Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	SSA	Michał Kłos
Sędziowie:	SSA	Krzysztof Depczyński (spr.)
del.	SSO	Dariusz Limiera
Protokolant stażysta		Joanna Płoszaj

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C. (1), M. C., D. C., K. C., T. K. i J. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w S.

o zadośćuczynienie i zwrot kosztów pogrzebu

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 1 października 2012 r.

sygn. akt I C 152/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I.1., I.2., I.3., I.4., I.5., I.6., II. i V. sentencji wyroku w ten sposób, że:

⚫.

⚫

w punkcie I.1. w miejsce kwoty 33 370,00-, zł zasądza kwotę 63 370,00-, zł (sześćdziesiąt trzy tysiące trzysta siedemdziesiąt złotych 00/100);

⚫

w punkcie I.2. w miejsce kwoty 30 000,00-, zł zasądza kwotę 60 000,00-, zł (sześćdziesiąt tysiące złotych 00/100);

⚫

w punkcie I.3. w miejsce kwoty 20 000,00-, zł zasądza kwotę 30 000,00-, zł (trzydzieści tysiące złotych 00/100);

⚫

w punkcie I.4. w miejsce kwoty 15 000,00-, zł zasądza kwotę 25 000,00-, zł (dwadzieścia pięć tysiące złotych 00/100);

⚫

w punkcie I.5. w miejsce kwoty 7 000,00-, zł zasądza kwotę 12 000,00-, zł (dwanaście tysiące złotych 00/100);

⚫

w punkcie IV. w miejsce kwoty 7 000,00-, zł zasądza kwotę 12 000,00-, zł (dwanaście tysiące złotych 00/100);

⚫

w punkcie V. nie obciąża pozostałych powodów kosztami procesu;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

I ACa 1435/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu w sprawie z powództwa A. C. (1), M. C., D. C., K. C., T. K. i J. K. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w S. o zapłatę – zasądził od pozwanego (...) Spółka Akcyjna w S. na rzecz powodów:



A. C. (1) – kwotę 33 370,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;



M. C. – kwotę 30 000,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;



D. C. – kwotę 20 000,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;



K. C. – kwotę 15 000,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;



T. K. – kwotę 7 000,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;



J. K. – kwotę 7 000,00-, zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty;

oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższy wyrok zapadł na podstawie poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne, a z których wynika, że w dniu 13 czerwca 2011 r. na drodze krajowej nr (...) między B. a W. doszło do wypadku komunikacyjnego polegającego na tym, że kierujący samochodem O. (...) nr rej. (...) P. M., po wykonaniu manewru wyprzedzania jadącego przed nim motocyklisty, gwałtownie skręcił w prawo, zjeżdżając na prawe pobocze z rowem, gdzie odbił się od jednego drzewa, uderzył w drugie drzewo, po czym pojazd zapalił się, w wyniku czego kierujący pojazdem oraz pasażerka A. C. (2) ponieśli śmierć na skutek spalenia. Przyczyną wypadku było naruszenie zasad ruchu drogowego przez kierującego pojazdem P. M.. Sprawca wypadku był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w pozwanym Towarzystwie (...). Postanowieniem Prokuratora Rejonowego w Krotoszynie z dnia 26 września 2011 r. postępowanie karne zostało umorzone wobec śmierci sprawcy przestępstwa.

A. C. (2) w chwili śmierci miała 17 lat. Była córką A. i M. małż. C. oraz siostrą D. i K. rodzeństwa C. i wnuczką T. i J. małżoków K.. Zmarła zamieszkiwała wraz z rodzicami, rodzeństwem i dziadkami w domu rodzinnym w miejscowości S., zajmowała wspólny pokój z siostrą D.. Przed śmiercią A. C. (2) była uczennicą pierwszej klasy Liceum Ogólnokształcącego im. H. K. w K., otrzymała promocję do klasy drugiej. Osiągała dobre wyniki w nauce. W przyszłości planowała podjąć studia medyczne, w związku z czym celem lepszego przygotowania się do egzaminów uczestniczyła w kursie błyskawicznego czytania i skutecznej nauki organizowanym przez (...) Szkołę (...) w K., gdzie osiągała znakomite wyniki. Zmarła była zaręczona z P. M., który był sprawcą tragicznego wypadku i również w jego następstwie poniósł śmierć. A. C. (2) była bardzo silnie emocjonalnie związana z całą swoją rodziną, łączyły ją bardzo dobre relacje ze wszystkimi powodami, szczególnie rodzicami i siostrą D.. W styczniu 2012 r. miała się odbyć uroczystość związana z osiemnastymi urodzinami zmarłej, której przebieg planowano na kilka miesięcy przed jej śmiercią.

Zmarła A. C. (2) została pochowana w jednym grobie z P. M.. Kilka miesięcy temu przeprowadzono ekshumację grobu celem przeniesienia ciała P. M. do innego miejsca pochówku. W rozkopaniu grobu uczestniczył m.in. powód A. C. (1).

W związku z sytuacją powodów po śmierci A. C. (2), została im udzielona przez pracowników Ośrodka Interwencji Kryzysowej (...) w K. specjalistyczna pomoc psychologiczna.

