Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie :

Przewodniczący : SSO Agnieszka Wieczorek

Protokolant: st. prot. sąd. Agnieszka Krzyżaniak

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2015 r. w Poznaniu

sprawy z powództwa K. M.

przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B.

o zapłatę

1.  Oddala powództwo;

2.  Nie obciąża powoda kosztami sądowymi;

3.  Zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 617,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

A. Wieczorek

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w dniu 2.04.2013 r. powód K. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. 3.000 zł wraz z odsetkami w wysokości 22% za okres od dnia 2.04.2008 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu żądania powód wskazał, że nabył od (...) sp. z o.o. wierzytelność w stosunku do pozwanej wynikającą z roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w B. przy ul. (...). Inicjator procesu zaznaczył, że domaga się zapłaty tego wynagrodzenia za okres od 1.03.2008 r. do 3.05.2008r. /k. 3 i 8/

W odpowiedzi na pozew i dalszych pismach procesowych pozwana podniosła zarzut powagi rzeczy osądzonej, wskazując, że sprawa o ten sam przedmiot toczyła się już między stronami przed Sądem Okręgowym w Poznaniu (sygn. I C 391/09) i została prawomocnie rozstrzygnięta. Pozwana podniosła nadto zarzut przedawnienia roszczenia powoda, wskazując, że skoro powództwo zostało wytoczone w kwietniu 2013 r., a żądanie dotyczy okresu od marca do maja 2008 r., to 3-letni termin przedawnienia minął jeszcze przed wniesieniem pozwu. (...) sp. z o.o. zarzuciła ponadto brak swojej legitymacji biernej, wskazując, iż korzystanie przez nią z nieruchomości (...) sp. z o.o. było oparte na tytule prawnym, gdyż od 2004 r. miała zawartą umowę podnajmu ze spółką (...) sp. z o.o., która z kolei wynajmowała tę nieruchomość od (...) sp. z o.o.na podstawie umowy najmu z 2003r. Pozwana podniosła ponadto zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powodowej, wskazując, że umowa cesji jest nieważna z uwagi na brak umocowania osoby podpisanej na tej umowie (tj. R. B. (1)) do działania w imieniu (...) sp. z o.o. (prezes zarządu spółki, który udzielił pełnomocnictwa R. B. (1) zmarł przed zawarciem umowy cesji). Zdaniem pozwanej, wierzytelność będąca przedmiotem umowy przelewu z dnia 21.01.2009 r. w ogóle nie przeszła zatem na K. M. i nie jest od uprawniony do jej dochodzenia. Według (...)sp. z o.o., umowa cesji z dnia 21.01.2009 r. jest nieważna także dlatego, iż została zawarta dla pozoru oraz że narusza art. 930 k.p.c. oraz art. 935 § 3 k.p.c. Pozwana zarzuciła bowiem, że celem umowy przelewu było uniemożliwienie prowadzenia skutecznej egzekucji z praw związanych z nieruchomością zajętą w postępowaniu egzekucyjnym (tj. m. in. uniemożliwienie egzekucji z wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości, które – z uwagi na dokonanie przelewu – miało wejść, według zamiaru stron umowy cesji z dnia 21.01.2009 r., do majątku powoda z pominięciem komornika prowadzącego egzekucję na rzecz ogółu wierzycieli). Pozwana podniosła równolegle zarzut nieskuteczności umowy cesji, podając, że w dacie zawarcia tej umowy wyłącznie uprawnionym do dysponowania wierzytelnością spółki (...) sp. z o.o. z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy był zarządca nieruchomości ustanowiony w postępowaniu egzekucyjnym (tj. pozwana), a nie (...) sp. z o.o., której zarząd tą nieruchomością został odjęty na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 29.04.2010r. Zdaniem pozwanej, rozporządzenie przez (...) sp. z o.o. wierzytelnością z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy już po zajęciu nieruchomości nie mogło wywołać skutków na rzecz powoda, a to w myśl art. 930 k.p.c. /k. 85-86, 146-150/

Pismem z dnia 14.03.2014 r. powód rozszerzył żądanie pozwu, domagając się ostatecznie zasądzenia od pozwanej 7.000.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w B. przy ul. (...) za okres od 1.03.2008 r. do 12.12.2012 r. wraz z odsetkami ustawowymi za okres od 1.04.2008 r.

W uzasadnieniu pisma powód wskazał, że (...) sp. z o.o. była właścicielką nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) do dnia 12.12.2012 r. Podał, że spółka ta (cedent) wynajęła przedmiotową nieruchomość (...) sp. z o.o., zaś ta ostatnia w dniu 1.07.2004 r. podpisała umowę podnajmu z pozwaną. Inicjator procesu zaznaczył, że w dniu 18.02.2005 r. (...) sp. z o.o. wypowiedziała jednakże umowę najmu (...) sp. z o.o., a tym samym – z mocy art. 668 § 2 k.c. - wygasła umowa podnajmu. Zdaniem powoda, pozwana wiedziała o wygaśnięciu umowy najmu (a tym samym podnajmu), bowiem dowiedziała się o tym najpóźniej z pozwu o eksmisję wniesionego w 2006 r., a zatem od tej chwili miała już świadomość, że zajmuje nieruchomość bez tytułu prawnego.

