Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. Ś.

przeciwko Towarzystwu (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla W. w W.

z dnia 22 października 2014 r., sygn. akt II C 3426/13

I.  zmienia punkty 1 i 3 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że: w punkcie 1 kwotę 20 000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych) obniża do kwoty 10 000 zł (dziesięć tysięcy złotych), a punktowi 3 nadaje treść „zasądza od R. Ś. na rzecz Towarzystwa (...) z siedzibą w W. kwotę 1 652 zł (jeden tysiąc sześćset pięćdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu”;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od R. Ś. na rzecz Towarzystwa (...) z siedzibą w W. kwotę 500 zł (pięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 527/15

UZASADNIENIE

Powód R. Ś. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Towarzystwa (...) z siedzibą w W. kwoty 50 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę powstałą wskutek śmierci brata T. Ś. (1) oraz kwoty 1 810,68 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty.

Pozwany Towarzystwo (...) z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 22 października 2014 r. Sąd Rejonowy dla W. w W.: 1.) zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda R. Ś. kwotę 20.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 października 2014 r. do dnia zapłaty; 2.) w pozostałym zakresie powództwo oddalił; 3.) zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda R. Ś. kwotę 175,45 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na podstawie następujących ustaleń oraz rozważań poczynionych przez Sąd I instancji.

Dnia 1 kwietnia 2012 r. T. Ś. (1) jechał w kierunku G. wspólnie z H. D., D. C. oraz G. F. samochodem marki V. (...) nr rej. (...). Kierowca oraz pasażerowie samochodu znajdowali się pod wpływem alkoholu: T. Ś. (1) miał 4,5 promila alkoholu we krwi, zaś prowadzący samochód G. F. 2,57 promila alkoholu we krwi. Podczas jazdy samochód wpadł w poślizg, w wyniku którego wyjechał poza jezdnię i uderzył w drzewo. T. Ś. (1) zginął na miejscu. W toku postępowania karnego ustalono, iż nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa.

Samochód, którym jechał T. Ś. (1), ubezpieczony był w pozwanym Towarzystwie (...) z siedzibą w W..

Towarzystwo (...) w W. wypłaciło powodowi R. Ś., bratu zmarłego, kwotę 481,32 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. Jednocześnie zakład ubezpieczeń odmówił zapłaty zadośćuczynienia, argumentując, że brat nie jest osobą bliską w rozumieniu kodeksu cywilnego.

Zmarły T. Ś. (1) był jednym z trzech braci powoda, z którym miał on najlepszy kontakt. Relacje powoda ze zmarłym bratem były bardzo dobre. Obaj bracia utrzymywali stały kontakt, mimo, iż powód od 2006 r. mieszkał za granicą. Zażyłość braci znajdowała odzwierciedlenie w ich wzajemnych relacjach, powód był świadkiem na ślubie T. Ś. (1), jak również jest ojcem chrzestnym jego córki. Zmarły T. Ś. (1) udzielał powodowi pomocy m.in. w budowie domu. Śmierć brata zdezorganizowała plany R. Ś. dotyczące tej budowy.

Powód bardzo przeżył śmierć brata, odczuwał smutek i poczucie braku bliskiej osoby, które utrzymują się również obecnie. Emocje te nasilają się zwłaszcza, kiedy powód przejeżdża nieopodal miejsca, w którym miał miejsce wypadek T. Ś. (1). R. Ś. nie korzystał po śmierci brata z pomocy psychologicznej, ani psychiatrycznej.

Na podstawie art. 206 § 6 k.p.c. Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego ds. rekonstrukcji wypadków drogowych oraz biegłego sądowego ds. medycyny sądowej, a także wniosek o przesłuchanie w charakterze świadków D. C. oraz G. F.. Wnioski te były spóźnione, a pozwany nie uprawdopodobnił, że nie zgłosił ich w odpowiedzi na pozew bez swojej winy, jak również, iż uwzględnienie tych wniosków nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, a także innych wyjątkowych okoliczności przemawiających za uwzględnieniem tych wniosków.

Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w części.

Na wstępie rozważań Sąd zacytował art. 822 k.c. i wskazał, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń ma charakter pochodny w stosunku do odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego. Stosownie do treści art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Do ustalenia pojęcia szkody i zakresu odszkodowania zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego.