Powód A. C. (1) był bardzo związany ze swoją najmłodszą córką, którą określał jako „oczko w głowie”. Na wiadomość o tragicznej śmierci A. przeżył szok. Powód brał udział w identyfikacji zwłok, co pozostawiło poczucie traumy w jego psychice tym większe, że niedawno uczestniczył również w rozkopaniu grobu córki celem ekshumacji ciała P. M. i przeniesienia go do osobnego grobu. Po wypadku przez okres 3 miesięcy przebywał na zwolnieniu lekarskim, następnie zwolnił się z zakładu pracy, nie będąc w stanie pracować w delegacjach, z daleka od rodziny. Po śmierci córki korzystał jednorazowo z pomocy psychologicznej w (...) w K.. Śmierć córki spowodowała u powoda zaburzenia psychiczne z powodu wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego, wyrażające się w depresyjnym przeżywaniu o różnym stopniu nasilenia. Powód stara się pogodzić z sytuacją utraty, czuje się zobowiązany do powrotu do pracy oraz pomocy i dawania wsparcia pozostałym dzieciom, dlatego prezentuje postawę silną, aktywną i wycofującą. Jednocześnie powód nie ujawnia swoich uczuć i emocji, wypierając je, co w przyszłości może spowodować ujawnianie się ich pod postacią objawów somatycznych. Powód, mimo wypowiadanych deklaracji, cierpi na przewlekły zespół depresyjny, który powstał u niego na skutek śmierci córki. Aktualny stan zdrowia psychicznego powoda uzasadnia potrzebę leczenia farmakologicznego i wsparcia psychologicznego w warunkach (...).

Powódkę M. C. łączyły z najmłodszą córką bardzo bliskie więzi. A. była dla niej wsparciem, spędzały razem dużo czasu, rozmawiając i czyniąc plany na przyszłość. Zmarła córka, z racji ambitnych planów związanych ze studiami medycznymi oraz dobrych wyników w nauce, była dla matki powodem do dumy, a także wsparciem i pomocą w codziennym życiu.

Powódka bardzo przeżyła śmierć córki, aktualnie znajduje się w stanie zejściowym po ciężkim stresie i zaburzeniach adaptacyjnych. Tragiczna śmierć córki powódki w następstwie wypadku doprowadziła do powstania u niej zaburzeń psychicznych na skutek wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego.

U powódki doszło do istotnego pogorszenia się stanu zdrowia z powodu powstania i rozwoju oraz utrwalenia się objawów przewlekłego zespołu depresyjnego, obecnie na granicy depresji umiarkowanej i ciężkiej, które dotyczą w głównej mierze stałego przeżywania smutku, przygnębienia, od których powódka nie może się uwolnić, płaczliwości, utraty energii i zadowolenia, braku nadziei.

Powódka ma problemy z podejmowaniem decyzji oraz zapamiętywaniem, wynikające z dezorganizacji uwagi pod wpływem niepokoju, neurotycznych dręczących myśli. Powódka, nie mogąc poradzić sobie z towarzyszącą jej traumą, korzystała z pomocy psychologa oraz lekarza psychiatry (do miesiąca grudnia 2011 r.), który zalecił leki uspokajające oraz przeciwlękowe. Tragiczne wydarzenie stało się pierwotnym i nadrzędnym czynnikiem przyczynowym, bez których nie byłoby występujących u powódki zaburzeń.

Powódka w dalszym ciągu nie potrafi zaakceptować straty córki, albowiem stan ten odczuwałaby jako zdradę, oczekuje jej powrotu, codziennie odwiedza grób dziecka, trwając w stanie nadmiernej żałoby wymykającej się kontroli. Idealizuje osobę zmarłej, przenosi ją w czas teraźniejszy i przyszłość, co dodatkowo wzmaga poczucie żalu i krzywdy, osłabiając odporność psychiczną i zmniejszając szansę na skuteczne działanie przystosowawcze. Zaburzenia adaptacyjne i depresyjne, na które powódka cierpi, uniemożliwiają jej skuteczne radzenie sobie w codziennym życiu, prowadząc do trudności w funkcjonowaniu społecznym. Aktualny stan zdrowia psychicznego powódki jednoznacznie wskazuje na potrzebę dalszego leczenia farmakologicznego i wsparcia psychologicznego w (...).

Powódka D. C. była bardzo silnie emocjonalnie związana ze zmarłą A. C. (2), dzieliły razem pokój, spędzały wspólnie wolny czas, wyjeżdżały na wakacje, dużo rozmawiały, miały z sobą bardzo dobry kontakt. Śmierć siostry spowodowała u powódki powstanie zaburzeń psychicznych na gruncie wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego. Zaburzenia te miały postać epizodu depresyjnego, obecnie na poziomie umiarkowanym, i zaburzeń adaptacyjnych. W okresie po śmierci siostry powódka schudła 8 kg i zaczęła mieć problemy zdrowotne. Odczuwała smutek, przygnębienie, cierpiała na bezsenność, nie była zainteresowana innymi ludźmi, towarzyszyło jej poczucie izolacji emocjonalnej, lęk przed przyszłością i samotnością.