K. M. powołał się ponadto na prawomocne rozstrzygnięcie prawidłowości reprezentacji spółki (...) sp. z o.o. przy zawieraniu umowy cesji, wskazując, iż kwestię tę przesądził już Sąd Okręgowy w Poznaniu jako Sąd I instancji oraz Sąd Apelacyjny w Poznaniu jako Sąd II instancji w sprawie o sygn. I C 391/09 oraz I ACa 453/11. Powód zaznaczył, że w tamtej sprawie została przesądzona także podstawa jego roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, gdyż Sądy uznały, iż powód miał prawo domagać się od pozwanej zapłaty wynagrodzenia za wcześniejszy okres bezumownego korzystania z nieruchomości w B. przy ul. (...). /k. 211-217/

Wskutek rozszerzenia powództwa przez powoda Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu uznał się niewłaściwym rzeczowo i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu.

W odpowiedzi na pismo powoda pozwana podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko, a nadto podniosła zarzut potrącenia, wskazując, iż w stosunku do spółki (...) sp. z o.o. przysługuje jej roszczenie odszkodowawcze, bowiem wskutek celowego przeciągania przez tę spółkę procedury przysądzenia własności przedmiotowej nieruchomości pozwana została pozbawiona możliwości wcześniejszego jej nabycia, a także możliwości dysponowania środkami wpłaconymi w toku licytacji komorniczej. Zdaniem pozwanej, jeśli nawet umowę cesji z dnia 21.01.2009 r. uznać by za ważną i skuteczną wobec pozwanej, to z jej treści należałoby wnosić, że przeniosła ona na powoda wyłącznie wierzytelność istniejącą na datę zawarcia umowy przelewu, nie dokonując jednakże cesji wierzytelności przyszłych (należnych za okres przypadający po 21.001.209 r.). Pozwana zaznaczyła ponadto, że jej zdaniem zawarcie umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. prowadziło do obejścia przepisów art. 940 i 941 k.p.c. /k. 235-240/

Powód zaprzeczył, by umowa cesji naruszała przepisy art. 940 i 941 k.p.c. Zdaniem inicjatora procesu, skutki z art. 930 k.p.c. w ogóle nie dotyczą wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, gdyż nie zostały wymienione w art. 84-93 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Według powoda, nawet gdyby przyjąć inaczej, to i tak art. 930 k.p.c. nie miałby zastosowania, gdyż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu była wymagalna jeszcze przed dokonaniem zajęcia nieruchomości, a przepis art. 930 k.p.c. odnosi się tylko do wierzytelności niewymagalnych w chwili zajęcia. /k. 527-540/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Do 2012 r. właścicielem nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), zapisanej w księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu Kw nr (...), była spółka (...) sp. z o.o.

/bezsporne/

W 2003 r. przedmiotową nieruchomość od (...) sp. z o.o. wynajęła spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w T.. W dniu 1.07.2004 r. spółka (...) sp. z o.o. zawarła umowę podnajmu z pozwaną dotyczącą części tej nieruchomości.

W dniu 18.02.2005 r. (...) sp. z o.o. wypowiedziała umowę najmu (...) sp. z o.o. Pozwana dowiedziała się o wypowiedzeniu tej umowy najpóźniej z pozwu o eksmisję, wniesionego przez (...) sp. z o.o. przeciwko pozwanej w 2006 r. Sprawa o eksmisję toczyła się przed Sądem Rejonowym w Poznaniu pod sygn. IX GC 915/06 i zakończyła się prawomocnym uwzględnieniem powództwa.

(...) sp. z o.o. wszczęła postępowanie egzekucyjne w celu wykonania wyroku eksmisyjnego, bowiem pozwana nadal zajmowała przedmiotową nieruchomość i wykorzystywała ją do prowadzenia swojej działalności gospodarczej.

/częściowo bezsporne, wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 15.11.2007 r. – k. 66-67/

W 2005 r. przeciwko (...) sp. z o.o. zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne (XII KM 1569/05) przez wierzyciela tej spółki, Bank (...) S.A. Egzekucja została skierowana m. in. do nieruchomości dłużniczki położonej w B. przy ul. (...). (...) sp. z o.o. została powiadomiona o zajęciu nieruchomości przez komornika sądowego pismem z dnia 29.11.2005 r., w którym wskazano jednocześnie, że zarząd nieruchomości pozostawia się dłużnikowi. Do egzekucji przyłączyli się kolejni wierzyciele (...) sp. z o.o., tj.: Fundacja na rzecz (...) we W., Skarb Państwa – Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu oraz H. S.. (...) sp. z o.o. została wystawiona na licytacji komorniczej, w której przybicie uzyskała pozwana, a to na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 14.11.2007r. Przysądzenie własności na rzecz pozwanej nastąpiło 5 lat później, na mocy postanowienia tegoż Sądu z dnia 12.12.2012 r. Przed uzyskaniem przysądzenia własności pozwana stała się zarządcą nieruchomości, bowiem Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu postanowieniem z dnia 29.04.2010 r. odjął zarząd dłużniczce i powierzył go (...) sp. z o.o.

