Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa J. W.

przeciwko Poczcie Polskiej SA w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 8 października 2015 roku, sygnatura akt I C 266/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 3 w ten tylko sposób, że obniża zasądzoną w punkcie 1 kwotę z 415,31 złotych do 65,49 (sześćdziesiąt pięć 49/100) złotych;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powódki J. W. na rzecz pozwanej Poczty Polskiej SA w (...),50 (sześćdziesiąt siedem 50/100) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 450/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 października 2015 roku Sad Rejonowy Wieluniu zasądził od pozwanej Poczty Polskiej S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki J. W. kwotę 415,31 zł z odsetkami ustawowymi od 13 kwietnia 2015 roku do dnia zapłaty (pkt 1.), umorzył postepowanie w zakresie kwoty 1.223,36 zł (pkt 2.), oddalił powództwo
w pozostałym zakresie (pkt 3.), także orzekł o kosztach procesu (pkt 4.).

Orzeczenie to zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia i wnioski:

Powódka zalegała z zapłatą opłaty abonamentowej RTV, w związku z czym pozwana wystawiła przeciwko powódce 16 tytułów wykonawczych za okres od listopada 2008 roku do listopada 2013 roku na łączną kwotę 1 076,10 zł. Pozwana w dniu 9 grudnia 2013 roku skierowała do Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego względem powódki w oparciu o wystawione tytuły wykonawcze. Powódka o wszczęciu postępowania egzekucyjnego przeciwko niej dowiedziała się od (...) w Z. pismem z dnia 21 lutego 2014 roku. Organ ten na wniosek organu egzekucyjnego dokonał zajęcia świadczenia rentowego powódki. Pierwsze potrącenie miało miejsce 12 marca 2014 roku, a ostatnie - 11 sierpnia 2014 roku.

Organ egzekucyjny przekazał na rachunek pozwanej kwotę w wysokości 869,33 zł, którą pozwana rozliczyła w następujący sposób:

- tytuły wykonawcze wystawione za okres do października 2012 roku zostały zrealizowane
w całości, przy czym za wskazany okres powstała kwota nadwyżki wynosząca + 19,65 zł.

W dniu 18 lutego 2014 roku powódka dokonała wpłaty na konto pozwanej kwoty
w wysokości 1.445,45 zł. O dokonanej wpłacie powódka poinformowała niezwłocznie pozwaną. Pismem z dnia 31 lipca 2014 roku pozwana poinformowała organ egzekucyjny
o dokonanej wpłacie przez powódkę oraz że dalsze prowadzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko powódce jest bezzasadne.

Pismem z dnia 12 września 2014 roku powódka zwróciła się do pozwanej o zwrot kwoty 1 445,45 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Pozwana w dniu 30 kwietnia 2015 roku zwróciła powódce kwotę 1 223,36 zł przekazem pocztowym nr (...), wypłaconym powódce w dniu 6 maja 2015 roku.

Sąd Rejonowy powołał się na art. 203 § 1 k.p.c., a następnie stwierdził, że
w przedmiotowej sprawie powódka cofnęła pozew pismem z dnia 27 lipca 2015 roku, tj. przed rozpoczęciem rozprawy, która została wyznaczona na dzień 6 sierpnia 2015 roku.

Sąd uznał cofnięcie za dopuszczalne, albowiem cofnięcie pozwu nie jest sprzeczne
z prawem lub zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa. (art. 203 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ) Z tych względów, na podstawie art. 355 k.p.c., Sąd umorzył postępowanie w zakresie kwoty 1 223,36 zł.

W dalszej kolejności Sąd odwołał się do art. 405 k.c. oraz stwierdził, że powódka dochodziła względem pozwanej zapłaty kwoty, która została pobrana przez pozwaną nienależnie bez tytułu prawnego, albowiem po spłacie należności przez powódkę w dniu 18 lutego 2014 roku, pozwana nie odwołała zlecenia egzekucyjnego i powódce potrącano ze świadczenia rentowego na poczet jej wygasłego już zobowiązania abonamentowego. Sąd podał, że zaległość powódki wobec pozwanej z tytułu opłat abonamentowych wynosiła 1.076,10 zł. Organ egzekucyjny przekazał pozwanej należność w kwocie 869,33 zł. Powódka w dniu 18 lutego 2014 roku wpłaciła na konto pozwanej kwotę 1 445,45 zł, a zatem Sąd doszedł do wniosku, że powódce należy się zwrot od pozwanej nienależnie pobranego świadczenia
w wysokości 415,31 zł. Sąd wskazał, że na kwotę powyższą składa się należność główna
w wysokości 237,37 zł i odsetki skapitalizowane w wysokości 193,22 zł. W związku
z powyższym Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 415,31 zł z odsetkami ustawowymi od 13 kwietnia 2015 roku do dnia zapłaty, oddalając jednocześnie powództwo
w zakresie odsetek skapitalizowanych ponad kwotę 193,22 zł, które zostały błędnie wyliczone przez powódkę.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd wskazał art. 405 k.c.

