Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2013 r. w Szczecinie

sprawy z powództwa A. W.

przeciwko (...) Towarzystwo (...) Otwarty Fundusz Emerytalny w W.

o wyłączenie z Funduszu, zwrot zgromadzonych składek

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 czerwca 2012 r. sygn. akt VII U 2456/11

1.  oddala apelację,

2.  odstępuje od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 754/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 maja 2011 r. powód A. W. wniósł przeciwko N. Otwarty Fundusz Emerytalny o wyłączenie go z pozwanego funduszu oraz zwrot zgromadzonych środków.

W odpowiedzi na pozew N. OFE domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda kosztów procesu. Pozwany podniósł zarzut braku legitymacji biernej po swojej stronie. Zaznaczył, że wniosek A. W. o wykluczenie z N. OFE został uwzględniony jeszcze przed procesem, o czym pozwany zawiadomił ZUS i zwrócił się o nie przekazywanie do Funduszu dalszych składek. Ponadto powód jest osobą urodzoną po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., zatem nie jest dopuszczalne wycofanie się przez niego z wyboru zasad ubezpieczenia dotyczących osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Nie jest przy tym możliwe wypłacenie powodowi równowartości składek zgromadzonych na jego koncie w funduszu, albowiem mogą one zostać przekazane wyłącznie na rachunek powoda w ZUS.

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń w Szczecinie oddalił powództwo i odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że powód, urodzony w dniu (...), przystąpił do N. Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez stronę pozwaną na podstawie umowy zawartej w dniu 15 lipca 2006 r. Na dzień 14 kwietnia 2011 r. powód na rachunku Funduszu zgromadził kwotę 2.052,39 zł, po czym wystąpił do pozwanego z wnioskiem o wycofanie jego członkostwa z Funduszu oraz zwrot zgromadzonych składek. Pozwany wniosek uwzględnił, a w piśmie z 16 lutego 2011 r. zawiadomił A. W. o zgłoszeniu faktu wystąpienia z Funduszu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wskazane pismo nie zostało w terminie odebrane przez powoda. W dniu 16 lutego 2011 r. pozwany, korzystając z sytemu informatycznego, zawiadomił Zakład Ubezpieczeń Społecznych o ustaniu członkostwa powoda w N. Otwartym Funduszu Emerytalnym.

Odnosząc te ustalenia do treści art. 111 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 13 października o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585, zwanej dalej ustawą systemową), Sąd Okręgowy zważył, że powództwo jest bezzasadne. Wyjściowo Sąd zaznaczył, że w czasie wystąpienia z powództwem, powód nie był już członkiem pozwanego Funduszu. Złożone przez niego oświadczenie woli o wystąpieniu z Funduszu odniosło skutek już w dniu 16 lutego 2011 r., kiedy to pozwany zawiadomił Zakład Ubezpieczeń Społecznych o ustaniu członkostwa powoda w Funduszu i konieczności przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zgromadzonych dotąd składek. W chwili wystąpienia z powództwem, strony nie były już zatem związane umową o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym. Tym samym pozwany w sprawie niniejszej nie dysponował legitymacją bierną co oznacza, że nie powinien występować po stronie pozwanej. Za niezasadne Sąd Okręgowy uznał jednak również zgłoszone przez powoda żądanie zwrotu składek zgromadzonych w N. Otwartym Funduszu Emerytalnym. Przez przystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego, powód zaakceptował i związał się zasadami ubezpieczenia emerytalnego określonymi dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Osoby takie obowiązują wówczas zasady ubezpieczenia emerytalnego określone dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r., bowiem oświadczenie o wyborze wskazanych zasad ma charakter nieodwołalny. Powód, urodzony (...), zawarł umowę o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym, a w konsekwencji zaczęły obowiązywać go zasady ubezpieczenia emerytalnego dotyczące osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Sąd Okręgowy podkreślił, że składki na ubezpieczenie emerytalne dla takich osób gromadzone są w otwartych funduszach emerytalnych, a w razie wystąpienia z wybranego wcześniej funduszu, zostają zwrócone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nie jest natomiast dopuszczalny ich zwrot bezpośrednio osobie ubezpieczonej, w postaci wypłaty gotówkowej. Pozwany nie jest zatem uprawniony do zadośćuczynienia żądaniu powoda, poprzez wypłacenie mu kwoty stanowiącej równowartość zgromadzonych składek.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy rozstrzygnął w oparciu o treść art. 102 k.p.c., biorąc pod uwagę trudną sytuację materialną przegrywającego spór powoda, w tym wynikającą z faktu przebywania w zakładzie karnym, nieuzyskiwania żadnych dochodów oraz braku jakiegokolwiek majątku.

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodził się A. W., który w apelacji nadal domagał się zwrotu w gotówce funduszy wypłaconych do pozwanej N. OFE. Zdaniem skarżącego przekazanie tych składek do ZUS jest nieuprawnione, ponieważ ZUS już wcześniej pobrał swoją część świadczenia.

Pozwany N. Otwarty Fundusz Emerytalny wniósł o oddalenie apelacji oraz zwrot kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy są prawidłowe, a wyprowadzone z nich wnioski prawne nie budzą zastrzeżeń. Ustalenia te i rozważania Sąd Odwoławczy podziela i przyjmuje za własne.

