Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa J. R. i S. R.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 13 grudnia 2012 r. sygn. akt I C 558/12

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku na rzecz adwokata J. P. z Kancelarii Adwokackiej w P. kwotę 6.642 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) zł, w tym podatek VAT, z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

3.  zasądza solidarnie od J. R. i S. R. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 335/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Płocku oddalił powództwo J. R. i S. R. wywiedzione przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych, zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kwotę 7434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (art. 98 § 1 k.p.c.) oraz orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany bank uzyskał przeciwko powodom tytuły wykonawcze w postaci nakazów zapłaty wydanych w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Płocku zaopatrzonych w sądową klauzulę wykonalności:

1.  w sprawie I Nc 12/11 z dnia 21 lutego 2011 r., na podstawie którego zasądzono od małżonków R. solidarnie kwotę 588123,81 zł wraz odsetkami ustawowymi od dnia 5 lutego 201l r. do dnia zapłaty oraz kwotę 14552 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu,

2.  w sprawie I Nc 11/11 z dnia 25 lutego 2011 r., na podstawie którego zasądzono od J. R. kwotę 249058, 55 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 lutego 2011 r., zaś od S. R. - kwotę 204000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 lutego 2011 r. do dnia zapłaty oraz od obojga małżonków R. solidarnie kwotę 10362,76 zł z tytuł zwrotu kosztów procesu.

Od obu powyższych orzeczeń J. R. wniósł zarzuty, które zostały odrzucone prawomocnymi postanowieniami z 29 kwietnia 2011 r.

Na podstawie obu wymienionych tytułów wykonawczych wierzyciel Bank (...) S.A. prowadzi egzekucję skierowaną do nieruchomości powodów położonej w B. przy ulicy (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW (...).

Powodowie utrzymują się z emerytur w wysokości po 581,54 zł netto każde z nich.

Na podstawie powyższych, niespornych w sprawie ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Zważył, że powodowie domagają się pozbawienia wykonalności tytułów wykonawczych w oparciu o art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., który stanowi, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie. Sąd I instancji podzielił pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 21 lipca 2010 r. w sprawie III CZP 47/10 (OSNC 2010/12/165), zgodnie z którym podstawą powództwa opozycyjnego przewidzianą w art. 840 § 1 pkt. 2 in fine kpc jest nierozpoznanie przez sąd zarzutu spełnienia świadczenia, zgłoszonego przed zamknięciem rozprawy. Z treści pozwu wynika zaś, że w ocenie powodów wierzyciel nie uwzględnił wpłat dokonanych przez nich w latach 1999 – 2005, na kwotę 967989,29 zł, które stanowiły spłatę kredytów bankowych. Podstawą wspomnianego powództwa nie może zaś być twierdzenie dłużnika o spełnieniu świadczenia, jeżeli nie podnosił tego w postępowaniu rozpoznawczym.

J. R. w zarzutach od nakazów zapłaty zarówno w sprawie I Nc 11/11, jak i w sprawie I Nc 12/11 powoływał się na to, że spłacił już całe zadłużenie wobec banku. W jednym i drugim wypadku pozwany nie uzupełnił braków zarzutów, w następstwie czego zostały odrzucone. Sąd Okręgowy uznał, że w opisanej sytuacji, choć zarzuty spełnienia świadczenia nie zostały rozpoznane merytorycznie, to nie wynikało to z przeoczenia sądu tylko z zaniedbania strony, która nie wniosła skutecznie zarzutów. Powódka S. R. nie podjęła w ogóle żadnej obrony. W tej sytuacji nie jest dopuszczalne badanie dopiero na etapie postępowania o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego zarzutów, które mogły być bez przeszkód rozpoznane w toku procesu o zapłatę, a nie doszło do tego na skutek zaniechania dłużnika. Skutki powagi rzeczy osądzonej i prawomocności orzeczeń sądowych pozostają bowiem aktualne.

Powyższy wyrok zaskarżyli apelacją w całości powodowie zarzucając nierozpoznanie istoty sprawy i zaniechanie przeprowadzenia postępowania dowodowego w żadnej części. Skarżący podnieśli, że w przedmiotowej sprawie powinna zostać zastosowana prawidłowa, gramatyczna wykładnia przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., która prowadzi do wniosku, że zarzut spełnienia świadczenia może stanowić skuteczną podstawę powództwa opozycyjnego w każdym przypadku, gdy nie był on przedmiotem rozpoznania w sprawie, także z powodów leżących po stronie dłużnika. Ponadto w rozpoznawanej sprawie trudno mówić o zaniechaniu dłużnika, skoro złożył on zarzuty od nakazu zapłaty, lecz ze względów finansowych nie był w stanie ich opłacić, a jego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został oddalony.