/bezsporne, a nadto postanowienie o odjęciu zarządu (...) sp. z o.o. z dnia 29.04.2010 r. – k. 151, postanowienie o przysądzeniu własności z dnia 12.12.2012 r. – k. 91, postanowieniu o udzieleniu przybicia – k. 93, dokumenty w aktach sprawy XII KM 1569/05, a w szczególności pismo komornika z dnia 29.11.2009 r. zawiadamiające dłużniczkę o zajęciu nieruchomości – k. 42-43 akt XII KM 1569/05/

W dniu 21.01.2009 r. (...) sp. z o.o. zawarła z powodem umowę przelewu wierzytelności przysługującej cedentowi w stosunku do pozwanej z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości w B.. W imieniu (...) sp. z o.o. umowę podpisał R. B. (1), umocowany do reprezentowania spółki na podstawie pełnomocnictwa ogólnego udzielonego przez prezesa zarządu spółki (...) sp. z o.o. E. S. w dniu 28.06.2005 r. Wobec zakwestionowania tego pełnomocnictwa przez (...) sp. z o.o. E. S., działając jako prezes zarządu (...) sp. z o.o., potwierdził pismem z dnia 16.12.2008 r. fakt jego udzielenia oraz skuteczność czynności zdziałanych przez R. B. (1). E. S. zmarł w dniu 11.01.2009 r.

/bezsporne, a nadto pełnomocnictwo dla R. B. (2) – k. 22 kat I C 391/09, pismo E. S. z dnia 16.12.2008 r. – k. 24 akt I C 391/09/

(...) sp. z o.o. nie uzyskała zgody wierzycieli prowadzących egzekucję z jej nieruchomości na dokonanie na rzecz powoda cesji wierzytelności przysługującej jej względem pozwanej za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości. Nie uzyskała też zezwolenia sądu na zawarcie tej umowy.

/bezsporne/

Umowa cesji z dnia 21.01.2009 r. została zawarta w celu umożliwienia H. S. uzyskania zaspokojenia jej roszczenia względem (...) sp. z o.o. o zwrot pożyczki. H. S. – jako wspólniczka (...) sp. z o.o. – udzieliła tej spółce w 1996 r. tzw. pożyczki właścicielskiej w kwocie ok. 200.000 zł. Ponieważ już od końca lat 90-tych (...) sp. z o.o. nie regulowała swoich należności wobec kontrahentów i toczyły się przeciw niej postępowania egzekucyjne, H. S. w dniu 22.12.2008 r. zawarła z powodem umowę, mocą której przelała na niego swą wierzytelność względem (...) sp. z o.o. z tytułu umowy pożyczki z 1996 r. Powód przekazał H. S. ok. 20.000-30.000 zł, zaś pozostałą część kwoty pożyczki H. S. miała otrzymać z należności wyegzekwowanych przez powoda od pozwanej. K. M. umówił się z bowiem z ówczesnym prezesem zarządu (...) sp. z o.o. E. S., iż powód nabędzie od spółki wierzytelność względem pozwanej z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości w B. i z tej właśnie wierzytelności zaspokoi pozostałą część roszczenia H. S. o zwrot pożyczki, jak i własne roszczenie powstałe w związku z częściowym spłaceniem H. S..

/dowód: zeznania świadka M. M. (1) – k. 608-610 i 686-690/

Po zawarciu umowy z dnia 21.01.2009 r. powód wytoczył w dniu 10.02.2009 r. powództwo przeciwko pozwanej, domagając się zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w B. za okres od 1.04.2005 r. do 31.05.2005 r. Sprawa toczyła się przed Sądem Okręgowym w Poznaniu pod sygn. I C 391/09. Sąd I Instancji uwzględnił częściowo powództwo K. M., uznając, iż pozwana posiadała nieruchomość spółki (...)sp. z o.o. w w/w okresie bez podstawy prawnej i w złej wierze. Sąd II instancji zmienił jednak wyrok Sądu I instancji i oddalił powództwo, uznając, że w okresie od 1.04.2005 r. do 31.05.2005 r. pozwanej nie można zarzucić złej wiary.

/dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu w sprawie I C 391/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w sprawie I Ca 453/11 – w aktach sprawy I C 391/09/

W toku postepowania nastąpiła zmiana nazwy pozwanego , która obecnie brzmi (...) Spółka z o.o. z siedzibą w B..

/dowód: KRS (...) – k. 737-740/

Fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy były między stronami w zasadzie bezsporne, a nadto znajdowały potwierdzenie w załączonych do akt dokumentach prywatnych i urzędowych. Na podstawie postanowień wydanych przez sądy w toku postępowania egzekucyjnego XII Km 1569/05 (w szczególności postanowienia z dnia 29.04.2010 r. – k. 151) Sąd ustalił, że w dniu zawarcia umowy cesji z 21.01.2009 r. zarządcą zajętej nieruchomości (...) sp. z o.o. położonej w B. była dłużniczka egzekwowana (tj. (...) sp. z o.o.). Powód nie przeczył przy tym twierdzeniu pozwanej, że (...) sp. z o.o. nie uzyskała zgody stron postępowania egzekucyjnego na dokonanie rozporządzenia wierzytelnością spółki z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, ani też nie posiadała na to zezwolenia sądu.