W art. 111 ust. 3 ustawy systemowej ustawodawca przyjął, możliwość przystąpienia do wybranego OFE przez ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. (z wyjątkiem osób pobierających emeryturę). Z możliwości tej skutecznie skorzystał A. W., urodzony w dniu (...), zawierając z N. OFE umowę o członkostwo w Funduszu, w którym następnie zgromadził kwotę 2.052, 39 zł.

Podkreślić jednak należy, że przystąpienie przez ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. do OFE jest – w myśl art. 111 ust. 5 ustawy systemowej nieodwołalnym oświadczeniem woli o wyborze ubezpieczenia emerytalnego na zasadach określonych dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r.

Dopełnieniem regulacji zamieszczonej w art. 111 ust. 1 ustawy systemowej są natomiast kolejne przepisy art. 111 ust. 8 i 9 tej ustawy, z których wynika, że część składki na ubezpieczenie emerytalne finansowaną przez ubezpieczonego (7,3 % podstawy jej wymiaru), wydzieloną przez ZUS na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy systemowej, ZUS ma obowiązek odprowadzić do OFE wybranego przez ubezpieczonego, jednakże w przypadku, gdyby ubezpieczony nie zawarł umowy w terminie, o którym mowa w ust. 2, składka, począwszy od składki z tytułu zatrudnienia w październiku 1999 r., przeznaczona na otwarty fundusz emerytalny podlega przekazaniu do otwartego funduszu emerytalnego niezwłocznie po nabyciu członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym.

Warto nadmienić, że na tle ustanowionego w ustawie systemowej (art. 22 ust. 3 i art. 111 ust. 1) obowiązkowego podziału składki na ubezpieczenie emerytalne na dwie części – socjalną i kapitałową Sąd Najwyższy wyraził niezwykle istotny pogląd, zgodnie z którym obowiązek odprowadzania części składki na ubezpieczenie emerytalne pochodzącej ze składki ubezpieczonego do wybranego OFE nie jest niezgodny z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 r., II Uk 12/08, OSNP 2009, Nr 21-22, poz. 291). Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że składki na ubezpieczenie emerytalne odprowadzane do funduszu nie są prywatną własnością członka funduszu, a pochodzą z podziału przekazywanej Zakładowi składki na to właśnie ubezpieczenie i przeliczone na jednostki rozrachunkowe stanowią podstawę nabywania przez członka funduszu uprawnień cząstkowych do przyszłej emerytury do czasu nabycia prawa do całości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie. Zatem składka emerytalna, z uwagi na jej przeznaczenie na tworzenie funduszu emerytalnego, posiada publicznoprawny ubezpieczeniowy charakter, który zachowuje nadal po przekazaniu przez Zakład jej części do funduszu. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że system emerytalny ma charakter powszechny i jego celem jest urzeczywistnienie zawartego w art. 67 ust. 1 Konstytucji prawa każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego. Nie został on skonstruowany przez ustawodawcę dla indywidualnych ubezpieczonych, z uwzględnieniem ich przymiotów osobistych takich jak zaradność, przedsiębiorczość, znajomość reguł rynku kapitałowego, przewidywalność czy przezorność, ale dla ogółu osób objętych ubezpieczeniem, które w przyszłości staną się beneficjentami systemu emerytalnego. Dlatego kwestia docelowej realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego leży w gestii ustawodawcy i nie podlega ocenie w zakresie, w jakim odnosi się do określonych warunków społeczno-gospodarczych, w szczególności w sytuacji, w której przepisy mogące stanowić podstawę oceny nie zostały jeszcze uchwalone. Prowadzi to do konkluzji, że art. 111 ust. 1 w związku z art. 22 ust. 3 ustawy systemowej nie narusza art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, a konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego obejmuje także - wynikający z przyjętej przez ustawodawcę ubezpieczeniowej techniki realizacji tego prawa - obowiązek zawarcia przez ubezpieczonego umowy z otwartym funduszem emerytalnym.

Wobec żądań powoda Sąd Apelacyjny zaznacza, że także z art. 107 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2010 r.,. Nr 34, poz. 189) wynika wprost, że członek funduszu nie może rozporządzać środkami zgromadzonymi na swoim rachunku, z wyjątkiem rozrządzeń członka funduszu na wypadek śmierci oraz do rozporządzeń środkami zgromadzonymi przez członka dobrowolnego funduszu na IKE oraz IKZE.

Uwzględniając wszystko powyższe, słusznie zważył Sąd Okręgowy, że nie ma podstaw prawnych uzasadniających żądanie przez powoda wypłaty w gotówce środków zgromadzonych przez niego na rachunku otwartego funduszu emerytalnego.

Z tej przyczyny apelacja A. W. na podstawie art. 385 k.p.c. jako niezasadna została oddalona. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 1 k.p.c.) Sąd Apelacyjny oparł na zasadzie słuszności, wyprowadzonej z treści art. 102 k.p.c. przyjmując, że ze względu na brak majątku oraz możliwości pozyskania dochodu w związku z pobytem przez skarżącego w zakładzie karnym, jego sytuacja wpisuje się w wypadek szczególnie uzasadniony, o którym stanowi przywołany przepis.

SSA Barbara Białecka SSA Urszula Iwanowska SSA Anna Polak