O odsetkach skapitalizowanych Sąd orzekł na podstawie art. 482 § 1 k.c., zaś o kosztach postępowania na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła strona pozwana, która zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając mu:

- naruszenie art 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz nieuwzględnienie i nierozważenie wszystkich zebranych w sprawie dowodów
a w konsekwencji poczynienie błędnych oraz nielogicznych ustaleń faktycznych sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez uznanie, że powódka prawidłowo określiła żądanie pozwu;

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału poprzez przyjęcie, iż powódka dochodziła względem pozwanej zapłaty kwoty, która została pobrana przez pozwaną nienależnie bez tytułu prawnego;

- nierozpoznanie istoty sprawy poprzez przyjęcie, iż powódka dochodziła względem pozwanej zapłaty kwoty, która została pobrana przez pozwaną nienależnie bez tytułu prawnego;

- art. 321 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie poprzez wyrokowanie ponad żądanie na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda przez uznanie, że powódka dochodziła pozwem zwrotu świadczenia nienależnego w sytuacji, gdy dochodzona przez powódkę kwota stanowiła spełnione należnie świadczenie zapłacone z tytułu abonamentu;

- art. 328 § 2 k.p.c. przez nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności lub mocy dowodowej dowodom wskazanym w treści uzasadnienia apelacji;

- art. 410 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie poprzez uznanie, że powódka dochodziła względem pozwanej zapłaty kwoty, która została przez pozwaną pobrana nienależnie bez tytułu prawnego;

- art. 405 k.c. przez jego błędne zastosowanie poprzez uznanie, że powódka domagała się wydania korzyści majątkowej uzyskanej bez podstawy prawnej;

- art. 6 k.c. przez jego błędne zastosowanie poprzez uznanie, iż powódka udowodniła fakty
z których wywodzi skutki prawne.

W oparciu o powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, natomiast alternatywnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Apelująca wniosła także o zasądzenie od powódki J. W. na rzecz pozwanej Poczty Polskiej S.A, kosztów postępowania za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o je oddalenie i zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja co do zasady zasługuje na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie jej zarzuty są trafne.

W szczególności nie sposób zgodzić się ze skarżącą, że Sąd orzekł ponad żądanie, czy nie rozpoznał istoty sprawy, czyli naruszył treść art. 321 § 1 k.p.c. Oczywiście należy podzielić pogląd apelującego, że przepis ten wyraża kardynalną zasadę wyrokowania dotyczącą przedmiotu orzekania, według której sąd związany jest żądaniem zgłoszonym przez powoda w powództwie ( ne eat iudex ultra petita partium), a więc nie może wbrew żądaniu powoda (art. 187 § 1 pkt 1) zasądzić czegoś jakościowo innego albo w większym rozmiarze (np. zasądzić także odsetki ustawowe bez żądania) czy też zasądzić powództwo na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda (zob. wyrok SN z dnia 18 marca 2005 r., II CK 556/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 38, według którego w świetle art. 321 § 1 k.p.c. niedopuszczalne jest zasądzenie określonego świadczenia pieniężnego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w sytuacji, gdy umowa pożyczki obejmująca to świadczenie jest nieważna, a powód nie wskazał okoliczności faktycznych uzasadniających zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu). Sąd nie może zmienić podstawy faktycznej powództwa, ponieważ wówczas, przekraczając jej granice i nawet uwzględniając zasługujący na ochronę interes prawny jednej ze stron, staje się jej adwokatem, pozbawiając przegrywającego możności obrony swych praw. Jednak opisane wyżej sytuacje nie miały miejsca w rozpoznawanej sprawie, ponieważ zarówno w treści pozwu (jego uzasadnienia) jak i z załączonych do niego dokumentów wynika jasno, że powódka dochodziła świadczenia nienależnie od niej wyegzekwowanego, a nie kwoty uiszczonej w dniu 18 lutego 2014 roku.