Powódka w dalszym ciągu nie radzi sobie ze stresem, zasklepia się w sobie, bywa, że ulega panicznemu lękowi, choć na zewnątrz nie ujawnia swoich emocji. Stale odczuwa brak poczucia bezpieczeństwa i niską samoocenę, co skutkuje brakiem oczekiwanej podatności na farmakoterapię i psychoterapię. Powódka podejmuje próby psychicznego odcięcia się od traumy, jaką przeżyła w związku ze śmiercią siostry. U powódki na skutek tragicznej śmierci siostry doszło do istotnego pogorszenia się stanu zdrowia z powodu powstania i rozwoju oraz utrwalenia się objawów przewlekłego zespołu depresyjnego, uzasadniającego potrzebę dalszego leczenia farmakologicznego i wsparcia psychologicznego w (...).

Powód K. C. był bratem zmarłej A., łączyły ją z nim bardzo dobre relacje, choć nie tak bliskie, jakie łączyły zmarłą z siostrą D. C.. Spędzali wspólnie czas, jeździli razem do szkoły i wyjeżdżali na wakacje oraz jednodniowe wycieczki, czasami grali w piłkę nożną. Powód zareagował gwałtownie emocjonalnie na wiadomość o tragicznej śmierci siostry, co poskutkowało podaniem leku uspokajającego (relanium). W późniejszym czasie jednorazowo korzystał z pomocy psychologa, jednak nie potrafił nawiązać konstruktywnej współpracy z racji zamknięcia w sobie i wycofania z kontaktu.

Obecnie nie ujawnia neurotycznego sposobu przeżywania ani zaburzeń osobowości, nie cierpi na zaburzenia depresyjne, mimo że ma poczucie, iż śmierć siostry wszystko zmieniła w rodzinie, jak i spowodowała zmianę jego osobowości. Powód odczuwa brak siostry i tęskni za nią, niemniej jednak aspekty jego życia codziennego pozwalają mu łagodniej przechodzić stres po śmierci A. C. (2) – powód w 2012 r. zdał maturę, dokonał wyboru kierunku studiów, pozostaje również w związku emocjonalnym i jego dziewczyna stanowi dla niego wsparcie emocjonalne. Zaburzenia psychiczne, jakie wystąpiły u powoda w następstwie śmierci siostry, charakteryzują się zawężeniem uwagi, złością, gniewem, rozpaczą i spadkiem aktywności. Aktualny stan jego zdrowia psychicznego wskazuje na potrzebę wsparcia, motywowania do aktywności intelektualnej w budowie przyszłości, jednakże nie uzasadnia potrzeby leczenia farmakologicznego ani wsparcia psychologicznego.

Powódka T. K. pomagała córce w wychowywaniu trójki dzieci, w tym A. C. (2), z którą łączyły ją bliskie relacje, wnuczka była dla niej wsparciem i służyła pomocą w codziennym życiu. U powódki T. K. występują zaburzenia adaptacyjne z objawami depresyjnymi umiarkowanymi. Powódka w chwili obecnej znajduje się w stanie zejściowym po przebytym stresie na skutek tragicznej śmierci wnuczki. Zaburzenia depresyjne na granicy depresji ciężkiej, której objawami są m.in. smutek, lęk przed przyszłością, utrata zainteresowania ludźmi i zadowolenia oraz trudności z podejmowaniem decyzji, dodatkowo potęguje stan własnej choroby somatycznej – nowotworu piersi, co prowadzi do trwałej, przykrej sytuacji, powodującej zaburzenia adaptacyjne.

Śmierć wnuczki doprowadziła u powódki do zaburzeń psychicznych w następstwie wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego. Poczucie żalu i doznanej krzywdy dodatkowo wzmaga idealizacja przez powódkę osoby nieżyjącej wnuczki oraz jej przenoszenie w czas teraźniejszy i rzutowanie w przyszłość, prowadząc do osłabienia odporności psychicznej i zmniejszenia szans na skuteczne działania przystosowawcze.

Powód J. K. również był emocjonalnie związany z najmłodszą wnuczką, która stanowiła dla niego podporę i wyrękę w codziennym życiu. Kilka lat przed śmiercią wnuczki powód leczył się w szpitalu psychiatrycznym, był osobą uzależnioną od alkoholu, obecnie niepijącą. Na skutek tragicznego zdarzenia powód cierpi na zaburzenia adaptacyjne oraz organiczne zaburzenia nastroju charakteryzujące się zmianą nastroju lub afektu, którym zwykle towarzyszą zmiany w poziomie ogólnej aktywności.

U powoda stwierdzono zaburzenia depresyjne uwarunkowane zaburzeniami organicznymi. Śmierć wnuczki doprowadziła do pogłębienia się u powoda zaburzeń psychicznych, wyrażających się w obniżeniu nastroju oraz spadku aktywności. Aktualny stan zdrowia psychicznego powoda jednoznacznie wskazuje na potrzebę dalszego leczenia farmakologicznego i wsparcia psychologicznego w (...).

Łączny koszt pogrzebu A. C. (2) wyniósł kwotę 6 973,02-, zł, w tym koszt zakupu wieńców i przybrania trumny – 570,00-, zł, natomiast koszt przyjęcia rodziny po pogrzebie (koszt uroczystości pogrzebowej) – 2 800,00-, zł. W uroczystości pogrzebowej wzięło udział 80 osób, ponieważ powodowie mają liczną rodzinę.