Istotnym dowodem w sprawie okazały się zeznania świadka M. M. (1), aktualnego prezesa zarządu (...) sp. z o.o. Sąd dał wiarę istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy części zeznań tego świadka dotyczącej celu zawarcia umowy przelewu z dnia 21.01.2009 r. oraz wzajemnych rozliczeń pomiędzy (...) sp. z o.o., H. S. oraz powodem. M. M. (2) dobrze orientowała się w relacjonowanych przez nią okolicznościach, ponieważ od 2007 r. była pracownikiem (...) sp. z o.o. i z tego względu znała treść ustaleń pomiędzy E. S. a powodem, nadto zaś swoją wiedzę mogła pozyskiwać także bezpośrednio od K. M., skoro przyznała, że powód mieszkał „przez pewien okres” w jej domu wraz z nią i jej rodziną (matką oraz synem). Zeznania świadka na okoliczności dotyczące celu zawarcia umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. były szczegółowe i logiczne, co wskazuje na dobrą orientację M. M. (1) w tym przedmiocie. Świadek opisała wzajemne rozliczenia pomiędzy H. S., (...) sp. z o.o. oraz powodem w sposób logiczny, konsekwentny i przekonujący w świetle zasad doświadczenia życiowego, zachowując chronologię wydarzeń i operując datami znajdującymi potwierdzenie w złożonych do akt sprawy dokumentach. Sąd nie miał podstaw, by odmówić wiary jej zeznaniom w tym zakresie, gdyż M. M. (1) jest ponadto aktualnym prezesem zarządu (...) sp. z o.o., a w interesie tej spółki leżało uznanie przez Sąd umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. za ważną (na mocy tej umowy spółka miała otrzymać nadwyżkę wyegzekwowanych przez powoda należności ponad roszczenia H. S. i powoda). Jako prezes zarządu (...) sp. z o.o. M. M. (1) nie przedstawiłaby zatem niekorzystnych dla tej spółki informacji (podważających ważność umowy cesji z dnia 21.01.2009 r.), gdyby nie były one prawdziwe.

Ponieważ fakty ustalone na podstawie powyższych dowodów były wystarczające do przyjęcia braku legitymacji czynnej powoda do pozywania (...) sp. z o.o., (skutkującej oddaleniem powództwa bez potrzeby badania istnienia wierzytelności będącej przedmiotem cesji), Sąd nie dokonywał ustaleń dotyczących okoliczności istotnych dla oceny zasadności roszczenia (...) sp. z o.o. wobec pozwanej. Nieistotne okazały się zatem ostatecznie fakty związane z posiadaniem (albo brakiem posiadania) tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości oraz stanu świadomości pozwanej w tym zakresie, na które to okoliczności zeznawali (przesłuchani przed M. M. (1)) świadkowie: I. C., M. D. oraz Ł. D..

Sąd zważył, co następuje:

Wobec podniesienia przez pozwaną zarzutu res iudicata (sprawy prawomocnie osądzonej), którego uwzględnienie skutkuje odrzuceniem pozwu (art. 199 pkt. 2 k.p.c.), w pierwszej kolejności należało wyjaśnić, dlaczego Sąd nie podzielił stanowiska pozwanej w tym przedmiocie.

(...) sp. z o.o. twierdziła, że powaga rzeczy osądzonej wynika z zapadnięcia prawomocnego wyroku w sprawie toczącej się pomiędzy tymi samymi stronami procesu, opartego na podstawie tej samej umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. Ze stanowiskiem pozwanej nie można się zgodzić, gdyż pomija ono brak tożsamości przedmiotu sporu w sprawie o sygn. I C 391/09 oraz w sprawie niniejszej. Należy zauważyć, że w poprzednim procesie powód (jako cesjonariusz z umowy z dnia 21.01.2009 r.) domagał się zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w B. za okres od 1.04.2005 r. do 31.05.2005 r., zaś aktualnie jego żądanie dotyczyło bezumownego korzystania z tej nieruchomości w okresie od 1.03.2008 r. do 12.12.2012 r. Brak tożsamości okresów, za które powód domagał się wynagrodzenia świadczy o braku tożsamości przedmiotu sporu, albowiem wynagrodzenie za każdy kolejny okres bezumownego korzystania z rzeczy jest odrębnym roszczeniem, choć opartym na takiej samej (ale nie tej samej) podstawie faktycznej.

W dalszej kolejności należało odnieść się do zarzutu braku legitymacji czynnej po stronie powoda oraz braku legitymacji biernej po stronie pozwanej jako najdalej idących (uwzględnienie tego rodzaju zarzutów musi skutkować oddaleniem powództwa).

Pozwana zarzucała, że K. M. nie ma uprawnienia do domagania się zapłaty od pozwanej, bowiem umowa cesji z dnia 21.01.2009 r. jest nieważna. Zarzut nieważności umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. okazał się zasadny, jednakże częściowo z innych przyczyn, aniżeli podnosiła pozwana. (...) sp. z o.o. twierdziła bowiem, że umowa przelewu jest dotknięta wadą nieważności z uwagi na brak prawidłowego umocowania osoby na niej podpisanej do działania w imieniu (...) sp. z o.o., a także z uwagi na dokonanie jej jedynie dla pozoru, tj. w celu udaremnienia egzekucji na rzecz ogółu wierzycieli z wierzytelności (...) sp. z o.o. względem pozwanej. (...) sp. z o.o. powoływała się ponadto na obejście przepisów art. 940-941 k.p.c. oraz naruszenie art. 935 § 3 k.p.c.