Dalej Sąd I instancji zaznaczył, że obecnie, stosownie do ugruntowanego poglądu Sądu Najwyższego, do roszczeń o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej zastosowanie znajdzie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., jako że więź rodzinna może być uznana za dobro osobiste członka rodziny zmarłego (por. wyrok SN z 14 stycznia 2010 IV CSK 307/09,uchwała z 22 października 2010 r. III CZP 76/10, wyrok z 11 maja 2011 I CSK 621/10, uchwała z 13 lipca 2011 III CZP 32/11).

Do katalogu dóbr osobistych od dawna zaliczano m.in. prawo do planowania rodziny, tradycję rodzinną, pamięć o osobie zmarłej, a także więzi rodzinne. Sąd Rejonowy zważył, iż więzi te stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej. Skoro dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c. jest kult pamięci osoby zmarłej, to może nim być także więź między osobami żyjącymi. Nie ma zatem przeszkód do uznania, że szczególna więź emocjonalna między członkami rodziny pozostaje pod ochroną przewidzianą w art. 23 k.c. i art. 24 k.c. Jednakże nie każdą więź rodzinną należy automatycznie zakwalifikować do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie oraz rodzi poczucie krzywdy.

W ocenie Sądu I instancji postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie potwierdza, iż relacje powoda oraz jego zmarłego brata, od dzieciństwa były bliskie i zażyłe. Utrata brata wywołała u powoda cierpienie oraz smutek, jak również poczucie nieobecności bliskiej osoby. Uczucia te powracają do powoda do dziś. Podkreślić należy, iż śmierć T. Ś. (1) była niespodziewana oraz przekreśliła możliwość braterskiej pomocy powodowi przy budowie domu.

Sąd I instancji uznał, iż więź rodzinna i emocjonalna łącząca powoda z bratem jest dobrem osobistym, które pozostaje pod ochroną, stąd roszczenie powoda ocenił jako uzasadnione co do zasady na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c.

W ocenie Sądu Rejonowego przyznana powodowi suma 20.000 zł jest kwotą adekwatną do rozmiaru krzywdy doznanej przez niego. Krzywdą tą było zerwanie więzi emocjonalnej pomiędzy braćmi, którą zakwalifikować należało jako bardzo silną. Sąd miał na uwadze, że powód wraz z bratem tworzyli zżytą, udaną i połączoną mocnymi więzami emocjonalnymi rodzinę. R. Ś. pozostawał ze zmarłym w bliskich relacjach, bracia pomagali sobie, telefonowali do siebie oraz utrzymywali wspólny stały kontakt, mimo, iż jeden z nich zamieszkiwał za granicą. Sąd dostrzegł także okoliczność, że zmarły był w młodym wieku gdyż w chwili wypadku miał (...)pomagał także bratu w budowie domu. W tych okolicznościach jego śmierć w następstwie gwałtownego zdarzenia, jakim był wypadek, była dla powoda szczególnie dotkliwa.

W ocenie Sądu I instancji odpowiednią kwotą, rekompensującą krzywdę powoda jest 20 000 zł, zaś w pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie wykazał bowiem, aby uczucie smutku i braku po stracie osoby bliskiej przyjmowało nadzwyczajne rozmiary, by powodowało trwałe skutki, uniemożliwiające powodowi normalne funkcjonowanie w zwykłych czynnościach życia codziennego. W wyniku śmierci T. Ś. (1) nie doszło do całkowitego osamotnienia powoda, który założył własną rodzinę, jak również posiada jeszcze inne rodzeństwo. Jednocześnie na podkreślenie zasługiwał fakt, iż wskutek śmierci brata pozwany nie doznał trwałego uszczerbku na psychice, jak również nie leczył się psychologicznie, ani psychiatrycznie. Oznacza to, że powód odnajduje się w nowej rzeczywistości, nie przeżywa szczególnej traumy, nie ma depresji czy nerwicy lub innych zaburzeń zdrowia psychicznego. Sąd miał na względzie, że zgodnie z doświadczeniem życiowym, negatywne odczucia związane ze śmiercią brata będą słabnąć, a powód „nauczy się żyć” bez brata.