W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

W orzecznictwie oraz piśmiennictwie z zakresu prawa procesowego cywilnego ugruntowane jest stanowisko, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której został on wydany. Oznacza to, że jeżeli określone okoliczności i oparte na nich zarzuty lub wypływające z nich wnioski istniały i dały się sformułować w chwili zamknięcia rozprawy, lecz strona skutecznie ich nie podniosła lub nie przytoczyła, w związku z czym nie zostały spożytkowane przez sąd przy wydawaniu wyroku, podlegają prekluzji, czyli - jak to określono w orzecznictwie - „wykluczającemu działaniu prawomocności” (por. uchwały sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 października 1954 r., I CO 41/54, OSN 1956, nr 1, poz. 3, z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 477/10, OSNC 2010, nr 2, poz. 165 i z dnia 2 lutego 2011 r., III CZP 128/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 108). Jednocześnie podniesiono, że prekluzyjny skutek prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej jest niezależny od tego, czy strona ponosi winę w zaniechaniu przytoczenia określonych okoliczności lub podniesienia właściwych zarzutów. Doceniając moc i znaczenie prekluzji, ustawodawca tylko wyjątkowo dopuszcza powoływanie się po uprawomocnieniu wyroku na okoliczności sprawy występujące przed jego wydaniem. Takim wyjątkiem jest skarga o wznowienie postępowania ob noviter reperta, przysługująca w razie wykrycia okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu (art. 403 § 2 k.p.c.). Powództwo przeciwegzekucyjne - co trzeba podkreślić - nigdy nie należało do wyjątków przełamujących zasadę prekluzji łączonej z prawomocnością materialną

Druga podstawa powództwa opozycyjnego, którą powodowie powołali na uzasadnienie wywiedzionego w rozpoznawanej sprawie powództwa, uregulowana w § 1 pkt 2 art. 840 k.p.c., jest najszersza i zachodzi ona, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a gdy tytułem tym jest orzeczenie sądowe – po zamknięciu rozprawy, nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Chodzi zatem o zdarzenia materialnoprawne, z którymi łączy się powstanie, zmiana albo wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego. W wypadku powyższej podstawy doszło, mocą ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), do rozbudowania okoliczności ją tworzących. Wskazano też w szczególny sposób zarzut spełnienia świadczenia jako podstawę powództwa, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie. Jak wskazują skarżący, gramatyczna wykładnia przepisu w części znowelizowanej może prowadzić do wniosku, że zarzut wykonania zobowiązania stanowi skuteczną podstawę powództwa opozycyjnego w każdym wypadku, gdy nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie, wnosząc o jej zastosowania przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wniosek taki należy uznać za nieuprawniony, ponieważ nie daje się pogodzić z konsekwencjami materialnej prawomocności orzeczenia sądowego (art. 365 § 1 k.p.c.). Ze względu na to, że art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. odnosi się tylko do zdarzeń powstałych po powstaniu tytułu egzekucyjnego, zarzut wykonania zobowiązania może dotyczyć tylko okresu po powstaniu tego tytułu, a gdy tytuł egzekucyjny stanowi orzeczenie sądowe – okresu po zamknięciu rozprawy. Jak trafnie wskazał Sąd I instancji, takie stanowisko znalazło potwierdzenie w nowszym orzecznictwie. Sąd Najwyższy w uchwale z 21 lipca 2010 r., sygn. akt III CZP 47/10 stwierdził, że podstawą powództwa opozycyjnego przewidzianą w art. 840 § 1 pkt 2 in fine KPC jest nierozpoznanie przez sąd zarzutu spełnienia świadczenia, pod warunkiem, że został zgłoszony przed zamknięciem rozprawy.