Jeśli chodzi o pierwszy z zarzutów (dotyczący braku umocowania R. B. (1) do zawarcia umowy w imieniu (...) sp. z o.o.), to był on już przedmiotem badania przez Sąd Okręgowy w Poznaniu (jako Sąd I instancji) oraz Sąd Apelacyjny w Poznaniu (jako Sąd II instancji) w sprawie o sygn. I C 391/09 (oraz I ACa 453/11). Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela stanowiska obu Sądów wyrażone w sprawie o sygn. I C 391/09 (oraz I ACa 453/11) i przyjmuje ich argumentację za własną. Nie widząc potrzeby powielania obszernego wywodu zawartego w uzasadnieniach wyroków zapadłych w sprawie I C 391/09 (oraz I ACa 453/11), należy jedynie przypomnieć, że R. B. (1) legitymował się pełnomocnictwem ogólnym udzielonym mu przez prezesa zarządu (...) sp. z o.o., E. S., działającego w imieniu te spółki. Późniejsza śmierć E. S. (14.01.2009 r.) nie oznaczała bynajmniej, że pełnomocnictwo udzielone w imieniu spółki (...) sp. z o.o. wygasło, bowiem mogłoby się tak stać jedynie w razie jego odwołania albo ustania osoby prawnej. Śmierć piastuna organu osoby prawnej nie ma natomiast wpływu na ważność i skuteczność czynności prawny dokonanych przez niego w imieniu spółki.

Jeśli chodzi zaś o drugi z zarzutów, tj. dokonania umowy cesji dla pozoru, to Sąd uznał, iż przytoczone przez pozwaną okoliczności na uzasadnienie tej tezy świadczą nie o pozorności umowy z dnia 21.01.2009 r., lecz o zawarciu jej w celu obejścia przepisów prawa (art. 58 § 1 k.c.), o czym będzie mowa poniżej. Pozwana miała również rację, że umowa cesji z dnia 21.01.1009 r. została zawarta z naruszeniem art. 935 § 3 k.p.c.