W dalszych rozważaniach Sąd I instancji podkreślił, że na obniżenie wysokości zadośćuczynienia miało wpływ przyczynienia się T. Ś. (1) do powstania szkody, który wsiadł do samochodu z osobą nietrzeźwą. Stosownie bowiem do treści art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody i następnie zmarł, a odszkodowania dochodzą osoby uprawnione z mocy art.446 k.c. jako poszkodowane pośrednio, przyczynienie się zmarłego powoduje zmniejszenie odszkodowania dla tych osób na podstawie art. 362 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30.01.2014 r., I ACa 995/13).

Nie budziło wątpliwości Sądu Rejonowego, że podjęcie decyzji o jeździe samochodem kierowanym przez osobę nietrzeźwą jest obiektywnie nieprawidłowe, wręcz naganne i skutkować winno przyjęciem, że godząc się na podróż autem z kierowcą będącym po spożyciu alkoholu, brat powoda w części ponosi winę za zaistniałe skutki wypadku samochodowego, tym bardziej że T. Ś. (2) musiał wiedzieć o nietrzeźwości kierowcy, gdyż wcześniej mężczyźni wspólnie spożywali alkohol.

Sąd uznał również, iż powodowi nie należy się kwota 1 810,68 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. Stosownie do treści art. 446 § 1 k.c. jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu, temu kto je poniósł. Z materiału dowodowego wynika jednoznacznie, iż powód nie poniósł kosztów pogrzebu brata w żądanej kwocie.

Sąd I instancji zasądził odsetki ustawowe od kwoty 20 000 zł od dnia wydania wyroku tj. 22 października 2014 r. do dnia zapłaty, bowiem krzywda w rozmiarze odpowiadającym zasądzonemu zadośćuczynieniu została ustalona dopiero na dzień wyrokowania gdyż dopiero w toku postępowania zostały ujawnione okoliczności pozwalające na określenie rozmiaru cierpień powstałych u powoda w związku ze śmiercią brata.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., tj. na podstawie zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu przyjmując, że powód przegrał proces w 61,40 %, zaś pozwany w 38,60%.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, zaskarżając orzeczenie w części tj. w punkcie 1 i 3 wniósł o jego zmianę w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych. Ponadto wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych za drugą instancję.

Skarżący zarzucił wyrokowi: 1.) błędne zastosowanie art. 446 § 4 k.c. w okolicznościach spornej sprawy, mimo tego, że powód nie wykazał, aby doznał krzywdy w związku ze śmiercią brata T. S.; 2.) nie wskazanie wysokości przyczynienia się T. Ś. (1) do powstania szkody, co uniemożliwia dokonanie prawidłowości oceny sądu w tym zakresie oraz uniemożliwia dokonanie oceny sądu co do wysokości zadośćuczynienia; 3.) błędne oddalenie wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych sądowych na okoliczność ustalenie, jaki wpływ miał fakt niezapięcia pasów bezpieczeństwa na zakres obrażeń doznanych przez T. Ś. (1).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała uwzględnieniu w części, tj. w zakresie kwoty 10.000 złotych, która stanowiła potrącenie w związku z przyczynieniem się poszkodowanego do zaistniałego w dniu 1 kwietnia 2012 r. zdarzenia.

Odnosząc się do pierwszego zarzutu wywiedzionego środka zaskarżenia należało zważyć, że w aspekcie doznanej przez powoda krzywdy w związku z tragiczną śmiercią jego brata, Sąd Okręgowy podziela w tej części ustalenia oraz rozważania Sądu Rejonowego, przyjmując je za własne. Bezsprzecznie postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie potwierdza, że relacje powoda oraz jego zmarłego brata T. Ś. (1) od dzieciństwa były bliskie i zażyłe. Jak zasadnie wskazał Sąd I instancji, urata brata wywołała u powoda cierpienie oraz smutek, jak również poczucie nieobecności bliskiej osoby. Nie ulega wątpliwości, że na skutek nagłej i niespodziewanej śmierci brata powód doznał krzywdy, którą było zerwanie bardzo silnej więzi emocjonalnej pomiędzy braćmi.

Wbrew twierdzeniom skarżącego powyższego nie zmienia okoliczność, że powód założył własną rodzinę oraz, że posiada inne rodzeństwo, a nadto, że nie leczył się psychiatrycznie.