W piśmie z dnia 25 lipca 2011 r. powodowie A. C. (1) i M. C. dokonali zgłoszenia szkody pozwanemu oraz wnieśli o przyznanie im zadośćuczynienia w kwocie po 150 000,00-, zł na rzecz każdego z nich, a także na rzecz powoda A. C. (1) – kwoty 6 973,02-, zł tytułem zwrotu kosztów związanych z pochówkiem A. C. (2) oraz kwoty 1 835,00-, zł tytułem odszkodowania za zniszczenie rzeczy osobistych zmarłej w czasie wypadku.

Na skutek przeprowadzonego postępowania likwidacyjnego pozwany przyznał na rzecz powodów: A. C. (1) – kwotę 20 000,00-, zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 3 266,00-, zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu, M. C. – kwotę 20 000,00-, zł tytułem zadośćuczynienia, powodów D. i K. rodzeństwa C. – kwotę po 10 000,00-, zł tytułem zadośćuczynienia oraz powodów T. i J. małżonków K. – kwotę po 8 000,00-, zł tytułem zadośćuczynienia.

Powód A. C. (1) ma 49 lat, z zawodu jest monterem instalacji elektrycznym i cieślą. Obecnie powód nie pracuje, wcześniej pozostawał zatrudniony w prywatnym zakładzie usług ogólnobudowlanych u K. W. w K.., jego miesięczne zarobki z tytułu wykonywanej pracy wynosiły 1 500,0-, zł netto. Powód utrzymywał się z prac dorywczych przy żniwach, jest osobą zdolną do pracy. Wraz z żoną M. C. jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 2 ha, przekazanego małżonkom przez T. i J. małżonków K..

Powódka M. C. ma 42 lata, z wykształcenia jest technikiem odzieżowym. Powódka nie pracuje zawodowo. Powódka od czasu śmierci córki leczy się u lekarza rodzinnego, pobierając leki uspokajające, nadto leczy się kardiologicznie. Do miesiąca grudnia 2011 r. pozostawała pod opiekę lekarza psychiatry, zażywała również leki uspokajające i przeciwlękowe.

Powódka D. C. ma 21 lat, ukończyła naukę w Technikum(...)w K. W.. uzyskując tytuł technika handlowca, obecnie studiuje w trybie zaocznym na kierunku administracja i uczy się w szkole detektywistycznej. Jest panną, nie ma dzieci, zamieszkuje wraz z rodzicami, bratem i dziadkami w miejscowości S.. Nie pracuje zawodowo, pomaga rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

Powód K. C. ma 20 lat, ukończył Technikum (...) w K. W.. uzyskując tytuł technika ekonomisty. Aktualnie uczy się zaocznie w szkole detektywistycznej w O.. Powód nie pracuje, pozostaje na utrzymaniu rodziców, zamieszkuje wraz z rodzicami, siostrą i dziadkami w miejscowości S..

Powódka T. K. ma 65 lat, wykształcenie podstawowe, z zawodu jest rolnikiem, przekazała gospodarstwo rolne swojej córce M. C.. Powódka zamieszkuje w miejscowości S. w domu wraz z mężem J. K. oraz pozostałymi powodami. Powódka nie pracuje, utrzymuje się z emerytury w kwocie 790,00-, zł miesięcznie, nie pomaga również w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Powódka obecnie choruje na nowotwór piersi – przeszła zabieg amputacji piersi, nadto leczy się u lekarza rodzinnego, regularnie zażywając leki uspokajające.

Powód J. K. ma 67 lat, wykształcenie podstawowe, z zawodu jest rolnikiem. Aktualnie nie pracuje, utrzymuje się z emerytury w kwocie 800,00-, złotych miesięcznie, wcześniej pracował w wytwórni pasz w G..

W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał roszczenie powodów o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego zadośćuczynienia za zasadne.

Śmierć A. C. (2) wywołała skutki dla życia i zdrowia każdego z powodów występujących z roszczeniem w niniejszej sprawie, choć w zależności od indywidualnych więzi łączących ich ze zmarłą, skutki te mogły być mniej lub bardziej nasilone w stosunku do każdego z nich. W ocenie Sądu, skutki śmierci A. C. (2) były i w dalszym ciągu pozostają najbardziej odczuwalne dla rodziców zmarłej, tj. M. i A. małżonków C.. Jak wynika ze zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego, w szczególności opinii sądowej psychiatryczno – psychologicznej, oboje powodowie w dalszym ciągu nie poradzili sobie z traumą, jaką wywołała w nich nagła, tragiczna śmierć najmłodszej córki. Każdy z powodów w dalszym ciągu cierpi na ciężkie zaburzenia depresyjne, choć każdy z nich demonstruje je na swój sposób – vide powódka M. C. wyraźnie próbuje nie stracić więzi ze zmarłą córką, codziennie odwiedza jej grób, nie uświadamia sobie stałej nieobecności dziecka, traktując pogodzenie się z jego śmiercią w kategoriach zdrady, natomiast powód A. C. (1) stara się zagłuszyć odczuwany ból i cierpienie oraz wyprzeć negatywne odczucia wynikające ze śmierci dziecka, mając świadomość odpowiedzialności za rodzinę i ciążących na nim jako mężu i ojcu obowiązków.