Sąd uznał umowę cesji z dnia 21.01.2009 r. za nieważną z dwóch współwystępujących przyczyn: z powodu dokonania jej z naruszeniem ustawy (art. 58 § 1 k.c.) oraz z powodu zawarcia jej w celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Zgodnie bowiem z art. 58 § 1 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Jeśli chodzi o pierwszą z przyczyn nieważności umowy przelewu z dnia 21.01.2009 r., to Sąd uznał, iż narusza ona przepis art. art. 935 § 3 k.p.c., który należy do grupy przepisów regulujących zarząd nieruchomością po jej zajęciu w toku postępowania egzekucyjnego (art. 931-941 k.p.c.). Zajęcia nieruchomości dokonuje się poprzez wezwanie dłużnika do zapłaty długu oraz dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 923-924 k.p.c.). Zajęcie staje się skuteczne względem dłużnika z chwilą doręczenia mu wezwania (art. 925 § 1 k.p.c.). Przedmiotem zajęcia jest przy tym nie tylko sama nieruchomość, ale też to wszystko, co według przepisów prawa rzeczowego stanowi przedmiot obciążenia hipoteką (art. 929 § 1 k.p.c.). Z art. 84-88 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika natomiast, że hipoteka obciąża także przynależności (art. 84), części składowe (art. 85) oraz czynsz najmu lub dzierżawy (art. 88). Skutki zajęcia nieruchomości reguluje natomiast m. in. art. 930 k.p.c., w myśl którego rozporządzenie nieruchomością przez dłużnika po jej zajęciu jest bezskuteczne względem wierzycieli egzekwujących (art. 930 § 1 k.p.c.), zaś rozporządzenie przedmiotami podlegającymi zajęciu razem z nieruchomością jest nieważne (art. 930 § 2 k.p.c.). Posłużenie się w § 2 określeniem „przedmioty podlegające zajęciu razem z nieruchomością” wyraźnie nawiązuje do treści art. 929 § 1 k.p.c., w którym wskazano, że zajęciu – wraz z nieruchomością – podlega wszystko to, co stanowi przedmiot obciążenia hipoteką, tj. przynależności, części składowe oraz czynsz najmu lub dzierżawy. Skutek nieważności nie dotyczy natomiast rozporządzeń innymi przedmiotami związanymi z nieruchomością, w szczególności zaś rozporządzeń innego rodzaju dochodami z nieruchomości, aniżeli czynsz najmu lub dzierżawy.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy wskazać, iż zajęcie nieruchomości w B. stało się skuteczne względem (...) sp. z o.o. od chwili doręczenia jej wezwania z dnia 29.11.2005 r. Od tego momentu dłużniczka nie mogła skutecznie względem wierzycieli egzekwujących rozporządzić zajętą nieruchomością, zaś ewentualne rozporządzenia czynszem najmu należałoby uznać za nieważne (art. 930 § 2 k.p.c.). Przedmiotem cesji z dnia 21.01.2009 r. nie była jednak wierzytelność wynikająca z roszczenia o zapłatę czynszu najmu, lecz wierzytelność z roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy. Tego rodzaju wierzytelności skutki z art. 930 § 2 kpc (nieważność czynności) jednakże nie dotyczą. Wbrew twierdzeniom pozwanej, umowa z dnia 21.01.2009 r. nie naruszała zatem art. 930 § 2 k.p.c. Należy zgodzić się natomiast z (...) sp. z o.o., że istotna umowa przelewu naruszała inny przepis ustawy, a mianowicie art. 935 § 3 k.p.c. Przepis ten należy do grupy uregulowań, które wyznaczają zasady zarządu nieruchomością po dokonaniu jej zajęcia. W myśl art. 931 § 1 k.p.c., zasadą jest, iż po dokonaniu zajęcia nieruchomości jej zarząd pozostawia się dłużnikowi. Jeśli dłużnik nie wykonuje swych obowiązków zarządcy prawidłowo, wówczas sąd może mu odjąć zarząd i powierzyć go osobie trzeciej jako zarządcy (art. 931 § 2 k.p.c.) Jeśli zarząd nieruchomością zostaje powierzony dłużnikowi, jego uprawnienia i obowiązki są takie same jak zarządcy powołanego przez sąd, na co wskazuje wprost art. 931 § 1 k.p.c., zgodnie z którym do dłużnika sprawującego zarząd stosuje się przepisy o zarządcy. Podstawowym obowiązkiem zarządcy nieruchomości jest zachowanie jej w stanie niepogorszonym oraz pobieranie przynoszonych przez nią pożytków i innych dochodów. Zgodnie bowiem z art. 935 § 1 k.p.c., zarządca ma obowiązek wykonywać wszystkie czynności, które są potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki, w tym pobierać pożytki i spieniężać je w granicach zwykłego zarządu. Zarządca może jednakże działać samodzielnie tylko przy czynnościach zwykłego zarządu, jeśli chodzi zaś o czynności przekraczające zwykły zarząd nieruchomością, to musi uzyskać na nie zgodę stron, a w razie jej braku – zezwolenie sądu (art. 935 § 3 k.p.c.). Zarządcy nie wolno przy tym zaciągać zobowiązań, które nie mogą zostać pokryte z dochodów z nieruchomości. Każde zaciągnięte przez zarządcę zobowiązanie musi być przy tym gospodarczo uzasadnione (art. 935 § 2 k.p.c.). Dochody uzyskane przez zarządcę z prowadzenia zarządu nieruchomością mogą być przeznaczone wyłącznie na należności wymienione w art. 940 k.p.c. (tj. na koszty egzekucji, należności pracowników, alimenty, podatki, zobowiązania wynikające z prowadzenia zarządu oraz na ubezpieczenie – art. 940 k.p.c.). Nadwyżkę dochodów dołącza się natomiast do ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości i podlega ona podziałowi pomiędzy wszystkich wierzycieli zgodnie z planem podziału sporządzonym zgodnie z art. 1025 k.p.c.

Dokonując oceny umowy zawartej pomiędzy (...) sp. z o.o. z powodem w dniu 21.01.2009 r., Sąd poddał ją analizie pod kątem jej zgodności z przepisami art. 931-941 k.p.c. Bezsporne bowiem było, że do czasu wydania przez Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu postanowienia z dnia 29.04.2010 r. o odjęciu zarządu dłużnikowi i powierzeniu go pozwanej (k. 151) zarząd nieruchomością był wykonywany przez (...) sp. z o.o. (jako dłużniczkę). W tym też okresie, (tj. w czasie wykonywania zarządu nieruchomością przez (...) sp. z o.o.), doszło do zawarcia umowy cesji z dnia 21.01.2009 r., której przedmiotem była wierzytelność dłużniczki względem pozwanej wynikająca z bezumownego korzystania z nieruchomości położonej w B. przez (...) sp. z o.o. Charakter tego rodzaju wierzytelności, a w szczególności ścisłe powiązanie jej z nieruchomością, pozwala na uznanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy za odpowiednik należności, jakie właściciel otrzymałby od podmiotu korzystającego z nieruchomości, gdyby zawarto stosowną umowę. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy należy zatem traktować analogicznie do pożytków cywilnych z nieruchomości, którymi są dochody z rzeczy uzyskane na podstawie stosunków prawnych (art. 53 § 2 k.c.).

Sąd zważył, że spółka (...) sp. z o.o., zawierając z powodem umowę cesji z dnia 21.01.2009 r. jako dłużniczka sprawująca zarząd zajętą nieruchomością, naruszyła art. 935 § 3 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zarządca może wykonywać tylko za zgodą stron, a w jej braku - za zezwoleniem sądu, który przed wydaniem postanowienia wysłucha wierzyciela, dłużnika i zarządcę, chyba że zwłoka groziłaby szkodą.