Nie jest przy tym trafny zarzut, że powódce nie należą się skapitalizowane odsetki, ponieważ nie wymieniła ich w uzasadnieniu pozwu, albowiem ich wysokość została wskazana w kwocie żądania głównego, do pozwu został załączony dokument z dnia 30 marca 2015 roku, z treści którego wyraźnie określono żądanie odsetek ze wskazaniem ich początkowej daty. Kwestia, czy zostały one określone prawidłowo, co do ich wysokości i daty początkowej, stanowi przedmiot oceny Sądu, ale nie stanowi naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.

Nie stanowi także naruszenia zakazu orzekania ponad żądanie zastosowanie innej niż wskazana przez powoda podstawy prawnej. Stanowisko to znajduje wyraz w orzecznictwie. Przykładowo można przywołać orzeczenie SN z dnia 16 września 2009 r., II CSK 189/09, LEX nr 564981, w którym wskazano, że „jeżeli z powołanych w pozwie okoliczności faktycznych wynika, że roszczenie jest uzasadnione w całości bądź w części, to należy go w takim zakresie uwzględnić, chociażby powód nie wskazał podstawy prawnej albo przytoczona przez niego okazała się błędna. Przyjęcie przez sąd innej podstawy rozstrzygnięcia niż wskazana przez strony, nie tylko że nie stanowi wyjścia poza granice żądania, wynikające
z art. 321 § 1 k.p.c., ale stanowi zastosowanie niekwestionowanej w procesie cywilnym zasady " da mihi factum dabo tibi ius". Zasadę dabo tibi ius należy rozumieć jako powinność wydania przez sąd orzeczenia, czyli realizowanie wymierzania sprawiedliwości, a nie jako regułę przesądzającą o wyborze właściwej kwalifikacji zdarzenia (hipotezy) w ramach ustawy”.
W kontekście powyższego w sytuacji kiedy powódka nie wskazała podstawy prawnej, a Sąd niewątpliwie zastosował zły przepis prawa materialnego, nie oznacza, że nie rozpoznał on istoty sprawy, jaką było żądanie zwrotu nienależnego świadczenia, na skutek odpadnięcia podstawy prawnej. Sam zresztą skarżący nie ma wątpliwości, że winien być zastosowany art. 410 § 2 k.c., zamiast błędnie przyjętego przez Sąd art. 405 k.c.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 6 k.c., należy podnieść, że kwestionowanie prawidłowości uznania przez Sąd, że przeprowadzone dowody nie są wystarczające do przyjęcia za udowodnione okoliczności, których ciężar udowodnienia spoczywał na jednej ze stron, może nastąpić jedynie w drodze zarzutu naruszenia odpowiednich przepisów prawa procesowego, nie zaś art. 6 k.c. Wymieniony przepis dotyczy bowiem prawidłowości dokonanego przez Sąd rozkładu ciężaru dowodu.

Z kolei należy przyznać rację apelującej, że Sąd dokonał częściowo błędnych ustaleń faktycznych, sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, ale nie polegającą na ustaleniu, że powódka dochodziła względem pozwanej zapłaty kwoty, która została pobrana przez nią bez tytułu prawnego. Z ustaleń Sądu wynika tylko, jaką kwotę powódka zapłaciła tytułem zaległego abonamentu, jaką kwotę pozwana wyegzekwowała, mimo uiszczonej dobrowolnie zapłaty, data odwołania zlecenia egzekucyjnego oraz wysokość należnych w ocenie Sądu Rejonowego odsetek. Natomiast rzeczywiście błędne nazwanie kwoty dochodzonej przez powódkę jako pobraną bez tytułu prawnego i zastosowanie prawa materialnego – art. 405 k.c. zamiast art. 410 § 2 k.c. stanowi błędna subsumpcję prawa materialnego pod ustalony stan faktyczny, a nie błędne ustalenie stanu faktycznego. Sama powódka kwotę 1.445,45 zł wskazywała jako kwotę wyegzekwowaną. Załączyła do pozwu nie tylko dowód uiszczenia opłaty, ale także zestawienie rozliczenia uzyskanych kwot przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w W., z którego wynikało, że wyegzekwowano łącznie 1.477,37 zł (k. 7-8), co prawdopodobnie wprowadziło ją w błąd, do wysokości faktycznie wyegzekwowanej od niej należności w toku postępowania egzekucyjnego. Sam jednak skarżący także nie ustrzegł się błędów co do kwot faktycznie wyegzekwowanych przez Naczelnika, chociaż dokonał prawidłowego ich rozliczenia. Nie ustrzegł się także błędu
w zakresie kwot wyegzekwowanych Sąd Rejonowy. Ostatecznie mając na uwadze załączone do akt dokumenty, w tym akta sprawy egzekucyjnej, należało ustalić, że kwota faktycznie wyegzekwowana przez Naczelnika od powódki to 1.213,90 zł. Wymienioną sumę należało pomniejszyć o koszty egzekucji, naliczone przez organ egzekucyjny, a więc świadczenie nienależne na rzecz pozwanej wynosiło 1.184,86 zł, co po dodaniu kwot nadpłaconych stanowi sumę faktycznie wypłaconą powódce – 1.223,36 zł.

