesie, tym bardziej jest to zbędne gdy strona nie jest w stanie przedstawić stanowczych twierdzeń co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia. Zauważyć też trzeba, iż ani w toku postępowania I instancyjnego, ani w apelacji skarżąca nie zakwestionowała wiarygodności dokumentu z pisma Technikum im gen.H. z 19 lutego 2015r. (k. 22 a.s). W konsekwencji skarżąca nieskutecznie zarzuca w tym zakresie sprzeczność ustaleń Sądu I instancji z treścią materiału dowodowego, a ustalenia faktyczne tego Sądu, skutkujące oceną nielegitymowania się przez R. D. (2) w dacie śmierci okresami ubezpieczenia w łącznym wymiarze 30 lat stosownie do art. 58 ust 4 ustawy, Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje i przyjmuje za własne. Zarzuty apelacji w tym zakresie stanowią jedynie gołosłowną polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu I instancji

Zasadny okazał się natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego.

Okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia sprawy było czy zmarły R. D. (2) w dacie śmierci był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy – art. 65 ust 1 ustawy z dnia17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Okręgowy przyjął natomiast, iż wystarczającym i istotnym ustaleniem jest, czy mąż ubezpieczonej spełniał warunki do nabycia prawa do renty wymienione w przepisach art. 57 i 58 ustawy emerytalnej w dacie zgonu, co skutkowało wadliwością rozstrzygnięcia.

Niesporne było, iż w dacie śmierci staż ubezpieczeniowy męża ubezpieczonej przekraczał 25 lat. Nadto stosownie do art. 65 ust 2 ustawy emerytalnej należało przyjąć, iż był wówczas całkowicie niezdolny do pracy. W konsekwencji dla ustalenia czy R. D. (2) był uprawniony do renty w dacie śmierci, należało ustalić, czy legitymował się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym (art. 57 ust 1 pkt 2 w związku z art. 57 ust 2 i art. 65 ust 2 ustawy emerytalnej).

„Ilość” wymaganego dla nabycia prawa do renty okresu ubezpieczenia normuje art. 58 ust 1 ustawy, przy czym jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, ustawodawca uwarunkował dodatkowo prawo do świadczenia wykazaniem, iż wymagane 5 lat stażu przypadło w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Z dniem 23 września 2011r. wszedł w życie przepis art. 58 ust 4 ustawy emerytalnej, dodany przez art. 1 pkt 1 ustawy zmieniającej z dnia 28 lipca 2011 r. (Dz.U.2011.187.1112). Zgodnie z art. 58 ust 4 ustawy emerytalnej, przepisu art. 58 ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. W konsekwencji ww. zmiany, od dnia 23 września 2011r. ubezpieczony który udowodnił 30 lat okresów składkowych nie musi legitymować się 5 letnim stażem ubezpieczeniowym, w okresie wskazanym w przepisie art. 58 ust 2 ustawy, dla nabycia prawa do renty.

Podkreślić należy, iż wobec ww. zmiany stanu prawnego z dniem 23 września 2011r. - zdezaktualizowała się – wykładnia art. 57 ustawy emerytalnej dokonana w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05 (OSNP 2006 nr 19-20, poz. 305), zgodnie z którą przepis ten wyodrębniał dwie kategorie ubezpieczonych, nabywających prawo do świadczenia rentowego na samodzielnych warunkach określonych w jego ust. 1 lub ust. 2. Oznaczało to, że ubezpieczony, o którym stanowi art. 57 ust. 2, nie musiał spełniać nie tylko warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3, ale również warunku ustanowionego w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z - definiującym pojęcie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego - art. 58 ust. 1 i 2. Wykładnia ta nie spotkała się z akceptacją ustawodawcy, czego wyraz stanowi dodanie z dniem 23 września 2011 r. do art. 58 ustawy emerytalnej ustępu 4. Jak wyjaśnił Sad Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 listopada 2014r. I UK 100/14 (Lex nr 1567460)wprowadzenie tej zmiany powoduje, że art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej nie może być już interpretowany, jako przepis samodzielnie określający warunki wymagane do nabycia prawa do renty, ale jedynie łagodzący w stosunku do osób w nim wymienionych warunki przewidziane w art. 57 ust. 1, a konkretnie zwalniający te osoby z obowiązku spełnienia określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 wymagania powstania niezdolności do pracy nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania wymienionych w nim okresów ubezpieczenia. Osoby te muszą natomiast wykazać spełnienie przewidzianego przez art. 58 ust. 2 warunku "częstości" stażu ubezpieczeniowego, chyba że wykażą posiadanie okresów składkowych określonych w art. 6, w rozmiarze co najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn (por. także pkt 1 uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, Sejm RP VI kadencji, nr druku: (...)).