Sąd uznał, że rozporządzenie przez spółkę (...) sp. z o.o. wierzytelnością przysługującą jej względem pozwanej z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości w B. było czynnością przekraczającą zwykły zarząd tą nieruchomością. Nie powinno budzić wątpliwości, że rozporządzenie tego rodzaju wierzytelnością wchodzi w zakres zarządu nieruchomością, bowiem jego przedmiotem jest odpowiednik pożytków cywilnych z nieruchomości. W doktrynie jednomyślnie definiuje się czynności zwykłego zarządu nieruchomością jako czynności mające na celu zachowanie tej nieruchomości w stanie niepogorszonym, w tym tzw. czynności zachowawcze polegające na pobieraniu dochodów (m. in. pobieranie pożytków). Do zwykłego zarządu nieruchomością nie można natomiast zaliczyć rozporządzenia pożytkami cywilnymi z nieruchomości (lub ich odpowiednikami) na rzecz osoby trzeciej (por. Komentarz do art. 935 k.p.c. pod red. A. Adamczuka, LexisNexis 2013). Dokonanie przelewu wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie ma bowiem na celu pobrania dochodu z nieruchomości, lecz przeciwnie, polega na zbyciu tego prawa na rzecz osoby trzeciej. Nie ulega zatem wątpliwości, że na dokonanie tej czynności (...) sp. z o.o. powinna była uzyskać zgodę stron postępowania egzekucyjnego, tj. wierzycieli egzekwujących. Brak zgody wierzycieli egzekwujących lub zastępczego zezwolenia sądu należy traktować jako brak skutkujący nieważnością tej czynności prawnej z mocy art. 58 § 1 k.c. Wymóg uzyskania zgody stron postępowania egzekucyjnego lub zastępczego zezwolenia sądu można bowiem porównać do wymogu z art. 101 § 3 k.r.o. lub art. 156 k.r.o. Przepisy te przewidują wymóg uzyskania zezwolenia sądu na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka oraz całkowicie ubezwłasnowolnionego. Na tle tych regulacji ukształtowała się jednolita praktyka orzecznicza, zgodnie z którą dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd bez wymaganego prawem zezwolenia sądu stanowi naruszenie ustawy (tj. art. 101 § 3 k.r.o. lub 156 k.r.o.) i skutkuje nieważnością czynności (art. 58 § 1 k.r.o.); (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.09.1967 r., III CR 177/67, Lex, uchwała Całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 24.07.1961 r., I CO 16/61, OSNCP z 1963 r., nr 9 poz. 187, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24.09.2014 r., I ACa 425/14, Lex nr 1544878).

Umowa cesji z dnia 21.01.2009 r. była nieważna także dlatego, że została zawarta w celu obejścia przepisów ustawy, tj. art. 935 § 1 k.p.c., 940-941 k.p.c. oraz 1025 § 1 k.p.c. Sąd ustalił, że intencją stron umowy przelewu było uniemożliwienie zaspokojenia ogółu wierzycieli (...) sp. z o.o. prowadzących egzekucję z nieruchomości tej spółki położonej w B. z wierzytelności dłużniczki z tytułu bezumownego korzystania z tej nieruchomości. Z przepisów art. 940-941 k.p.c. oraz art. 1025 § 1 k.p.c. wynika bowiem, że pobrane przez zarządcę (w tym przypadku dłużnika) dochody z nieruchomości przeznacza się w pierwszej kolejności na pokrycie kosztów wymienionych w art. 940 k.p.c., zaś ich nadwyżkę dołącza się do sumy podziału. Należy zaakcentować, że art. 940-941 k.p.c. nie ograniczają ich zastosowania tylko do pożytków cywilnych z nieruchomości, ale rozciągają się na wszelkie „dochody z nieruchomości”, a zatem także na wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nieruchomej. (...) sp. z o.o., w myśl art. 935 § 1 k.p.c., było zatem pobranie od pozwanej należnego tej spółce wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy i przeznaczenie go w pierwszej kolejności na koszty z art. 940 k.p.c., zaś w przypadku uzyskania nadwyżki – dołączenie jej do sumy podziału będącej podstawą zaspokojenia ogółu wierzycieli egzekwujących. (...) sp. z o.o. ustaliła jednakże z K. M., że w celu obejścia tych przepisów spółka (dłużniczka egzekwowana) przeleje wierzytelność przysługującą jej względem pozwanej na powoda, by umożliwić mu wyegzekwowanie tej wierzytelności na zaspokojenie roszczeń H. S. w stosunku do (...) sp. z o.o. H. S., będąca wspólnikiem (...) sp. z o.o., udzieliła bowiem tej spółce w 1996 r. pożyczki w kwocie ok. 200.000 zł i aby uzyskać jej zwrot – z obejściem przepisów o egzekucji, tj. w szczególności art. 1025 § 1 k.p.c. – nie domagała się od komornika sądowego przeprowadzenia egzekucji z wierzytelności (...) sp. z o.o. względem pozwanej na rzecz ogółu wierzycieli egzekwujących, lecz przelała swoją wierzytelność o zwrot pożyczki na powoda. K. M. miał natomiast uzyskać zaspokojenie nabytej przez siebie wierzytelności nie bezpośrednio od (...) sp. z o.o., lecz od jej dłużniczki, czyli pozwanej. W tym właśnie celu powód zawarł z (...) sp. z o.o. umowę przelewu z dnia 21.01.2009 r., bowiem na jej podstawie miał domagać się zapłaty od (...) sp. z o.o. Z wyegzekwowanych od pozwanej środków powód miał zaspokoić własne roszczenia w stosunku do (...) sp. z o.o. oraz wierzytelność H. S.. Nadwyżka pozyskanych środków miała natomiast zostać zwrócona spółce (...) sp. z o.o., czemu strony umowy z dnia 21.01.2009 r. dały wyraz poprzez uregulowanie cesji jako przelewu powierniczego.