Zagadnienie dopuszczalności oparcia powództwa przeciwegzekucyjnego na zarzucie spełnienia świadczenia w przypadku, gdy zarzut ten nie został rozpoznany w sprawie, w której wydano tytuł egzekucyjny, z uwzględnieniem rozbieżności, jakie pojawiły się judykaturze i doktrynie po zmianie art. 840 § 1 w pkt 2 k.p.c. wprowadzonej w wyniku wspomnianej wyżej ustawy nowelizującej z dnia 2.7.2004 r. było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 16/12 (OSNC 2012 nr 11, poz. 129), który podkreślił, że wykładnia przepisów normujących konkretne instytucje prawa procesowego, zwłaszcza tych, które nie są jasne w warstwie tekstowej, nie może się odbywać bez uwzględnienia wzorca dogmatycznego zastosowanego przez ustawodawcę. Oceniając zatem dokonaną w 2004 r. zmianę art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. należy pamiętać, że ustawodawca - choć użył sformułowań budzących poważne wątpliwości interpretacyjne - nie dał jakiegokolwiek znaku uzasadniającego wniosek, iż gruntownie przekształca uformowany przed wielu laty i niekwestionowany model powództwa opozycyjnego, nadając mu np. charakter środka zaskarżenia sui generis, oraz że czyni wyłom w zasadzie prekluzji materiału faktycznego wiązanej z prawomocnością wyroku. Teza taka nie wynika ani z dokumentów ilustrujących przebieg prac legislacyjnych (Sejm IV kadencji, druk nr 965), ani z kontekstu normatywnego; przeciwnie, brak modyfikacji art. 316 § 1, 365, 366 i 403 § 2 k.p.c. dowodzi, że konstrukcja i funkcja powództwa opozycyjnego nie ulega zmianie. W tej sytuacji wyłącznie językowa wykładnia omawianej normy prawnej, nie może być uznana za wystarczającą, gdyż jej wyniki podważają podstawowe zasady procesu cywilnego. Uznanie, że analizowany przepis umożliwia korektę wyników przeprowadzonego postępowania rozpoznawczego zmaterializowanych w prawomocnym wyroku z powołaniem się na niezgłoszony lub pominięty w tym postępowaniu (prawidłowo lub błędnie) zarzut spełnienia świadczenia nie tylko naruszałoby zasadę koncentracji materiału procesowego oraz burzyłoby konstrukcję powództwa opozycyjnego, ale przede wszystkim godziłoby w fundamentalne, aksjomatyczne wartości procesowe w postaci prawomocności materialnej orzeczeń co do istoty sprawy oraz ich powagi rzeczy osądzonej.

W efekcie tych rozważań Sąd Najwyższy, pozostawiając na uboczu wykładnię językową, jako nieprzydatną w tym wypadku, a stosując wykładnię celowościową i funkcjonalną, wyraził pogląd, że oparcie powództwa przeciwegzekucyjnego na zarzucie spełnienia świadczenia jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zarzut ten - ze względu na ustanowiony ustawą zakaz - nie mógł być rozpoznany w sprawie, w której wydano tytuł egzekucyjny.

Sąd Apelacyjny podziela powyższe zapatrywanie. W konsekwencji okoliczność, że zarzuty skarżącego przeciwko nakazom zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy w Płocku w sprawach I Nc 11/11 i I Nc 12/11 zostały odrzucone, w związku z czym nie były badane merytorycznie podniesione w ich treści zarzuty, w tym zarzut spełnienia świadczenia, uzasadniony w sposób identyczny, jak w niniejszej sprawie, nie może stanowić skutecznej podstawy powództwa opozycyjnego, gdyż prowadziłoby to do wzruszenia prawomocnego nakazu zapłaty. Jak wyżej wskazano, powództwo opozycyjne nie może zmierzać do wzruszenia ustaleń stojących za prawomocnym orzeczeniem ani do wydania odmiennego rozstrzygnięcia co do roszczenia procesowego istniejącego w chwili zakończenia wymienionych postępowań Sądu Okręgowego w Płocku. Sąd rozpoznający powództwo opozycyjne jest bowiem bezwzględnie związany wyrokiem wydanym w sprawie między wierzycielem a dłużnikiem co do ustalonego w sentencji obowiązku świadczenia. Dodać należy, że zgodnie z art. 353 ² k.p.c. do nakazów zapłaty stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej. Prawomocny nakaz zapłaty korzysta zatem z walorów prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej. W realiach sprawy nie budzi wątpliwości, że wszystkie zarzuty podniesione przez skarżących mogły być podniesione w sprawie o zapłatę, przy uwzględnieniu prawem przewidzianych środków zaskarżenia. Powództwo opozycyjne, z przyczyn przywołanych wyżej, nie może również pełnić funkcji dodatkowego środka zaskarżenia, wnoszonego przy tym od prawomocnego nakazu zapłaty.

Z tych wszystkich względów apelacja podlegała oddaleniu. Na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zasądzono od powodów na rzecz strony pozwanej koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym w wysokości minimalnej stawki wynagrodzenia radcowskiego.

Sąd odwoławczy przyznał pełnomocnikowi skarżących wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w wysokości 6642 zł, w tym podatek VAT, stosując § 6 pkt 7 i § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszeniu przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461).