Przypomnieć trzeba, iż moment nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określa art. 100 ust. 1 u.e.r.f.u.s., ustanawiający generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Nabycie prawa do świadczenia następuje więc ex lege i co do zasady nie jest uzależnione ani od złożenia przez ubezpieczonego stosownego wniosku, ani też od ustalenia (potwierdzenia) tego prawa decyzją organu rentowego, która ma jedynie charakter deklaratoryjny. (..) Oznacza to, że zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia, czy też wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty, nie mają wpływu na istnienie prawa nabytego (powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od tego, kiedy został złożony wniosek o świadczenie (jego realizację).” (zob. wyrok SN op.cit)

W apelacji skarżąca – powołując się na wykładnię art. 57 ustawy emerytalnej prezentowaną w orzecznictwie przed 23 września 2011r. (m.in. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05), podniosła, iż zmarły spełniał warunki do renty przed dniem wprowadzenia zmiany ustawy, wskazując, iż niezdolność do pracy męża powstała przed datą jego zgonu . Podkreślić należy, iż ubezpieczona kwestionowała datę powstania niezdolności do pracy męża już na etapie postępowania wyjaśniającego przed ZUS – składając sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS w którym wskazała, iż mąż chorował już od lat 70 tych (k. 65 dok.med w aktach r.rodz.). Dołączyła wówczas do wniosku o rentę dokumentację medyczną męża dotyczącą leczenia psychiatrycznego, zaświadczenie, z którego wynika że leczył się z tych przyczyn od lat 70 tych, zawiadomienie w sprawie wszczęcia śledztwa w sprawie samobójczej śmierci R. D. (2), nadto zaświadczenie N-9 potwierdzające nadciśnienie tętnicze od 2009r., schorzenia tarczycy od 2011r., zdiagnozowaną cukrzycę typ II, . (zaświadczenia k. 61, 60, zawiadomienie k. 63, karty informacyjne leczenia szpitalnego – dok.med w aktach ZUS dot. r.rodz., zaświadczenie k. 20 akt dot. r..rodz). W odwołaniu od przedmiotowej decyzji ZUS skarżąca również powoływała się na stan prawny obowiązujący do dnia 23 września 2011r. i na oparte na nim orzecznictwo.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany jedynie ogólnikowo wskazał, iż R. D. (2) w dniu zgonu nie spełniał warunków do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury. Pozwany wskazał jedynie, że mąż ubezpieczonej nie legitymował się 5 letnim stażem w dziesięcioleciu przed dniem zgonu. Pozwany nie argumentował w odpowiedzi na odwołanie, że niezdolność do pracy powstała dopiero w dacie zgonu (poza tym nie składał innych pism procesowych, nie uczestniczył w rozprawie), stąd nie byłoby podstaw do uznania takiej okoliczności za przyznaną przez odwołującą w sposób dorozumiany na podstawie art. 230 kpc. Przyznanie dorozumiane dotyczy bowiem tylko twierdzenia, co do którego przeciwnik nie wypowiedział się, a mógł to uczynić. Fakt niezaprzeczony może uznać za przyznany, jednak tylko w wypadku spełnienia przede wszystkim warunku, by strona przeciwna wiedziała, że posłuży on na równi z wynikami dowodów do poczynienia ustaleń faktycznych (zob. wyroki SN z 18 czerwca 2004r. z uzasadnieniem II CK 293/03 LEX nr 174169, z 19 października 2005r. V CK 260/05 LEX nr 187090).