Sąd Okręgowy zważył, iż ma słuszność apelujący wywodząc, że pomimo okoliczności, które wynikają z materiału dowodowego zgormadzonego w sprawie i pomimo uzasadnienia Sądu Rejonowego, iż dostrzegł on konieczność pomniejszenia zasądzonego zadośćuczynienia w związku z przyczynieniem się brata powoda do zaistniałego zdarzenia w istocie z uzasadnienia Sądu I instancji nie wynika, w jakim procencie pomniejszył to zadośćuczynienie. Zdaniem Sądu II instancji z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia w ogóle nie wynika, aby kwota, którą Sąd uznał za adekwatną tytułem zadośćuczynienia, tj. kwota 20.000 zł została w istocie pomniejszona o stwierdzone przyczynienie się.

W myśl art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. W ocenie Sądu II instancji istnienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem brata powoda, a szkodą, stanowi wystarczającą przesłankę dla uznania, że ten przyczynił się do powstania szkody. Z materiału dowodowego sprawy wynika wprost, że zachowanie brata powoda, wypełniło konieczne znamiona przyczynienia do powstania szkody. Ustalenie zatem, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, aktualizowało powinność oceny przez sąd, przy uwzględnieniu okoliczności sprawy, w tym stopnia winy brata powoda, co wpływa in minus na granice obowiązku odszkodowawczego pozwanego tj. podmiotu odpowiedzialnego za naprawienie szkody.

Sąd I instancji naruszył więc art. 362 k.c., ponieważ ustaliwszy przyczynienie brata powoda do powstania szkody, zaniechał odpowiedniego w uwzględnieniu okoliczności sprawy, obniżenia obowiązku odszkodowawczego pozwanego.

Uwzględniając zatem w tej części apelację, Sąd Okręgowy zmniejszył adekwatną kwotę zadośćuczynienia 20.000 zł wobec przyczynienia się brata powoda do zaistniałego zdarzenia wskutek którego zmarł, do wartości 10.000 zł, uznając 50% przyczynienia brata powoda do wypadku. Nie ulega bowiem wątpliwości, co zasadnie podniósł skarżący, że fakt wspólnej podróży z nietrzeźwym kierowcą musi być oceniony negatywnie, a więc mieć istotny wpływ na wysokość przyznanego zadośćuczynienia. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie przyczynienia spowodowane jest nie tylko faktem, iż T. Ś. (1) wsiadł do samochodu prowadzonego przez osobę nietrzeźwą, mając świadomość, że osoba ta znajduje się w stanie nietrzeźwości, ponieważ wcześniej spożywali razem alkohol. Nadto przyczynienie się spowodowane jest faktem, iż brat powoda wsiadając do auta nie zapiął pasów bezpieczeństwa.

Zatem mając na uwadze powyżej wskazane okoliczności Sąd Okręgowy ustalił wysokość 50% przyczynienia, która to wartość miała wpływ na kwotę zasądzoną tytułem zadośćuczynienia.

Za chybiony, zdaniem Sądu II instancji, uznać należy trzeci zarzut apelacji tj. zarzut błędnego oddalenia wniosku odwodowego pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia, jaki wpływ miał fakt niezapięcia pasów bezpieczeństwa na zakres obrażeń doznanych przez T. Ś. (1). Mając na uwadze fakt, że strona bierna procesu w toku postępowania przez Sądem I instancji, wobec oddalenia jej wniosku dowodowego, nie zgłosiła zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., nie może w toku postępowania przed Sądem II instancji powoływać okoliczności wskazanych w trzecim zarzucie wniesionego środka zaskarżenia. Niezgłoszenie zastrzeżeń do protokołu posiedzenia pozbawia stronę prawa do powoływania się na popełnione uchybienia procesowe w dalszym toku postępowania tj. przed sądem drugiej instancji.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił w części zaskarżony wyrok. W pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd II instancji apelację oddalił. Orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji zapadło w oparciu o dyspozycję art. 100 k.p.c. Sąd miał na uwadze, że powód wygrał postępowanie w 20%, natomiast pozwany wygrał w 80% . Natomiast koszty postępowania przed Sądem II instancji rozliczone zostały na podstawie art. 100 k.p.c. w proporcji 50% do 50% zgodnie z wynikiem wywiedzionego środka zaskarżenia.