Każde z powodów, celem zapewnienia im w miarę u pływu czasu powrotu do stanu równowagi zbliżonego do tego sprzed tragicznego wydarzenia, wymaga leczenia farmakologicznego oraz opieki psychologicznej w warunkach (...), tylko bowiem wówczas rokowania co do poprawy ich stanu zdrowia psychicznego będą pozytywne.

Skutki śmierci A. C. (2) były znaczące również dla powódki D. C.. Powódkę i zmarłą siostrę dzieliła niewielka różnica wieku, za to łączyły przyjacielskie relacje, obie zamieszkiwały w jednym pokoju, spędzały z sobą wolny czas, wyjeżdżały na wakacje, dużo z sobą rozmawiały i zwierzały się sobie nawzajem. Z pewnością nagła, niespodziewana śmierć A. była dla D. ogromnym szokiem i spowodowała spustoszenie w jej psychice, o czym świadczy długotrwała reakcja powódki na stres. Powódka utraciła bowiem nie tylko siostrę, ale i przyjaciółkę, z którą łączyła ją bliska więź i wspólne codzienne sprawy. Aktualnie powódka w dalszym ciągu cierpi na zaburzenia depresyjne w stopniu umiarkowanym, nie mogąc sobie poradzić z odczuwanym smutkiem i przygnębieniem oraz lękami. Negatywne i przykre uczucia powódki związane ze śmiercią siostry są tym bardziej dotkliwe, że powódka nie założyła jeszcze własnej rodziny oraz nie ma partnera życiowego, którego wsparcie emocjonalne i pomoc mogłyby przynieść jej ulgę i ukojenie.

Śmierć siostry wywołała skutki również dla powoda K. C.. W chwili powzięcia wiadomości o tragicznym wydarzeniu, powód miał 18 lat. Ze zmarłą łączyła go bliska więź, oboje potrafili się porozumieć, jeździli razem do szkoły i spędzali wspólnie wolny czas. Wieść o śmierci A. spowodowała u powoda gwałtowną reakcję emocjonalną, w czasie późniejszym nie uzyskał również pomocy psychologicznej z racji niemożności otworzenia się przed psychologiem i nawiązania prawidłowego kontaktu. Obecnie powód, mimo w dalszym ciągu odczuwanego smutku i świadomości pustki, jaką utrata siostry spowodowała w jego najbliższej rodzinie, potrafi skupić się na własnym życiu i związanych z nim decyzjach, nie bez znaczenia pozostaje również, że powód trwa w związku emocjonalnym z inną osobą, która w zaistniałej sytuacji stanowi dla niego duże wsparcie.

Powódka T. K. także boleśnie przeżyła stratę najmłodszej wnuczki. A. od urodzenia zamieszkiwała wraz z babcią i pozostawała pod jej opieką, jak również w ostatnich latach sama była dla niej wsparciem i wyręką. Cierpienie powódki jest tym większe, że jednocześnie obecnie choruje ona na nowotwór, i choć brak podstaw, aby widzieć w tragicznym wydarzeniu przyczynę choroby nowotworowej, to jednak ból po stracie wnuczki z pewnością nie poprawia powódce samopoczucia, niezbędnego do zyskania woli walki z chorobą.

Podobnie należy ocenić skutki tragicznej śmierci A. C. (2) dla powoda J. K., u którego na skutek przedmiotowego wydarzenia nastąpiło pogłębienie u powoda zaburzeń psychicznych, wyrażających się w obniżeniu nastroju oraz spadku aktywności. Celem powrotu do stanu zbliżonego do tego sprzed śmierci A. C. (2) niezbędne jest kontynuowanie przez powoda leczenia farmakologicznego oraz uzyskanie wsparcia psychologicznego w warunkach (...).

Ustalając wysokość zadośćuczynienia należnego powodom M. C. i A. C. (1) Sąd uznał, że odpowiednią będzie suma 50 000,00-, zł. W ocenie Sądu, powyższa kwota jest adekwatna do krzywdy, jakiej powodowie jako rodzice A. C. (2) doznali na skutek tragicznej, gwałtownej i niespodziewanej śmierci córki. Cierpienie, jakie wcześniej i obecnie odczuwają oboje powodowie, jest porównywalne, albowiem związane z bolesną i niezrozumiałą stratą dziecka z punktu widzenia rodzica, co więcej, cierpienie to jest szczególne, zważywszy na silną i więź łączącą oboje powodów ze zmarłą córką.

W ocenie Sądu, przynajmniej w niewielkiej części zrekompensuje im ból, jakiego doznali na skutek tragicznej śmierci dziecka, oraz pozwoli na odnalezienie się w nowej rzeczywistości, w jakiej przyszło im funkcjonować po śmierci córki. Nie bez znaczenia pozostaje również, że powodowie w dalszym ciągu zamieszkują wspólnie z dwójką swoich dzieci oraz rodzicami powódki M. C., zatem przy wzajemnym wsparciu, pomocy i miłości rodzinnej przejście przez traumę związaną z utratą dziecka w miarę upływu czasu z pewnością będzie mniej bolesne, a obecność grona osób najbliższych w pewnym stopniu złagodzi poczucie pustki i osamotnienia. Biorąc pod uwagę fakt, że pozwany wcześniej wypłacił powodom tytułem zadośćuczynienia kwoty po 20 000,00-, zł, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę po 30 000,00-, zł.