Wobec zakwestionowania przez skarżącą daty powstania niezdolności ustalonej przez ZUS w toku postępowania wyjaśniającego, następnie powoływanie się przez nią konsekwentnie w toku postępowania sądowo-odwoławczego, iż mąż spełniał warunki do nabycia prawa do renty przed 23 września 2011r., wreszcie wobec braku podstaw do bezdowodowego ustalenia faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy (daty powstania niezdolności) stosownie do art. 230 kpc, okolicznością niezbędną dla prawidłowego wyrokowania było ustalenie czy i od jakiej daty oraz w jakim stopniu R. D. (2) był niezdolny do pracy w okresie poprzedzającym zgon. Dopiero dokonanie takich ustaleń pozwoli na zweryfikowanie zasadności stanowiska skarżącej o powstaniu prawa do renty R. D. (2) w oparciu o stan prawny obowiązujący do dnia 23 września 2011r. Dodać trzeba, iż warunek wymaganego stażu weryfikuje się odniesieniu do ustalonej daty powstania niezdolności do pracy nie tylko na podstawie art. 58 ust 1, ale także na podstawie art. 58 ust 2.

Sąd I instancji nie dokonał ustaleń faktycznych w tym zakresie, przyjął bowiem jako niesporną datę powstania niezdolności - datę zgonu R. D. (2). Powyższe skutkuje koniecznością przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości – podkreślić bowiem jeszcze raz należy, iż data powstania niezdolności warunkuje prawidłowe ustalenia co do spełnienia przesłanek z art. 57 ust 1 pkt 2 w związku z 58 ust 1 i 2, a powstanie całkowitej niezdolności do pracy przed 23 września 2011r winno być oceniane z uwzględnieniem stanu prawnego obowiązującego do tej daty.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji winien: 1 ) ustalić w drodze pisemnych bądź ustnych wyjaśnień ubezpieczonej, z powodu jakich schorzeń, od kiedy, gdzie, leczył się jej mąż, a które w jej ocenie skutkowały niezdolnością do pracy przed datą zgonu; 2) zażądać dokumentacji medycznej z tak ustalonych placówek, bądź od ubezpieczonej – jeżeli jest w jej posiadaniu, 3) zwrócić się o taką dokumentację do placówek, które wystawiły zaświadczenia, karty informacyjne leczenia, złożone do akt; 4) dopuścić dowód z opinii biegłych sądowych o specjalizacjach adekwatnych do schorzeń R. D. (2) na okoliczność ustalenia, czy R. D. (2) był niezdolny do pracy przed datą zgonu, jeżeli tak to od jakiej daty i w jakim stopniu. W dalszej kolejności należy ustalić, czy w dacie powstania niezdolności spełniał przesłanki do nabycia prawa do renty określone w art. 57 ust 1 pkt 2 w związku z art. 57 ust 1 i 2, oraz czy istnieje podstawa do zastosowania stanu prawnego obowiązującego do 23 września 2011r z uwagi na datę powstania i stopień niezdolności. O ile spełniał warunki do nabycia prawa do renty, w dalszej kolejności należy dokonać też ustaleń, czy ubezpieczona spełniła przesłanki normujące prawo do renty rodzinnej stosownie do art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W tym zakresie Sąd I instancji winien też ustalić jaki był wynik śledztwa w sprawie nieumyślnego spowodowania śmierci R. D. (2) (informacja k. 63 a.r.) i rozważyć, mając na uwadze powyższe, aktualność w przedmiotowej sprawie wykładni przepisu art. 70 ustawy emerytalnej przedstawionej w wyrokach Sądów Apelacyjnych: w Ł. z dnia 10 lutego 2010r. (III AUa 698/09 OSAŁ 2010/1/7), w K. z 21 listopada 2006r. III AUa 1547/06 (Lex nr 310411).

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, na mocy art. 386 § 4 kpc orzekł jak w sentencji.

SSA A. P. SSA J. A. SSA B. M.