Oczywiście uzasadnienie Sądu nie jest kompletne w zakresie ustaleń faktycznych,
a w części rozważań wewnętrznie sprzeczne, w tym w części dotyczącej odsetek, ale uchybienie to nie oznacza, że sama prawidłowość rozstrzygnięcia nie poddaje się kontroli instancyjnej, co czyni zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nieskutecznym. O skutecznym postawieniu zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. można mówić tylko wtedy, gdy uzasadnienie wyroku nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu, a braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej muszą być tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona, bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej ( zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 kwietnia 2015 r. sygn.. akt I ACa 1067/14 LEX nr 1711373).

Trafny jest natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez zastosowanie
art. 405 k.c., zamiast art. 410 § 2 k.c. Należy jednak zauważyć, że z rozważań i ustaleń Sądu nie wynika wprost, że powódka uiściła kwotę 1.445,45 zł bez podstawy prawnej, wręcz przeciwnie wskazuje, że było to świadczenie nienależne, ponieważ po spłacie należności pozwana nie odwołała zlecenia egzekucyjnego. Powyższe wskazuje, że pomimo wskazania jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia art. 405 k.c., Sąd Rejonowy faktycznie rozważał przywołany przez apelującego art. 410 § 2 k.c.

Sąd natomiast błędnie ustalił wysokość odsetek skapitalizowanych należnych powódce, na co skarżący nie zwrócił uwagi, ale Sąd Okręgowy zobowiązany jest naruszenie prawa materialnego – art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. wziąć pod uwagę z urzędu.

Zważywszy na fakt, że ostatecznie powódka dochodziła roszczenia na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia, ale jako nienależnego świadczenia, odsetki najwcześniej mogły biec od daty wezwania do zwrotu nienależnego świadczenia, czyli od 23 września 2014 roku. Końcowa data odsetek to 30 marca 2015 roku, ponieważ do tej daty wskazano wysokość odsetek dochodzonych pozwem. Liczenie skapitalizowanych odsetek do dnia wniesienia powództwa byłoby wyjściem ponad żądanie. Wartość skapitalizowanych odsetek ustawowych od kwoty zwróconej powódce to 65,49 zł i taką kwotę winien Sąd Rejonowy zasądzić z odsetkami od daty wniesienia pozwu, zgodnie z zawartym żądaniem.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy w punkcie I sentencji wyroku zmienił zaskarżone orzeczenie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez obniżenie kwoty zasądzonej przez Sąd Rejonowy z 415,31 zł do 65,49 zł, natomiast w punkcie II dalej idącą apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c., w tym w zakresie kosztów procesu za pierwszą instancję, zważywszy na fakt, iż powódka wygrała sprawę w zdecydowanej części i to postepowanie pozwanego jako profesjonalisty zmusiło ją do wystąpienia na drogę sądową. Uzasadnione zatem pozostaje obciążenie pozwanego kosztami procesu w całości na podstawie art 100 zd. 2 k.p.c.

O kosztach postepowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zd.
1 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu.

Z kwoty 415,31 zł stanowiącej wartość przedmiotu zaskarżenia pozwana uległa co do 65,49 zł, stanowiącej 15 % wartości przedmiotu sporu. Zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, strony powinny ponieść jego koszty w takim stopniu, w jakim przegrały sprawę, a zatem pozwana w 15 %, a powódka w 85 %.

Na koszty postępowania przed Sądem drugiej instancji złożyły się: opłata sądowa od apelacji w kwocie 30 zł (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. z 2014 roku, poz. 1025 – dalej: „u.k.s.c.”) oraz koszty wynagrodzenia radców prawnych reprezentujących strony w wysokości po 60 zł, które to koszty Sąd odwoławczy ustalił w oparciu o § 6 pkt 1) w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1) w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 roku, poz. 490 ze zm.).

Pozwaną, zgodnie z podaną zasadą, powinny obciążać koszty w kwocie 22,50 zł (150 zł x 15 %), skoro jednak faktycznie poniosła koszty w kwocie 90 zł, należy jej się zwrot kwoty 67,50 zł (90 zł – 22,50 zł), którą Sąd zasądził na jej rzecz od powódki, orzekając o tym
w punkcie III sentencji wyroku.