Kwotą zadośćuczynienia należną powódce D. C. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną na skutek tragicznej śmierci siostry jest, w ocenie Sądu, kwota 30 000,00-, zł. Suma powyższa jest odpowiednia, wziąwszy pod uwagę cierpienie, jakiego doznała i w dalszym ciągu doznaje powódka w związku ze śmiercią A. C. (2). Powódka boleśnie przeżyła utratę siostry, z którą łączyły ją również więzi przyjaźni, a tragiczne zdarzenie spowodowało u niej zaburzenia natury psychicznej i adaptacyjnej, które rodzą potrzebę leczenia farmakologicznego oraz wsparcia psychologicznego w warunkach PZP. Przyznana powódce kwota, zdaniem Sądu, odzwierciedla rozmiar krzywdy doznanej przez powódkę po śmierci siostry, jak też choć w niewielkiej części zrekompensuje jej stratę najbliższej osoby. Z uwagi na fakt, że pozwany wypłacił już powódce tytułem zadośćuczynienia kwotę 10 000,00-, zł, Sąd zasądził od pozwanego na jej rzecz sumę 20 000,00-, zł.

Sąd I instancji uznał, że kwotą odpowiednią tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez powoda K. C. krzywdę na skutek tragicznej śmierci siostry jest suma 25 000,00-, zł. Powód, jako brat zmarłej, boleśnie odczuł jej stratę, co było widoczne szczególnie po jego reakcji na wiadomość o tragicznym wydarzeniu. Strata siostry pozostawiła również trwały ślad w jego psychice, niemniej jednak w ocenie Sądu aktualnie powód przynajmniej częściowo pogodził się z rzeczywistością i stara się własnymi siłami funkcjonować w sposób zbliżony do tego, jaki miał miejsce przez śmiercią A. C. (2), podejmuje ważne dla swojego dalszego życia decyzje oraz trwa w związku emocjonalnym, co również z pewnością stanowi dla niego wsparcie i odskocznię od myśli o śmierci siostry. Dlatego też zadośćuczynienie należne powodowi winno być niższe od tego, które Sąd przyznał powódce D. C., a która do tej pory silnie przeżywa utratę siostry i powierniczki, cierpiąc na zaburzenia depresyjne i adaptacyjne. Ponieważ pozwany wypłacił już powodowi tytułem zadośćuczynienia kwotę 10 000,00-, zł, przeto Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 15 000,00-, zł.

Sąd ustalił wysokość kwoty zadośćuczynienia należnego powodom T. K. i J. K. na kwotę 15 000,00-, zł. Powodowie byli dziadkami zmarłej A. C. (2), od jej urodzenia zamieszkiwali wspólnie w jednym domu oraz pomagali w wychowaniu wnuczki, w związku z czym byli z nią emocjonalnie związani. Z pewnością nie należy bowiem do normalnych sytuacja, w której dziadkowie uczestniczą w pochówku wnuków. Jednakowoż, oceniając więź łączącą powodów ze zmarłą należy stwierdzić, że nie była ona tak silna, jak ta łącząca A. C. (2) z rodzicami bądź z siostrą. Podobnie należy zróżnicować skutki, jakie dla każdego z nich wywołała nagła śmierć wnuczki, a które w przypadku powodów A. C. (1), M. C. oraz D. C. były daleko bardziej trwałe i odczuwalne oraz wywołały głęboki ślad w psychice. Dlatego też ocena tychże skutków musiała znaleźć wyraz w zróżnicowaniu wysokości zadośćuczynienia należnego powodom, zasądzając je w kwocie niższej niż przyznanych na rzecz A. i M. małżonków C. czy D. C.. Z uwagi na fakt, że pozwany wypłacił na rzecz każdego z powodów kwotę 8 000,00-, zł, należało zasądzić różnicę pomiędzy kwotą ustaloną przez Sąd a kwotą już otrzymaną, tj. sumy po 7 000,00-, zł na rzecz każdego z powodów.

W ocenie Sądu, powód A. C. (1) w dostatecznym stopniu udowodnił wysokość swojej roszczenia, albowiem koszt poczęstunku dla najbliższej rodziny i przyjaciół jego córki został wykazany fakturą VAT i był uzasadniony zarówno z uwagi na panujący zwyczaj urządzania tego rodzaju uroczystości pogrzebowej, jak i z uwagi na liczną rodzinę powodów. Sam powód A. C. (1) ma jedenaścioro rodzeństwa, z których każde posiada własną rodziną, nie licząc rodziny powódki M. C. czy przyjaciół zmarłej A. ze szkoły. Koszt zakupu wieńca i kwiatów do trumny został udowodniony załączonym do akt sprawy rachunkiem, natomiast koszt zakupu wieńców na życzenie T. i J. małżonków K. wynika z pisemnego oświadczenia powoda z dnia 24 czerwca 2011 r. złożonego pozwanemu i Sąd nie dostrzegał podstaw kwestionowania jego wysokości, jako że był utrzymany w rozsądnych granicach uzasadnionych specyfiką wydatku. Na marginesie należy dodać, że pozwany, mimo nie przedłożenia przez powoda rachunków za zakup odzieży żałobnej, dokonał zwrotu żądanych kosztów jej zakupu wyłącznie na podstawie pisemnego oświadczenia – specyfikacji kosztu zakupu tej odzieży, zatem Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw, aby pisemne oświadczenie powoda w zakresie żądanej kwoty 230,00-, zł za zakup dwóch wieńców pogrzebowych miało być kwestionowane jako mniej wiarygodne.