W świetle powyższego, umowę cesji z dnia 21.01.2009 r. należy uznać za nieważną zarówno wobec zawarcia jej z naruszeniem art. 395 § 3 k.p.c., jak i w celu obejścia przepisów art. 935 § 1 k.p.c., 940-941 k.p.c. oraz 1025 § 1 k.p.c.

Ponieważ powód wywodził swoją legitymację czynną do występowania w niniejszej sprawie z nieważnej umowy cesji, jego powództwo podlegało oddaleniu w całości. Umowa przelewu z dnia 21.01.2009 r. – jako nieważna – nie przeniosła bowiem na K. M. wierzytelności względem pozwanej o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

W tym miejscu należy jeszcze wyjaśnić, że nieważność umowy cesji z dnia 21.01.2009 r. nie została dostrzeżona przez Sądy orzekające w poprzedniej sprawie (I C 391/09), gdyż tego rodzaju zarzut nie został w ogóle przez pozwaną zgłoszony i taki wniosek nie wynikał również z okoliczności przytoczonych przez strony, ani ze zgromadzonych w tamtej sprawie dowodów.

Ubocznie tylko należy wskazać, że pozwana nietrafnie powoływała się natomiast na brak swej legitymacji biernej, błędnie twierdząc, że w okresie objętym żądaniem pozwu (od 1.03.2008 r. do 12.12.2012 r.) posiadała tytuł prawny do nieruchomości stanowiącej wówczas własność (...) sp. z o.o. Pozwana wywodziła swój tytuł prawny z umowy podnajmu zawartej z (...) sp. z o.o. w dniu 1.07.2004 r., a od 12.12.2012 r. - z przysądzenia na jej rzecz własności nieruchomości. Zarzut ten był oczywiście bezzasadny i był on już przedmiotem badania przez Sądy orzekające w sprawie I C 391/09 (I ACa 453/11). Sąd w niniejszym składzie podziela w całości stanowisko i argumentację wyrażoną w tym przedmiocie przez Sądy w sprawie I C 391/09 (I ACa 453/11). W tym miejscu należy jedynie przypomnieć, że umowa podnajmu z dnia 1.07.2004 r. wygasła z mocy art. 668 § 2 k.c. wskutek wypowiedzenia (...) sp. z o.o. umowy najmu przez (...) sp. z o.o. Pozwana nietrafnie powoływała się przy tym na brak wiedzy o wypowiedzeniu umowy najmu przez (...) sp. z o.o., bowiem Sąd ustalił, że musiała dowiedzieć się o tym fakcie najpóźniej z chwilą uzyskania informacji o toczącej się sprawie eksmisyjnej, co miało najpóźniej miejsce w 2007 r. kiedy to (...) sp. z o.o. została wezwana przez (...) do zapłaty wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Przypisanie zaś pozwanej złej wiary uniemożliwiało powoływanie się przez nią na brak legitymacji biernej do występowania w niniejszej sprawie, bowiem z art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. wynika, że przesłanką powstania roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy jest właśnie brak tytułu prawnego do jej posiadania i świadomość tej okoliczności po stornie korzystającego z rzeczy.

Rozstrzygając o kosztach procesu, Sąd kierował się zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.). Ponieważ powód przegrał proces, to jego należało obciążyć w całości kosztami postępowania, tj. nieuiszczoną częścią opłaty od pozwu oraz kosztami wyłożonymi przez przeciwnika procesowego na fachowe zastępstwo w sprawie. Ostatecznie wartość przedmiotu sporu wynosiła 7.000.000 zł, a zatem powód powinien zostać obciążony maksymalną opłatą od pozwu w wysokości 100.000 zł. Przy czym wnosząc pozew powód uiścił już opłatę wynikającą z pierwotnej wysokości żądania tj. powód wpłacił 150 zł (k. 37). Mając jednak na względzie przedstawiona przez powoda sytuacje materialną Sąd na podstawie art. 102 kpc zdecydował nie obciążać powoda kosztami sądowymi pod uiszczona pierwotnie opłatę. Jeśli chodzi zaś o zwrot kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozwaną, to zastosowanie znajdował § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłaty za czynności radców prawnych (…), (Dz. U. 2013 poz. 490 ze zm.), zgodnie z którym w razie zmiany w toku postępowania wartości stanowiącej podstawę obliczenia opłat, bierze się pod uwagę wartość zmienioną, poczynając od następnej instancji. Z normy zawartej w tym przepisie wynika, że pozwanej należał się zwrot kosztów zastępstwa procesowego według „wyjściowej” wartości przedmiotu sporu, która wynosiła 3.000 zł. Stawka minimalna za prowadzenie sprawy, w której wartość przedmiotu sporu mieści się w granicach od 1.500 zł do 5.000 zł wynosi 600 zł (§ 6 pkt. 2 w/w rozporządzenia).

SSO Agnieszka Wieczorek