Natomiast w przedmiocie zasądzenia odsetek ustawowych od przyznanych kwot Sąd Okręgowy uznał, że jak wynika z dokumentów przedłożonych w toku postępowania, a znajdujących się w aktach szkodowych, pozwany przyjął zawiadomienie o szkodzie w dnia 5 sierpnia 2011 r. - świadczy o tym data transmisji pism skierowanych do powodów za pomocą faksu. Dlatego też Sąd Okręgowy zasądził odsetki ustawowe należne od każdej z kwot przyznanych powodom od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty.

Powyższy wyrok powodowie zaskarżyli w części, zarzucając mu:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a. art. 446 § 4 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż zasądzone na rzecz powodów kwoty zadośćuczynienia za śmierć A. C. (2) (przy uwzględnieniu przyznanego wcześniej przez pozwanego zadośćuczynienia w postępowaniu likwidacyjnym) stanowią „sumę odpowiednią” w rozumieniu tego przepisu, co skutkowało zasądzeniem rażąco niskiego zadośćuczynienia;

II. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a. art. 233 § 1 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, jak choćby pisemnych oświadczeń powodów, co skutkowało w szczególności brakiem: oceny osoby A. C. (2) i jej planów na przyszłość, oceny jej roli w życiu rodzinnym powodów, oceny okoliczności utraty wsparcia na przyszłość, jakiej mogli spodziewać się powodowie ze strony zmarłej, jak również wpływu stanu psychicznego powodów na ich wzajemne relacje oraz świadomości makabrycznych i szokujących okoliczności jej śmierci, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy, doprowadziło bowiem do zasądzenia na rzecz powodów rażąco zaniżonego zadośćuczynienia;

b. art. 328 § 2 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przez brak klarownego uzasadnienia postanowienia w przedmiocie kosztów procesu;

c. art. 98 § 1 oraz art. 100 zd. 1 kpc w zw. z art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm. – dalej „k.s.s.c.”), poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, skutkujące zasądzeniem od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 3.600 zł,

d. art. 100 zd. 2 in fine kpc, poprzez jego niezastosowanie, pomimo że określenie należnej powodom sumy zadośćuczynienia zależało od oceny sądu;

e. art. 102 kpc, poprzez jego niezastosowanie do rozliczenia kosztów zastępstwa procesowego, pomimo że w przypadku powodów istniał szczególnie uzasadniony wypadek pozwalający na nieobciążanie ich kosztami.

W konkluzji powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

⚫

zasądzenie na rzecz powoda ad. 1 od pozwanego kwoty 83.370,00 zł (słownie: osiemdziesiąt trzy tysiące trzysta siedemdziesiąt złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej oraz odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 33.370 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie na rzecz powódki ad. 2 od pozwanego kwoty 80.000,00 zł (słownie: osiemdziesiąt tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 30.000 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie na rzecz powódki ad. 3 od pozwanego kwoty 50.000,00 zł (słownie: pięćdziesiąt tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 20.000 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie na rzecz powoda ad. 4 od pozwanego kwoty 40.000,00 zł (słownie: czterdzieści tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 15.000 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie na rzecz powódki ad. 5 od pozwanego kwoty 22.000,00 zł (słownie: dwadzieścia dwa tysiące złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 7.000 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie na rzecz powoda ad. 6 od pozwanego kwoty 22.000,00 zł (słownie: dwadzieścia dwa tysiące złotych) tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2011 r. do dnia zapłaty, zamiast zasądzonej kwoty 7.000 zł z odsetkami od dnia 5 września 2011 r.;

⚫

zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I instancji (art. 100 zd. 2 in fine kpc) z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa według norm przepisanych ewentualnie o nieobciążenie powodów kosztami zastępstwa procesowego za I instancję, w przypadku nieuwzględnienia apelacji w całości bądź w części, o nieobciążanie powodów kosztami procesu za postępowanie apelacyjne (art. 102 kpc).

Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodów, pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesowych w postępowaniu apelacyjnym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Za chybione należy uznać naruszenie przez Sąd przepisu prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważania materiału dowodowego. Zwrócić należy uwagę, że dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 kpc nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Co więcej, skuteczne postawienie takiego zarzutu wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu.

W niniejszej sprawie powodowie skarżąc wyrok Sądu Okręgowego nie sprostali powyższym wymaganiom. W szczególności nie można zarzucać Sądowi Okręgowemu, że nie uwzględnił pisemnych oświadczeń powodów, gdyż oświadczenia te nie stanowią dowodów w rozumieniu przepisów kpc. Nadto dokonane ustalenia faktyczne są pełne, obszerne i w istocie niesporne, co wyklucza zarzut braku wszechstronnej oceny materiału dowodowego.

Za zasadne natomiast należy uznać zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 446 § 4 kc w zakresie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia na rzecz powodów.

Skarżący wskazali, że w literaturze wypracowane zostały liczne przesłanki wpływające na wysokość zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. Należą do nich:

⚫

uprzednio występujący stopień pokrewieństwa ale także bliskości, zażyłości, przyjaźni i wspólności pomiędzy uprawnionym a zmarłym;

⚫

zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu struktury rodzinnej, dramatyzm doznań osób najbliższych dla zmarłego;

⚫

rola zmarłego jaką pełnił w rodzinie np. ukochana matka, dziadek scalający całą rodzinę etc;

⚫

potencjalny okres traumy najbliższych i dochodzenia członków rodziny do względnej normalności.

⚫

cierpienia i zachwianie poczucia bezpieczeństwa, perspektywa życia bez wsparcia osoby najbliższej.

⚫

nagłe i brutalne rozerwanie więzi rodzica z dzieckiem, utrata prawa rodzica do wychowywania, obserwacji kolejnych etapów życia własnego dziecka;

⚫

pozbawienie możliwości radowania się z zakładanej przez dziecko rodziny, obserwowania dorosłości i samodzielności dziecka;

⚫

perspektywa ukończenia przez dziecko nauki, podjęcia pracy oraz przyczynienia się do poprawy sytuacji życiowej członków rodziny;

⚫

wspólne zamieszkiwanie z rodzicami oraz pomoc, którą świadczyło dziecko względem rodziców i na rzecz gospodarstwa domowego.

Skuteczny zarzut zasądzenia zadośćuczynienia w zbyt niskiej wysokości wymaga wykazania, że pominięte zostały przez sąd orzekający okoliczności istotne dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia, ewentualnie nienależycie ocenione, przez co zasądzone zadośćuczynienie jawi się jako rażąco zaniżone. W niniejszej sprawie taka sytuacja występuje.

Zgodzić się należy z powodami, że ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd I Instancji nie zwrócił należytej uwagi na fakt, że zmarła jako najmłodsza z rodzeństwa była w istocie ogniwem spajającym rodzinę. Była inicjatorką weekendowych wycieczek, godziła skłóconych członków rodziny, motywowała rodzeństwo do nauki, miała bardzo dobre relacje ze wszystkimi członkami rodziny. Niewątpliwie brak takiej osoby zwiększa poczucie krzywdy u każdego z członków rodziny.

Ustalony stan psychiczny członków rodziny również nie został należycie uwzględniony przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Występujące zaburzenia psychiczne spowodowały rezygnację z pracy przez A. C. (1), który do tej pory był głównym żywicielem rodziny, a u powódki M. C. uniemożliwiają skuteczne radzenie sobie w codziennym życiu, co prowadzi do trudności w funkcjonowaniu społecznym. Pozostali członkowie rodziny w mniejszym lub większym stopniu radzą sobie z codziennością, jednakże nie ulega wątpliwości, że zaburzenia psychiczne które wystąpiły, a w części nadal występują zwiększyły poczucie krzywdy.

Zgodzić się również należy, że świadomość makabrycznej śmierci A. C. (2) występująca u wszystkich powodów zwiększa poczucie krzywdy i przemawia za podwyższeniem należnego zadośćuczynienia.

W świetle powyższego Sąd Apelacyjny uznał, że stosownym zadośćuczynieniem dla powodów A. C. (1) i M. C. jest kwota 90 000,00-, zł dla każdego z nich, co przy uwzględnieniu wypłaconego na ich rzecz zadośćuczynienia powoduje podwyższenie zasądzonego zadośćuczynienia do kwot po 60 000,00-, zł. Dla powódki D. C. stosownym zadośćuczynieniem jest kwota 50 000,00-, zł co powoduje podwyższenie zasądzonego zadośćuczynienia (przy uwzględnieniu kwoty wypłaconej) do kwoty 30 000,00-, zł. Dla powoda K. C. stosownym zadośćuczynieniem jest kwota 40 000,00-, zł co powoduje podwyższenie zadośćuczynienia (przy uwzględnieniu kwoty wypłaconej) do kwoty 25 000,00-, zł. Dla powodów T. K. i J. K. stosownym zadośćuczynieniem jest kwota 20 000,00-, zł dla każdego z nich co powoduje podwyższenie zasądzonego zadośćuczynienia (przy uwzględnieniu kwot wypłaconych) do kwot po 12 000,00-, zł.

Za trafne Sąd Apelacyjny uznał także zarzuty dotyczące nieuzasadnionego obciążenia powodów kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego. W niniejszej sprawie istniały podstawy do nieobciążania powodów kosztami procesu na podstawie art. 102 kpc i w konsekwencji należało zmienić pkt. V zaskarżonego wyroku.

W związku z tym Sąd Apelacyjny uznając apelację powodów za zasadną częściowo, zmienił zaskarżony wyrok, jak w sentencji, na podstawie art. 386 § 1 kpc. W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc znosząc je wzajemnie między stronami.